Adana ili

Adana ili — Türkiyənin cənubunda, Aralıq dənizi regionunda, Aralıq dənizi sahilində yerləşən il. İnzibati mərkəzi Adana şəhəridir. Şimaldan Kayseri, şimal-şərqdən Qəhrəmanmaraş, şərqdə Osmaniyə, cənub-şərqdə Hatay, cənubda Aralıq dənizi, cənub-qərbdə Mersin, qərbdə Niğdə illəri ilə əhatələnmişdir. Ölkənin ən sıx əhalinin yaşadığı altıncı ildir. Adana ili ümumilikdə 15 ilçədən, 16 bələdiyyədən, 508 kənddən ibarətdir.

İl
Adana
türk. Adana
37°22′06″ şm. e. 35°42′22″ ş. u.
Ölkə	Türkiyə Türkiyə
Daxildir	Aralıq dənizi regionu
İnzibati mərkəz	Adana
Vali	Mustafa Böyük
Bələdiyyə sədri	Hüseyn Sözlü (MHP)
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	14.030 km²
Saat qurşağı	UTC+02:00 UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	2 165 595 nəfər (2014)
Əhalinin sıxlığı	152 nəfər/km²
Etnik tərkib	Türklər, Kürdlər, Ərəblər və s.
Dini tərkib	Sünni (İslam), Katolik (Xristian), İudaizm
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	TR-01
Telefon kodu	(+90) 322
Poçt indeksi	01000
Avtomobil nömrəsi	01
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adana il mərkəzi Mersin, Adana, Osmaniyə, Hatay illərini əhatə edən Çukurova coğrafi bölgəsində yerləşir. Bu bölgə tarixən Luvilərin, Arzavaların, Xetlərin, Assuriyalıların, Farsların, Yunanların, Selevkilərin, Kilikiyalıların, Romalıların, Bizanslıların, Abbasilərin, Səlcuqluların, Məmlüklərin, Ramazanoğullarının və Osmanlıların hakimiyyəti altında olmuşdur. 1922-ci il tarixində Fransızların bölgədən çəkilməsi ilə bölgə Türkiyə Cümhuriyyətinin torpaqlarına qatılmışdır.

1986-cı ildə qəbul edilən 3306 saylı qanunla Adana şəhər inzibati ərazi dairəsi (ŞİƏD) statusu verildi. İlk əvvəl Seyhan və Yüreğir ilçələri Adana bələdiyyəsi tabeçiliyinə verildi. 2004-cü ildə qəbul edilən 5216 saylı qanuna uyğun olaraq Adana şəhər inzibati ərazi dairəsi sərhədləri genişləndirildi və yeni sərhədlər daxilində qalan 5 ilçə şəhər ilçə bələdiyyələri kimi təsis edildi.

Etimologiyası

Bir çox mənbələrə əsasən Adana toponimi e.ə. XVI-XIV əsrlərdə Hett imperatorluğu dövründə Kiçik Asiyada mövcud olmuş Kizzuvata krallığına aid Adanya adlı şəhərin adından yaranmışdır. Digər mənbələrə əsasən isə Adana ilinin adı bir qədər mifologiyaya dayanır. Belə ki, Bizanslı Etienin qeydlərinə görə, şəhər Göy tanrısı Uranın iki oğlu "Adan" və "Sar" Tarsus xalqı ilə müharibələrdən sonra Adanın şərəfinə Adania adlandırılmışdır. E.ə. 1650-ci ildə Boğazkənd yazılarında "Uru Adania" olaraq qeyd edilir.

E.ə. VIII əsrdə yaşamış yunan mütəfəkkiri Homerin "İlliada" poemasında şəhərin adı "Adana" kimi xatırladılır. Adana adı müxtəlif məktublarda Erdene, Edene, Ezene, Azana və Batana şəklində yazılmışdır. "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti"ndə (II cild) qədim türk dillərində adana/adına/aduna toponiminin "axtalanmış dəvə; at ilxısı; at saxlanılan yer" mənalarında işlənildiyinə əsasən Türkiyədəki Adana adlı şəhərin adının da, "ilxısı olan, at saxlanılan yer" kimi izah olunması barədə mülahizələr irəli sürülmüşdür.

Tarixi

Qədim dövr

Arxeoloji araşdırmalar nəticəsində əldə olunan məlumatlara əsasən Çukurova bölgəsində qədim dövrlərdən yaşayışın mövcud olduğu təsdiqlənmişdir. Çukurovanın müəyyən edilmiş tarixi Kizuvatna Krallığı ilə başlayır. Bununla bağlı Xet dövlətinə aid kitablarda məlumatlar var. Kizuvatna Krallığı, E.ə. 1335-ci ildə Xetlərin himayəsinə girmişdir. Xet dövləti E.ə. 1191-1189-cu illərdə qərbdən gələn axınlar nəticəsində süqut etmiş və parçalanmışdır. Xetlərdən sonra bölgədə hakimiyyəti yeni yaranmış Kue Krallığı ələ keçirdi. E.ə. IX əsrdə Assuriya, Kilikiya çarlığı, E.ə. VI əsrdə Əhəmənilər İmperiyası, E.ə. 333-cü ildə Makedoniyalı İsgəndərin İmperiyası, E.ə. 323-cü ildə Selevkilər İmperiyası, Çukurova dəniz quldurları, E.ə. 66-cı ildə Roma İmperiyası bölgədə hakimiyyəti ələ keçirdilər. Roma dövründə Çukurova və Adananın inkişaf etdiyi ehtimal edilir. Çünki burada inşa edilən böyük körpülər, yollar, su kanalları Adana və Çukurovanın inkişafına və önəmli bir ticarət mərkəzi olmasına şərait yaratmışdı. Roma İmperiyasının parçalanması ilə Qədim dövr sona çatmışdır.

III-XVI əsrlər

 

Adana 1921-ci ildə

Roma və Bizans dövründə inkişaf edən, bölgədə əhəmiyyətli bir ticarət mərkəzinə çevrilən Adana, 704-cü ildə Əməvilər xilafəti tərəfindən işğal edilir. Abbasi xəlifəsi Harun ər-Rəşid qədim Adana qalasını bərpa etdirdi. IX əsrdə Adana bölgənin mədəniyyət və ticarət mərkəzinə çevrilmişdi. IX əsrdə bölgənin idarəsi Yazman adlı türk sərkərdənin əlində idi və o bölgəni bəzən müstəqil idarə edirdi. Daha sonralar Misirdəki Tulunilər sülaləsi bölgəni ələ keçirmişdi. Bizans dövləti Abbasilərin zəifləməsindən istifadə edib X əsrdə bölgəni işğal edir. 1071-ci ildə Səlcuq sultanı Alparslan Malazgird döyüşündə Bizanslıları darmadağın etdi və bölgəni ələ keçirdi. Səlcuqluların dövründə Çukurovanın şərqinə türklər köçürüldü. 1097-ci ildə Səlib yürüşləri ilə Adanada Səlcuqluların hakimiyyəti sona çatdı. XIV əsrdə Misir Məmlük Sultanlığı bölgəni ələ keçirdi və bölgəyə çoxlu sayda türkmənlər köçürdü. 1352-ci ildə bölgədə Yüreğir boyundan olan Ramazan bəy Yüreğir paytaxtı Adana olan Ramazanoğulları bəyliyinin əsasını qoydu. Ramazanoğulları dövründə Adana inkişaf etdi, yeni məscidlər, saraylar tikildi. 1517-ci ildə Osmanlı sultanı I Səlimin Misir yürüşündə Ramazanoğulları bəyliyi Osmanlıların hakimiyyətini qəbul etdi və 1608-ci ilə qədər bölgəni idarə etdilər.

XVII - XIX əsrlər

1672-ci ildə Osmanlı İmperiyasına qarşı Misirdə üsyan qaldırmış Məhməd Əli Paşa tərəfindən ələ keçirildi və Misir Ordusunun qərargahı olaraq istifadə edildi. 1840-cı ildə London müqaviləsinə əsasən Osmanlılara geri qaytarıldı. 1867-ci ildə Adana vilayəti oldu. 1886-cı ildə Mersin-Adana dəmiryolunun istifadəyə verilməsi ilə Adanada iqtisadi həyat dirçəlməyə başladı. 1909-cu ildə Erməni üsyançılar şəhərdə fəallaşsalar da onları dayandırdılar. I Dünya Müharibəsi dövründə Tavr və Gavurdağı tunelləri və Bağdad dəmiryolu ilə şəhər İstanbul və Suriya arasında körpü rolunu oynadı.

Şəhərin işğalı və azad edilməsi

Osmanlı dövlətinin ağır məğlubiyyətlə çıxdığı I Dünya Müharibəsindən sonra ölkə ərazisi parçalanmış, torpaqları işğal edilmişdi. Mudros barışı ilə Osmanlı dövləti imperiya torpaqlarını Avropa ölkələrinə buraxaraq geri çəkilmişdi. 31 oktyabr 1918-ci ildə Mustafa Kamal Paşa alman komandan Liman Ven Sandersin tabeçiliyindəki ordunun rəhbərliyini ələ almaq üçün Adanaya gəldi. 23 noyabr 1918-ci ildə İstanbul hökuməti Adana əhalisindən şəhərin boşaldılmasını istəmiş ancaq yerli əhali buna etirazını bildirmişdi. 24 dekabr 1918-ci ildə Mersin limanından Çukurova bölgəsinə daxil oluna işğalçılar Adananı işğal edirlər. Bundan sonra Adana və ətrafına erməni ailələri köçürüldü.

 

1918-1919-cu illərdə Adana ilində teror hökm sürürdü. Abdiağa fermasında baş verən hadisələr, şəhərdə baş verən cinayətlər, Daşkörpüdə türklərin çarmıxa çəkilməsi və işgəncəyə məruz qalması yerli xalqın yaddaşında silinməz izlər buraxmışdı. Terrorizmin hakim olduğu Adana və ətraf bölgələrində təşkilatlanmalar başladı. Türklər Kilikiya Milli Qüvvələr Təşkilatı yaratdı. 1920-ci ilin fevralından etibarən KMQT qüvvələri düşmən üzərində qələbələr əldə edərək dirəniş hərəkatını daha da çoşdururdu. 1920-ci ildə Tavr dağlarından Fransızlara hücumlar başladıldı. 27 may 1920-ci ildə Fransız komandan Mehil əsir alındı. "Karboğazı hadisəsi" adlanan hadisə Kuvayi Milliyənin ilk siyasi qələbəsi idi. 28 may 1920-ci ildə Fransızlar Mersin-Adana xəttinə geri çəkilmiş və Şimali Çukurova bölgəsini tamamilə tərk etmişdilər. 10 iyun 1920-ci ildə ermənilər türklərə qarşı şiddətli soyqırım həyata keçirdilər. Nəticədə çoxlu sayda türk Tavr dağlarına doğru qaçdı. 5 avqust 1920-ci ildə Mustafa Kamal paşa, Fevzi bəy və millət vəkilləri Pozantıda konqresə toplaşdılar. 20 oktyabr 1921-ci ildə Ankarada Fransa Türkiyə ilə sülh müqaviləsi bağladı və TBMM hökumətini rəsmən tanımalı oldu. 5 yanvar 1922-ci ildə Fransızlar Çukurovadan gətirdikləri ermənilərlə birgə tamamilə çıxıb getdilər.

Coğrafiyası

Coğrafi quruluşu

Adananın coğrafi quruluşu iki hissədən ibarətdir: dağlıq və düzənlik.

İlin şimal-qərbi, şimalı və şimal-şərq hissələrində Orta Tavr dağları yerləşir. Şərq sərhəddi Tavr dağ sisteminə daxil olan Amanoslarda dayanır. Orta Tavr dağları 3 hissəyə bölünür. Qərbdən başlayaraq Bolkar dağları (ən yüksək zirvəsi Gavur dağı 3337 m), Aladağları (ən yüksək zirvəsi Demirkazık dağı 3756 m) və Taxtalı dağları. Orta Tavr dağlarının şimal-şərqindən uzanan Binboğa dağları Adana ilindən çıxaraq Qəhrəmanmaraş ilinə doğru uzanır.

Adana düzənliyi adlanan hövzənin bir hissəsi Çukurova düzənliyi, şimal hissəsinə isə Anavarza düzənliyidir.. İki düzənliyi Misis dağları ayırır. Misis dağlarının ən yüksək zirvəsi Cebelinur dağıdır ki, hündürlüyü 770 m-dir.

Çayları və gölləri

Seyhan və Ceyhan çayları Adana ilindən axır. Uzunluğu 560 km olan Seyhan çayı şimalda Tavr dağlarından Zamantı suyu adı ilə başlayar və Göksü ilə Seyhan adında birləşir və qərbdə Dəli burnundan dənizə tökülür.

509 km uzunluğundakı Ceyhan çayı Adana və Aralıq dənizi regionunda böyüklüyünə görə ikincidir. Əlbistanının şimalındakı dağlardan başlayır. Ceyhan çayı əvvəllər Seyhan çayı kimi Karataşın qərbindən dənizə tökülürdü. Ancaq müasir dövrdə çay məcrasını dəyişmiş və Bebeli boğazını yarıb İsgəndərun körfəzinə tökülür. Seyhan çayı Baraj gölündən başqa cənuba Ağyatan, Ağyayan, Tuzlagölü kimi bir neçə sahil gölü və Aladağlarındakı Yeddi göllər adlı kiçik buzlaq göllər yaradır.

İqlimi

Adana Aralıq dənizi iqlim tipi hakimdir. Yaz ayları isti və quraq, qış ayları sərin və yağışlı keçir. Orta yağıntıı miqdarı 625 mm-dir. İlik təqribən 74 günü yağışlı keçir. Yağışlar ən çox qış aylarında, ən az isə yaz aylarında yağır. Ən soyuq ay Yanvar, ən isti ay Avqust ayıdır. Belə ki, yanvarda təxmini 9 C° isti, avqustda isə 28 C° isti olur.

İqlim göstəriciləri
Aylar	Yan	Fev	Mart	Apr	May	İyun	İyul	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek
Orta temperatur (°C)	9,6	10,5	13,6	17,6	21,8	25,7	28,2	28,5	26,1	21,6	15,4	10,9
Maksimum temperatur °C	15,1	16,2	19,6	23,8	28,2	31,7	33,7	34,4	33,1	29,1	22,2	16,7
Minium temperatur °C	5,4	6,1	8,6	12,3	16,1	20,2	23,6	23,8	20,8	16,3	10,7	6,9
Günəşli saatlar (saat)	4,7	5,2	5,8	6,9	9,1	10,5	10,6	10,2	8,8	7,2	5,7	4,5
Yağışlı günlərin sayı	9,7	9,9	10,0	9,9	6,5	3,4	1,9	1,8	3,2	5,7	7,8	10,6
Mənbə: [1] 2015-03-15 at the Wayback Machine

Əhalisi

Adana ilinin 2014-cü il statistikasına görə əhalinin sayı 2 165 595 nəfərdir. Bu əhalinin 1 082 497 nəfəri kişi (49,99%), 1 083 098 nəfəri qadındır (50,01%). Son 5 ilin statistik göstəricilərinə görə Adana ilinin əhalisi artmaqda davam edir. 2010-cu ildə 2 085 225 nəfər, 2013-cü ildə isə 2 149 260 nəfər. 2013-cü ilə nisbətən 2014-cü ildə rayon əhalisi 0, 76% artmışdır. Ən çox əhali Seyhan ilçəsində (779 232 nəfər), ən az isə Saimbəyli ilçəsində (16 000 nəfər) yaşayır.

İlçə adı	2010	2011	2012	2013	2014
Aladağ	-	16 171	16 087	17 221	17 113
Ceyhan	-	154 920	155 010	159 243	159 454
Çukurova	343 770	330 944	340 115	346 505	353 680
Feke	343 770	18 156	17 535	18 534	17 820
İmamoğlu	30 552	30 105	29 700	29 748	29 111
Qaraisalı	30 552	21 969	21 660	22 230	21 682
Karataş	21 260	20 442	20 450	21 862	22 178
Kozan	21 260	120 122	123 873	128 153	128 893
Pozantı	20 279	18 379	18 048	20 954	20 004
Saimbəyli	17 355	17 104	16 630	16 572	16 000
Sarıçam	17 355	103 232	111 976	138 139	143 547
Seyhan	723 277	757 928	764 714	771 947	779 232
Tufanbəyli	723 277	15 141	15 256	18 234	19 184
Yumurtalık	18 457	18 463	17 929	18 266	18 660
Yüreğir	422 529	426 379	420 929	421 455	419 240

Adana ilinin əsas etnik qrupları türklər, ərəblər və kürdlərdir. Türk mədəniyyəti daxilində assimilyasiyaya uğrayan yeni ərəblərin yeni nəsilləri ərəb dilində danışmırlar. Ərəblər Seyhan çayının şərq sahilində yerləşən Yüreğir ilçəsində yığcam şəkildə yaşayırlar. 1990-cı illərdə Adanaya kütləvi axın edən Kürdlər, indi demək olar ki, Adana əhalisinin 1/3 hissəsini təşkil edir. Konoslar, Balkan müharibələri zamanı Adanaya köç etmiş Balkan əsilli Rumıniyalılardır. Onlar Yüreğir ilçəsinin Sinanpaşa məhəlləsinin yaxınlığında yaşayırlar. Təqribən 8 min nəfərdir.

Dini

Adana əhalisinin əksəriyyəti İslam (Sünni) etiqad edir. Türklərin əksəriyyəti, ərəblərin və kürdlərin bəziləri islam dininə etiqad edir. Adanada İslam (şiə) dininə etiqad edənlərin 1978-ci ildə baş verən hadisələrdən sonra Qəhrəmanmaraşdan köçən Ələvilərdir. Adana ərəbləri çox zaman ələvilərlə səhv salınır. Şanlıurfadan Adanaya köç edən ərəblərdə İslam dininə etiqad edir. Adana ilində az sayda katoliklər və musavilər var.

İdarəetmə

 

Keçmiş Məclis Binası

Adana şəhəri Respublika tabeli şəhərdir və Adana şəhər bələdiyyəsi sərhədləri daxilində yerləşir.Şəhər, 61 üzvlük Adana İl Məclisində 5 ilçədən seçilmiş 33 üzvlə təmsil olunur. Bələdiyyə 2 palatalı məclis tərəfindən idarə edilir. Metropol bələdiyyəsi yuxarı palata, ilçə bələdiyyələri aşağı palatanı təşkil edir. Adana şəhər bələdiyyəsinin vəzifəsi yolların çəkilməsi və bərpası, parkların salınması, yeraltı keçdilərin və digər xidmətlərin yerinə yetirilməsidir. 2012-ci il 12 noyabr tarixli 6360 saylı "Büyükşehir belediyesi" qanununa əsasən 29 ildə və həmçinin Adana ilində "il Xüsusi İdarəsi" bağlandı.

Şəhər Bələdiyyəsi

 

Adana şəhər Bələdiyyəsi Binası

1986-cı ildə 3306 tarixli qanunla Adana şəhər bələdiyyəsi təsis edildi. Şəhər bələdiyyəsi 3 qurumdan ibarətdir: Şəhər məclisi, Bələdiyyə sədri, və İcraçı Komitə. İlçə bələdiyyə məclisləri, şəhər məclisində təmsil olunmaq üçün üzvlərinin 1/5 hissəsini seçirlər. Bu səbəbdən Şəhər Məclisi 10-u Seyhandan, 8-i Çukurova və Yüreğirdən, 6-sı Sarıçamdan və 2-si Qaraisalı və seçicilər tərəfində seçilən bələdiyyə sədri olmaqla 35 icraçı komitə üzvündən ibarətdir. Şəhər bələdiyyə sədri tərəfindən seçilən 10 nəfərlik idarə heyəti 5-i şəhər icraçı komitəsi tərəfindən, digər 5-i isə bələdiyyə sədri tərəfindən seçilən üzvlərdən ibarətdir.

İlçələri

Adana ili ümumilikdə 15 ilçədən ibarətdir. Bunlardan Seyhan, Yüreğir, Çukurova, Sarıçam və Qaraisaı ilçələri birləşərək Adana şəhəri təşkil edir. İlçələr özləri belde, məhəllə və kəndlərdən ibarətdir.

 

Çukurova ilçəsi

• Seyhan çayının qərb sahilində yerləşən Seyhan ilçəsi şəhərin mədəniyyət və biznes mərkəzidir. D-400 avtomobil yolu ilçəni iki hissəyə bölür. Şimal hissəsi iqtisadi tərəfdən inkişaf etmişdir. Yol boyunca otellər, mədəniyyət mərkəzləri, ticarət və biznes mərkəzləri var. Cənub tərəfində isə şəhərin qədim görüntüsü gözə çarpır. Bura az gəlirli əhalinin çoxluq təşkil etdiyi məkanlardandır.
• Çukurova ilçəsi, Seyhan ilinin şimalında yerləşir. Çukurova mərkəzindən şimalda 3 000 hektarlıq bir əraziyə şəhəri köçürmək məqsədilə 80-cı illərin ortalarından etibarən "Yeni Adana" layihəsi hazırlanmışdır. Bu layihə əsasında hal-hazırda bu ərazidə, Turgut Özal parkı, Süleyman Dəmirəl parkı, Kənan Evrən parkı və çoxmərtəbəli binalar var.
• Yüreğir ilçəsi, Seyhan çayının şərq tərəfində yerləşir. Ərazi əsasən fabrika, zavodların yerləşdiyi məkanlardandır. Çay üzərində salınan yeni körpü və ilçədə metro xəttlərinin çəkilməsi ilə ilçə iqtisadi əhəmiyyət qazanmağa başlamışdır.
• Sarıçam ilçəsi, Yüreğir ilçəsinin şimal-şərqində yerləşir. Çukurova Universiteti bu ilçədə yerləşir.
• Qaraisalı ilçəsi, Seyhan hövzəsinin şimalında kiçik bir ilçədir. Seyhan çayı boyunca çoxlu sayda əyləncə mərkəzləri var.

İlçə adı	Ərazisi (km^2)	Əhalisi (nəfər)	Kəndlərin sayı	İl mərkəzinə məsafə (km)	Kaymakam	İlçə statusu verildiyi tarix
Aladağ	17.113	1 347	22 kənd	99	Əhməd Ziya Filizər	1987
Ceyhan	1.424	159 454	71 kənd	47	Mustafa Ünlüsoy	1 iyun 1933
Çukurova	240	353 680	11 kənd	İlçə mərkəzi	Məhməd Əli Özkan	2008
Feke	1.233	17 820	40 kənd	122	İhsan Emre Aydın
İmamoğlu	424	29 111	18 kənd	45	Savaş Ünlü	19 iyun 1987
Qaraisalı	1.526	21 682	62 kənd	İlçə mərkəzi	Məhməd Tunc
Karataş	907	22 178	46 kənd	48	Rəcəb Öztürk	1957
Kozan	1.690	128 893	86 kənd	69	İzəddin Sevgili	1926
Pozantı	793	20 004	16 kənd	112	Bilal Özkan	1954
Saimbəyli	1.157	16 000	25 kənd	157	Səda Başoğlu	1922
Sarıçam		143.547	36 kənd	İlçə mərkəzi	Əli Murad Kayhan	22 Mart 2008
Seyhan	501	779,232	30 kənd	İlçə mərkəzi	Şenol Bozacıoğlu
Tufanbəyli	987	19 184	29 kənd	196	Adəm Başoğlu	1958
Yumurtalık	553	18 660	16 kənd	80	Əsalət Qarabulud	1959
Yüreğir	857.987	419,240	112 kənd	Mərkəzi ilçə	Fatih Genel	1986

Səhiyyə

Adana ilində müxtəlif tibi xidmətləri özündə birləşdirən 144 xəstəxana fəaliyyət göstərir. Həmçinin bu xəstəxanalara bağlı olaraq 766 tibb mətnəqəsi vətəndaşlara tibbi xidmət göstərməkdədir. Adana il mərkəzində və bəzi ilçələrdə sürətli əhali artımı səbəbilə yeni xəstəxanalara ehtiyac yaranmışdır. Adana ilində dövlət və özəl olmaqla 19 yataqlı xəstəxana fəaliyyət göstərir ki, bunlardan 4-ü özəl, 1-i Çukurova Universiteti və 1-i Başkent Universitetinə bağlı, 9-u Səhiyyə Nazirliyinə bağlı və 5-i Səhiyyə Nazirliyinə tabeli ixtisasyönümlü xəstəxanalardır. Bu xəstəxanalarda ümumi yataq sayı 3717 nəfərdir.

Nəqliyyatı

Hava nəqliyyatı

 

Seyhan çayı üzərindən keçən Metro xətti

Adana hava limanı 1937-ci ildə hərbi hava limanı olaraq fəaliyyətə başlamışdır. 1956-cı ildə isə sərnişinlərə xidmətə başlamışdır. Hava limanı 1997-ci ildə 12 704 təyyarə qəbul etmiş və yola salmışdır. 1997-ci ildə 904 210 nəfər sərnişin hava limanının xidmətlərindən yararlanmışdır. Karataş ilçəsi Yemişli kəndi yaxınlığında, Adanaya 38 km məsafədə, Karataşa isə 10 km məsafədə bir boş ərazi hava limanı üçün müəyyənləşdirilmiş və 1996-cı ildə ilk dəfə proqrama daxil edilmişdir.

Su nəqliyyatı

Adana ilində beynəlxalq yük daşımalarına açıq olan Botaş limanı və Tavr Kübrə Fabrikaları Limanı fəaliyyət göstərir.

Dəmiryolu nəqliyyatı

 

Ziyapaşa Dəmiryolu Stansiyası

Adanada ilk dəmiryol xətti ingilislər tərəfindən 1886-cı ildə yaradılmışdır. Hal-hazırda, Adana ili daxilində 260,615 km məsafəlik dəmiryol xətləri yerləşir. Dəmiryolu ilin Pozantı, Seyhan, Yüreğir, Ceyhan ilçələrindənn, eyni zamanda Qaraisalı ilçəsi yaxınlığından keçir. Ümumilikdə 20 kənd və qəsəbəni özündə birləşdirir.

Şəhər daxili nəqliyyat

Adana şəhərində vətəndaşlara nəqliyyat xidməti şəhər bələdiyyəsi avtobusları, özəl sərnişin avtobusları və taksilər istifadə edilir. 1996-cı ildə inşasına başlanılan və 12 stansiyadan ibarət Adana Metropoliteni 2006-cu ildə sərnişinlərin istifadəsinə verilmişdir.Lakin bir neçə ay sonra fəaliyyətini dondurdu. 2007-ci ildən etibarən bütün nəqliyyat xidmətlərində KentKartdan istifadə edilir. 2010-cu ildə Adana Metropoliteni təkrar sərnişinlərin istifadəsinə verildi və KentKart sisteminə qoşuldu.

İqtisadiyyat

Ticarət

Sənaye və ticarət bir-birini tamamlayan fəaliyyət növləri olduğundan, Adanada ticarət sənaye ilə paralel olaraq inkişaf edir. Respublikanın ilk illərindən başlayaraq Ulucami və Seyhan çayı sahilində qurulan ticarət yerlərində yerli əhalidə öz məhsullarını satışa çıxarır. Bu gün şəhərin mərkəzində Seyhan çayı sahilində Galereya Biznes Mərkəzi yerləşir. Mərkəzdə 1 əyləncə mərkəzi, 6 Kinozal, 62 Fast Food, 800 yerlik açıq və 400 yerlik qapalı parking, 624 satış yeri yerləşir. Şəhərin müxtəlif yerlərində Migros mağazalarının filialları, şəhərin şimal hissəsində Carrefour, Groseri, Metro, Real kimi satış mərkəzləri Adana ticarət həyatında pay sahibidirlər.

Daxili ticarət

Kənd təsərrüfatının inkişaf səbəbi ilə Adana daxili ticarətini ən çox kənd təsərrüfatı məhsullları təşkil edir. 1985-ci ildə Adanada 1700 şirkət yerləşirdi. Ticarətin inkişafı nəticəsində 1997-ci ildə bu rəqəm 12 000-ə çatmışdır.

Xarici ticarət

İxracatın əsas hissəsini pambıq və toxuculuq məhsulları, meyvə və tərəvəz məhsulları təşkil edir. Ən çox Almaniya, İtaliya, Böyük Britaniya, İordaniya, İran, İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Şimali Kipr-ə məhsul göndərilir. 2000-ci ildə 700 mln ABŞ dolları həcmində məhsul xaricə göndərilmişdirsə, 2005-ci ildə bu rəqəm artaraq 1.5 mld ABŞ dolları keçmişdir. 2005-ci ildə statistikasına əsasən, Adana ilində 571 firma ixracatla məşğul olur. İdxal edilən məhsulları sırasında ən çox sənaye üçün gərəkli avadanlıqlar və onların ehtiyat parçaları təşkil edir. Ən çox Almaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, Fransa, Hollandiya, Danimarka, Finlandiya, Belçika, ABŞ, Azərbaycan, Şimali Makedoniya, Yaponiya, Koreya, Çexiya, Avstraliya, İran, Səudiyyə Ərəbistanınından məhsullar idxal edilir. 2004-ci ildə idxal miqdarı 496 mln ABŞ dollarına yaxındır. 2014-cü il statistikasına əsasən idxal həcmi azalaraq 251 milyon ABŞ dollarından 242 milyon ABŞ dollarına qədər azalmışdır. İxracat isə artaraq 151 milyondan 157 milyona yüksəlmişdir.

Kənd təsərrüfatı

Çukurova vadisində buğda, zeytun, nar, qarğıdalı, limon, mandarin, portağal, banan, kivi, şəkər çuğunduru, pomidor, kartof, bibər, soğan, üzüm, lobya, xiyar, qarpız və s. kimi bitkilər becərilir. Sulama prosesi klassik sulama sistemlərindən və yağmurlama texnologiyası ilə reallaşdırılır.

Heyvandarlıq

Kənd təsərrüfatı ilə birlikdə maldarlıqda Adana iqtisadiyyatında önəmli paya sahibdir. Adanadan qonşu illərə və ölkələrə hər zaman mal-qara ixrac edilir. Bununla bərabər 80%-ə qədər Şərqi Anadolu regionundan və Cənub-Şərqi Anadolu regionundan canlı mal-qara və və heyvandarlıq məhsulları idxal edilir. Arıçılıq isə daha çox dağlıq və meşə içində yerləşən kəndlərdə inkişaf etmişdir. İmamoğlu ilçəsində 1, Kozan ilçəsində 2, Yüreğir ilçəsində 1 bal istehsalı müəssisəsi fəaliyyət göstərir.

Turizmi

Adana ili təbiəti, qədim tayfaların yaşadığı bölgə olduğuna görə bölgədə turizmin inkişafına perspektivləri çoxdur. Çoxlu sayda qala, körpü, məscid, kilsə, yaşayış yeri, xan, hamam, muzey ilə mədəni turizm üçün, kilsə və məscidlərlə dini turizm üçün perspektivləri çoxdur.

 

Hilton Hotel Adana

Seyhan çayının hər iki sahilində və şəhər mərkəzində inşa edilməkdə olan bir ox otellər ilin turizm sənayesinin inkişafına təkan verməkdədir. Ceyhan və Yumurtalık ilçələrinin sahilyanı bölgələri Adananı yerləşdirmə müəssisələrinin inşasını düşünməyə vadar etmişdir. 4200 yerlik 29 otel iki il içərisində iki dəfə artacağı planlaşdırılır. Oteldəki nömrələrin sayı isə 8400-ə yüksələcək. Hal-hazırda beşulduzlu Adana Hilton, Sheraton, Seyhan, Çukurova Sürmeli, şəhərin qərb tərəfindəki Anemon otelləri, dördulduzlu Zaimoğlu, Mavi Sürmeli, Sedef, İnci, Erten otelləri qonaqlara xidmət göstərməkdədir. Bununla yanaşı Türkmən, şəhər mərkəzindəki Ramada və Divan otelləri də inşa edilməkdədir.

2013-cü ildə Adana ilinə 322 479 nəfər turist səfər etmişdir ki, bunlardan 105 mindən çoxu xarici turistdir.. Bunların 50%-i Almanlar, 23%-i Kipr türkləri, 4%-i Hollandlar və 3%-i İngilislərdir. Gələn turistlərin 80 702-si Adana Hava limanından, 1034 nəfəri Botaş Limanından daxil olmuşlar.

Tarixi-mədəni turizm

Adana Arxeologiya Muzeyi, 1924-cü ildə təsis edilmişdir. Türkiyənin ən qədim 10 muzeyindən biridir. Muzeydə Gözlükule, Yumuktepe, Sirkeli və Misis qazıntılarından çıxarılan, Çukurovanın qədim tarixini işıqlandıran əsərlər yerləşir. Adananın şəhər mərkəzində yerləşən, geniş bir baxçası və dörd böyük salonu olan muzeydə qədim dövrdən günümüzə qədər bir çox əsər sərgilənir.

Adana Etnoqrafiya Muzeyi, 1845-ci ildə inşa edilib daha sonralar tərk edilən kilsədə təsis edilmişdir. 1983-cü ildən Muzey olaraq fəaliyyət göstərir "Köhnə Muzey" olaraq tanınan muzeydə Çukurova kəndlərində və Tavr dağlarında yaşayan Yörüklərə aid tarixi əşyalar sərgilənir. 2016-cı ildə muzeyin adı dəyişdirilərək "Adana Qurukörpü Kilsəsi Abidə Muzeyi və Ənənəvi Adana Evi" adlandırıldı.

Adana Atatürk Elm və Mədəniyyət Muzeyinin binası, qədim Adana mərkəzi olan tarixi Təpəbağda, XIX əsrə aid Adana evlərindəndir. İki mərtəbəli binadır. Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "Qorunması gərəkli daşınmaz mədəni varlıq" adı ilə mühafizəyə almışdır. Ramazanoğullarından Sufi Paşaya aid olan bu evdə Türkiyə Respublikasının qurucusu Mustafa Kamal Atatürk 15 mart 1923-cü ldə həyat yoldaşı Lətifə xanımla birlikdə qonaq qalmışlar. Bina, Atatürk Elm və Mədəniyyət Muzeyi Dərnəyi zamanın divizya generalı Bədrəddin Dəmirəlin rəhbərliyi ilə ictimaiyyətə açıq edilmiş və xalqın maddi köməyi ilə bərpa edilmişdir. 1981-ci ildən qonaqların xidmətinə verilmişdir.

 

Misis Mozaik Muzeyindən eksponat

Misis Mozaika Muzeyi, 1956-cı ildə Misis ətrafındakı mozaikaları qorumaq məqsədilə təsis edilmişdir. Burada Nuhun tufanı zamanı gəmiyə aldığı heyvanların rəsmləri mozaikalarda çəkilmişdir. Muzey, digər qədim yaşayış yerlərindən, Adana Arxeologiya Muzeyindən gətirilən digər Mozaykalarla daha da zənginləşdirilmişdir.

Anavarza yaşayış məskəni, Adananın Ceyhan ilçəsi, Kozan-Kadirli yolunun 20 km-liyində Dilekkaya kəndi yaxınlığındadır. Roma dövründə Anazarbus olaraq adlandırılmışdır. Anavarza 408-ci ildə Kilikiya əyalətinin paytaxtı olmuşdur. Şəhəri qalasında Roma və Xilafət dövrünə bağlı izlər qalmaqdadır.

 

Komana

Şar yaşayış məskəni, Tavr dağlarında, Adanadan 210 km uzaqlıqda Tufanbəyli ilçəsinin 20 km şimal-şərqindəki Şar kəndində yerləşir. Şar, Xetlərin dövründə "Komana" adlandırılan bir mərkəz idi.

Misis, Magarsos, Ayas və Akören qədim yaşayış məskənləri mədəni turizmin ən çox səfər edilən məkanlarındandır.

Ekoturizm

160 km uzunluğundakı sahil xəttinin 45 km-i qumlu, bataqlıq kimi təbii ərazilərdən ibarətdir. Bu ərazilərin ən əhəmiyyətlisi Seyhan çayının meydana gətirdiyi Tuzla və Akyatan gölləri ilə, Ceyhan çayının təşkil etdiyi Akyayan gölüdür. Müxtəlif quşlarla, dəniz və meşə heyvanları bu bölgələrdə yaşayırlar.

Aladağlar Milli Parkı, 1995-ci ildə təsis edilmişdir. Aralıq dənizi regionunda, Niğdə, Kayseri və Adana illəri arasında yerləşən Aladağlar üzərində yerləşir. Sahəsi 55 065 hektar olmaqla, dağ keçisi, donuz, qurd, çaqqal kimi məməli, yırtıcı heyvanlar qorunur.

Yumurtalık Lagünü Milli Parkı, 16 dekabr 2008-ci ildə Adana ilinin Yumurtalık ilçəsinə təsis edilmişdir. 2009-cu ildə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə milli park statusu ləğv edildi.

Müalicəvi turizm

Adana ilinin böyük müalicəvi turizm potensialı vardır. İldəki müalicəvi sulara Qurdtəpə bulağı, Əli hoca bulağı, Acıdərə bulağı, Bağözü bulağı,Kokarpınar, Taxtalıkənd kükürd bulağını nümunə göstərə bilərik.

Qurdtəpə bulağı, Qurdtəpə məhəlləsinin 1 km şimal-qərbində yerləşir. Su çox soyuqdur və bağırsaq xəstəliklərinə qarşı istifadə edilir. Əli Hoca bulağı, Adananın 12 km qərbində Əli hoca məhəlləsinin yaxınlığındadır. Acıdərə bulağı, Adananın 20 km şərqində, Misisin 5 km şərqindədir. Xalq arasında Samucadərə adlanır. Bulağın suyu bağırsaq qurdlarına və böyrək daşına qarşı istifadə edilir. Taxtalıkənd kükürd bulağı, Ceyhan ilçəsinin 6 km cənubunda Taxtalı kəndi yaxınlığındadır. Tempraturu +20 C-dir. Bulaq suyu, dəri xəstəliklərinə qarşı istifadə edilir.

Mağara turizmi

Adana ilində hələ tədqiq edilməmiş mağaralar var. Aladağ yaxınlığındakı Bığbığ mağarası gözəl mənzərəsinə görə böyük potensialı vardır. Bığbığ mağarasından başqa Adana ilində turistlərin marağını cəlb edən Cin, Culfa Keleri, Camlıkənd Subatanı, Südlük Subatanı, Adambaşlı və İlanyurd Subatanı mağaralı mövcuddur.

Dini turizm

Kozan qalası və Monastrı, Assuriyalılar tərəfindən inşa edilmişdir. Kozan qalası strateji mövqedə yerləşirdi. IX əsrdə Abbasilərin, XI əsrdə Səlcuqluların və daha sonra Səlibçilərin əlinə kçmişdir. Kozan monastrı xristiyanların ən çox səfər etdiyi məkanlardandır.

 

Ulu məscidi

Ulu məscid, 1513-cü ildə Ramazanoğlu Xəlil bəy tərəfindən inşası başladılmış və 1541-ci ildə Xəlil bəyin oğlu Pir Məhməd Paşa tərəfindən inşası tamamlandırılaraq ibadətə açılmışdır. Məscid, Səlcuqlu, Məmlük və Osmanlı memarlıq üslublarının xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir.

Həsən ağa məscidi, Alidede məhəlləsində yerləşən Həsən ağa Məscidi Adananın Osmanlı dövründə klassik memarlıq üslubunu daşıyan tək məscid olması ilə böyük önəm daşıyır.

Xoşqədəm məscidi, Kozan ilçəsində yerləşir. Misir sultanı Sultan Abdullah Xoşqədəm tərəfindən 1448-ci ildə inşa edilmişdir.

 

Yağ Məscidi, 2005-ci il

Yağ məscidi, 1501-ci ildə Ramazanoğlu Xəlil bəy tərəfindən kilsədən məscidə çevrilmişdir.

Yeni Məscid, 1724-cü ildə inşa edilmişdir. Ərəb memarlıq üslubunda inşa edilmişdir.

Adananın ən qədim türk məscidi kimi bilinən Akça məscidi Ulucami məhəlləsində yerləşir. Ağca bəy adında bir Türkmən ağası tərəfindən inşa edildiyindən bu adı almışdır.

Bebekli kilsəsi, 1880-1890-cı illərdə inşa edilən kilsənin adı Sent Paul idi. Kilsənin üstündə Məryəmin 2.5 metrlik tunc heykəli yerləşir. Heykəlin uşağa bənzədiyi üçün Bebekli kilsəsi adlandırırlar.

Mədəniyyət

Teatr və festivallar

Adana ilk teatr 1880-cı illərdə şair Ziya Paşanın Adana Valiliyi sırasında qurulmuşdur. Adana şəhər bələdiyyəsi binası içərisində yerləşən Şəhər Teatrı 1926-1938-ci illər arasında Bələdiyyə sədri olan Turxan Camal Beriker tərəfindən xalq evi kimi təşkil olundu. 1941-1948-ci illərdə Xalq Evi sədri jurnalist Nihal Oral tərəfindın gənclik salonu quruldu.

Çukurova Dövlət Sinfonik Orkestrı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Gözəl Sənətlər Baş İdarəsi 1990-cı ildə təsis edilmişdir. 5 yanvar 1991-ci ildə ilk konsert buraxışı keçirildi. Konsert proqramında bir çox xarici və yerli sənətkarlar qonaq olmuşdur. Orkestr bir çox ölkə içində və ölkə xaricində konsertlər verməkdədir.

Adana Dövlət Teatrı 1979-cu ilin sonlarında Cüneyd Gökçer dövründə silsilə teatr proqramları ilə açılmışdır. 25 oktyabr 1981-ci ildə isə Adana Dövlət Teatrı olaraq fəaliyyət göstərirdi.

Adana`da "Qızıl Koza Film Festivalı", "Sabancı Beynəlxalq Teatr Festivalı", "Beynəlxalq Fiziki Qüsurlu Gənclər Festivalı", "Portağal çiçəyi Karnavalı" keçirilir və bu tədbirlərdə çoxlu sayda xarici və yerli turistlər, mədəniyyət işçiləri və digər peşə sahibləri iştirak edirlər.

Xalq ədəbiyyatı və aşıqlar

Çukurovada xalq ədəbiyyatı və aşıq şeirləri əsrlərdir ki, yaşamaqdadır. Bu mövzuda aparılan araşdırmalar zamanı bir çox rəvayət və əfsanələr tapılmışdır. Onların arasında ən məşhuru aşıq şeirləridir. Adana aşıqları iki qrupa bölünür. Sazlı və Sazsız aşıqlar. Qaracaoğlan, Dadaloğlu aşıqların ən məşhurlarındandır. Aşıq Yusif, Dəli Boran, Feymani, Osman Əyyubi, Aşıq Abdullah, Gündəşlioğlu, Qara Osman, Qul Xəlil, Aşıq Ömər, Aşıq Əli, Aşıq Hüseyn, kimi aşıqlar Adanada yetişmişlər.

KİV

Adanada KİV fəaliyyəti yerli və milli agentliklər tərəfindən həyata keçirilir. 1918-ci ildən etibarən nəşrə başlayan "Yeni Adana" qəzeti Adananın ən qədim qəzetlərindən biri olmaqla fəaliyyətini hələ də davam etdirir. "Ekspres", "Toros" və "Bölgə" qəzetləri həm Adanada həm də Çukurovada fəaliyyət göstərir. Türkiyənin ən məşhur qəzetlərindən olan Hürriyət "Hürriyet Çukurova" filialı 48 min tirajla ən populyar bölgə qəzetidir.

"Çukurova TV" Adana ilinin ən böyük televiziya şirkətidir. Kanal A, Akdeniz TV, Kent TV və digər böyük televiziya şirkətləri Adanada fəaliyyət göstərir.

Mətbəxi

 

Adana kababı

Türk və Aralıq dənizi mətbəxinin bəzi xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən Adana mətbəxində acı, turş, sitrus meyvələri, dəniz məhsulları, zeytun yağı və göyərtli tez-tez istifadə edilir. Adana mətbəxində ət və ət məhsullarının xüsusi əhəmiyyəti vardır və ən çox istifadə edilən məmulatlardandır. Adana mətbəzinin ən tanınmış yeməklərindən biri, məşhur Adana kababıdır. Bundan başqa, Tikə kababı, çiy köftə, içli köftə, pomidor içli köftə, sarımsaqlı köftə, xumus, bulgur plovu, və digər yeməklər bişirilir. Müxtəlif şorbalar, şirniyyatlar ilə seçilən Adana mətbəxi Türkiyə kulinariyasında öz xüsusi yeri var.

Təhsil

Adanada 514 məktəbəqədər təhsil müəssisəsində 19 644 nəfər şagird, 720 ibtidai məktəbdə 324 288 nəfər şagird təhsil almaqdadır. (42mənbə) Həmçinin 121 əsas və 100 peşə liseyi var və bu liseylərdə 119 000 nəfər tələbə təhsil alır. Adanada subbakalavr və bakalavr səviyyəsində təhsil alan tələbə sayı 47 126 nəfərdir. Şəhərdə olan 17 kitabxanadan il 400 000-500 000 nəfər tələbə faydalanmaqdadır. İldə Çukurova Universiteti, Adana Elm və Texnologiya Universiteti, Qanuni Universiteti fəaliyyət göstərir.

Çukurova Universiteti

Çukurova Universiteti, 1969-cu ildə Ankara Universiteti tabeliyində qurulan Adana Ziraat fakültəsi ilə 1972-ci ildə Atatürk Universitetinə bağlı təşkil olunan Çukurova Tibb fakültəsinin birləşməsi nəticəsində 1973-cü ildə təsis edildi. 1992-ci ildə Universitet 6 fakültə, 11 kollej, 3 institut, 1 dövlət konservatoriyası, 22 Araşdırma və Tətbiqetmə Mərkəzindən ibarət idi. Çukurova Universitetinin fakültələrinin bazası əsasında Mersin Universiteti, Mustafa Kamal Universiteti və Qəhrəmanmaraş Südçü İmam Universiteti təsis edildi. Hazırda Universitet 16 fakültə, 1 dövlət konservatoriyası, 5 kollec, 13 peşə kolleci, 3 institut, 25 Araşdırma və Tətbiqetmə Mərkəzindən ibarətdir. 2012-ci ildə Universitetdə 45 000 tələbə təhsil alırdı.

Adana Elm və Texnologiya Universiteti

2011-ci il 31 marttarixində Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 6218 saylı qanunu ilə təsis edilmişdir. Ümumilikdə 9 fakültə və Xarici dillər Kolleci, Sosial Elmlər İnstitutu və Fənn elmləri İnstitutundan ibarətdir.

Qanuni Universiteti

2013-cü ildə Çukurova Tədris və Mədəniyyət Vəqfi tərəfindən təsis edilmiş özəl Universitetdir. Universitetin təsisatı ilə bağlı qərar 18 iyun 2013-cü ildə 28681 saylı rəsmi qəzetdə yayımlanmışdır. Hal-hazırda 3 fakültə və 2 institutdan ibarətdir.

İdman

 

7 Yanvar Fatih Terim Stadionu

Respublikanın ilk illərindən Adanada idmana xüsusi qayğı olmuşdur. Artıq idmanın inkişafı üçün müxtəlif QHT-lər yaradılmaqda idi. Adanada təsis edilən ilk idman klubları Seyhanspor və Torosspor klubları idi. Adananın futbol tarixi 1926-cı ildən Türk Ocağı Klubu ilə başlayır. Daha sonralar Gənclər Birliyi ilə birləşən klub İdman Yurdu Klubunu təşkil edir. Futbol üzrə təşkilatlanmalar 1938-ci ildə qəbul edilən 3530 saylı bədən tərbiyəsi qanunundan sonra Adana Bədən Tərbiyəsi İdarəsinin təsis olunmasından sonra başlayır. 1939-cu ilə Sümerspor, Milli Mensucatspor, 1940-cı ildə Adana Dəmirspor, 1945-ci ildə İncirlikspor, Adanagücü, 1949-cu ildə Osmaniyə-Ceyhan Ovçuluq və Atçılıq Klubu, 1951-ci ildə Kozanspor, 1953-cü ildə Karşıyakaspor, 1954-cü ildə Adanaspor, 1964-cü ildə Körpü-Yamaclı, 1966-cı ildə Ceyhanspor, 1969-cu ildə Tennis, Alpinizm və Su idman klubları, 1970-ci ildə Karataş klubu yaradılır. Ancaq sonralar müxtəlif səbəblərdən bu klublar fəaliyyətlərini dayandırırlar. Hal-hazırda futbol klubları lig oyunlarını 1938-ci ildən fəaliyyətdə olan 16 minlik tutuma malik 5 Yanvar Fatih Terim Stadionunda oynayır.

1993-cü ildə qadınlardan ibarət yeganə futbol klubu olan Adana İdman Yurdu təsis edildi. Klub hal-hazırda Qadınlar 1. Ligində oynayır.

Adananın basketbol klublarından olan Adana Botaş İdman Klubu Türkiyə Qadınlar Basketbol Super Liqasında oynayır. Adana Botaş İdman Klubu Avropa Kubokuna final oyununu oynayan ilk türk klubudur. Türkiyə Qadınlar Basketbol Super Liqasında oyanayan daha bir Adana klubu Tarsus Bələdiyyəspor klubudur. Tarsus Bələdiyyəspor klubunun futbol, voleybol, basketbol, boks, güləş və atletika komandası var. Klub 5 iyun 2014-cü ildə Adana Su və Kanalizasiya İdarəsi - Adana ASKİ olaraq adını dəyişdirmişdir.

Adanaspor

  Əsas məqalə: Adanaspor

Adananın peşəkar futbol klublarından biri olan Adanaspor 1954-cü ildə yaradıldı. Adanasporun ilk təsisçiləri Məhməd Şanlıtürk, Mustafa Bekbaş, Erol Erk, Əli Gədikbaş və Müzəffər Əraslan idi. İlk ili ikinci divizyadan başlayan klubun rəngləri sarı-göy idi.

Adanasporun basketbol komandası "Türkiyə Basketbol II Lig"ində oynayır.

Adana Dəmirspor

Adana Dəmirspor 28 dekabr 1940-cı ildə yaradılmışdır. Hal-hazırda idmanın müxtəlif sahələrində (atletika, güləş, basketbol, voleybol və s.) fəaliyyət göstərir. 17 sezon Türkiyə Super Liqasında oynayıb. Hal-hazırda Birinci liqasında oynayır.

Məşhur şəxsləri

• Ali Evsen - Evsən Şirkət Qrupunun prezdenti
• Alparslan Kuytul - Furkan Hərəkatının mənəvi lideri
• Bilal İnci - Aktyor
• Dolunay Soysərt - Aktrisa
• Fatih Terim - Türkiyə milli futbol komandasının baş məşqçisi, Keçmiş müdafiəçi
• Hakkı Kıvanç - Aktyor
• Haluk Ləvənt - Rok ifaçısı
• Polen Uslupehlivan - Voleybolçu
• Ömər Çelik - Türkiyə Turizm və Mədəniyyət naziri
• Şener Şen - aktyor

Qardaşlaşmış şəhərlər

•   Menterrey, Meksika (1993)
•   Daşoğuz, Türkmənistan (1994)
•   Beer-Şeva, İsrail (2000)
•   Akkra, Qana (2012)
•   Moraviya Sileziya bölgəsi, Çexiya (2012)
•   Girnə,KKTC (2013)
•   Hyuston, Texas ştatı, ABŞ
•   Franceville,Qabon (2015)

Qalereya

•  

  Adana Arxeologiya Muzeyi

•  

  Sabancı məscidi

•  

  Daşkörpü Panoramik

•  

  Adana stansiyası

•  

  Adana keçmiş bələdiyyə binası

•  

  Varda körpüsü

•  

  Mədəniyyət və Sənət Mərkəzi

•  

  Anavarza

•  

  Adana qalası və Məhməd Əli Paşanın Daşkörpüdən şəhərə girişi

•  

  Ramazanoğlu evi

•  

  Ulu məscid

•  

  Bebekli kilsəsi

Həmçinin bax

• Anavarza
• Ramazanoğulları Bəyliyi

İstinadlar

1. "İllere göre il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu – 2014: Adana İli" (türk). Türkiye İstatistik Kurumu. İstifadə tarixi: 2015-10-10.^{[ölü keçid]} Arxivləşdirilib.
2. Adana’nın Nüfusu 2 Milyon 165 Bin 595 Oldu Milliyet.com.tr İstifadə tarixi: 2015-10-11
3. 3306 saylı qanun Kabul tarihi: 19 Haziran 1986. İstifadə tarixi: 2015-10-12
4. Arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-19
5. T.C. Adana Büyükşehir Belediyesi - Stratejik Plan 2015-2019
6. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti", II cild. Bakı,2007,
7. Seton LLoyd: Türkiye'nin Tarihi (çeviren Ender Verinlioğlu) Tubitak yayınları, sf 35-40
8. Adana ili tarihi 2015-11-03 at the Wayback Machine Adana Büyükşehir Belediyesi (adana-bld.gov.tr). İstifadə tarixi:2015-10-11 Arxivləşdirilib
9. Adana ili tarihi 2015-12-27 at the Wayback Machine Yerel Yönetimler Portalı (yerelnet.org.tr). İstifadə tarixi:2015-10-11 Arxivləşdirilib
10. Գեղունի: Illustration Arménienne. Imprimerie arménienne St. Lazare (Venise), 1909, S. 13
11. Naci Kum, "Ramazanoğulları Tarihi ve Adana Şehrindeki Eserleri", Görüşler, sy. 35, Adana 1941, s. 6-8, 22-23
12. Enver Kartekin, "Ramazanoğulları Beyliği Tarihi", İstanbul 1979.
13. Ahmet Cevdet ÇAMURDAN, Doğu Kilikya Olayları, İstanbul-197
14. Hacettepe Üniversitesi, TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI VE YENİ TÜRK DEVLETİNİN DOĞUŞU, sayfa 7 İstifadə tarixi: 2015-10-12
15. Adana ili coğrafiyası Çukurova Üniversitesi. İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
16. Adana nüfusu nufusu.com. İstifadə tarixi:2015-10-11 Arxivləşdirilib
17. Yıllara göre il nüfusu 2015-10-11 at the Wayback Machine Türkiye İstatistik Kurumu. İstifadə tarixi: 2015-10-11
18. Aladağ ilçesi nüfusu 2013-09-01 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
19. Ceyhan ilçesi nüfusu 2013-12-03 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
20. Çukurova ilçesi nüfusu 2013-12-02 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
21. Feke ilçesi nüfusu 2013-12-02 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
22. İmamoğlu ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
23. Qaraisalı ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
24. Karataş ilçesi nüfusu 2015-12-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
25. Kozan ilçesi nüfusu 2012-01-19 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
26. Pozantı ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
27. Saimbəyli ilçesi nüfusu 2015-11-26 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
28. Sarıçam ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
29. Seyhan ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
30. Tufanbəyli ilçesi nüfusu 2015-11-20 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
31. Yumurtalık ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
32. Yüreğir ilçesi nüfusu 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-11 Arxivləşdirilib
33. Adana Bu məlumatlar 2010-cu ilə aiddir. İstifadə tarixi: 2015-10-18
34. Büyükşehir yasası değiştirildi Memurlar.Net. Xəbər tarixi: 6 Dekabr 2012. İstifadə tarixi: 2015-10-12
35. 6360 saylı "Büyükşehir belediyesi" kanunu TBMM Genel Kurulunda kabul edildiği halidir. Kabul tarihi: 12.11.2012 . İstifadə tarixi: 2015-10-12
36. Adana Büyükşehir Belediye Meclisi Üyeleri Adana Büyükşehir Belediyesi İstifadə tarixi: 2015-10-12
37. Adana Büyükşehir Belediyesi İstifadə tarixi: 2015-10-12
38. İstifadə tarixi: 2015-10-18
39. Coğrafya ve İdari yapı Adana Belediyyesi. İstifadə tarixi: 2015-10-18
40. Adana ilçeleri kaymakamları listesi 2016-01-19 at the Wayback Machine YerelNet.Org.tr. İstifadə tarixi: 2015-10-18
41. Ahmet Kenarlı (2004). "Şehrim! Adını kim koydu?". Tablet Basım Yayın. s. s. 61.
42. Çukurova ilçəsində 13 bələdiyyə və 11 kənd var. 13 bələdiyyədən 9-u Adana şəhər bələdiyyəsinə bağlıdır.
43. İmamoğlu Kaymakamlığının Yaptığı Komisyon Çalışması Sosyal ve Kültürel Yapısıyla İmamoğlu Tarihi, Şamil Yazan, 2008 Adana
44. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi 2015-02-07 at the Wayback Machine T.C. Adana Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015-10-19
45. Seyhan Başkent Hastanesi 2016-03-30 at the Wayback Machine T.C. Adana Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015-10-19
46. Adana`da sağlık hizmetleri İstifadə tarixi: 2015-10-19
47. Adana havaalanı tarihi 2016-03-04 at the Wayback Machine Devlet Havaalanı İşletmesi - Adana Arxivləşdirilib 2012-12-21 at Archive.today İstifadə tarixi: 2015-10-13
48. Havayolu Ulaşımı adanadan.biz.
49. Adana`ya demiryolu ulaşımı İstifadə tarixi: 2015-10-19
50. KentKart İstifadə tarixi: 2015-10-19
51. Adana ekonomisi - Ticaret Çukurova Üniversitesi İstifadə tarixi: 2015-10-14
52. Hayvancılık Adanadan.biz İstifadə tarixi: 2015-10-14
53. Arıcılık İstifadə tarixi: 2015-10-14
54. Adana otel yatırımcılarının yeni gözdesi oldu Haberler.com İstifadə tarixi: 2015-10-14
55. Adana`dakı oteller 2010-01-19 at the Wayback Machine Çukurova Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği . İstifadə tarixi: 2015-10-14
56. Sınır kapılarının giriş-çıkış istatistiği. İstifadə tarixi: 2015-10-26
57. Adana Arkeoloji Muzesi T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ . İstifadə tarixi: 2015-10-14
58. Adana Etnografya Muzesinin ismi değiştirildi
59. Adana Etnografya Muzesi T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ . İstifadə tarixi: 2015-10-14
60. Adana Atatürk Bilim ve Kültür Muzesi T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015-10-14
61. Adana Misis Mozaik Muzesi T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015-10-14
62. Anavarza ören yeri T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015-10-14
63. Adana Müzeler ve Ören yerleri T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Adana İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015-10-14
64. Aladağlar Milli Parkı 2013-10-20 at the Wayback Machine T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Mİlli Parklar Genel Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015-10-15
65. Yumurtalık Lagünü Milli Park olamaz Milli Gazete. İstifadə tarixi: 2015-10-15
66. Selçuklu Memluk ve Osmanlı mimarisiden bir esinti: Ulu Cami İstifadə tarixi: 2015-10-15
67. Diğer tarihi yerler Adana İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015-10-14
68. Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası İstifadə tarixi: 2015-10-15
69. Adana Devlet Tiyatrosu İstifadə tarixi: 2015-10-15
70. Adana Kültürü - Halk edebiyatı ve aşıklar Çukurova Universiteti. İstifadə tarixi: 2015-10-15
71. Yeni Adana Gazetesi Yeni Adana Gazetesi. İstifadə tarixi: 2015-10-19
72. Yerel Medya Kuruluşları İstifadə tarixi: 2015-10-19
73. Adana mətbəxi İstifadə tarixi: 2015-10-16
74. 6218 sayı qərar Resmi Gazete. İstifadə tarixi:2015-10-15
75. 6492 sayılı Yükseköğretim kurumları teşkilatı kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun 18 Haziran 2013 Tarihli ve 28681 Sayılı Resmî Gazete İstifadə tarixi: 2015-10-15
76. 3530 saylı qanun İstifadə tarixi: 2015-10-15
77. Tarsus Bələdiyyəspor yeni adı Adana ASKİ 2015-10-06 at the Wayback Machine tbf.org.tr İstifadə tarixi: 2015-10-15
78. Adana Dəmirspor tarihi 2015-05-17 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015-10-16
79. Kardeş şehirler projesi Türkiye-Türkmenistan Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği. İstifadə tarixi: 2015-10-15
80. Adana ile Akra şehirleri kardeş oldu. Meclis Kararı 2014-08-14 at the Wayback Machine Adana Büyükşehir Belediyesi. İstifadə tarixi:2015-10-15
81. Girne ile Adana kardeş şehir Start Kıbrıs Gazetesi. İstifadə tarixi: 2015-10-15
82. Adana ve Houston kardeş şehir oldu 2014-10-14 at the Wayback Machine Adana Böyükşehir Belediyesi. İstifadə tarixi: 2015-10-15
83. Adana ile Houston kardeş şehir oluyor USA SABAH. İstifadə tarixi: 2015-10-15
84. Adana ve Franceville kardeş şehir oldu Haber46.com. İstifadə tarixi: 2015-10-15

Xarici keçidlər

• Adanadan.biz Keşfeden bilir! (türkçə)
• Adana Valiliyi (türkçə)
• Adana şəhər bələdiyyəsi (türkçə)
• Çukurova Universitetinin Adana səhifəsi 2012-01-24 at the Wayback Machine
• Adana il Turizm və Mədəniyyət İdarəsi
• Adana ili (türkçə)