fbpx
Wikipedia

Anazarb

AnazarbTürkiyənin Adana ilinin Qədirli, Ceyhan və Kozan ilçələrinin kəsişdiyi yerdə, Kozan ilçəsi içərisində, Kilikiya bölgəsində yerləşən antik şəhər. Bu antik şəhər XV əsrə qədər mövcud olmuş və sonra məhv olmuşdur. Roma dövründən qalma tarixi ilə Anadolunun ən qədim xarabalıqlarındandır. Türkiyədə Efes antik şəhərindən sonra ən məşhur antik şəhərdir. Şəhər Roma dövründə qurulmuşdur. Sonra Assuriyanın, ərəblərin, Abbasilərin, ermənilərin, Bizansın, Səlibçilərin, Məmlüklərin, Türkmənlərin, Osmanlının əlinə keçmişdir. 2014-cü ildə Anavarza antik şəhəri YUNESKO-nun "Müvəqqəti Dünya İrsi" siyahısına salınmışdır.

Anazarb
Anazarb
Anazarbus
37°15′22″ şm. e. 35°54′00″ ş. u.
Ölkə
Vilayət Adana
Salınma tarixi E.ə. V əsr
Banisi məlum deyil
İlk xatırlanma E.ə. II əsr
Digər adı Kaysariya, Lustinopol, Anazarbos, Anazarba, Aynızarba, Anabarsum və ya Anazarbus
Dağılma tarixi XIV əsr
Milli tərkibi yunan, türklər, ermənilər, ərəblər.
Müasir yeri Diləkqaya, Kozan, Adana, Türkiyə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yerləşdiyi yer

Bir zamanlar Kilikiya ovasının mərkəzlərindən olan Anavarzanın antik mənbələrdə adı Anazarbos, Anazarba, Aynızarba və ya Anazarbus olaraq çəkilir. Adananın təqribən 70 km şimal-şərqində, Kozan ilçəsinin 28 km cənubunda, Diləkqaya kəndindəki bu antik şəhər, Sunbas çayının Ceyhan çayı ilə birləşdiyi yerin 8 km şimalında ada kimi yüksələn bir təpə üzərindədir. Bakı ilə Anavarza arasındakı məsafə 1729 km-dir.

Eyni coğrafi enlikdə və ya uzunluqda yerləşən illər
Şimal: , Amasya
Qərb:
Adana
Mersin
  Şərq:
Qaziantep
Cənub: Hatay

Tarixi

Roma imperiyası dövründə

Şəhərin Roma İmperiyası dövründən əvvəlki tarixi haqqında demək olar ki, heç bir məlumat yoxdur. Ancaq "Addım Addım Çuxurova" kitabında Hadi Altay şəhərin Assuriyalılar tərəfindən tikildiyini düşünməkdədir və bu fikri də 1830-1840-ci illlərdə Anadolunu gəzən fransız səyyah Çarlz Teksyer də irəli sürürdü. Anavarza sikkələrində aydın olduğu qədəriylə burada e.ə. II-I əsrlərdə bir məskunlaşma olmuşdur. Ancaq şəhərin bu dövrü haqqında konkret məlumatlar verəcək kifayət qədər arxeoloji dəlil yoxdur. E.ə. 67-ci ildə romalı general Pompey Şərq Aralıq dənizini təxminən yüz il boyunca idarələri altında tutan quldurları Korakesiyon (Alaniya) ərazisində böyük bir dəniz döyüşündə qəti məğlubiyyətə uğradıb fəaliyyətlərini tamamilə ortadan qaldırmışdır. Həyatda qalanları isə Kilikiyanın (Çuxurova) dəniz kənarındakı və dənizə yaxın bəzi şəhərlərinə yerləşdirərək daxili bölgələrin idarəsini daha əvvəllər quldurluq edən Tarkondimotos adlı yerli bir krala buraxdı. Böyük ehtimalla Anavarza da Tarkondimotosun nəzarəti altındakı bu bölgəyə daxildir. Şəhər E.ə. 19-cu ildə İmperator Avqust tərəfindən ziyarət edilərək "Kaysareya" adı ilə xatırlanmaya başlanmış və eyniadlı digər şəhər olan Arqoyis dağının (indiki Ərciyəs) ətəyindəki Kaysariya (indiki Kayseri) ilə qarışdırılmaması üçün "Anavarza ətəyindəki Kaysariya" adlandırılmışdır. Anazarbus və ya Anabarzus adının əsasən şəhərdə hakim olan və Çuxurova düzünün ən diqqət şəkən fiziki quruluşlarından biri olan 200 metr yüksəkliyindəki qaya kütləsinə aid olduğu və bəlkə qədim farsça Na-barza ("Məğlubedilməz") adından təhrif olduğu düşünülür.

Anavarza daha sonra imperator Avqustusun ziyarətiylə Tarkondimotosun oğlu II Tarkondimotos Filopatorun idarəsinə verildi. Onun 17-ci ildə ölməsini fürsət bilən Romalı general Germanikus Kilikiyanın şərqini Anavarza ilə birlikdə Roma İmperatorluğunun Suriya əyalətinə birləşdirdi. 72-ci ilə gəlindiyində isə İmperator Vespasian tərəfindən Kilikiya bölgəsinin Roma əyaləti olaraq yenidən qurulmasıyla Anavarzanın da içində olduğu bölgə birbaşa Roma dövlətinin rəhbərliyi altına girmiş və Anazvarza əyalət paytaxtı Tarsosda (indiki Tarsus) oturan vali tərəfindən idarə edilməyə başlandı. Anavarza Roma İmperiyası dövrünün ilk iki əsri boyunca vacib şəhər olmamış, Kilikiyanın paytaxtı Tarsusun kölgəsində qalmışdır. Tarsus günümüzə qədər çatmışdır, amma bunun qarşılığında tarixi abidələrinin böyük bir hissəsini itirmişdir. Roma imperatorlarından Septimius Severusun, Peskennius Niger ilə etdiyi hökmdarlıq mübarizəsi zamanı Severusun tərəfini tutan şəhər, onun Nigeri 194-ci ildə İsosda məğlub edərək imperatorluğun tək hakimi olmasından sonra tarixinin ən parlaq dövrünü yaşamaya başlamışdır. 204-205-ci illərində Kilikiya, İsauriyaa və Likaoniya əyalətlərinin metropolisi olmuşdur.

260-ci ildə digər Kilikiya şəhərləri kimi Anavarza da Sasani kralı Şapur tərəfindən fəth edilmişdir. Üstəlik IV əsrdə İsauriyalı Balbinos tərəfindən xaraba edilmiş olan Anavarza ancaq imperator II Teodosius zamanında 408-ci ildə yenidən qurulan Kilikiya əyalətinin paytaxtı olmuşdur.

Roma dövründən sonra

525-ci ildəki böyük zəlzələdən zərər görən şəhər imperator Lustinianus tərəfindan bərpa edilmiş və Lustiniopol adlandırılmışdır. Ancaq 561-ci ildəki ikinci zəlzələ fəlakətinə və baş verən böyük bir vəba epidemiyası şəhərə mənfi təsir göstərmişdir. Daha sonra Ərəb və Rum dövlətləri arasındaki sərhəd bölgəsində qalan şəhər daimi axın və müharibələr səbəbindən zəifləmişdir.

VII əsrdə Anavarza ərəblər tərəfindən işğal edildi və Anyzarba adlandırılmağa başlandı. 796-ci ildə xəlifə Harun Ər-Rəşid tərəfindən bərpa edilən şəhərə Xorasandan gələn köçkünlər gətirildi. 804, 806, 835855-ci illərdə Bizans Anavarza şəhərini dağıdaraq çoxlu əsir götürmüşlər. 878-ci ildə Bizans İmperatoru I Basileusu dayandırmaq misyası verilən Anavarza əmiri qaçdı. 955-956-ci illərdə şəhərdəki Sayfadullah səddi təmir edildi.961-ci ildə Bizans imperatoru Nikeforos Fokas Sayfadullahın müdafiə etdiyi Anavarzanı mühasirəyə aldı və 962-ci ildə buranı ələ keçirərək təkrar Bizans imperatorluğuna qatdı. Sonra bura 1085-ci ildə İznikdə hökm sürən Səlcuqlu sultanlarından Süleyman tərəfindən fəth edildi. 1098-ci ildə Səlibçi başçılarından Bohemund tərəfindən şəhər ələ keçirildi. 1111-ci ildə isə şəhər yenidən Bizanslıların hakimiyyətinə düşdü. Antakiyada oturan Səlibçi başçısı II Bohemund 1130-ci ildə Anavarzanı yenidən ələ keçirmək istəsə də bölgədə olan Türk birliklərin pususuna düşdü və öldürüldü. 1137-ci ildə Bizans imparatoru II Yohan Komnenos şəhəri 37 günlük bir mühasirədən sonra ələ keçirdi. 1188-ci ildə II Leon qaya kütləsinin təpəsində bugünə qədər çox yaxşı qorunmuş olan qalanı tikdirdi.

Erməni hakimiyyətində

XI əsrin ortalarında şəhərə Bizans dövlətinin Qars bölgəsində yeni fəth etdiği erməni torpaqlarında yaşayan erməniləri bura köçürüldü.

Malazgird döyüşündən sonra Anadoluda vəziyyətin iflası nəticəsində, Qarsın son Erməni kralının oğlu və ya nəvəsi olduğu iddia edilən Rupen adlı erməni əsgəri 1080-ci ildə Sis (Kozan) və çevrəsində bir sıra Bizans qalasını ələ keçirərək bəyliyini elan etmişdir. Rupen sülaləsi 1097-ci ildən sonra bölgəyə gələn səlibçilərin və 1277-ci ildən sonra monqolların dəstəyi ilə bölgədə hakimiyyətlərini 1375-ci ilə qədər qorumağı bacarmışdır. Rupen nəslindən gələn II Levon (1189-1219) Anamurdan İsgəndərun Beleninə uzanan bölgədə hakimiyyəti gücləndirərək 1199-ci ildə "Ermənistan Kralı" tacını geymişdir.

Rupen sülaləsi dövründə yenidən inşa edilən Anavarza qalası, xanədanın (Sis qalası ilə birlikdə) iki ana iqamətgahından biri və xanədanların dəfn olunduğu mahal olaraq vaciblik qazanmışdır. 1950-ci illərə qədər qala içində görüləbilən məzarlar hələ də xaraba edilmiş olup yazılar da itmişdir.

Türk hakimiyyətində

XIV əsrdən etibarən Anavarza ərazisində Varsaq ve Avşar Türkmənləri hakim olmuşdur. Əvvəlcə 1279-ci ildə Türkmənlər şəhəri ələ keçirmək istədilər. XVI əsrdən etibarən Kozanoğulları hakimiyyətində azad bir Türkmən bəyliyi Sis və Anavarza qalalarında hakim ola bilmişdı. Lakin sonra 1375-ci ildə Məmlüklər şəhəri fəth etdilər. Daha sonra bölgədə Ramazanoğulları bəyliyinin hakimiyyəti görüldü. Osmanlı imperatorluğu isə bölgəyə ancaq Yavuz Sultan Səlim zamanından etibarən tamamən hakim oldu.

Abidələri

Bugün Anavarza antik şəhərini Adana-Qədirli yolundan şərqə tərəf hərəkət edərək ziyarət etməyə gələnlər əvvəl Diləkqaya kəndinin evləri və Ərəblər tərəfindən tikdirilmiş olan sədlər ilə qarşılaşırlar. Anavarzanın Roma dövrü tikililərinin sökülməsindən əldə edilən daşlardan tikilmiş olan Ərəb səddləri çevrildiyi ərazinin içində birbirini dikləməsinə kəsən sütunlu küçələr və bu küçələrin arxasında dükanlar görülməkdədir. Sədlər şimala doğru uzanmaqdadır. Şəhərin divarları şərq istiqamətində 1500 metr uzanmaqdadır. Yüksəkliyi 8-10 metr arasında dəyişən bu sədlər hər 70 metrdə bir 20 bürc tikilmiş olub günümüzə yalnız bir hissəsi çatmışdır. 1500 metrlik xətt boyunca bəzi qapılar hələ də dayanmaqdadır. Bu sədlər üzərində şəhərin 4 qapısı vardır.Bu hissədə həm də bir hamamı, Havarilər kilsəsinin qalıqları ilə bir digər kilsənin qalıqları diqqəti çəkməkdədir. Şəhərin şimalında I əsrin son rübündə tikilmiş olan su kəmərləri və şəhərə gətirilən suyun şəhərə dağıtımının edildiyi monumental bulağın qalıqları, şimal-şərqdə isə II əsrin ilk yarısında tikimiş olan ikinci bir su kəmərlərinin qalıqları və qabartmalı bir qaya məzarı görülməkdədir. Şəhərin cənubunda isə Roma dövründən qalma qayalardan oyulmuş bir teatr, yenə qismən ana qayaya oyularaq II əsrin sonunda tikimiş bir stadion, Romalı əsgərlərin və gladiatorların təlim etdikləri bir amfiteatrın qalıqları ilə Alaqapı adıyla tanınan bir darvaza vardır. Hava şərtlərinin kafi görüş məsafəsi təmin halında Çuxurovanın hər tərəfindən görülən şəhərin dağının zirvəsində bir orta əsrlər qalası var. Bu məbədlərə çıxan qayalara oyulmuş nərdivanlar Roma dövründə dini mərasimlərin keçirildiyi yerlərə çıxan yol funksiyasını görürdü. Anavarzanın qərbində, şərqində və cənub-qərbində yerləşən Roma dövründən qalma qəbiristanlıq sahələri təqribən 2–3 km2 bir sahəsi əhatə edir. Roma dövründə Anavarzanın şərq istiqamətinə nəqliyyatı asanlaşdırmaq məqsədiylə qaya kütləsinin yarılaraq antik yol keçidi tikildiyi məlumdur. Bu keçid Bizans dövrü başlarında duyulan ehtiyac üzərinə genişlətdirilmişdir.

 
Anavarza qayalıqları

Akropolda inşa edilən orta əsrlər qalasının altında olan bir Roma imperiyası dövrü monumental qapı quruluşunun (propylon) təməllərini hələ də görmək olar. Anavarzanın şimalında və dağın ən yüksək nöqtəsində inşa edilən xarici düzbucaqlı planlı bir quruluş da diqqət çəkicidir. Anazarbosun qədim dövr strukturları içində ən yaxşı vəziyyətdə qalan təxminən 13x9 metr ölçülərindəki bu quruluş böyük ehtimalla Çuxurovanın Roma hakimiyyəti altına girmədən əvvəlki hakimi - Kral Tarkondimotosun və ya oğlu II. Tarkondimotos Filopatorun məzarıdır.

Kilsələr

Anavarza antik şəhərində 4 bilinən kilsə xarabası mövcuddur.

  • Həvarilər Kilsəsi – Bunlardan ən əhəmiyyətlisi şəhərin mərkəzində olan Həvarilər Kilsəsidir. Zəlzələlər nəticəsində yıxılan Həvarilər kilsəsi indiki vaxtda daş yığınları halındadır. Sütunlarına baxdığımızda binanın yüksəkliyi 15-20 metr arasıdır.
  • Erməni kilsəsi – Anavarzanın dağ ətəyindəki Xarici Qalada olan Erməni kilsəsi ikinci əhəmiyyətli kilsədir. Kilsə son yüz ilə qədər qorunmuş, ancaq yaxın zamanda yıxılmışdır.
  • Kiçik Kilsə – Daxili qaladakı Kiçik kilsə görkəmli bir təpədə tikilmişdir. Daxili qalada olması və möhkəm daşlardan inşa edilməsi günümüzə qədər gəlməsini təmin etmişdir. Kilsənin dərhal qərb qapısı tərəfində yan-yana qoyulmuş xaçlar vardır.
  • Qaya Kilsəsi – Anavarzanın şimalında "Krallar qəbiristanlığı"nın (Nekropol) yanında Anavarzadaki ən köhnə strukturlardan biri olan Qaya Kilsəsi Anavarzanın əhəmiyyətli antik abidələrindəndir.

Su kəmərləri

Tarixi Anavarza şəhərinə üç ayrı yerdən böyük su kəmərləriylə su gətirilirdi. Birinci su yolu Bucaq Acanmandaş dağından gələn su idi. İkincisi Alapinar Bəkirce dağında gələn su, üçüncüsü isə Hamam kəndindən gələn su idi. Dünyanın ən uzun su kəmərlərindən bir dənəsi Anavarza su yolu idi. Bu gün böyük xarabaya uğramış olub günümüzə çox azı gələ bilmişdir.

Alaqapı darvazası

Anavarzanın ayaqda qalan antik dövr abidələri içində ən görkəmlisi II əsrin ortalarında düzəldildiyi düşünülən və bu gün Alaqapı olaraq tanınan darvazalardır. Bu darvaza böyük bir ehtimalla III əsrin ilk rübündə təmir etdirilmişdi. Darvazanın bir hissəsi 1948-ci ildə böyük ölçüdə çökmüşdür. Darvaza bir də 1998-ci ildə meydana gələn Ceyhan zəlzələsində bir dəfə daha ziyan gördü. Bu səbəblə Anadolu və Şərqi Aralıq dənizində bu qədər yaxşı vəziyyətdə qorunmamış başqa bir nümunəsi olmayan abidənin tamamilə yıxılmadan möhkəmləşdirilməsinə 2011-ci ildə başlamışdır.

Krallar Məzarlığı (Nekropol)

Anavarza antik şəhərində olan qaya qəbiristanlıqları o dövrün ölülərinə verilən dəyəri göstərir. Şəhərin ən görkəmli yerində olan məzar daşları bu gün xaraba edilmiş bir şəkildə xəzinə ovçularının tez-tez gəldiyi yer olmuşdur. Dəyişik dövrlərdə, müxtəlif arxitektura strukturlarda qaya qəbiristanlıqları və qəbirlər var.

Anavarza Antik şəhərinin ən əhəmiyyətli mədəniyyət miraslarından biri də qaya qəbiristanlıqları və qəbir məzarlarıdır. Yunan inancına görə tanrıların məzarları yüksək yerlərdə olardı. Buralara sunaklar düzəldilərək ayinlər təşkil edilərdi. Roma dövrü və erməni Dövründə aid əhəmiyyətli qəbir məzarlar indiki vaxtda məhv və talan edilmişdir. Anavarzada möhkəm qalan əhəmiyyətli bir qəbir Məzar Muzeyi Evində bağçasında sərgilənməkdədir.

Anavarza şəhərinin şimalında yerləşən Qaya Məzarı dağ oyularaq yaradılmış orjinal bir məzardır. Üst hissəsində Roma dövründə aid müxtəlif şəkillər və yazılar var. Bu məzarlar da soyularaq xaraba edilmişdir.

Anadoluda ilk məscid

2006-ci ildə aparılmış bir qazıntı işləri zamanı bir kəşf Anadolunun tarixi haqqında dəyişikliyə imza ata bilər. Belə ki, iddialara görə qazıntı zamanı məscid qalıqları tapılıb. Abbasilərin bir zamanlar Anavarzaya hakim olmuşlar. Bu düzdürsə Anadoluda ilk məscid Anavarzada tikilib.

Mozaikalar

Anavarza antik şəhərinin əsas xüsusiyyətlərindən biri mozaikalarıdır. İlk mozaikaları 1960-ci ildə Harun Dilcinın tapdığı "Anavarza qızının mozaikası" idi.

Anavarza antik şəhərinin qərbindəki villalarda birinin bağçasında 3.40x2.60 m-lik bir hovuzda olan mozaika maraqlı tərkibi və rəng ahənginin yanında usta işçiliyi ilə diqqəti çəkir. Müxtəlif həndəsi motivlərlə bəzəkli cüt dəhliz içindəki kompozisiyada ortada saçları çiyinlərinə toxumalı bir kişi torların iki yanında buynuzlu dəniz əjdəhası ilə birlikdə işlənmişdir. Kompozisiyanın iki tərəfində isə tanrı Erosun təsviri yerləşdirilmişdir. Çılpaq olan, delfin üzərinə oturdulmuş, digəri isə geyimli olaraq iki balıqçı uşağının da mozaikasına rast gəlmək mümkündür. Bu mozaikalar e.ə. IV əsrə aiddir. 1998-ci ildə mozaikalar Ceyhan zəlzələsində böyük ziyan görmüşdür. Bir az irəlidə olan 10.75x3.55 m ölçüsündə bir hovuzun döşəməsini bəzəyən ikinci mozaika 18 növ dəniz heyvanı ağ zəmin üzərinə qara, açıq qırmızı, sarı və firuzə rənglərlə təsvir edilmişdir. Bu gün bu mozaikanın yarıya yaxın qisimi məhv olmuşdur. Köhnə vaxtlarda bu hovuza su buraxılar, suyun dalğalanmasıyla balıqların hərəkət etdirildiyi təəssüratı verdirilirdi. Anavarzada bu gün torpaq altında yüzlərlə mozaika ola bilər. Lakin hazırda bütün bu mozaikalar böyük təhlükə altındadır. Qayğısızlıq və yağış amili bu Roma dövründən qalma mozaikaların sonunu hazırlamaqdadır.

"1960-ci ildə Anavarzada bir evin təməlini qazarkən balıq mozaikası tapdıq. Daha sonra da dəniz ilahəsi Tetis mozaikasını tapdıq və Adana Muzey Müdirliyinə xəbər verdik. Bunun sonra yoldaşımla məni Anavarzaya gözətçi təyin etdilər. Son illərdə yağan yağışların sel olması səbəbiylə "Anavarza qızının mozaikası" böyük zərər görmüşdür"

Hatun Dilçi

Pullar

 
Bəzi Anavarza pulları

Anavarza tez-tez hakimiyyət dəyişdirdiyi üçün müxtəlif pullardan istifadə edilib. Bəzi Anavarza erməni pullarında Səlcuqlu hökmdarlarının şəkilləri də aşkarlanıb ki, bu da o vaxt ermənilərin səlcuqlulara tabe olduğunu göstərir.

Olimpiadalarda iştirakı

Aparılan araşdırmalar bir zamanlar Anavarzada idman olimpiadalarının təşkil edildiyini göstərir. Anavarza Malatya ilə Tarsus-Antakiya arasındakı yol üzərində yerləşirdi və III əsrin əvvəllərində artan şərq yürüşləri əsnasında bura əsgərlər üçün böyük əhəmiyyət qazanmışdı. Bu səfərlərə qatılan əsgərlər qış aylarında Anazvarza və ətrafında istirahət edib yazda yenidən yola çıxırdı. Əsgərlərin qışlamasının şəhərə böyük bir maddi yük gətirdiyini bilən Roma imperatorları Anavarzada bir çox dəfə oyunlar təşkil edib başqa gəlir mənbələri əldə edirdilər. Beləcə III əsrin ortalarına qədər keçən müddətdə Anavarza əldə etdiyi maddi güclə əyalət paytaxtı Tarsos ilə yarışacaq vəziyyətə gəlmişdi. Bu vəziyyət şəhərin həmin əsrin ilk yarısı boyunca kəsdirdiyi sikkələr üzərindəki şəkillər və yazılar sayəsində bütün detallarıyla izlənilə bilər. Söz mövzusu oyunlar regional və regionlararası xüsusiyyətdə, bir cür olimpiyada oyunu səviyyəsində idi. Ətraf şəhərlərdən və qonşu əyalətlərdən gələn iştirakçılar və tamaşaçılar şəhər və ətrafında qonaqlayaraq ticarət həyatını canlandırırdı və beləliklə şəhərin maliyyə vəziyyəti yaxşılaşırdı. Bu oyunlar arasında Pentatlon kimi müxtəlif atletizm oyunları ilə birlikdə araba yarışları, boksgüləş yarışları da təşkil edilirdi. Yeni olan bir heykəl abidəsinin üzərindəki kitabədə Efes, Tralleys (Aydın), Antiokeiya (Antakiya) kimi şəhərlərdə keçirilən oyunlarda pentatlon sahəsində bir çox dəfə müvəffəqiyyət qazanan bir atletin Anavarza stadionunda heykəlinin ucaldıldığı məlumatını verir. Bəzi divarlarda güləş tutan idmançılar, hakim və birinci gələn idmançıya verilən kubok qabartmaları aşkarlanıb. Anavarzada təşkil olimpiada xatirəsinə kəsilən pullar da tapılıb.

Anavarzalı həkim Dioskoridi

Anavarza antik şəhərindən çıxmış ən məşhur tarixi şəxsiyyət Anavarzalı həkim Dioskoridi olmuşdur. Onun tibb kitabı düz 1500 il tibbdə əsas sayıldı. O, Anavarzada turp, şalğam, çuğundur, çölgülü kimi otları və çiçəkləri qaynadaraq dərman edən və bunları yayan ustad bir həkim idi. I əsrdə yaşamışdır. Tarsus yaxınlarında tibb məlumatını inkişaf etdirmiş, daha sonra Romanın uzaq diyarlarına Krit, Misir, Petraya getmişdi. İmperator Neron zamanında orduların səfər əsnasında ən çox ehtiyac duyduğu dərman istehsalı və səhiyyə xidmətlərinə vəzifə almışdı. 69-ci ildə "Materia Medica" adlı kitabını yazdı. Çiçəklər və otlardan dərman etməyi və müalicə vasitəsi olaraq istifadəni açıqlayırdı. Papirus üzərinə yazılan dərmanlar kitabı özündən sonra keçən əsrlər içində istifadə olundu. Əldə olan əl yazması nümunəsi Bizans paytaxtında imperatorun bacısı Anisiya Flavius ​​tərəfindən 400-ü aşan vizual şəkillə birlikdə kitab olaraq əl yazısı tərzində nəşr olundu. 400 səhifəlik perqament halında bir araya gətirilən "Materia Medica" kitabı dünya təbabətində ən əhəmiyyətli qaynaq olaraq istifadə edildi.

Sonrakı dövrdə müsəlmanlar, Abbasilər zamanında Dioskoridinin kitabındakı vizual çiçək və ot şəkillərinin tapıldığı səhifələr üzərinə ərəb şərhlər əlavə edərək nüsxələri çoğaltdılar. Müsəlmanlar Dioskoridinin şagirdinə otlar ilə əlaqədar dərs verərkən olan şəklini belə rəsm etdilər. Türklərin Bizansın paytaxtı Konstantinopolu ələ keçirməsindən sonra bir çox elmi əsər kimi tibbin qaynağı olan Dioskoridinin kitabı da tapılaraq səhifələr üzərinə ürk dilində şərhlər əlavə edildi. Anavarzalı Dioskoridinin kitabı Avstriya İmperatoru Maksimilian tərəfindən 1569-ci ildə Vyana kitabxanasına yerləşdirildi.

Anavarza əfsanəsi

Əfsanəyə görə, vaxtilə Anavarza, igid insanların və gözəl qızların yaşadığı böyük bir şəhər imiş Şəhər və qala xaricdən gələcək təhlükəyə qarşı qoya bilirmiş. O zamanlarda şəhərdə yaşayan daş ustaları, daşdan oymalarla evləri və meydanları bəziyər, insana heyranlıq verən əsərlər yaradırlarmış.

Gündüzləri xalq şəhərdən çıxar, tarlada-bayırda işini görər, axşam olduğunda isə şəhərə geri qayıdarmış. Şəhərin xarici dərin xəndəklərlə və yüksək divarlarla çevrilmişdi. Şəhərin qapısındakı asma körpüdən başqa içəri girməyə heç bir yer yoxmuş. Xalq, bu gözəl şəhərdə dinclik içində yaşayarmış. Axşamları hər ev qəhqəhəylə dolarmış.

Anavarza Kralının dünya gözəli bir qızı varmış. Bu qız ağıllı və gözəl imiş. Gəl gör ki, günlərdən bir günü bu qız üzündən şəhərin dincliyi qaçmış, kralın o gülən üzü qızarmış, qaşları çatılmışdı.

Bir gün Sis Kralının elçisi Anavarza padşahının yanına gəlmiş və "Ulu Sis Kralı adına, uca Anavarza Kralına hörmətimi bildirirəm". "Söylə baxaq, nə diləyər kralın bizdən?" dəyincə də elçi:

  • - Kralım qızınızı oğluna istər.
  • - Doğurdan, elə mi?
  • - Bəli uca padşah.
  • - Ya istədiyini qəbul etməsək?
  • - Müharibə başlayacaq deməkdir.
  • - Sis Kralına de ki, bu işi düşünməmiz lazımdır.

Sis Kralının elçisi gedincə, bu dəfədə Misis Kralının elçisi qapıya söykənmiş. O da qızını Misis Kralının oğluna istəməyə gəlmiş, o da eyni istək və təhdidlərdən istifadə etmişdir.

Anavarza Kralı çox rəhimli, yaxşı ürəkli bir insan imiş. Nə edəcəyinə qərar verə bilməmiş və düşüncələrə qapılmışdı. Qızını bu krallardan hansının oğluna versə, digəri yenə öz xalqına döyüş açacaq. Bəlkə də ölkəsi əldən gedəcək. Heç verməzsə, bu dəfə də iki ölkə xalqı ilə döyüşmək məcburiyyətində qalacaq deyə düşünübmüş.

Qız atasının halına çox kədərlənmiş. Atasına, "Ey mənim Kral atam, mən sənin qızın deyilmiyəm? Mənə dərdini niyə açmırsan?" demiş. Kral, "Qızım, çox haqlısan bilməlisən ki, nə etsəm də boş. Sis Kralı elçi göndərmiş, oğluna səni istər. Misis Kralı da elçi göndərmiş, o da oğluna səni istər. verməsək müharibə başlayacaq. Hansına tamam desəm, yenə də olacağı bu. Nə etməliyəm, bilmirəm!" demiş. Qızı gülmüş və "Ondan asan nə var, atacan!" cavabı vermiş. "Şeytan belə həll edə bilməz bunu, qızım" demiş kral. Qızı da "Kral atam, bundan asan bir şey yoxdur! Onlara de ki, 'mən qızım verərəm, verərəm amma, bir şərtim var. Anavarzanın suyu azdır. Bura bol suyu əvvəl kim gətirsə, onun oğluna qızımı verərəm'. Onlara elə söylə və sən gerisinə qarışma."

"Bax bunu heç düşünməmişdim. O zaman müharibəsiz həll edərik bu işi" demiş kral. "Əlbəttə atacan xalqımız rahat, hüzur içində yaşayacaq. Onların mənim üzümdən bəla yaşamasını, ölmələrini istəmirəm heç" demiş qızı.

Beləcə aradan günlər keçmiş və hər iki kralın elçiləri Anavarza Kralının qərarını öyrənmək üzrə Anavarzaya gəlmişlər. Kral onlara qızının təklif həlli söyləmiş: "Anavarzaya bol suyu ilk gətirəninin oğluna qızımı verəcəyəm. Qərarımı krallarınıza belə deyin." Elçilər bu qərarı dərhal öz padşahlarına çatdırmış. Bunun üzərinə Sis Kralı yuxarıdan, Misis Kralı da aşağıdan su yolunu çəkməyə başlamışlar. Sis Kralı su yolunu yonma daşlardan, çox gözəl, möhkəm şəkildə düzəltirməyə məşğul imiş. Buna görə işi gecikirmiş. Misis Kralı isə su yolunu kərpicdən düzəldirmiş. Buna görə Misislilərin su yolu tez irəliləmiş.

Günlər keçmiş, yollar irəliləmiş, sonunda aşağıdan Misislilərin su yolu görünmüş. Misislilərin su yolunun şəhərə yaxınlaşmaqda olduğunu görən Anavarza kralının qızını kədər bürümüş. Məgər igidliyini duyduğu Sis Kralının oğlunu sevirmiş. Ona adamlar göndərmiş: "əlini tez tut, su yolunu bir an əvvəl bitir!" demiş.

Amma sonunda Misislilərin su yolu bitmiş, qız sevmədiyi biriylə evlendirilməkdənsə, canına qıymaq qərarını vermiş və özünü qayalardan aşağıya atmış.

Deyirlər ki, Anavarza o gündən sonra bir daha şənlik nədir bilməmişdir. Sevinc dolu qəhqəhələr şəhərin evlərindən bir daha heç yüksəlməmiş.

Tədqiqatlar

Şəhərin böyüklüyü və ayaqda qalan abidələri XIX əsrdən bəri bir çox səyyahın marağını çəkmişdir. Fransız Çarlz Teksyer, ingilis Teodor Bent və Qetrud Bell, avstriyalı Rudolf Heberdey, Adolf Uilhelm və Cosef Keyler Anavarzanın abidələrini və yazılarını araşdıraraq şəhərin planını çəkməyə çalışmışlar. XX əsrdə isə ingilis Mixael Qo, italiyalı Paulo Verzone, fransız Qilbert Daqron və Denis Feyssel şəhərin yazılarını və abidələrini araşdıraraq müşahidələrinin nəticələrini məqalələr halında nəşr etmişlər.

XX əsrin əvvəllərində Çuxurovada əcnəbilərə torpaq satışını əngəlləmək üçün dövrün padşahı II Əbdülhəmid tərəfindən Anavarza torpaqları dövlət statusu aldı. 36,2 hektar ərazi Osmanlı sənədi içərisində Anavarza antik Şəhəri dövlət malı halına gətirildi. Abdulhəmidin sənədləri bu gün Kozan Sənəd Müdirliyinin arxivindədir.

Adana Arxeologiya Muzeyi isə 80-ci illərin əvvəllərində şəhərin ortasında olan Həvarilər kilsəsi ilə ilə qərbdəki nekropol sahəsində və bəzi Roma villalarında qazıntılar aparmışdılar. Ortaya çıxan mozaikalar şəhərin Roma dövründə çox zəngin bir seqmentin iqamət etdiyi bir yer olduğunu göstərmişdir. Son 20 ildə isə kitabələr və şəhərin tarixi coğrafiyası üzərində aparılan işlər əsnasında Anavarzanın içi və yaxın ətrafında 1000 qədər antik kitabə müəyyən olunmuş olması şəhərdə Roma dövründə çox sayda insanın iqamət etdiyini göstərməkdədir. 2004 ilə 2007 illəri arasında İstanbul Universiteti tərəfindən şəhərin abidələrinin geomaqnit və georadar texnologiyası istifadə edilərək miqyaslı bir planının çıxarılması işləri reallaşdırılmışdır.

Arxeoloq Qertrud Bellinin Anavarza xatirələri

1905-ci ildə ingilis arxeoloq və casus Qertrud Bell Anavarzaya gəlmiş və Anavarzada təxminən 50 fotoşəkil çəkərək Anavarzanın o günkü halını təsvir etmişdir . Beləliklə yüz il içərisində Anavarzadakı dəyişiklikləri görmə imkanımız olmuşdur . Gertrude Bellin 1905-ci ilin aprel ayında Anavarzadaki işlərini gündəliyində izah etmişdir:

  • 19 aprel 1905-ci il

"Səhər erkəndən qalxdım . Gün çıxar-çıxmaz istilər başladı. Yanımda əsgər Xəlil və köməkçim Mikail olduğu halda qarşımda dayanan qəsəbənin əsas prospektinə gedərək təpəyə doğru irəlilədim. Belə görünür ki, bu qəsəbədə Romalılar zamanından qalma iri kəsmə daşlar var. Yol boyunca mozaikalar də göründü. Bura Savruk suyu sahilindəki Qədirli qəsəbəsi idi. Qəsəbədə olan məscid bir zamanlar kilsə imiş. Buranı bir az gəzdim.

Mikail qatırı hazırlamışdı. İstiqamətimizi cənuba çevirdik. Və irəliləməyə başladıq. Ərik ağaclarının olduğu Çuxurköprüyə saat 5-də gəldik. Ətrafda yaşıl tarlalar idi. Kəndlilər ilə yığıncaq keçirərək Anavarza yolu haqqında məlumatlar aldım. Yaxında Hacılar kəndi vardı.

Ova su altında idi. Çox yağış yağmışdı. Saat 6:30-da Anavarza qalasının yaxınlığındakı su kəmərlərinin yanına yaxınlaşdım. Günəş batarkən Anavarza möhtəşəm görünürdü."

Xarabalıqlar arasında bir gözətçi köşkü vardı. Və yanında 2 əsgər vəzifəli idi. Boş otağı mənə verdilər. Süd və çörək yeyərək otağıma yerləşdim.

Qertrud Bell
  • 20 aprel 1905-ci il

"Səhər 6:30-da qalxdım. İsti bir hava vardı. Və mən tərli idim. Xəlil, yanımda olan əşyaları daşımaq üçün qatır axtarışına getdi. Saat 8-də əsgərlərdən birinin köməyiylə təpələrə doğru yürüdüm. Piyada yolu il getmək bir az çətin oldu. Təpəyə çatanda erməni kilsəsi ilə qarşılaşdım. Qalanın divarlarında gəzişdim. Foto şəkil çəkdim. Sonra aşağı enərək Alaqapı darvazasının iri kəsilmiş daşlarını və möhtəşəm görünüşünün də fotoşəkilini çəkdim. Az irəlidə stadion vardı. İri kəsilmiş sütunlar arasında gəzdim. Sonra yenə süd içdim. Qatırlar yanıma qədər gəldi. Qayalar altında olan çadırıma çatdım. Və burada çimdim. Nahar yeməyi və yuxu çox yaxşı oldu. Oyandıqdan sonra şimala doğru hərəkət etdim. Türbələrin yanında idim. Bu əsnada yanıma iki tacir səyyah yaxınlaşdı. Biri Kayseri ermənisi idi. Teatrı və qəbiristanlığı gəzərək fotoşəkillər çəkdim. Divarların kənarındakı ova sular altında idi . Tacirlər qayalarda ilan tapıldığından bəhs etdilər. Axşam yeməyindən sonra ağcaqanadlar məni narahat etdi.".

Qertrud Bell
  • 21 aprel 1905-ci il

"Sabah 5 və ya 6-da erkəndən qalxdım. Yanımda Xəlil olduğu halda qalaya yürüdüm. Toros Dağları və Düldül dağının görünüşü çox gözəl idi. Qalanın zirvəsinə irəliləyərkən kəsik bir çuxur ilə qarşılaşdıq. Qayaların arasında qəhvəyi rəngdə iki yumurta tapdım. Pis iy verirdi. Erməni kilsəsi və Yunan yazılı strukturların olduğu yerləri gəzərək fotoşəkillərini çəkdim. Axşamüstü saat 6-da qayıtdım. Və sonra hamam və axşam yeməyi ..."

Qertrud Bell
  • 22 aprel 1905-ci il

"Saat 5-də qalxdım. 6:30da Anavarzadan ayrıldım. Yanımda olan Kyepert xəritəsınə baxaraq yaxındakı Mərcimək kəndini tapdım və irəliləməyə başladım. Anavarza yaxınlarında bir Çərkəz kəndi də vardı. Mərciməkdə sultana aid bir ferma ərazisi vardı. Heyvanlar otlayırdılar. Günorta çatdıq Mərciməkə çatdıq. Yanımda olan onbaşı və tacir ayrıldılar. Qarğıdalı tarlaları və yaşıllıqlar arasında irəliləyərək Ceyhan çayı sahilinə çatdıq. Birdən-birə yüksələn təpənin üzərində İlan qalasını gördüm. Və oradan Çaqqaldərəsinə tərəf getdim."

Qertrud Bell

Qalereya

İstinadlar

  1. . 2014-09-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-10.
  2. . 2016-01-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-11.
  3. kulturvarliklari.org
  4. 2 !1d49.7820541!2d40.4190061!1m5!1m1!1s0x15292abc266386dd:0x2c5aea963f38c37d!2m2 !1d35.896969!2d37.249939 Google Maps
  5. adanadan.biz
  6. Əsrlər boyunca Anavarza[ölü keçid]
  7. Anvarza tarixi[ölü keçid]
  8. Anavarzaantikkenti.com saytında Su kəmərləri bölməsi[ölü keçid]
  9. Anavarzaantikkenti.com saytında Alaqapı bölməsi[ölü keçid]
  10. Anavarzaantikkenti.com saytında Nekropol bölməsi[ölü keçid]
  11. . 2015-02-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-10.
  12. Mozaikler şehri Anavarza[ölü keçid]
  13. . 2015-02-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-10.
  14. [1][ölü keçid] Çağlar boyu Anavarza
  15. Anavarzaantikkenti.com saytında Olimpiadalar bölməsi[ölü keçid]
  16. Anavarzalı həkim Dioskorides[ölü keçid]
  17. [2][ölü keçid] Anavarza Efsanesi
  18. II.Abdulahmetin tapusu[ölü keçid]
  19. Anavarzaantikkenti.com saytında Qertrud Bell bölməsi[ölü keçid]

Mənbə

Xarici keçidlər

  • Facebookda Anavarza antik şəhərinin rəsmi səhifəsi

Həmçinin bax

anazarb, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, türkiyənin, adana,. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Anazarb Turkiyenin Adana ilinin Qedirli Ceyhan ve Kozan ilcelerinin kesisdiyi yerde Kozan ilcesi icerisinde Kilikiya bolgesinde yerlesen antik seher Bu antik seher XV esre qeder movcud olmus ve sonra mehv olmusdur Roma dovrunden qalma tarixi ile Anadolunun en qedim xarabaliqlarindandir Turkiyede Efes antik seherinden sonra en meshur antik seherdir Seher Roma dovrunde qurulmusdur Sonra Assuriyanin ereblerin Abbasilerin ermenilerin Bizansin Selibcilerin Memluklerin Turkmenlerin Osmanlinin eline kecmisdir 1 2014 cu ilde Anavarza antik seheri YUNESKO nun Muveqqeti Dunya Irsi siyahisina salinmisdir 2 AnazarbAnazarbAnazarbus37 15 22 sm e 35 54 00 s u Olke TurkiyeVilayet AdanaSalinma tarixi E e V esrBanisi melum deyilIlk xatirlanma E e II esrDiger adi Kaysariya Lustinopol Anazarbos Anazarba Aynizarba Anabarsum ve ya AnazarbusDagilma tarixi XIV esrMilli terkibi yunan turkler ermeniler erebler Muasir yeri Dilekqaya Kozan Adana Turkiye Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Yerlesdiyi yer 2 Tarixi 2 1 Roma imperiyasi dovrunde 2 2 Roma dovrunden sonra 2 3 Ermeni hakimiyyetinde 2 4 Turk hakimiyyetinde 3 Abideleri 3 1 Kilseler 3 2 Su kemerleri 3 3 Alaqapi darvazasi 3 4 Krallar Mezarligi Nekropol 3 5 Anadoluda ilk mescid 4 Mozaikalar 5 Pullar 6 Olimpiadalarda istiraki 7 Anavarzali hekim Dioskoridi 8 Anavarza efsanesi 9 Tedqiqatlar 10 Arxeoloq Qertrud Bellinin Anavarza xatireleri 11 Qalereya 12 Istinadlar 13 Menbe 14 Xarici kecidler 15 Hemcinin baxYerlesdiyi yer RedakteBir zamanlar Kilikiya ovasinin merkezlerinden olan Anavarzanin antik menbelerde adi Anazarbos Anazarba Aynizarba ve ya Anazarbus olaraq cekilir Adananin teqriben 70 km simal serqinde Kozan ilcesinin 28 km cenubunda 3 Dilekqaya kendindeki bu antik seher Sunbas cayinin Ceyhan cayi ile birlesdiyi yerin 8 km simalinda ada kimi yukselen bir tepe uzerindedir Baki ile Anavarza arasindaki mesafe 1729 km dir 4 Eyni cografi enlikde ve ya uzunluqda yerlesen illerSimal AmasyaQerb AdanaMersin Serq QaziantepCenub HatayTarixi RedakteRoma imperiyasi dovrunde Redakte Seherin Roma Imperiyasi dovrunden evvelki tarixi haqqinda demek olar ki hec bir melumat yoxdur Ancaq Addim Addim Cuxurova kitabinda Hadi Altay seherin Assuriyalilar terefinden tikildiyini dusunmekdedir ve bu fikri de 1830 1840 ci illlerde Anadolunu gezen fransiz seyyah Carlz Teksyer de ireli sururdu 5 Anavarza sikkelerinde aydin oldugu qederiyle burada e e II I esrlerde bir meskunlasma olmusdur Ancaq seherin bu dovru haqqinda konkret melumatlar verecek kifayet qeder arxeoloji delil yoxdur E e 67 ci ilde romali general Pompey Serq Araliq denizini texminen yuz il boyunca idareleri altinda tutan quldurlari Korakesiyon Alaniya erazisinde boyuk bir deniz doyusunde qeti meglubiyyete ugradib fealiyyetlerini tamamile ortadan qaldirmisdir Heyatda qalanlari ise Kilikiyanin Cuxurova deniz kenarindaki ve denize yaxin bezi seherlerine yerlesdirerek daxili bolgelerin idaresini daha evveller quldurluq eden Tarkondimotos adli yerli bir krala buraxdi Boyuk ehtimalla Anavarza da Tarkondimotosun nezareti altindaki bu bolgeye daxildir Seher E e 19 cu ilde Imperator Avqust terefinden ziyaret edilerek Kaysareya adi ile xatirlanmaya baslanmis ve eyniadli diger seher olan Arqoyis daginin indiki Erciyes eteyindeki Kaysariya indiki Kayseri ile qarisdirilmamasi ucun Anavarza eteyindeki Kaysariya adlandirilmisdir Anazarbus ve ya Anabarzus adinin esasen seherde hakim olan ve Cuxurova duzunun en diqqet seken fiziki quruluslarindan biri olan 200 metr yuksekliyindeki qaya kutlesine aid oldugu ve belke qedim farsca Na barza Meglubedilmez adindan tehrif oldugu dusunulur Anavarza daha sonra imperator Avqustusun ziyaretiyle Tarkondimotosun oglu II Tarkondimotos Filopatorun idaresine verildi Onun 17 ci ilde olmesini furset bilen Romali general Germanikus Kilikiyanin serqini Anavarza ile birlikde Roma Imperatorlugunun Suriya eyaletine birlesdirdi 72 ci ile gelindiyinde ise Imperator Vespasian terefinden Kilikiya bolgesinin Roma eyaleti olaraq yeniden qurulmasiyla Anavarzanin da icinde oldugu bolge birbasa Roma dovletinin rehberliyi altina girmis ve Anazvarza eyalet paytaxti Tarsosda indiki Tarsus oturan vali terefinden idare edilmeye baslandi 6 Anavarza Roma Imperiyasi dovrunun ilk iki esri boyunca vacib seher olmamis Kilikiyanin paytaxti Tarsusun kolgesinde qalmisdir Tarsus gunumuze qeder catmisdir amma bunun qarsiliginda tarixi abidelerinin boyuk bir hissesini itirmisdir Roma imperatorlarindan Septimius Severusun Peskennius Niger ile etdiyi hokmdarliq mubarizesi zamani Severusun terefini tutan seher onun Nigeri 194 ci ilde Isosda meglub ederek imperatorlugun tek hakimi olmasindan sonra tarixinin en parlaq dovrunu yasamaya baslamisdir 204 205 ci illerinde Kilikiya Isauriyaa ve Likaoniya eyaletlerinin metropolisi olmusdur 260 ci ilde diger Kilikiya seherleri kimi Anavarza da Sasani krali Sapur terefinden feth edilmisdir Ustelik IV esrde Isauriyali Balbinos terefinden xaraba edilmis olan Anavarza ancaq imperator II Teodosius zamaninda 408 ci ilde yeniden qurulan Kilikiya eyaletinin paytaxti olmusdur Roma dovrunden sonra Redakte 525 ci ildeki boyuk zelzeleden zerer goren seher imperator Lustinianus terefindan berpa edilmis ve Lustiniopol adlandirilmisdir Ancaq 561 ci ildeki ikinci zelzele felaketine ve bas veren boyuk bir veba epidemiyasi sehere menfi tesir gostermisdir Daha sonra Ereb ve Rum dovletleri arasindaki serhed bolgesinde qalan seher daimi axin ve muharibeler sebebinden zeiflemisdir VII esrde Anavarza erebler terefinden isgal edildi ve Anyzarba adlandirilmaga baslandi 796 ci ilde xelife Harun Er Resid terefinden berpa edilen sehere Xorasandan gelen kockunler getirildi 804 806 835 ve 855 ci illerde Bizans Anavarza seherini dagidaraq coxlu esir goturmusler 5 878 ci ilde Bizans Imperatoru I Basileusu dayandirmaq misyasi verilen Anavarza emiri qacdi 955 956 ci illerde seherdeki Sayfadullah seddi temir edildi 961 ci ilde Bizans imperatoru Nikeforos Fokas Sayfadullahin mudafie etdiyi Anavarzani muhasireye aldi ve 962 ci ilde burani ele kecirerek tekrar Bizans imperatorluguna qatdi Sonra bura 1085 ci ilde Iznikde hokm suren Selcuqlu sultanlarindan Suleyman terefinden feth edildi 1098 ci ilde Selibci bascilarindan Bohemund terefinden seher ele kecirildi 1111 ci ilde ise seher yeniden Bizanslilarin hakimiyyetine dusdu Antakiyada oturan Selibci bascisi II Bohemund 1130 ci ilde Anavarzani yeniden ele kecirmek istese de bolgede olan Turk birliklerin pususuna dusdu ve olduruldu 1137 ci ilde Bizans imparatoru II Yohan Komnenos seheri 37 gunluk bir muhasireden sonra ele kecirdi 1188 ci ilde II Leon qaya kutlesinin tepesinde bugune qeder cox yaxsi qorunmus olan qalani tikdirdi Ermeni hakimiyyetinde Redakte XI esrin ortalarinda sehere Bizans dovletinin Qars bolgesinde yeni feth etdigi ermeni torpaqlarinda yasayan ermenileri bura kocuruldu Malazgird doyusunden sonra Anadoluda veziyyetin iflasi neticesinde Qarsin son Ermeni kralinin oglu ve ya nevesi oldugu iddia edilen Rupen adli ermeni esgeri 1080 ci ilde Sis Kozan ve cevresinde bir sira Bizans qalasini ele kecirerek beyliyini elan etmisdir Rupen sulalesi 1097 ci ilden sonra bolgeye gelen selibcilerin ve 1277 ci ilden sonra monqollarin desteyi ile bolgede hakimiyyetlerini 1375 ci ile qeder qorumagi bacarmisdir Rupen neslinden gelen II Levon 1189 1219 Anamurdan Isgenderun Belenine uzanan bolgede hakimiyyeti guclendirerek 1199 ci ilde Ermenistan Krali tacini geymisdir Rupen sulalesi dovrunde yeniden insa edilen Anavarza qalasi xanedanin Sis qalasi ile birlikde iki ana iqametgahindan biri ve xanedanlarin defn olundugu mahal olaraq vaciblik qazanmisdir 1950 ci illere qeder qala icinde gorulebilen mezarlar hele de xaraba edilmis olup yazilar da itmisdir Turk hakimiyyetinde Redakte XIV esrden etibaren Anavarza erazisinde Varsaq ve Avsar Turkmenleri hakim olmusdur Evvelce 1279 ci ilde Turkmenler seheri ele kecirmek istediler XVI esrden etibaren Kozanogullari hakimiyyetinde azad bir Turkmen beyliyi Sis ve Anavarza qalalarinda hakim ola bilmisdi Lakin sonra 1375 ci ilde Memlukler seheri feth etdiler Daha sonra bolgede Ramazanogullari beyliyinin hakimiyyeti goruldu Osmanli imperatorlugu ise bolgeye ancaq Yavuz Sultan Selim zamanindan etibaren tamamen hakim oldu Abideleri RedakteBugun Anavarza antik seherini Adana Qedirli yolundan serqe teref hereket ederek ziyaret etmeye gelenler evvel Dilekqaya kendinin evleri ve Erebler terefinden tikdirilmis olan sedler ile qarsilasirlar Anavarzanin Roma dovru tikililerinin sokulmesinden elde edilen daslardan tikilmis olan Ereb seddleri cevrildiyi erazinin icinde birbirini diklemesine kesen sutunlu kuceler ve bu kucelerin arxasinda dukanlar gorulmekdedir Sedler simala dogru uzanmaqdadir Seherin divarlari serq istiqametinde 1500 metr uzanmaqdadir Yuksekliyi 8 10 metr arasinda deyisen bu sedler her 70 metrde bir 20 burc tikilmis olub gunumuze yalniz bir hissesi catmisdir 1500 metrlik xett boyunca bezi qapilar hele de dayanmaqdadir Bu sedler uzerinde seherin 4 qapisi vardir Bu hissede hem de bir hamami Havariler kilsesinin qaliqlari ile bir diger kilsenin qaliqlari diqqeti cekmekdedir Seherin simalinda I esrin son rubunde tikilmis olan su kemerleri ve sehere getirilen suyun sehere dagitiminin edildiyi monumental bulagin qaliqlari simal serqde ise II esrin ilk yarisinda tikimis olan ikinci bir su kemerlerinin qaliqlari ve qabartmali bir qaya mezari gorulmekdedir Seherin cenubunda ise Roma dovrunden qalma qayalardan oyulmus bir teatr yene qismen ana qayaya oyularaq II esrin sonunda tikimis bir stadion Romali esgerlerin ve gladiatorlarin telim etdikleri bir amfiteatrin qaliqlari ile Alaqapi adiyla taninan bir darvaza vardir Hava sertlerinin kafi gorus mesafesi temin halinda Cuxurovanin her terefinden gorulen seherin daginin zirvesinde bir orta esrler qalasi var Bu mebedlere cixan qayalara oyulmus nerdivanlar Roma dovrunde dini merasimlerin kecirildiyi yerlere cixan yol funksiyasini gorurdu Anavarzanin qerbinde serqinde ve cenub qerbinde yerlesen Roma dovrunden qalma qebiristanliq saheleri teqriben 2 3 km2 bir sahesi ehate edir Roma dovrunde Anavarzanin serq istiqametine neqliyyati asanlasdirmaq meqsediyle qaya kutlesinin yarilaraq antik yol kecidi tikildiyi melumdur Bu kecid Bizans dovru baslarinda duyulan ehtiyac uzerine genisletdirilmisdir Anavarza qayaliqlari Akropolda insa edilen orta esrler qalasinin altinda olan bir Roma imperiyasi dovru monumental qapi qurulusunun propylon temellerini hele de gormek olar Anavarzanin simalinda ve dagin en yuksek noqtesinde insa edilen xarici duzbucaqli planli bir qurulus da diqqet cekicidir Anazarbosun qedim dovr strukturlari icinde en yaxsi veziyyetde qalan texminen 13x9 metr olculerindeki bu qurulus boyuk ehtimalla Cuxurovanin Roma hakimiyyeti altina girmeden evvelki hakimi Kral Tarkondimotosun ve ya oglu II Tarkondimotos Filopatorun mezaridir 7 Kilseler Redakte Anavarza antik seherinde 4 bilinen kilse xarabasi movcuddur Hevariler Kilsesi Bunlardan en ehemiyyetlisi seherin merkezinde olan Hevariler Kilsesidir Zelzeleler neticesinde yixilan Hevariler kilsesi indiki vaxtda das yiginlari halindadir Sutunlarina baxdigimizda binanin yuksekliyi 15 20 metr arasidir Ermeni kilsesi Anavarzanin dag eteyindeki Xarici Qalada olan Ermeni kilsesi ikinci ehemiyyetli kilsedir Kilse son yuz ile qeder qorunmus ancaq yaxin zamanda yixilmisdir Kicik Kilse Daxili qaladaki Kicik kilse gorkemli bir tepede tikilmisdir Daxili qalada olmasi ve mohkem daslardan insa edilmesi gunumuze qeder gelmesini temin etmisdir Kilsenin derhal qerb qapisi terefinde yan yana qoyulmus xaclar vardir Qaya Kilsesi Anavarzanin simalinda Krallar qebiristanligi nin Nekropol yaninda Anavarzadaki en kohne strukturlardan biri olan Qaya Kilsesi Anavarzanin ehemiyyetli antik abidelerindendir Su kemerleri Redakte Tarixi Anavarza seherine uc ayri yerden boyuk su kemerleriyle su getirilirdi Birinci su yolu Bucaq Acanmandas dagindan gelen su idi Ikincisi Alapinar Bekirce daginda gelen su ucuncusu ise Hamam kendinden gelen su idi Dunyanin en uzun su kemerlerinden bir denesi Anavarza su yolu idi Bu gun boyuk xarabaya ugramis olub gunumuze cox azi gele bilmisdir 8 Alaqapi darvazasi Redakte Anavarzanin ayaqda qalan antik dovr abideleri icinde en gorkemlisi II esrin ortalarinda duzeldildiyi dusunulen ve bu gun Alaqapi olaraq taninan darvazalardir Bu darvaza boyuk bir ehtimalla III esrin ilk rubunde temir etdirilmisdi Darvazanin bir hissesi 1948 ci ilde boyuk olcude cokmusdur Darvaza bir de 1998 ci ilde meydana gelen Ceyhan zelzelesinde bir defe daha ziyan gordu Bu sebeble Anadolu ve Serqi Araliq denizinde bu qeder yaxsi veziyyetde qorunmamis basqa bir numunesi olmayan abidenin tamamile yixilmadan mohkemlesdirilmesine 2011 ci ilde baslamisdir 9 Krallar Mezarligi Nekropol Redakte Anavarza antik seherinde olan qaya qebiristanliqlari o dovrun olulerine verilen deyeri gosterir Seherin en gorkemli yerinde olan mezar daslari bu gun xaraba edilmis bir sekilde xezine ovcularinin tez tez geldiyi yer olmusdur Deyisik dovrlerde muxtelif arxitektura strukturlarda qaya qebiristanliqlari ve qebirler var Anavarza Antik seherinin en ehemiyyetli medeniyyet miraslarindan biri de qaya qebiristanliqlari ve qebir mezarlaridir Yunan inancina gore tanrilarin mezarlari yuksek yerlerde olardi Buralara sunaklar duzeldilerek ayinler teskil edilerdi Roma dovru ve ermeni Dovrunde aid ehemiyyetli qebir mezarlar indiki vaxtda mehv ve talan edilmisdir Anavarzada mohkem qalan ehemiyyetli bir qebir Mezar Muzeyi Evinde bagcasinda sergilenmekdedir Anavarza seherinin simalinda yerlesen Qaya Mezari dag oyularaq yaradilmis orjinal bir mezardir Ust hissesinde Roma dovrunde aid muxtelif sekiller ve yazilar var Bu mezarlar da soyularaq xaraba edilmisdir 10 Anadoluda ilk mescid Redakte 2006 ci ilde aparilmis bir qazinti isleri zamani bir kesf Anadolunun tarixi haqqinda deyisikliye imza ata biler Bele ki iddialara gore qazinti zamani mescid qaliqlari tapilib Abbasilerin bir zamanlar Anavarzaya hakim olmuslar Bu duzdurse Anadoluda ilk mescid Anavarzada tikilib 11 Mozaikalar RedakteAnavarza antik seherinin esas xususiyyetlerinden biri mozaikalaridir Ilk mozaikalari 1960 ci ilde Harun Dilcinin tapdigi Anavarza qizinin mozaikasi idi Anavarza antik seherinin qerbindeki villalarda birinin bagcasinda 3 40x2 60 m lik bir hovuzda olan mozaika maraqli terkibi ve reng ahenginin yaninda usta isciliyi ile diqqeti cekir Muxtelif hendesi motivlerle bezekli cut dehliz icindeki kompozisiyada ortada saclari ciyinlerine toxumali bir kisi torlarin iki yaninda buynuzlu deniz ejdehasi ile birlikde islenmisdir Kompozisiyanin iki terefinde ise tanri Erosun tesviri yerlesdirilmisdir Cilpaq olan delfin uzerine oturdulmus digeri ise geyimli olaraq iki baliqci usaginin da mozaikasina rast gelmek mumkundur Bu mozaikalar e e IV esre aiddir 1998 ci ilde mozaikalar Ceyhan zelzelesinde boyuk ziyan gormusdur Bir az irelide olan 10 75x3 55 m olcusunde bir hovuzun dosemesini bezeyen ikinci mozaika 18 nov deniz heyvani ag zemin uzerine qara aciq qirmizi sari ve firuze renglerle tesvir edilmisdir 12 Bu gun bu mozaikanin yariya yaxin qisimi mehv olmusdur Kohne vaxtlarda bu hovuza su buraxilar suyun dalgalanmasiyla baliqlarin hereket etdirildiyi teessurati verdirilirdi Anavarzada bu gun torpaq altinda yuzlerle mozaika ola biler Lakin hazirda butun bu mozaikalar boyuk tehluke altindadir Qaygisizliq ve yagis amili bu Roma dovrunden qalma mozaikalarin sonunu hazirlamaqdadir 13 1960 ci ilde Anavarzada bir evin temelini qazarken baliq mozaikasi tapdiq Daha sonra da deniz ilahesi Tetis mozaikasini tapdiq ve Adana Muzey Mudirliyine xeber verdik Bunun sonra yoldasimla meni Anavarzaya gozetci teyin etdiler Son illerde yagan yagislarin sel olmasi sebebiyle Anavarza qizinin mozaikasi boyuk zerer gormusdur Hatun DilciPullar Redakte Bezi Anavarza pullari Anavarza tez tez hakimiyyet deyisdirdiyi ucun muxtelif pullardan istifade edilib Bezi Anavarza ermeni pullarinda Selcuqlu hokmdarlarinin sekilleri de askarlanib ki bu da o vaxt ermenilerin selcuqlulara tabe oldugunu gosterir Olimpiadalarda istiraki RedakteAparilan arasdirmalar bir zamanlar Anavarzada idman olimpiadalarinin teskil edildiyini gosterir Anavarza Malatya ile Tarsus Antakiya arasindaki yol uzerinde yerlesirdi ve III esrin evvellerinde artan serq yurusleri esnasinda bura esgerler ucun boyuk ehemiyyet qazanmisdi Bu seferlere qatilan esgerler qis aylarinda Anazvarza ve etrafinda istirahet edib yazda yeniden yola cixirdi Esgerlerin qislamasinin sehere boyuk bir maddi yuk getirdiyini bilen Roma imperatorlari Anavarzada bir cox defe oyunlar teskil edib basqa gelir menbeleri elde edirdiler Belece III esrin ortalarina qeder kecen muddetde Anavarza elde etdiyi maddi gucle eyalet paytaxti Tarsos ile yarisacaq veziyyete gelmisdi Bu veziyyet seherin hemin esrin ilk yarisi boyunca kesdirdiyi sikkeler uzerindeki sekiller ve yazilar sayesinde butun detallariyla izlenile biler Soz movzusu oyunlar regional ve regionlararasi xususiyyetde bir cur olimpiyada oyunu seviyyesinde idi Etraf seherlerden ve qonsu eyaletlerden gelen istirakcilar ve tamasacilar seher ve etrafinda qonaqlayaraq ticaret heyatini canlandirirdi ve belelikle seherin maliyye veziyyeti yaxsilasirdi Bu oyunlar arasinda Pentatlon kimi muxtelif atletizm oyunlari ile birlikde araba yarislari boks ve gules yarislari da teskil edilirdi Yeni olan bir heykel abidesinin uzerindeki kitabede Efes Tralleys Aydin Antiokeiya Antakiya kimi seherlerde kecirilen oyunlarda pentatlon sahesinde bir cox defe muveffeqiyyet qazanan bir atletin Anavarza stadionunda heykelinin ucaldildigi melumatini verir 14 Bezi divarlarda gules tutan idmancilar hakim ve birinci gelen idmanciya verilen kubok qabartmalari askarlanib Anavarzada teskil olimpiada xatiresine kesilen pullar da tapilib 15 Anavarzali hekim Dioskoridi RedakteAnavarza antik seherinden cixmis en meshur tarixi sexsiyyet Anavarzali hekim Dioskoridi olmusdur Onun tibb kitabi duz 1500 il tibbde esas sayildi O Anavarzada turp salgam cugundur colgulu kimi otlari ve cicekleri qaynadaraq derman eden ve bunlari yayan ustad bir hekim idi I esrde yasamisdir Tarsus yaxinlarinda tibb melumatini inkisaf etdirmis daha sonra Romanin uzaq diyarlarina Krit Misir Petraya getmisdi Imperator Neron zamaninda ordularin sefer esnasinda en cox ehtiyac duydugu derman istehsali ve sehiyye xidmetlerine vezife almisdi 69 ci ilde Materia Medica adli kitabini yazdi Cicekler ve otlardan derman etmeyi ve mualice vasitesi olaraq istifadeni aciqlayirdi Papirus uzerine yazilan dermanlar kitabi ozunden sonra kecen esrler icinde istifade olundu Elde olan el yazmasi numunesi Bizans paytaxtinda imperatorun bacisi Anisiya Flavius terefinden 400 u asan vizual sekille birlikde kitab olaraq el yazisi terzinde nesr olundu 400 sehifelik perqament halinda bir araya getirilen Materia Medica kitabi dunya tebabetinde en ehemiyyetli qaynaq olaraq istifade edildi Sonraki dovrde muselmanlar Abbasiler zamaninda Dioskoridinin kitabindaki vizual cicek ve ot sekillerinin tapildigi sehifeler uzerine ereb serhler elave ederek nusxeleri cogaltdilar Muselmanlar Dioskoridinin sagirdine otlar ile elaqedar ders vererken olan seklini bele resm etdiler Turklerin Bizansin paytaxti Konstantinopolu ele kecirmesinden sonra bir cox elmi eser kimi tibbin qaynagi olan Dioskoridinin kitabi da tapilaraq sehifeler uzerine urk dilinde serhler elave edildi Anavarzali Dioskoridinin kitabi Avstriya Imperatoru Maksimilian terefinden 1569 ci ilde Vyana kitabxanasina yerlesdirildi 16 Anavarza efsanesi RedakteEfsaneye gore vaxtile Anavarza igid insanlarin ve gozel qizlarin yasadigi boyuk bir seher imis Seher ve qala xaricden gelecek tehlukeye qarsi qoya bilirmis O zamanlarda seherde yasayan das ustalari dasdan oymalarla evleri ve meydanlari beziyer insana heyranliq veren eserler yaradirlarmis Gunduzleri xalq seherden cixar tarlada bayirda isini gorer axsam oldugunda ise sehere geri qayidarmis Seherin xarici derin xendeklerle ve yuksek divarlarla cevrilmisdi Seherin qapisindaki asma korpuden basqa iceri girmeye hec bir yer yoxmus Xalq bu gozel seherde dinclik icinde yasayarmis Axsamlari her ev qehqeheyle dolarmis Anavarza Kralinin dunya gozeli bir qizi varmis Bu qiz agilli ve gozel imis Gel gor ki gunlerden bir gunu bu qiz uzunden seherin dincliyi qacmis kralin o gulen uzu qizarmis qaslari catilmisdi Bir gun Sis Kralinin elcisi Anavarza padsahinin yanina gelmis ve Ulu Sis Krali adina uca Anavarza Kralina hormetimi bildirirem Soyle baxaq ne dileyer kralin bizden deyince de elci Kralim qizinizi ogluna ister Dogurdan ele mi Beli uca padsah Ya istediyini qebul etmesek Muharibe baslayacaq demekdir Sis Kralina de ki bu isi dusunmemiz lazimdir Sis Kralinin elcisi gedince bu defede Misis Kralinin elcisi qapiya soykenmis O da qizini Misis Kralinin ogluna istemeye gelmis o da eyni istek ve tehdidlerden istifade etmisdir Anavarza Krali cox rehimli yaxsi urekli bir insan imis Ne edeceyine qerar vere bilmemis ve dusuncelere qapilmisdi Qizini bu krallardan hansinin ogluna verse digeri yene oz xalqina doyus acacaq Belke de olkesi elden gedecek Hec vermezse bu defe de iki olke xalqi ile doyusmek mecburiyyetinde qalacaq deye dusunubmus Qiz atasinin halina cox kederlenmis Atasina Ey menim Kral atam men senin qizin deyilmiyem Mene derdini niye acmirsan demis Kral Qizim cox haqlisan bilmelisen ki ne etsem de bos Sis Krali elci gondermis ogluna seni ister Misis Krali da elci gondermis o da ogluna seni ister vermesek muharibe baslayacaq Hansina tamam desem yene de olacagi bu Ne etmeliyem bilmirem demis Qizi gulmus ve Ondan asan ne var atacan cavabi vermis Seytan bele hell ede bilmez bunu qizim demis kral Qizi da Kral atam bundan asan bir sey yoxdur Onlara de ki men qizim vererem vererem amma bir sertim var Anavarzanin suyu azdir Bura bol suyu evvel kim getirse onun ogluna qizimi vererem Onlara ele soyle ve sen gerisine qarisma Bax bunu hec dusunmemisdim O zaman muharibesiz hell ederik bu isi demis kral Elbette atacan xalqimiz rahat huzur icinde yasayacaq Onlarin menim uzumden bela yasamasini olmelerini istemirem hec demis qizi Belece aradan gunler kecmis ve her iki kralin elcileri Anavarza Kralinin qerarini oyrenmek uzre Anavarzaya gelmisler Kral onlara qizinin teklif helli soylemis Anavarzaya bol suyu ilk getireninin ogluna qizimi vereceyem Qerarimi krallariniza bele deyin Elciler bu qerari derhal oz padsahlarina catdirmis Bunun uzerine Sis Krali yuxaridan Misis Krali da asagidan su yolunu cekmeye baslamislar Sis Krali su yolunu yonma daslardan cox gozel mohkem sekilde duzeltirmeye mesgul imis Buna gore isi gecikirmis Misis Krali ise su yolunu kerpicden duzeldirmis Buna gore Misislilerin su yolu tez irelilemis Gunler kecmis yollar irelilemis sonunda asagidan Misislilerin su yolu gorunmus Misislilerin su yolunun sehere yaxinlasmaqda oldugunu goren Anavarza kralinin qizini keder burumus Meger igidliyini duydugu Sis Kralinin oglunu sevirmis Ona adamlar gondermis elini tez tut su yolunu bir an evvel bitir demis Amma sonunda Misislilerin su yolu bitmis qiz sevmediyi biriyle evlendirilmekdense canina qiymaq qerarini vermis ve ozunu qayalardan asagiya atmis Deyirler ki Anavarza o gunden sonra bir daha senlik nedir bilmemisdir Sevinc dolu qehqeheler seherin evlerinden bir daha hec yukselmemis 17 Tedqiqatlar RedakteSeherin boyukluyu ve ayaqda qalan abideleri XIX esrden beri bir cox seyyahin maragini cekmisdir Fransiz Carlz Teksyer ingilis Teodor Bent ve Qetrud Bell avstriyali Rudolf Heberdey Adolf Uilhelm ve Cosef Keyler Anavarzanin abidelerini ve yazilarini arasdiraraq seherin planini cekmeye calismislar XX esrde ise ingilis Mixael Qo italiyali Paulo Verzone fransiz Qilbert Daqron ve Denis Feyssel seherin yazilarini ve abidelerini arasdiraraq musahidelerinin neticelerini meqaleler halinda nesr etmisler XX esrin evvellerinde Cuxurovada ecnebilere torpaq satisini engellemek ucun dovrun padsahi II Ebdulhemid terefinden Anavarza torpaqlari dovlet statusu aldi 36 2 hektar erazi Osmanli senedi icerisinde Anavarza antik Seheri dovlet mali halina getirildi Abdulhemidin senedleri bu gun Kozan Sened Mudirliyinin arxivindedir 18 Adana Arxeologiya Muzeyi ise 80 ci illerin evvellerinde seherin ortasinda olan Hevariler kilsesi ile ile qerbdeki nekropol sahesinde ve bezi Roma villalarinda qazintilar aparmisdilar Ortaya cixan mozaikalar seherin Roma dovrunde cox zengin bir seqmentin iqamet etdiyi bir yer oldugunu gostermisdir Son 20 ilde ise kitabeler ve seherin tarixi cografiyasi uzerinde aparilan isler esnasinda Anavarzanin ici ve yaxin etrafinda 1000 qeder antik kitabe mueyyen olunmus olmasi seherde Roma dovrunde cox sayda insanin iqamet etdiyini gostermekdedir 2004 ile 2007 illeri arasinda Istanbul Universiteti terefinden seherin abidelerinin geomaqnit ve georadar texnologiyasi istifade edilerek miqyasli bir planinin cixarilmasi isleri reallasdirilmisdir Arxeoloq Qertrud Bellinin Anavarza xatireleri Redakte1905 ci ilde ingilis arxeoloq ve casus Qertrud Bell Anavarzaya gelmis ve Anavarzada texminen 50 fotosekil cekerek Anavarzanin o gunku halini tesvir etmisdir Belelikle yuz il icerisinde Anavarzadaki deyisiklikleri gorme imkanimiz olmusdur Gertrude Bellin 1905 ci ilin aprel ayinda Anavarzadaki islerini gundeliyinde izah etmisdir 19 19 aprel 1905 ci il Seher erkenden qalxdim Gun cixar cixmaz istiler basladi Yanimda esger Xelil ve komekcim Mikail oldugu halda qarsimda dayanan qesebenin esas prospektine gederek tepeye dogru ireliledim Bele gorunur ki bu qesebede Romalilar zamanindan qalma iri kesme daslar var Yol boyunca mozaikalar de gorundu Bura Savruk suyu sahilindeki Qedirli qesebesi idi Qesebede olan mescid bir zamanlar kilse imis Burani bir az gezdim Mikail qatiri hazirlamisdi Istiqametimizi cenuba cevirdik Ve irelilemeye basladiq Erik agaclarinin oldugu Cuxurkopruye saat 5 de geldik Etrafda yasil tarlalar idi Kendliler ile yigincaq kecirerek Anavarza yolu haqqinda melumatlar aldim Yaxinda Hacilar kendi vardi Ova su altinda idi Cox yagis yagmisdi Saat 6 30 da Anavarza qalasinin yaxinligindaki su kemerlerinin yanina yaxinlasdim Gunes batarken Anavarza mohtesem gorunurdu Xarabaliqlar arasinda bir gozetci kosku vardi Ve yaninda 2 esger vezifeli idi Bos otagi mene verdiler Sud ve corek yeyerek otagima yerlesdim Qertrud Bell 20 aprel 1905 ci il Seher 6 30 da qalxdim Isti bir hava vardi Ve men terli idim Xelil yanimda olan esyalari dasimaq ucun qatir axtarisina getdi Saat 8 de esgerlerden birinin komeyiyle tepelere dogru yurudum Piyada yolu il getmek bir az cetin oldu Tepeye catanda ermeni kilsesi ile qarsilasdim Qalanin divarlarinda gezisdim Foto sekil cekdim Sonra asagi enerek Alaqapi darvazasinin iri kesilmis daslarini ve mohtesem gorunusunun de fotosekilini cekdim Az irelide stadion vardi Iri kesilmis sutunlar arasinda gezdim Sonra yene sud icdim Qatirlar yanima qeder geldi Qayalar altinda olan cadirima catdim Ve burada cimdim Nahar yemeyi ve yuxu cox yaxsi oldu Oyandiqdan sonra simala dogru hereket etdim Turbelerin yaninda idim Bu esnada yanima iki tacir seyyah yaxinlasdi Biri Kayseri ermenisi idi Teatri ve qebiristanligi gezerek fotosekiller cekdim Divarlarin kenarindaki ova sular altinda idi Tacirler qayalarda ilan tapildigindan behs etdiler Axsam yemeyinden sonra agcaqanadlar meni narahat etdi Qertrud Bell 21 aprel 1905 ci il Sabah 5 ve ya 6 da erkenden qalxdim Yanimda Xelil oldugu halda qalaya yurudum Toros Daglari ve Duldul daginin gorunusu cox gozel idi Qalanin zirvesine irelileyerken kesik bir cuxur ile qarsilasdiq Qayalarin arasinda qehveyi rengde iki yumurta tapdim Pis iy verirdi Ermeni kilsesi ve Yunan yazili strukturlarin oldugu yerleri gezerek fotosekillerini cekdim Axsamustu saat 6 da qayitdim Ve sonra hamam ve axsam yemeyi Qertrud Bell 22 aprel 1905 ci il Saat 5 de qalxdim 6 30da Anavarzadan ayrildim Yanimda olan Kyepert xeritesine baxaraq yaxindaki Mercimek kendini tapdim ve irelilemeye basladim Anavarza yaxinlarinda bir Cerkez kendi de vardi Mercimekde sultana aid bir ferma erazisi vardi Heyvanlar otlayirdilar Gunorta catdiq Mercimeke catdiq Yanimda olan onbasi ve tacir ayrildilar Qargidali tarlalari ve yasilliqlar arasinda irelileyerek Ceyhan cayi sahiline catdiq Birden bire yukselen tepenin uzerinde Ilan qalasini gordum Ve oradan Caqqalderesine teref getdim Qertrud BellQalereya Redakte Uzaqdan gorunus Istinadlar Redakte Anavarzaantikkenti com saytinda tarix bolmesi 2014 09 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 10 zaman com tr 2016 01 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 11 kulturvarliklari org 2 1d49 7820541 2d40 4190061 1m5 1m1 1s0x15292abc266386dd 0x2c5aea963f38c37d 2m2 1d35 896969 2d37 249939 Google Maps 1 2 adanadan biz Esrler boyunca Anavarza olu kecid Anvarza tarixi olu kecid Anavarzaantikkenti com saytinda Su kemerleri bolmesi olu kecid Anavarzaantikkenti com saytinda Alaqapi bolmesi olu kecid Anavarzaantikkenti com saytinda Nekropol bolmesi olu kecid Anadolu daki ilk cami heyecani 2015 02 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 10 Mozaikler sehri Anavarza olu kecid Anavarza Mozaikleri Yok Olma Tehlikesiyle Karsi Karsiya 2015 02 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 09 10 1 olu kecid Caglar boyu Anavarza Anavarzaantikkenti com saytinda Olimpiadalar bolmesi olu kecid Anavarzali hekim Dioskorides olu kecid 2 olu kecid Anavarza Efsanesi II Abdulahmetin tapusu olu kecid Anavarzaantikkenti com saytinda Qertrud Bell bolmesi olu kecid Menbe Redakteanavarzaantikkenti com Arxivlesdirilib 2015 02 04 at the Wayback Machine turk Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Anazarb ile elaqeli mediafayllar var Facebookda Anavarza antik seherinin resmi sehifesiHemcinin bax RedakteAdana iliMenbe https az wikipedia org w index php title Anazarb amp oldid 6030463, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.