Hər birimizin həyatında müstəsna yer tutan və gündəlik həyatımızın ayrılmaz parçasına çevrilən texnologiya, daha dəqiq desək, texnoloji avadanlıqlar, hər zaman elm adamlarının diqqət mərkəzində olubdur, və məhz buna görə də daim müxtəlif elmi sahələrin nümayəndələri tərəfindən tədqiq edilmişdir. Lakin, hər bir mövzuya fərqli, qeyri-ənənəvi prizmadan baxmağı sevən sosioloqlar texnologiya mövzusuna da fərqli bucaqdan yanaşaraq olduqca maraqlı nüansları kəşf etmişlər. Sosiologiya elmində texnologiya tək bir formada yox, texnologiyanın cəmiyyətlə əlaqəsi kimi tədqiq olunur. Demək olar bütün sahələrdə olduğu kimi bu sahədə də fikir ayrılığı mövcuddur; technological determinism və social determinism.[Mənbə göstərin]
Sosioloqları maraqlandıran əsas sual odur ki hansı amil hansına daha çox təsir edərək onun formalaşmasında rol oynayır. Yəni ki, texnologiya cəmiyyəti formalaşdırır yoxsa cəmiyyətin ehtiyacları və istəyi texnoloji sənayenin gedişatını müəyyənləşdirir? Bu sualdan da aydın göründüyü kimi sosiologiya sahəsində bu mövzuya dair iki təzadlı perspektiv var. Bir qrup (technological determinism cərəyanı) iddia edir ki texnoloji inkişaf cəmiyyəti formalaşdırır və onun inkişaf istiqamətlərini müəyyən edir. Digər qrupa görə isə (social determinism) cəmiyyətin istəkləri texnologiya sənayesinin vəziyyətini müəyyən edir, yəni ki texnoloji sənaye sırf cəmiyyətin ehtiyaclarına görə çalışır.
Texnoloji determinism
Dünya tarixində bu günə kimi bir çox dönüş nöqtələri olub, və bu dönüş nöqtələrindən biri plan Sənaye İnqilabı məhz texnoloji innovasiyaların sahəsində gerçəkləşib. 18-ci əsrdə baş verən Sənaye İnqilabı ilk öncə qərbi Avropa, daha sonra isə Amerika və bütün dünyanın mənzərəsini köklü şəkildə dəyişdi. Şotland mühəndis *James Watt və ingilis *Matthew Boulton bu hadisənin baş rolunda idilər, çünki məhz onların birgə kəşf etdikləri buxarla işləyən mühərrik Sənaye İnqilabının simvoluna çevrilən zavod və fabriklərin yaranmasına və effektiv şəkildə məhsul istehsal etməsinə səbəb oldu. Eyni zamanda kimya, fizika və mühəndislik sahələri üzrə əldə olunan çoxsaylı innovasiyalar sadə insandan tutmuş ən yüksək sosial təbəqədə olan şəxslərin həyatına mühim təsir etdi. Yeni tibbi kəşflər və istilik sistemləri insanların ömürünü uzaltdı, dəmir yolları insanların coğrafi əhatəsini genişləndirdi, iqtisadi əlaqələri gücləndirdi. Yeni gəmilərdən istifadə edilərək daha da uzaq kəşf olunmamış yerlərə getmək mümkün oldu, hansı ki bir çox mühim coğrafi kəşflərə və daha sonra isə yeni torpaqların koloniyalaşdırılmasına səbəb oldu. İllər keçdikcə ilk sənayeləşən ölkələr iqtisadi gücə, daha sonra isə iqtisadi gücün verdiyi siyasi gücün sahəsində dünyada hegemon mövqeyə sahib olmağa başladılar. Dünya hətta nəzəri olaraq xəritədə iki təzadlı hissəyə də bölünməyə başladı (Brandt xəritəsi) ; Şimal (hegemon qərbi Avropa, Amerika, Yaponiya) və Cənub (qalan digər ölkələr). İndiki zamana kimi də bu vəziyyət elə də kəskin dəyişməyib, hərçənd inkişaf etmiş dövlətlərin sayı indi daha çoxdur (Çin, Cənubi Korea, Cənubi Afrika-hamısı Bertrand xəritəsinin cənub hissəsinə aid idi). Müasir dövrdə də adı çəkilən dövlətlər daha üstün siyasi-iqtisadi mövqedə duraraq öz idealarını özlərindən aşağı təbəqələrdə duran dövlətlərə diqtə edirlər. Qısa formada yekunlaşdırsaq, texnologiyanın ortaya çıxartdığı məhsullar qərb dünyasının 18-ci əsrdən başlayan və indi də davam edən hegemonluğunun fundament daşı rolunu oynayaraq dünya tarixinin gedişatını dəyişdi. Daha da müasir nümunələrə gündəlik həyatda istifadə etdiyimiz texnoloji əşyaları göstərə bilərik. Əgər qatar, təyyarə, maşın və digər nəqliyyat vasitələri olmasaydı dünyanın hazırkı mənzərəsi olduqca fərqli olardı. Müasir dövrün ən aktual mövzularından olan qloballaşma (*globalisation) baş verməz, xalqlar və dövlətlər arasında əlaqələr belə sıx olmazdı. Telefon və internetsiz müxtəlif coğrafi məkanlarda yaşayan insanlar arasında əlaqə indiki kimi yaxın ola bilməzdi. Bu nümunələr açıq-aydın texnologiyanın cəmiyyət üzərindəki nəzərə çarpacaq dərəcədə təsir gücünün olduğunu nümayiş edir. Lakin, əks mövqenin də tutarlı arqumentləri var, hansılar ki bizləri bu məsələyə tənqidi nöqtədən baxmağa vadar edir.
Sosial determinism
Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi bu cərəyanın nümayəndələrinə əsasən cəmiyyətin üzvlərinin istəkləri texnologiyanın inkişaf xəritəsini müəyyən edir. Nəzərə alsaq ki texnoloji avadanlıqları və şirkətləri istehsal və idarə edən insanlardır, insanların texnoloji sənayeyə təsiri qaçınılmazdır. Buna dair nümunələr saysız-hesabsızdır. 20-ci əsr və ümumiyyətlə, dünya hərb tarixi üçün ən mühim hadisələrindən olan Amerika Birləşmiş Ştatları və Sovet İttifaqı arasındakı Soyuq Müharibə cəmiyyətin, daha dəqiq, siyasi və hərbi elitanın texnologiya sahəsini necə yönləndirə biləcəyinə dair gözəl nümunədir. Birbiri ilə düşmən münasibətdə olan bu iki fövqəl dövlətlər aralarındakı yarışda qalib gəlmək üçün hərbi investisiyanı kəskin artırmış, və nəticə də çox saylı yeni kəşflər ortaya çıxmışdır. Bunlara nümunə olaraq müasir dövrdə superdövlətlər tərəfindən istifadə olunan hərbi yük daşıyan təyyarələr (məsəlçün *Globemaster), müxtəlif tipli silahlar və hərbi müdafiə sistemləri daxildir. Qeyri-hərbi sahədə isə kosmik sənayeni göstərmək olar, harada ki SSRİ tərəfindən Yuri Qaqarin və qarşı tərəfdən Neil Armstrong müvafiq olaraq kosmosa uçan və aya ilk ayaq basan şəxslər olaraq tarixə adlarını yazdıra biliblər. Bütün bu texnoloji yeniliklər sırf ölkə rəhbərliyinin Soyuq Müharibədə qalib gəlmək istəyi sahəsində ortaya çıxmışdır. Lakin bütün bunlar o demək deyil ki tarixən yalnız hərbi insentivlər texnologiya sahəsinə təsirə səbəb olmuşdur. Təbii ki insanların həyat şəraitini daha da yaxşılaşdırmaq istəyi texnologiyanın inkişafına ciddi təsir göstərmişdir. Məsəl üçün, 19-cu əsrdə imkanlı sosial təbəqə tərəfindən geniş istifadə olunan velosipedlər qısa müddət sonra sırf istifadəçilər (xüsusən qadınlar tərəfindən çünki onlar üçün yuxarı çıxmaq və idarə etmək olduqca narahat idi) tərəfindən edilən narazıçılıqlar ucbatından yeni üslubda istehsal olunmağa başladı. Bir təkəri böyük, digəri isə balaca oloanvə oturacağı olduqca hündürdə yerləşən ilkin velosipedlər daha sonra eyni ölçülü təkərlərə sahib olan və oturacağı daha uyğun səviyyədə yerləşənlərlə əvəz olundu (Herlihy 2004). Eyni dövrdə sırf yüksək təbəqə nümayəndələrinin istəyi nəticəsində ev avadanlıqları (qadınların istəyi) və maşın (kişilərin istəyi) sahəsində də yeniliklər əldə olundu. Lakin, bu müsbət arqumentlərə cavab olaraq məşhur amerikan sosioloq *Langdon Winner ən məşhur işlərindən biri olan "Do Artifacts have Politics" (İnsanlar tərəfindən yaradılmış cansız varlıqların siyasi motivi varmı?) kitabı ilə cavab vermişdir. O, gətirdiyi faktlarla texnologiya-cəmiyyət münasibətinin çirkin üzünü bizə nümayiş etdirmiş və bizləri bu mövzuya daha diqqətlə yanaşmağa səsləmişdir.
Langdon Winner bu məsələyə digər sosial determinism tərəfdarlarından fərqli yanaşır. O iddia edir ki texnoloji avadanlıqlar hamısı insan əməyinin nəticəsində ortaya çıxan məhsullardır, və məhz insan faktoru olduğuna görə avadanlıqlar siyasi məqsədlərlə, daha dəqiq desək, cəmiyyətin bir təbəqəsinin xeyrinə və digərinin zərərinə istifadə oluna bilər. Nümunə olaraq Winner öz vətəni olan Amerika Birləşmiş Ştatlarındakı irqi ayrı seçkilik dövründə tətbiq edilən siyasəti göstərib. Belə ki Nyu York şəhərinə aid plan Long İsland adası tarixən kurort və istirahət zonası hesab edilirdi. Bütün sosial təbəqələrin nümayəndələri bu adaya stirahət vaxtını keçirməyə gəlirdi. Lakin, irqi ayrı seçkilik dövrü başlayandan qısa bir müddət sonra dövlət bu adaya yalnız imkanlıların gəlməsini planlaşdırırdı. Başqa bir formada desək, bu ada sırf ağ dərili və maddi cəhətdən qara dərililərdən üstün olan insanların adası olmalı idi. Bu məqsədlə o ada ilə Nyu Yorku birləşdirən körpünün girişi aşağı səviyyəyə endirildi. Nəticədə isə ora gələn kasıb təbəqənin nümayəndələrinin istifadə etdiyi ictimai nəqliyyat körpüyə daxil ola bilmirdi, çünki avtobusların hündürlüyü onların aşağı səviyyəli girişlərə daxil olmasına imkan vermirdi. Bununla da Long İsland imkanlı insanların ekskluziv istirahət zonasına çevrildi. Winnerin bu nümunəsi bizlərə bir faktı açıq-aydın göstərir ki cəmiyyətin üstün mövqeli qrupları (bu nümunədə ağ dərililər) öz istəklərinə nail olmaq üçün hətta texnoloji obyektlərdən də bu cür formada istifadə edirlər. Winner eyni zamanda bizləri digər nüanslara da diqqət yetirməyə çağırır. Gündəlik həyatda gördüyümüz, lakin diqqət yetirmədiyimiz xırda ancaq mühim nüanslar var, hansılar ki sırf siyasi məqsədlərlə hazırkı vəziyyətə gətirilib. Məsəl üçün, 20-ci əsrin əvvəllərində və ortalarında tələbələr universitetlərdə böyük miqyaslı anti-dövlət yürüşləri keçirməsinlər deyə universitetin binaları elə formada yerləşdirilmişdi ki tələbələr heç cür bir yerə yığışa bilməzdilər. Ümumiyyətlə, Winnerin ideyalarını cəmləşdirsək, o deyir ki texnoloji avadanlıqlar və onlarla istehsal olunan bütün varlıqlar siyasi çalarlara sahib ola bilər, və bu siyasi çalarlar da yalnız güclü təbəqənin maraqlarına xidmət edə bilər.
Mənbə
Winner,L.(1986). The whale and the reactor: a search for limits in an age of high technology. Chicago, University of Chicago Press, 19–39.
Smith Roe, Merritt and Marx, Leo (1994). Does Technology Drive History?: The Dilemma of Technological Determinism. United States, MIT PRESS.
Mackenzie A, Donald and Wajcman, Judy (1999). The social shaping of technology. Buckingham, Open University Press
September 14, 2021
texnologiya, cəmiyyət, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, hər, birimizin, həyatında, müstəsna, tutan, gündəlik, həyatımızın, ayrılmaz, parçasına, çevrilən, texnologiya, daha,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Her birimizin heyatinda mustesna yer tutan ve gundelik heyatimizin ayrilmaz parcasina cevrilen texnologiya daha deqiq desek texnoloji avadanliqlar her zaman elm adamlarinin diqqet merkezinde olubdur ve mehz buna gore de daim muxtelif elmi sahelerin numayendeleri terefinden tedqiq edilmisdir Lakin her bir movzuya ferqli qeyri enenevi prizmadan baxmagi seven sosioloqlar texnologiya movzusuna da ferqli bucaqdan yanasaraq olduqca maraqli nuanslari kesf etmisler Sosiologiya elminde texnologiya tek bir formada yox texnologiyanin cemiyyetle elaqesi kimi tedqiq olunur Demek olar butun sahelerde oldugu kimi bu sahede de fikir ayriligi movcuddur technological determinism ve social determinism Menbe gosterin Sosioloqlari maraqlandiran esas sual odur ki hansi amil hansina daha cox tesir ederek onun formalasmasinda rol oynayir Yeni ki texnologiya cemiyyeti formalasdirir yoxsa cemiyyetin ehtiyaclari ve isteyi texnoloji senayenin gedisatini mueyyenlesdirir Bu sualdan da aydin gorunduyu kimi sosiologiya sahesinde bu movzuya dair iki tezadli perspektiv var Bir qrup technological determinism cereyani iddia edir ki texnoloji inkisaf cemiyyeti formalasdirir ve onun inkisaf istiqametlerini mueyyen edir Diger qrupa gore ise social determinism cemiyyetin istekleri texnologiya senayesinin veziyyetini mueyyen edir yeni ki texnoloji senaye sirf cemiyyetin ehtiyaclarina gore calisir Texnoloji determinism RedakteDunya tarixinde bu gune kimi bir cox donus noqteleri olub ve bu donus noqtelerinden biri plan Senaye Inqilabi mehz texnoloji innovasiyalarin sahesinde gerceklesib 18 ci esrde bas veren Senaye Inqilabi ilk once qerbi Avropa daha sonra ise Amerika ve butun dunyanin menzeresini koklu sekilde deyisdi Sotland muhendis James Watt ve ingilis Matthew Boulton bu hadisenin bas rolunda idiler cunki mehz onlarin birge kesf etdikleri buxarla isleyen muherrik Senaye Inqilabinin simvoluna cevrilen zavod ve fabriklerin yaranmasina ve effektiv sekilde mehsul istehsal etmesine sebeb oldu Eyni zamanda kimya fizika ve muhendislik saheleri uzre elde olunan coxsayli innovasiyalar sade insandan tutmus en yuksek sosial tebeqede olan sexslerin heyatina muhim tesir etdi Yeni tibbi kesfler ve istilik sistemleri insanlarin omurunu uzaltdi demir yollari insanlarin cografi ehatesini genislendirdi iqtisadi elaqeleri guclendirdi Yeni gemilerden istifade edilerek daha da uzaq kesf olunmamis yerlere getmek mumkun oldu hansi ki bir cox muhim cografi kesflere ve daha sonra ise yeni torpaqlarin koloniyalasdirilmasina sebeb oldu Iller kecdikce ilk senayelesen olkeler iqtisadi guce daha sonra ise iqtisadi gucun verdiyi siyasi gucun sahesinde dunyada hegemon movqeye sahib olmaga basladilar Dunya hetta nezeri olaraq xeritede iki tezadli hisseye de bolunmeye basladi Brandt xeritesi Simal hegemon qerbi Avropa Amerika Yaponiya ve Cenub qalan diger olkeler Indiki zamana kimi de bu veziyyet ele de keskin deyismeyib hercend inkisaf etmis dovletlerin sayi indi daha coxdur Cin Cenubi Korea Cenubi Afrika hamisi Bertrand xeritesinin cenub hissesine aid idi Muasir dovrde de adi cekilen dovletler daha ustun siyasi iqtisadi movqede duraraq oz idealarini ozlerinden asagi tebeqelerde duran dovletlere diqte edirler Qisa formada yekunlasdirsaq texnologiyanin ortaya cixartdigi mehsullar qerb dunyasinin 18 ci esrden baslayan ve indi de davam eden hegemonlugunun fundament dasi rolunu oynayaraq dunya tarixinin gedisatini deyisdi Daha da muasir numunelere gundelik heyatda istifade etdiyimiz texnoloji esyalari gostere bilerik Eger qatar teyyare masin ve diger neqliyyat vasiteleri olmasaydi dunyanin hazirki menzeresi olduqca ferqli olardi Muasir dovrun en aktual movzularindan olan qloballasma globalisation bas vermez xalqlar ve dovletler arasinda elaqeler bele six olmazdi Telefon ve internetsiz muxtelif cografi mekanlarda yasayan insanlar arasinda elaqe indiki kimi yaxin ola bilmezdi Bu numuneler aciq aydin texnologiyanin cemiyyet uzerindeki nezere carpacaq derecede tesir gucunun oldugunu numayis edir Lakin eks movqenin de tutarli arqumentleri var hansilar ki bizleri bu meseleye tenqidi noqteden baxmaga vadar edir Sosial determinism RedakteYuxarida da qeyd edildiyi kimi bu cereyanin numayendelerine esasen cemiyyetin uzvlerinin istekleri texnologiyanin inkisaf xeritesini mueyyen edir Nezere alsaq ki texnoloji avadanliqlari ve sirketleri istehsal ve idare eden insanlardir insanlarin texnoloji senayeye tesiri qacinilmazdir Buna dair numuneler saysiz hesabsizdir 20 ci esr ve umumiyyetle dunya herb tarixi ucun en muhim hadiselerinden olan Amerika Birlesmis Statlari ve Sovet Ittifaqi arasindaki Soyuq Muharibe cemiyyetin daha deqiq siyasi ve herbi elitanin texnologiya sahesini nece yonlendire bileceyine dair gozel numunedir Birbiri ile dusmen munasibetde olan bu iki fovqel dovletler aralarindaki yarisda qalib gelmek ucun herbi investisiyani keskin artirmis ve netice de cox sayli yeni kesfler ortaya cixmisdir Bunlara numune olaraq muasir dovrde superdovletler terefinden istifade olunan herbi yuk dasiyan teyyareler meselcun Globemaster muxtelif tipli silahlar ve herbi mudafie sistemleri daxildir Qeyri herbi sahede ise kosmik senayeni gostermek olar harada ki SSRI terefinden Yuri Qaqarin ve qarsi terefden Neil Armstrong muvafiq olaraq kosmosa ucan ve aya ilk ayaq basan sexsler olaraq tarixe adlarini yazdira bilibler Butun bu texnoloji yenilikler sirf olke rehberliyinin Soyuq Muharibede qalib gelmek isteyi sahesinde ortaya cixmisdir Lakin butun bunlar o demek deyil ki tarixen yalniz herbi insentivler texnologiya sahesine tesire sebeb olmusdur Tebii ki insanlarin heyat seraitini daha da yaxsilasdirmaq isteyi texnologiyanin inkisafina ciddi tesir gostermisdir Mesel ucun 19 cu esrde imkanli sosial tebeqe terefinden genis istifade olunan velosipedler qisa muddet sonra sirf istifadeciler xususen qadinlar terefinden cunki onlar ucun yuxari cixmaq ve idare etmek olduqca narahat idi terefinden edilen naraziciliqlar ucbatindan yeni uslubda istehsal olunmaga basladi Bir tekeri boyuk digeri ise balaca oloanve oturacagi olduqca hundurde yerlesen ilkin velosipedler daha sonra eyni olculu tekerlere sahib olan ve oturacagi daha uygun seviyyede yerlesenlerle evez olundu Herlihy 2004 Eyni dovrde sirf yuksek tebeqe numayendelerinin isteyi neticesinde ev avadanliqlari qadinlarin isteyi ve masin kisilerin isteyi sahesinde de yenilikler elde olundu Lakin bu musbet arqumentlere cavab olaraq meshur amerikan sosioloq Langdon Winner en meshur islerinden biri olan Do Artifacts have Politics Insanlar terefinden yaradilmis cansiz varliqlarin siyasi motivi varmi kitabi ile cavab vermisdir O getirdiyi faktlarla texnologiya cemiyyet munasibetinin cirkin uzunu bize numayis etdirmis ve bizleri bu movzuya daha diqqetle yanasmaga seslemisdir Langdon Winner bu meseleye diger sosial determinism terefdarlarindan ferqli yanasir O iddia edir ki texnoloji avadanliqlar hamisi insan emeyinin neticesinde ortaya cixan mehsullardir ve mehz insan faktoru olduguna gore avadanliqlar siyasi meqsedlerle daha deqiq desek cemiyyetin bir tebeqesinin xeyrine ve digerinin zererine istifade oluna biler Numune olaraq Winner oz veteni olan Amerika Birlesmis Statlarindaki irqi ayri seckilik dovrunde tetbiq edilen siyaseti gosterib Bele ki Nyu York seherine aid plan Long Island adasi tarixen kurort ve istirahet zonasi hesab edilirdi Butun sosial tebeqelerin numayendeleri bu adaya stirahet vaxtini kecirmeye gelirdi Lakin irqi ayri seckilik dovru baslayandan qisa bir muddet sonra dovlet bu adaya yalniz imkanlilarin gelmesini planlasdirirdi Basqa bir formada desek bu ada sirf ag derili ve maddi cehetden qara derililerden ustun olan insanlarin adasi olmali idi Bu meqsedle o ada ile Nyu Yorku birlesdiren korpunun girisi asagi seviyyeye endirildi Neticede ise ora gelen kasib tebeqenin numayendelerinin istifade etdiyi ictimai neqliyyat korpuye daxil ola bilmirdi cunki avtobuslarin hundurluyu onlarin asagi seviyyeli girislere daxil olmasina imkan vermirdi Bununla da Long Island imkanli insanlarin ekskluziv istirahet zonasina cevrildi Winnerin bu numunesi bizlere bir fakti aciq aydin gosterir ki cemiyyetin ustun movqeli qruplari bu numunede ag derililer oz isteklerine nail olmaq ucun hetta texnoloji obyektlerden de bu cur formada istifade edirler Winner eyni zamanda bizleri diger nuanslara da diqqet yetirmeye cagirir Gundelik heyatda gorduyumuz lakin diqqet yetirmediyimiz xirda ancaq muhim nuanslar var hansilar ki sirf siyasi meqsedlerle hazirki veziyyete getirilib Mesel ucun 20 ci esrin evvellerinde ve ortalarinda telebeler universitetlerde boyuk miqyasli anti dovlet yurusleri kecirmesinler deye universitetin binalari ele formada yerlesdirilmisdi ki telebeler hec cur bir yere yigisa bilmezdiler Umumiyyetle Winnerin ideyalarini cemlesdirsek o deyir ki texnoloji avadanliqlar ve onlarla istehsal olunan butun varliqlar siyasi calarlara sahib ola biler ve bu siyasi calarlar da yalniz guclu tebeqenin maraqlarina xidmet ede biler Menbe RedakteWinner L 1986 The whale and the reactor a search for limits in an age of high technology Chicago University of Chicago Press 19 39 Smith Roe Merritt and Marx Leo 1994 Does Technology Drive History The Dilemma of Technological Determinism United States MIT PRESS Mackenzie A Donald and Wajcman Judy 1999 The social shaping of technology Buckingham Open University PressMenbe https az wikipedia org w index php title Texnologiya ve cemiyyet amp oldid 6100798, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
