Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Postpozitivizm — elmdə bilik əldə etməyin metod və imkanlarına dair müasir yanaşmaları əhatə edən fəlsəfi istiqamət. Bu anlayış XX əsrin ortalarından etibarən pozitivizmin məhdudiyyətlərinə cavab olaraq yaranmış və elm fəlsəfəsində mühüm dönüş nöqtəsinə çevrilmişdir. Postpozitivistlərə görə, bilik tamamilə neytral və müşahidəyə əsaslanan deyil, həm də nəzəri çərçivələrlə formalaşan və sosial baxımdan şərtlənən bir konstruksiyadır.
Tarixi
Postpozitivizm XX əsrin birinci yarısında pozitivizmin əsas prinsiplərinə yönəlmiş tənqidlərlə formalaşmağa başlamışdır. Xüsusilə Karl Popper, pozitivizmin empirik verilişlərə əsaslanaraq qəti və universal biliklər yaratmaq iddiasına qarşı çıxmış və onun əvəzinə elmi nəzəriyyələrin falsifikasiyası (yalanlanma) prinsipini irəli sürmüşdür.
Daha sonra Tomas Kun (Thomas Kuhn) "elmi inqilablar" və "paradigma dəyişikliyi" anlayışlarını irəli sürərək, elmi inkişafın kümülatif deyil, çevrilişlərlə inkişaf etdiyini göstərmişdir.Pol Feyerabend və İmre Lakatos kimi düşünürlər də elmdə vahid metodologiya ideyasına qarşı çıxaraq, elmi fəaliyyətin daha çox müxtəlif metod və baxışların toqquşması ilə irəlilədiyini iddia etmişlər.
Fəlsəfə
Postpozitivistlərin fəlsəfi baxışları, elmin mahiyyəti və elmi biliklərin əldə edilməsi prosesi ilə bağlı bir sıra mühüm mövqeləri əhatə edir. Bu yanaşmaya görə, elmi biliklər dəyişməz və mütləq həqiqətlər deyil, müəyyən tarixi, nəzəri və sosial kontekstdə formalaşan və daim yenidən nəzərdən keçirilə bilən konstruksiyalardır. Postpozitivistlər elmi nəzəriyyələrin doğruluğunun sübut edilə bilməyəcəyini, lakin onların yanlışlığının təcrübə yolu ilə aşkara çıxarıla biləcəyini iddia edirlər. Bu prinsip Karl Popperin irəli sürdüyü falsifikasiya (yalanlanma) anlayışına əsaslanır. O bildirirdi ki, bir nəzəriyyə yalnız o zaman elmi sayıla bilər ki, onun səhvliyini ortaya qoymaq mümkün olsun.
Bundan əlavə, postpozitivistlər müşahidənin nəzəriyəsiz mümkün olmadığını vurğulayırlar. Yəni hər bir alim müşahidəni öz nəzəri çərçivəsinə əsaslanaraq aparır və beləliklə, müşahidə heç vaxt tam neytral və obyektiv olmur. Bu, “nəzəriyyə yüklü müşahidə” adlandırılan yanaşmadır. Elmi fəaliyyət yalnız eksperimentlərə deyil, həm də bu eksperimentlərin şərh olunduğu nəzəri model və anlayışlara bağlıdır.
Postpozitivizm həmçinin elmin sosial və mədəni kontekstdən asılılığını qəbul edir. Alimin ideoloji baxışları, cəmiyyətin ehtiyacları və dövrün intellektual iqlimi elmi araşdırmalara təsir göstərə bilər. Bu baxımdan postpozitivizm, elmi bilikləri sosial konstruktivist yanaşmalara yaxınlaşdırır və onların müstəqil, neytral və tam obyektiv olmasını sual altına alır. Elmi metodun tək, universal bir forması olmadığını, əksinə, müxtəlif metodoloji yanaşmaların mümkün və bəzən zəruri olduğunu iddia edir. Bu fikir metodoloji pluralizm adlanır və postpozitivist düşüncənin əsas sütunlarından biridir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bergman, Mats. Positivism // The International Encyclopedia of Communication Theory and Philosophy. 2016. 1–5. doi:10.1002/9781118766804.wbiect248. ISBN .
- Robson, Colin. Real World Research. A Resource for Social Scientists and Practitioner-Researchers (Second). Malden: Blackwell. 2002. 624. ISBN .
- Popper, K. (1959). The Logic of Scientific Discovery. London: Routledge.
- Kuhn, T. (1962). The Structure of Scientific Revolutions. University of Chicago Press.
- Miller, Katherine. Communication theories : perspectives, processes, and contexts (2nd). Beijing: Peking University Press. 2007. 35–45. ISBN .
- Alexander, J.C. (1995), Fin De Siecle Social Theory: Relativism, Reductionism and The Problem of Reason, London; Verso
- Taylor, Thomas R.; Lindlof, Bryan C. Qualitative communication research methods (3rd). Thousand Oaks, Calif.: SAGE. 2011. 5–13. ISBN .
- Zammito, John H. (2004): A Nice Derangement of Epistemes. Post-positivism in the study of Science from Quine to Latour. Chicago & London: The University of Chicago Press
- Auguste Comte // Sociology Guide. 7 sentyabr 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2008.
- Thomas, David 1979 Naturalism and social sciences, ch. Paradigms and social science, p.161
- Phillips, D.C. & Nicholas C. Burbules (2000): Postpositivism and Educational Research. Lanham & Boulder: Rowman & Littlefield Publishers
- Trochim, William. "Social Research Methods Knowledge Base". socialresearchmethods.net.
Ədəbiyyat
- Popper, K. (1963), Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge, London; Routledge.
- Moore, R. (2009), Towards the Sociology of Truth, London; Continuum.
Xarici keçidlər
- Positivism and Post-positivism
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sablon Tedqiqat Postpozitivizm elmde bilik elde etmeyin metod ve imkanlarina dair muasir yanasmalari ehate eden felsefi istiqamet 1 Bu anlayis XX esrin ortalarindan etibaren pozitivizmin mehdudiyyetlerine cavab olaraq yaranmis ve elm felsefesinde muhum donus noqtesine cevrilmisdir Postpozitivistlere gore bilik tamamile neytral ve musahideye esaslanan deyil hem de nezeri cercivelerle formalasan ve sosial baximdan sertlenen bir konstruksiyadir 2 Mundericat 1 Tarixi 2 Felsefe 3 Hemcinin bax 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerTarixiredaktePostpozitivizm XX esrin birinci yarisinda pozitivizmin esas prinsiplerine yonelmis tenqidlerle formalasmaga baslamisdir Xususile Karl Popper pozitivizmin empirik verilislere esaslanaraq qeti ve universal bilikler yaratmaq iddiasina qarsi cixmis ve onun evezine elmi nezeriyyelerin falsifikasiyasi yalanlanma prinsipini ireli surmusdur 3 Daha sonra Tomas Kun Thomas Kuhn elmi inqilablar ve paradigma deyisikliyi anlayislarini ireli surerek elmi inkisafin kumulatif deyil cevrilislerle inkisaf etdiyini gostermisdir 4 Pol Feyerabend ve Imre Lakatos kimi dusunurler de elmde vahid metodologiya ideyasina qarsi cixaraq elmi fealiyyetin daha cox muxtelif metod ve baxislarin toqqusmasi ile irelilediyini iddia etmisler FelseferedaktePostpozitivistlerin felsefi baxislari elmin mahiyyeti ve elmi biliklerin elde edilmesi prosesi ile bagli bir sira muhum movqeleri ehate edir 5 Bu yanasmaya gore elmi bilikler deyismez ve mutleq heqiqetler deyil mueyyen tarixi nezeri ve sosial kontekstde formalasan ve daim yeniden nezerden kecirile bilen konstruksiyalardir 6 Postpozitivistler elmi nezeriyyelerin dogrulugunun subut edile bilmeyeceyini lakin onlarin yanlisliginin tecrube yolu ile askara cixarila bileceyini iddia edirler Bu prinsip Karl Popperin ireli surduyu falsifikasiya yalanlanma anlayisina esaslanir O bildirirdi ki bir nezeriyye yalniz o zaman elmi sayila biler ki onun sehvliyini ortaya qoymaq mumkun olsun 7 Bundan elave postpozitivistler musahidenin nezeriyesiz mumkun olmadigini vurgulayirlar 8 Yeni her bir alim musahideni oz nezeri cercivesine esaslanaraq aparir ve belelikle musahide hec vaxt tam neytral ve obyektiv olmur Bu nezeriyye yuklu musahide adlandirilan yanasmadir Elmi fealiyyet yalniz eksperimentlere deyil hem de bu eksperimentlerin serh olundugu nezeri model ve anlayislara baglidir 9 Postpozitivizm hemcinin elmin sosial ve medeni kontekstden asililigini qebul edir Alimin ideoloji baxislari cemiyyetin ehtiyaclari ve dovrun intellektual iqlimi elmi arasdirmalara tesir gostere biler 10 Bu baximdan postpozitivizm elmi bilikleri sosial konstruktivist yanasmalara yaxinlasdirir ve onlarin musteqil neytral ve tam obyektiv olmasini sual altina alir 11 Elmi metodun tek universal bir formasi olmadigini eksine muxtelif metodoloji yanasmalarin mumkun ve bezen zeruri oldugunu iddia edir Bu fikir metodoloji pluralizm adlanir ve postpozitivist dusuncenin esas sutunlarindan biridir 12 Hemcinin baxredaktePozitivizm Elmin felsefesi Konstruktivizm Empirizm RealizmIstinadlarredakte Bergman Mats Positivism The International Encyclopedia of Communication Theory and Philosophy 2016 1 5 doi 10 1002 9781118766804 wbiect248 ISBN nbsp 9781118766804 Robson Colin Real World Research A Resource for Social Scientists and Practitioner Researchers Second Malden Blackwell 2002 624 ISBN nbsp 978 0 631 21305 5 Popper K 1959 The Logic of Scientific Discovery London Routledge Kuhn T 1962 The Structure of Scientific Revolutions University of Chicago Press Miller Katherine Communication theories nbsp perspectives processes and contexts 2nd Beijing Peking University Press 2007 35 45 ISBN nbsp 9787301124314 Alexander J C 1995 Fin De Siecle Social Theory Relativism Reductionism and The Problem of Reason London Verso Taylor Thomas R Lindlof Bryan C Qualitative communication research methods 3rd Thousand Oaks Calif SAGE 2011 5 13 ISBN nbsp 978 1412974738 Zammito John H 2004 A Nice Derangement of Epistemes Post positivism in the study of Science from Quine to Latour Chicago amp London The University of Chicago Press Auguste Comte Sociology Guide 7 sentyabr 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 oktyabr 2008 Thomas David 1979 Naturalism and social sciences ch Paradigms and social science p 161 Phillips D C amp Nicholas C Burbules 2000 Postpositivism and Educational Research Lanham amp Boulder Rowman amp Littlefield Publishers Trochim William Social Research Methods Knowledge Base socialresearchmethods net EdebiyyatredaktePopper K 1963 Conjectures and Refutations The Growth of Scientific Knowledge London Routledge Moore R 2009 Towards the Sociology of Truth London Continuum Xarici kecidlerredaktePositivism and Post positivism Menbe https az wikipedia org w index php title Postpozitivizm amp oldid 8212791