fbpx
Wikipedia

Zeytun

Avqust 07, 2021

Zeytun bitkisi — Zeytun fəsiləsindən bitki cinsi. Cənubi Avropa, Afrika, Cənubi Asiya və Avstraliyanın mülayim isti və tropik zonalarında yayılmışdır. 20-yə yaxın növü var.

?Avropa zeytunu
Olea

Avropa zeytunu
Elmi təsnifat
Elmi adı
Olea L.

Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı
ITIS  32989
NCBI  4145
EOL  70811
GRIN  8414
IPNI  28392
PBDB  319869

Zeytun həmişəyaşıl halda, 4-6, nadirən 10–12 m hündürlükdə ağac olub, müxtəlif çətir formasındadır. Çətirinin diametri 2 metrə qədər çata bilir. Yarpaqları bütöv,uzunluğu 3–8 sm,eni isə 1–5 sm – dir. Yarpaqlarının üst hissəsi tutqun yaşıl, alt hissəsi gümüşü – parlaq, kənarları burulmuş halda olur. Yarpaqlarının epidermis qatında qış dövründə ikinci dəfə nişasta toplanır. Yarpaqları 2–3 il tökülmədən ağacın üzərində qalır. Nəzəri o qədər də cəlb etməyən xırda ağ və ya yaşıltəhər rəngli çiçəkləri və yetişəndə qara-bənövşəyi rəngə boyanan meyvələri vardır. Meyvəsi birtoxumludur, lətli, yağlı yanlığı var, toxumları uzunsov, qonur rənglidir. Zeytun may-iyun aylarında çiçək açır, meyvələri oktyabr-noyabrda yetişir. Tarixi mənbələrdən aydın olur ki, zeytun 1500–2000 ilə qədər yaşayır. O, 150 ilə qədər məhsul vermə qabiliyyətinə malik olur. Hazırda Tunis dövləti ərazisində yaşı 2000-ə çatan diametri 4 m olan zeytun ağacı qorunub saxlanılır. Bu cür yaşlı zeytun ağaclarına Kipr və Əlcəzair dövlətlərinin ərazilərində də rast gəlmək olar. Zeytun meyvəsinin yetişməsi təkamül nəticəsində qazanılan rənglərinə görə təyin edilir.

Meyvələrinin lət hissəsində 70 %-ə qədər, toxumunda isə 25 - 30 % əla keyfiyyətli piyli yağ vardır. Bu yağdan həm yeyinti sənayesində, həm də təbabətdə geniş istifadə olunur.Bioloji düsturu:K5L5E5D1(Müzakirə proqramlarında qeyd olunacaq)

Tarixçəsi

 
Rəngli zeytunlar, Kadıköy, İstanbul.

Zeytun dünyanın subtropik ölkələrində çox qədimdən becərilən qiymətli bitkidir. O, hələ eramızdan 2500 il əvvəl qədim misirlilər tərəfindən becərilmiş və meyvələrindən və onun yağından bir sıra xəstəliklərə qarşı [revmatizm, yanıq, göz xəstəlikləri və s., həmçinin yeyinti məhsulu, xoş dadlı və ətirli ədviyyat kimi istifadə edilmişdir.

Zeytun hazırda da ən qiymətli piyli yağlı bitki, eləcə də bəzək bitkisi kimi dünyanın bir sıra subtropik ölkələrində geniş miqyasda becərilir. Zeytun sənaye əhəmiyyətli bitki kimi çoxdan bəri Qara dəniz sahillərində, Krımda, Gürcüstanda geniş becərilir.

Azərbaycanda son 25-30 ildə zeytun çox geniş becərilir. Xüsusən onun Abşeronda becərilməsi çox gözəl nəticə verir. Zığda salınmış zeytun plantasiyası buna canlı sübutdur. Bu qiymətli bitki Abşeronun bağlarına, parklarına, Bakı şəhərinin küçələrində xüsusi ziynət verir, onları yaşıl dona bürüyür. Abşeronda yetişdirilən yüzlərcə ağac və kol bitkiləri arasında o öz görkəmilə də nəzəri cəlb edir.

Azərbaycanda 30-40 il bundan əvvəl zeytunun qiymətli bitki olduğunu az adam bilirdi. O, vaxt zeytun ağacının Abşeronda da çox az idi. İndi vəziyyət tamamilə başqadır. Hazırda zeytunu Abşeronun hər güşəsində görmək olar. İndi onu çoxları tanıyır və onun meyvələrinin müalicə əhəmiyyətini bilənlər də az deyildir. Buna baxmayaraq, təəssüf ki, bu qiymətli bitkiyə hələ lazımi qədər qayğı ilə yanaşılmır, onun meyvələrindən səmərəli istifadə olunmur.

Şəhərlərimizin bəzi küçələrində və bağlarında zeytunun meyvələri vaxtında yığılmır, çox vaxt meyvələrini yığarkən zeytun ağacının qol-budaqlarını da qırırlar. Beləliklə, bu qiymətli bitkinin inkişafı pozulur. Nəticədə zeytunun barı get-gedə azalır, hər il külli miqdarda zeytun meyvələri tələf olur. Halbuki, zeytun ağacını böyüdüb məhsuldar hala çatdırmaq və hər kiloqram zeytun meyvəsi əldə etmək böyük zəhmət tələb edir.

Zeytunun istifadəsinə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, meyvələrini iki mərhələdə yığırlar: tam yetişməmiş, tam yetişmiş. Abşeronda zeytun meyvələrinin yığımı, adətən, oktyabr ayından başlanır.

Birinci mərhələdə, yəni tam yetişməmiş vaxt yığılan meyvələrdən yeyinti sanayesində konserv məmulatı hazırlanır. Yetişən vaxtda yığılan meyvələr duza qoyulur. Zeytunun tam yetişmiş meyvələrindən tibbi məqsəd üçün əla keyfiyyətli zeytun yağı alınır ki, bu yağdan bir sıra dərman preparatlarının: xüsusən yanıq məlhəmlərinin və iynə dərmanlarının tərkibində yara sağaldan, iltihabı aradan qaldıran və ağrıkəsən dərman kimi geniş istifadə edilir. Bundan başqa meyvələrindən yeyinti sənayesində qiymətli qidaməhsulları hazırlamaq üçün də geniş istifadə olunur.

Faydalı cəhətləri_

Amerikanın həftəlik “Times” jurnalı zeytunu dünyanın ən sağlam ərzaqlar qrupuna daxil etmişdir. Bu bitki və onun yağı insan səhhəti üçün faydalıdır və qanda xolestrolun miqdarını azaltmaq qabiliyyətinə malik monodoymamış turşu yağlarının çoxluğuna görə məşhurdur. Zeytun ürək və qan damarlarını arteriosklerozdan qoruyur; o, sağlam qidalanma modeli sayılan Aralıq dənizi pəhrizinin əsas komponentidir.Bu bitkinin yarpaqları oleuropein, oleasterol və lein, olein turşusu, antioksidantlar: E vitaminindən, polifenollardan ibarətdir.

Son illərdə zeytun ağacının yarpaqlarından ürək-damar sistemi xəstəliklərinin müalicəsində, xüsusən hipertoniya xəstəliyində dəmləmə və duru spirtli ekstrakt formada daxilə qəbul edilir. Əsl Vətəni Aralıq dənizi sahilləri olmasına baxmayaraq zeytun indi Abşeronda özünə daha əlverişli ikinci vətən tapmışdır.

Əvvəllər Abşeronda cəmi 3 min hektar sahədə zeytun əkilirdi. Amma dünyada elə ölkələr var ki, onlarda milyonlarla hektar sahədə bu qiymətli bitki becərilir. İspaniya, İtaliyada 2 milyon hektar, Türkiyədə 1 milyon hektardan çox zeytun əkilən sahə var". Qida yağları içərisində ən faydalı yağ zeytun yağıdır. Azərbaycanda yetişdirilən zeytunun digər ölkələrdə, məsələn, Aralıq dənizi sahillərində bitən zeytundan fərqləndirən xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, məhsullarımızın yağlılığı daha çoxdur. "Qur’ani-Kərim"də bir neçə qiymətli bitki sırasında zeytunun da adı çəkilir. Elə bir vegetativ orqan yoxdur ki, zeytun ona fayda verməsin. Sadəcə ondan istifadə etməyi bacarmaq lazımdır".

Bərdə, Ağdam, Ağcabədi, Füzulidə zeytun tarixən olub. Bu gün Bərdənin mərkəzində yaşı min illərlə ölçülən zeytun ağacları var. Tarixən yurdumuzda gedən müharibələr nəticəsində bu ağaclar qırılıb, məhv edilib.

Növləri

Azərbaycanda yerli sortları

Azərbaycanın dərman bitkiləri

Dində

"Quran"da zeytun haqqında belə bir ifadə var:

"Göydən suyu endirən Odur. Onunla hər növ bitkini çıxardıq. Bunlar meyvələndikləri zaman meyvələrinin yetkinləşməsinə baxın! Bunlarda insanı bir cəmiyyət üçün ibrətlər vardır."

— Ənam surəsi, 99

Baxış üçün Vikilinklər_

İstinadlar

  1. Fərman Quliyev. Zeytun (olea europaea) bitkisi. "MBM", Bakı, 2007. 2016-03-04 at the Wayback Machine ISBN 9952-29-018-7. s.70
  2. Quranda adı çəkilən bitkilər 2013-07-29 at the Wayback Machine  (azərb.)

Xarici keçidlər

  • Zeytun barədə bildiklərimiz və bilmədiklərimiz 2009-06-21 at the Wayback Machine


   İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 07, 2021
zeytun, bitkisi, fəsiləsindən, bitki, cinsi, cənubi, avropa, afrika, cənubi, asiya, avstraliyanın, mülayim, isti, tropik, zonalarında, yayılmışdır, yaxın, növü, avropa, zeytunuoleaavropa, zeytunuelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpə. Zeytun bitkisi Zeytun fesilesinden bitki cinsi Cenubi Avropa Afrika Cenubi Asiya ve Avstraliyanin mulayim isti ve tropik zonalarinda yayilmisdir 20 ye yaxin novu var Avropa zeytunuOleaAvropa zeytunuElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif LamiidSira DalamazciceklilerFesile ZeytunkimilerCins Zeytun agaciElmi adiOlea L VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 32989NCBI 4145EOL 70811GRIN 8414IPNI 28392PBDB 319869 Zeytun hemiseyasil halda 4 6 nadiren 10 12 m hundurlukde agac olub muxtelif cetir formasindadir Cetirinin diametri 2 metre qeder cata bilir Yarpaqlari butov uzunlugu 3 8 sm eni ise 1 5 sm dir Yarpaqlarinin ust hissesi tutqun yasil alt hissesi gumusu parlaq kenarlari burulmus halda olur Yarpaqlarinin epidermis qatinda qis dovrunde ikinci defe nisasta toplanir Yarpaqlari 2 3 il tokulmeden agacin uzerinde qalir Nezeri o qeder de celb etmeyen xirda ag ve ya yasilteher rengli cicekleri ve yetisende qara benovseyi renge boyanan meyveleri vardir Meyvesi birtoxumludur letli yagli yanligi var toxumlari uzunsov qonur renglidir Zeytun may iyun aylarinda cicek acir meyveleri oktyabr noyabrda yetisir Tarixi menbelerden aydin olur ki zeytun 1500 2000 ile qeder yasayir O 150 ile qeder mehsul verme qabiliyyetine malik olur Hazirda Tunis dovleti erazisinde yasi 2000 e catan diametri 4 m olan zeytun agaci qorunub saxlanilir Bu cur yasli zeytun agaclarina Kipr ve Elcezair dovletlerinin erazilerinde de rast gelmek olar Zeytun meyvesinin yetismesi tekamul neticesinde qazanilan renglerine gore teyin edilir Meyvelerinin let hissesinde 70 e qeder toxumunda ise 25 30 ela keyfiyyetli piyli yag vardir Bu yagdan hem yeyinti senayesinde hem de tebabetde genis istifade olunur Bioloji dusturu K5L5E5D1 Muzakire proqramlarinda qeyd olunacaq Mundericat 1 Tarixcesi 2 Faydali cehetleri 3 Novleri 3 1 Azerbaycanda yerli sortlari 1 3 2 Azerbaycanin derman bitkileri 4 Dinde 5 Baxis ucun Vikilinkler 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerTarixcesi Redakte Rengli zeytunlar Kadikoy Istanbul Zeytun dunyanin subtropik olkelerinde cox qedimden becerilen qiymetli bitkidir O hele eramizdan 2500 il evvel qedim misirliler terefinden becerilmis ve meyvelerinden ve onun yagindan bir sira xesteliklere qarsi revmatizm yaniq goz xestelikleri ve s hemcinin yeyinti mehsulu xos dadli ve etirli edviyyat kimi istifade edilmisdir Zeytun hazirda da en qiymetli piyli yagli bitki elece de bezek bitkisi kimi dunyanin bir sira subtropik olkelerinde genis miqyasda becerilir Zeytun senaye ehemiyyetli bitki kimi coxdan beri Qara deniz sahillerinde Krimda Gurcustanda genis becerilir Azerbaycanda son 25 30 ilde zeytun cox genis becerilir Xususen onun Abseronda becerilmesi cox gozel netice verir Zigda salinmis zeytun plantasiyasi buna canli subutdur Bu qiymetli bitki Abseronun baglarina parklarina Baki seherinin kucelerinde xususi ziynet verir onlari yasil dona buruyur Abseronda yetisdirilen yuzlerce agac ve kol bitkileri arasinda o oz gorkemile de nezeri celb edir Azerbaycanda 30 40 il bundan evvel zeytunun qiymetli bitki oldugunu az adam bilirdi O vaxt zeytun agacinin Abseronda da cox az idi Indi veziyyet tamamile basqadir Hazirda zeytunu Abseronun her gusesinde gormek olar Indi onu coxlari taniyir ve onun meyvelerinin mualice ehemiyyetini bilenler de az deyildir Buna baxmayaraq teessuf ki bu qiymetli bitkiye hele lazimi qeder qaygi ile yanasilmir onun meyvelerinden semereli istifade olunmur Seherlerimizin bezi kucelerinde ve baglarinda zeytunun meyveleri vaxtinda yigilmir cox vaxt meyvelerini yigarken zeytun agacinin qol budaqlarini da qirirlar Belelikle bu qiymetli bitkinin inkisafi pozulur Neticede zeytunun bari get gede azalir her il kulli miqdarda zeytun meyveleri telef olur Halbuki zeytun agacini boyudub mehsuldar hala catdirmaq ve her kiloqram zeytun meyvesi elde etmek boyuk zehmet teleb edir Zeytunun istifadesine geldikde qeyd etmek lazimdir ki meyvelerini iki merhelede yigirlar tam yetismemis tam yetismis Abseronda zeytun meyvelerinin yigimi adeten oktyabr ayindan baslanir Birinci merhelede yeni tam yetismemis vaxt yigilan meyvelerden yeyinti sanayesinde konserv memulati hazirlanir Yetisen vaxtda yigilan meyveler duza qoyulur Zeytunun tam yetismis meyvelerinden tibbi meqsed ucun ela keyfiyyetli zeytun yagi alinir ki bu yagdan bir sira derman preparatlarinin xususen yaniq melhemlerinin ve iyne dermanlarinin terkibinde yara sagaldan iltihabi aradan qaldiran ve agrikesen derman kimi genis istifade edilir Bundan basqa meyvelerinden yeyinti senayesinde qiymetli qidamehsullari hazirlamaq ucun de genis istifade olunur Faydali cehetleri RedakteAmerikanin heftelik Times jurnali zeytunu dunyanin en saglam erzaqlar qrupuna daxil etmisdir Bu bitki ve onun yagi insan sehheti ucun faydalidir ve qanda xolestrolun miqdarini azaltmaq qabiliyyetine malik monodoymamis tursu yaglarinin coxluguna gore meshurdur Zeytun urek ve qan damarlarini arteriosklerozdan qoruyur o saglam qidalanma modeli sayilan Araliq denizi pehrizinin esas komponentidir Bu bitkinin yarpaqlari oleuropein oleasterol ve lein olein tursusu antioksidantlar E vitamininden polifenollardan ibaretdir Son illerde zeytun agacinin yarpaqlarindan urek damar sistemi xesteliklerinin mualicesinde xususen hipertoniya xesteliyinde demleme ve duru spirtli ekstrakt formada daxile qebul edilir Esl Veteni Araliq denizi sahilleri olmasina baxmayaraq zeytun indi Abseronda ozune daha elverisli ikinci veten tapmisdir Evveller Abseronda cemi 3 min hektar sahede zeytun ekilirdi Amma dunyada ele olkeler var ki onlarda milyonlarla hektar sahede bu qiymetli bitki becerilir Ispaniya Italiyada 2 milyon hektar Turkiyede 1 milyon hektardan cox zeytun ekilen sahe var Qida yaglari icerisinde en faydali yag zeytun yagidir Azerbaycanda yetisdirilen zeytunun diger olkelerde meselen Araliq denizi sahillerinde biten zeytundan ferqlendiren xususiyyet ondan ibaretdir ki mehsullarimizin yagliligi daha coxdur Qur ani Kerim de bir nece qiymetli bitki sirasinda zeytunun da adi cekilir Ele bir vegetativ orqan yoxdur ki zeytun ona fayda vermesin Sadece ondan istifade etmeyi bacarmaq lazimdir Berde Agdam Agcabedi Fuzulide zeytun tarixen olub Bu gun Berdenin merkezinde yasi min illerle olculen zeytun agaclari var Tarixen yurdumuzda geden muharibeler neticesinde bu agaclar qirilib mehv edilib Novleri RedakteAzerbaycanda yerli sortlari 1 Redakte Armudu zeytun Azerbaycan zeytunu Buzovna zeytunu Qara zeytun Sirin zeytun Baki zeytunuAzerbaycanin derman bitkileri Redakte Avropa zeytunu Olea europaea L Dinde Redakte Quran da zeytun haqqinda bele bir ifade var Goyden suyu endiren Odur Onunla her nov bitkini cixardiq Bunlar meyvelendikleri zaman meyvelerinin yetkinlesmesine baxin Bunlarda insani bir cemiyyet ucun ibretler vardir 2 Enam suresi 99Baxis ucun Vikilinkler RedakteAvropa zeytunu Zeytun yagiIstinadlar Redakte Ferman Quliyev Zeytun olea europaea bitkisi MBM Baki 2007 Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine ISBN 9952 29 018 7 s 70 Quranda adi cekilen bitkiler Arxivlesdirilib 2013 07 29 at the Wayback Machine azerb Xarici kecidler RedakteZeytun barede bildiklerimiz ve bilmediklerimiz Arxivlesdirilib 2009 06 21 at the Wayback Machine Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Zeytun amp oldid 5970314, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.