fbpx
Wikipedia

Ərəb-İsrail müharibəsi (1948)

September 04, 2021

1948-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi, Birinci Ərəb-İsrail müharibəsi və ya 1948-ci il müharibəsi (ərəb. حرب 1948‎‎, translit. hərb 1948) — 1948-ci ilin may ayının 15-dən 1949-cu ilin mart ayının 10-a qədər davam etmiş və yeni yaradılmış İsrail dövləti ilə ərəb dövlətlərinin hərbi ittifaqı arasında Britaniya Fələstini uğrunda baş vermiş hərbi münaqişə. 1947-1949 Fələstin müharibəsinin ikinci və sonuncu mərhələsidir.

Birinci Ərəb-İsrail müharibəsi
Ərəb-İsrail müharibələri

Kapitan Abraham "Bren" Adan Umm Raşraşda (indiki Eylatda) "Mürəkbəbli bayrağ"ı qaldırır. Bu hadisə müharibənin sonu kimi qəbul edilir.
Tarix 12 may 1948 – 10 mart 1949
(9 ay, 3 həftə, 2 gün)
Yeri Keçmiş Böyük Britaniya mandatındakı Fələstin, Sinay yarımadası, Cənubi Livan
Səbəbi Fələstin ərazisində İsrail dövlətinin yaradılmasının elan edilməsi və ərəblərin buna etiraz etməsi
Nəticəsi
Ərazi dəyişikliyi
Münaqişə tərəfləri

1948-ci il 26 maydan əvvəl Yarı-hərbi qruplar:

  • Haqana
  • Palmax
  • Hiş
  • Him
  • İrqun
  • Lehi

1948-ci il 26 maydan sonra

Xarici könüllülər

  • Mahal

Qeyri-nizami qruplaşmalar:

  • Cihad Ordusu
  • Ərəb Azadlıq Ordusu

Xarici könüllülər

Komandan(lar)

Siyasi:

Hərbi:

  • Yisrael Qalili
  • Yaakov Dori
  • Yiqael Yadin
  • Miki Markus
  • Yigal Allon
  • İshaq Rabin
  • David Şaltiel
  • Moşe Dayan
  • Şimon Avidan

Siyasi:

  • Kral Abdullah
  • Muzahim əl-Paçaçi
  • Kral Farrux
  • Husni al-Za'im

Hərbi:

  • Con Bagot Qlubb
  • Habis əl-Məcali
  • Əhmad Əli əl-Mvavi
  • Məhəmməd Naquib
Tərəflərin qüvvəsi

-İsrail başlanğıcda 29,677 əsgər, müharibənin sonlarında isə 117,500
  • -Misir başlanğıcda 10.000 idi, müharibənin sonlarda isə 20.000
  • -İraq başlanğıcda 3.000, müharibənin sonlarında isə 15.000
  • -İordaniya 8.000 – 12.000
  • -Suriya 2.500 – 5.000
  • -Livan 1.000
  • -Səudiyyə Ərəbistanı 800 – 1.200
  • -Ərəb Azadlıq Ordusu 3.500 – 6.000
Ölənlər və yaralananlar

6.373 (4.000 əsgər ve 2.400 mülki şəxs)

  • Ərəb orduları: 3.700–7.000
  • Fələstin ərəbləri 3.000–13.000 (həm döyüşçülər, həm mülki şəxslər)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Fələstin müharibəsinin birinci mərhələsi 1947-ci ilin 30 noyabrında yəhudiləri daşıyan iki avtobusun pusquya düşürülməsi ilə başlandı. 1917-ci ildə elan edilmiş Balfur bəyannaməsindən və 1920-ci ildə Fələstində Böyük Britaniya mandatlığı yaradıldıqdan sonra yəhudilərlə ərəblər arasında toqquşmalar davam edirdi. Böyük Britaniyanın Fələstindəki siyasəti həm yəhudiləri, həm də ərəbləri narahat edirdi. Bu ərəblərin 1936-cı ildə üsyan qaldırması ilə nəticələndi. Üsyan 1939-cu ilə qədər davam etdi. Fələstində 1944-1947-ci illərdə yəhudi qiyamı baş verdi. 29 noyabr 1947-ci ildə BMT-nin Fələstin üçün Bölünmə planı vətəndaş müharibəsinin başlanması ilə nəticələndi. Bu plana görə Fələstin ərəb və yəhudi dövlətlərinə bölünməli idi. Yerusəlim və Betlehəm şəhərləri isə xüsusi beynəlxalq rejimin hakimiyyətinə verilməli idi.

Fələstində Böyük Britaniya mandatı rejiminin sona çatmasından dərhal sonra 14 may 1948-ci ildə Tel-Əvivdə toplanan Yəhudi Milli Şurası nəşr etdiyi bir bəyanat ilə İsrail dövlətinin qurulduğunu elan etdi. Yeni qurulan dövlətin sərhədləri haqqında "Eretz İsrail" istisna olmaqla heç bir bəyanat yox idi. ABŞ və Sovet İttifaqı növbəti gün İsraili tanıdılar.

15 may 1948-ci ildə vətəndaş müharibəsi İsrail ilə ərəb dövlətləri arasında müharibəyə çevrildi. Misir, Suriya və İraqın hərbi qüvvələri Fələstinə daxil oldular. İordaniya 2 mayda Yişuv elçiləri ilə baş tutan görüşdə müharibəyə girməyəcəyini bildirsə də, o da döyüşlərə qoşuldu. Ərəb qüvvələri Fələstin ərəbləri üçün nəzərdə tutulmuş bölgələri tutduqdan sonra İsrail ərazisinə hücuma keçdilər. Fasilələrlə 10 ay davam etmiş müharibə zamanı hərbi əməliyyatlar Fələstində, Sinay yarımadasında və cənubi Livanda keçirilmişdir.

Müharibənin nəticəsi kimi İsrail dövləti onun üçün nəzərdə tutulmuş torpaqlarla yanaşı Bölünmə planında ərəblər üçün nəzərdə tutulmuş torpaqların 60 faizini ələ keçirdi. Bura Yaffa, Lidda, Ramla, Neqevin böyük bir hissəsi, Təl-Əviv – Yerusəlim yolunun əksər hissəsi və İordan çayının qərbindəki bəzi ərazilər daxil idi. Qüds şəhəri İordaniya və İsrail arasında bölüşdürüldü. Misir Qəzzəni, İordaniya isə İordan çayının qərb sahilini ələ keçirdi. 1948-ci ilin 1 dekabrında keçirilmiş Çeriço konfransında 2 min fələstinli nümayəndə İordaniyaya birləşmək barədə qərar qəbul etdi.

1948-ci il müharibəsindən sonra müharibəyə qatılan ərəb ölkələrində siyasi rejim dəyişikliyinə gətirib çıxaran qarışıqlıqlar oldu. Ən əhəmiyyətli dəyişiklik Misirdə yaşandı. Misirdə Kral Faruq qiyam nəticəsində general Nəcib tərəfindən əvəz edildi.

Müharibə nəticəsində Fələstin qaçqınları anlayışı formalaşdı. Fələstin hələ mandatlıqda olarkən baş vermiş toqquşmalar və I Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra təxminən 750,000 fələstinli ərəb öz evlərindən ya qovulmuş, ya da özü qaçmışdı. 1951-ci ildə BMT-nin Barışıq Komissiyasının hesabatına görə təxminən 711,000 fələstinli qaçqın var idi. BMT bu qaçqınlara yardım etmək üçün BMT Yaxın Şərqdəki Fələstin Qaçqınlarına Yardım və İş Agentliyini (ing. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) qurmuşdur. Ərəb dövlətləri isə fələstinli qaçqınları tam olaraq mənimsəməmiş, onlara, onların övladlarına vətəndaşlıq statusu verməmişdir (İordaniya istisna olmaqla). Hətta geri dönmək istəyənlərə icazə belə verilməmişdir.

Eyni şəkildə, bir çox ərəb ölkəsi də yerli yəhudi əhalisinə qarşı ayrı-seçkilik siyasətini həyata keçirməyə başladı. 1948-ci ildə Ərəb-İsrail müharibəsi zamanı ərəb ölkələrindəki yəhudilərin vəziyyəti həddən artıq pisləşdi. 1947-ci ilin dekabrında ərəb dünyasında böyük anti-yəhudi qiyamlar baş verdi. 1948-ci ilin ortalarında ərəb ölkələrindəki yəhudi icmalarına hücumlar edildi və onların qərargahları dağıdıldı. Nəticədə bir çox yəhudi ərəb və İslam ölkələrindən məcburi köçürülməyə məruz qaldı. Liviyada yəhudilərin vətəndaşlığı əllərindən alındı. İraqda mülkləri ələ keçirildi. 1956-ci ildə Misir yəhudi əhalisinin böyük bir qismini ölkədən qovdu. Əlcəzair isə müstəqilliyini 1962-ci ildə elan etdikdən sonra yəhudilərin sənədlərini əllərindən aldı. Yəhudilərin əksəriyyəti məcburi şəkildə köçürüldü, bəziləri isə ideoloji səbəblərə görə özləri köçdülər.

İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində yəhudilər və ərəblər

İkinci Dünya müharibəsi zamanı Fələstin probleminin bir neçə xüsusiyyəti var idi. Bunların birincisi ərəblərin vəziyyətidir. Burada nəzərə çarpan ilk məsələ ərəblərin parçalanması, ikinci məsələ lidersizlik və üçüncü məsələ ərəblərin Nasist Almaniyasını dəstəkləməsi idi.

Ərəblərin parçalanmasının əsası mandat idarəçiliyi zamanı Hüseyni ailəsi ilə Neşaşibi ailəsi arasındakı rəqabət ilə başlamışdır. Hüseynilər ifratları, Neşaşibilər isə mötədilləri təmsil etmiş və iki ailə heç cürə ortaq nöqtə tapa bilməmişdir. Zamanla ərəb terrorist təşkilatlarının da meydana gəlməsi ilə bu fikir ayrılığı daha da artmışdır. Bu hadisənin eynisi yəhudilər üçün də olmuşdur, lakin ərəblərə nisbətən daha az parçalanma baş vermişdir. Çünki yəhudi terror təşkilatlarının demək olar ki, hamısı Dünya Sionist Təşkilatına çox sıx şəkildə bağlı idi. Buna görə də, Hacı Əmin əl-Hüseyninin heç bir zaman Dr. Vaytsmanın həm yəhudilər, həm də qərb hökumətləri üzərində sahib olduğu nüfuza sahib olduğu deyilə bilməz.

Fələstin ərəbləri üçün ikinci məsələ liderlik problemi olmuşdur. Burada da Vaytsman ilə Hacı Əmin əl-Hüseyninin müqayisəsi aparılmalıdır. Vaytsman Fələstinin xaricində yaşamasına baxmayaraq, özünü həm İngiltərəyə, həm də digər qərb hökumətlərinə qəbul etdirmiş və ifrat düşüncələr baxımından Qüds müftisindən heç də geri qalmadığı halda sionizmin lideri kimi etibar görmüşdür. Bununla belə, İngiltərə Qüds müftisinin Fələstində qalmasına belə icazə verməmişdir. Müharibə başladığı zaman Fələstin ərəblərinin liderlərindən heç biri Fələstində deyildi və müharibə illərində fələstinlilər lidersiz idi.

1937-ci il həbsləri zamanı Suriyaya qaçıb, buradan da Beyruta keçən Hacı Əmin əl-Hüseyni müharibə başladıqdan sonra 1939-cu ilin oktyabr ayında Bağdada getmişdi. Lakin 1941-ci ilin aprelində Rəşid Əli Geylani liderliyində baş vermiş almanpərəst çevriliş cəhdinin uğursuzluğundan sonra İngiltərənin İraqdakı nəzarətini gücləndirməsi Hacı Əmin əl-Hüseyninin də Bağdaddan qaçaraq Romaya getməsinə səbəb oldu.

İngiltərənin Qüds müftisinə qarşı bu mövqeyi sərgiləməsi Hacı Əmin əl-Hüseyninin müharibə zamanı Nasist Almaniyasına yaxınlaşmasına səbəb oldu. Buna görədir ki, o, 1941-ci ilin may ayında Bağdad və ittifaq dövlətlərinin radiolarında yayımlanan fətvası ilə bütün müsəlmanları İngiltərəyə qarşı cihada çağırdı. Bu fətvada Almaniya və onun müttəfiqləri barədə bir kəlmə belə bəhs edilməmişdir, lakin müfti Romaya getdikdən sonra Almaniya ilə daha yaxın təmas qurmuş və müharibə illərinin bir qismini Almaniyada keçirmişdir. Bu arada 28 noyabr 1941-ci ildə Berlində Hitlerlə 2 saata yaxın davam edən görüşü baş tutmuşdur. Bu görüşdə əl-Hüseyni özünün edəcəyi çağırışla ərəb ölkələrindəki bir çox ərəbi hərəkətə gətirə biləcəyini, lakin bundan əvvəl Hitlerin ərəblərə xitab edən bəyanat yayımlamasının lazım olduğunu bildirmişdi. Hitler belə bir bəyanatın yayımlanmasına tərəfdar olmamışdır, ona görə də 1941-ci ilin aprelindəki İraq hadisəsi uğurlu olsaydı, ərəblərin qurtuluş yolu açılacaqdı. Amma bu baş vermədiyi üçün Qafqaz cəbhəsindəki hadisələrin sonunu gözləmək lazım gəlirdi. O zaman Rostov yaxınlığında olan alman ordusunun hədəflədiyi Qafqaz ələ keçirildikdən sonra oradan cənuba eniləcəkdi. Ərəblərə ünvanlanmış bəyanatın da məhz o zaman verilməsi planlaşdırılmışdı. Əl-Hüseyni Hitlerlə gizli müqavilə imzalamaq istəsə də, Hitler belə bir müqavilənin gizli qalmayacağını əsas gətirərək bundan imtina etmişdir.

 
BMT tərəfindən təklif edilən Fələstinin ayrılması planı. 29 noyabr 1947-ci ildə qəbul edilmişdir.

Yəhudilər isə İngiltərənin müharibə səylərini dəstəkləyib, onunla müttəfiqlik etməklə bərabər, iki məsələdə İngiltərə üçün problem yaradırdılar. Bu məsələlərdən biri hələ müharibədən əvvəlki illərdə başlamış olan və getdikcə sürətini artıran qeyri-qanuni yəhudi köçləri idi. Yəhudi mənbələrinə görə təkcə 1939-cu ilin may ayında Fələstində qeyri-qanuni 37 min yəhudi yaşamaqda idi. 1939-cu ilin iyul-sentyabr aylarında isə 6,323 nəfər də qeyri-qanuni şəkildə gəlmişdi.

İngilis hakimiyyətinin qeyri-qanuni köçləri önləmək üçün işlər görməsi yəhudilərlə ingilislər arasında toqquşma dövrünün başlamasına səbəb oldu. Bu toqquşmalar Almaniya və müttəfiqlərinin geriləməyə başladığı 1943-cü ildən sonra daha da şiddətlənmişdir.

Digər tərəfdən, yəhudi terror təşkilatları da yeni fəaliyyətə başlayırdılar. Bu təşkilatlar oğurluq yolu ilə ingilis hərbi bölmələrindən silah və sursat əldə edirdilər. Əslində bu oğurluq üçün ingilis hərbçiləri özləri də şərait yaradırdılar. Beləcə, yəhudilər müharibədən sonra İngiltərəyə qarşı özlərini silahlı mübarizəyə hazırlayırdılar.

Müharibə ilə birlikdə ərəblərin lidersiz və dağınıq qalmaları yəhudiləri bir digər məsələdə də fəaliyyətlərini artırmağa sövq edirdi. Bu da yəhudi köçləri ilə yəhudilərin torpaq satın almalarının sərbəst buraxılması üçün İngiltərəyə təzyiq etmələri idi. İngiltərə isə buna razılıq vermirdi. Çünki müharibə dövründə belə bir şey etmək nəinki Fələstin ərəblərini, hətta bütün Orta Şərq ərəblərini üsyana qaldıra bilərdi.

Buna görə də İngiltərə tamamilə əks istiqamətə hərəkət edərək, 1939-cu il MakDonaldın Ağ Kitabının nəzərdə tutduğu yəhudilərə torpaq satışı limitlərini 28 fevral 1940-cı ildə qüvvəyə mindirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, 1939-cu il Ağ Kitabı Fələstin torpaqlarını A, B və C deyə 3 bölgəyə ayırmış və ancaq 5 faiz təşkil edən C bölgəsində yəhudilərə torpaq satışı sərbəst buraxılmışdı.

Ərəblər bu qərardan razı qalarkən, Yəhudi Agentliyi milyonlarla yəhudi Nasist Almaniyasının zülmü altında olarkən qüvvəyə minən bu qərara etiraz edirdi.

Yəhudilər müharibədən sonra bir tərəfdən silahlı mübarizə hazırlıqları apararkən, o biri tərəfdən də siyasi mübarizə hazırlıqlarını axsatmırdılar. 9-11 may 1942-ci ildə Nyu-Yorkda Baltimor otelində keçirilən Dünya Sionist Təşkilatının fövqəladə konqresində Baltimor proqramı deyilən sənəd qəbul edildi. 8 maddəlik qərarlardan ibarət olan bu proqramda 1939-cu il MakDonald Ağ Kitabı tamamilə rədd edilib keçərsiz sayıldığı bildirildikdən sonra "yəhudilərin vətənsizlik məsələsi son olaraq həll edilmədiyi halda zəfərdən sonrakı dünya nizamını sülh, ədalət və bərabərlik üzərində inşa etməyin qeyri-münkünlüyü" bildirilir və Fələstinin qapılarının yəhudilərə açılması, yəhudi köçlərinə nəzarətin Yəhudi Agentliyinə verilməsi istənilirdi. Qısası, Fələstində yəhudi əhalinin çoxluq təşkil etdiyi dövlətin qurulması nəzərdə tutulurdu.İkinci Dünya müharibəsi Fələstin ərəbləri arasında olmasa da, ərəb ölkələri arasında nisbətən birliyin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Ərəb dövlətləri 1944-cü il 25 sentyabr—7 oktyabr günlərində İsgəndəriyyədə Ərəb Liqasının qurulmasını təmin edəcək ilk iclaslarını keçirdilər. Bu iclasda Fələstin ərəblərinin daha əvvəl rədd etmiş olduğu 1939-cu il MakDonald Ağ Kitabı "İsgəndəriyyə protokolu" adı ilə qəbul edildi.

İngiltərə müharibədən sonrakı mərhələdə Fələstin məsələsinin ona problem yaradacağını başa düşürdü. İngiltərənin 1945-ci ilin sentyabr ayına qədər bu məsələdə gördüyü 3 əsas iş vardır:

  1. İngilis Müharibə Kabineti İngiltərənin uzunmüddətli Fələstin siyasətini müəyyən etmək üçün öz içindən komitə təşkil etmiş və bu komitənin rəhbərliyinə daxili işlər naziri Herbert Morrison gətirilmişdi. Komitə işlərində 1937 Pil Komissiyası hesabatının bölünmə formulu əsasında hərəkət edəcəkdi. Komitə Morrison Ağ Kitabı adını alan hesabatını 26 sentyabr 1944-cü ildə təqdim etdi. O zaman açıqlanmayan bu hesabat Fələstinin yəhudilər və ərəblər arasında bölünməsini nəzərdə tuturdu.
  2. İngiltərənin Qahirədəki Orta Şərq üzrə dövlət naziri də 4 aprel 1945-ci ildə hökumətinə təqdim etdiyi hesabatında Fələstinin unitar dövlət, yəni tək müstəqil Fələstin dövlətinin qurulmasını təklif etmişdir.
  3. Müstəmləkələr naziri ilə xarici işlər nazirinin ortaq hazırladıqları 11 iyun 1945-ci il tarixli hesabat isə müxtəlif alternativləri dəyərləndirərək hər hansı formul üzərində son qərar vermək yerinə, bu alternativlərin əldə saxlanılmasını tövsiyə etmişdir. Bu alternativlər belə sıralandırılırdı:
  • Bölünmə
  • Unitar dövlət
  • Yəhudi köçlərinə icazə verilməsinə davam etmək
  • Fələstinin bugünkü idarəçilik formasını, yəni mandat sistemini qüvvədə saxlamaq

Göründüyü kimi İngiltərə Fələstin məsələsinin həll edilməsi üçün konkret həll yolu tapa bilməmişdi. Bütün bunlar müharibədən sonra İngiltərənin sürətlə Fələstini tərk etməsinə gətirib çıxardı.

Yəhudilər

 
İordaniya kralı I Abdullah Yerusəlimin Qədim şəhər hissəsində. 29 may 1948-ci il.

Hələ müharibə bitməmişdən əvvəl Fələstindəki yəhudilərin (Yişuv) liderlərindən biri olan və Yəhudi Agentliyinin İcraiyyə Komitəsinin rəhbəri Ben Qurion Yişuvun bundan sonra qarşısında olan əsas hədəf kimi ərəblərlə döyüşməyi göstərmişdi. Buna görə də Ben Qurion 1 iyul 1945-ci ildə Nyu-Yorkda sionizmə xoş münasibət göstərən 17 yəhudi milyoneri ilə iclas keçirmiş və onlardan həm Yişuvun müdafiəsi üçün, həm də Fələstinə yəhudi köçlərinə kömək etmək üçün fond qurmalarını istəmişdi. Bundan sonra komitə qurulmuş və bu yəhudi milyonerlərdən birinin adına Sonnenborn İnstitutu adlandırılmışdı. Rəsmiyyətdə bu şirkət kənd təsərrüfatı və tibbi təchizat almaqla məşğul olurdu. Lakin bu şirkətin mütəxəsisləri müharibənin sona çatmasına görə bağlanmaq üzrə olan silah zavodlarını gəzərək köhnəlmiş hərbi təchizat və sursatları almağa başladılar. 1946-cı ilin ortalarında bu şirkət Yəhudi Agentliyinin silahlı yeraltı təşkilatı olan Haganahın ABŞ qolu halına gəlmiş və gəmilər, təyyarələr, maşınlar, xeyli silah-sursat alıb ABŞ və Avropadakı anbarlarında saxlamağa başlamışdı. Ara-ara bu silahlar Fələstinə göndərilirdi.

Bu zaman Fələstində fəaliyyətdə olan yəhudi təşkilatlarında da birləşmə meydana gəldi. Bunlar Moşe Snehin liderliyindəki Haganah, Menaxem Begin liderliyindəki İrqun və İstiqlaliyyət Mücahidləri, Lohmei və ya Sternistlərdi. Lakin bunlar birləşərək tək təşkilat halına gələ bilmədilər. İrqun və Lohmei, yəni iki ifrat təşkilat bu birləşməyə yanaşmadı. Bununla bərabər, koordinasiya içində hərəkət etməyə razılaşdılar. Haganahın insan öldürülməsinə qarşı olması digər iki ifrat təşkilatın Haganah ilə birləşməsinə mane oldu.

Bu qərardan sonra Ben Qurion 1 oktyabr 1945-ci ildə terror təşkilatlarına hərəkətə keçmə əmri verdi. Bu əmrin məğzi qeyri-qanuni yəhudi köçlərinə mane olan ingilis ordusuna hücumların təşkil edilməsi idi. Bu zaman ABŞ Avropadakı yəhudilərdən 100 min nəfərin Fələstinə qəbulu üçün İngiltərəyə təzyiq etməkdə idi. İngiltərə isə hələ ki, buna qarşı çıxırdı. Terror fəaliyyətlərinin bərpasında bu hadisə mühüm rol oynamışdır.

Lakin yəhudi təşkilatları arasındakı birlik də daha ilk gündən etibarən alınmadı. Haganah terrorla birlikdə siyasi fəaliyyətə də üstünlük verərkən İrqun və Lohmeiyə görə, İngiltərənin Fələstindən çıxarılması üçün silahlı mübarizə tək yol idi. Bu fikir ayrılıqları müzakirələr yolu ilə Yəhudi Agentliyinin xüsusi komitəsinin terror fəaliyyətlərini koordinasiya etməsinə qərar verilməsi ilə nəticələndi. Bundan sonra oktyabr ayının sonundan etibarən yəhudi terror fəaliyyətləri birdən-birə sürətləndi. 31 oktyabrdan 1 noyabra keçən gecə bu üç terror təşkilatının birgə fəaliyyəti ilə Fələstindəki dəmiryolu şəbəkəsinin 153 nöqtəsinə qəfil sabotaj hücumu edildi. Hayfa limanında qaçaq yəhudi qaçqını gətirən gəmilərə nəzarət etmək və qovmaqla vəzifələndirilən 2 polis gəmisi və Yafa limanında isə bir polis gəmisi batırıldı.

 
Qolda Meir 1943-cü ildə.

1945-ci ilin əvvəllərində Fələstində 50 min nəfərlik ingilis ordusu var idi. Toqquşmaların artmasından sonra bu qüvvələr 80 minə, yəhudi terrorunun ən yüksək nöqtəyə çatdığı 1947-ci ildə isə 100 minə qaldırılmışdı. 1945-ci ilin dekabr ayında 4 destroyer, 2 kruvazyor və xeyli sayda təyyarə Fələstin sahillərini qaçaq yəhudi köçlərinə qarşı mühasirəyə almış vəziyyətdə idi. 1945-ci ilin sonlarından etibarən Fələstin məsələsinə ABŞ faktorunun da girməsinə görə İngiltərə ABŞ ictimaiyyətinin həssaslığını nəzərə alaraq yəhudi terroruna qarşı lazım olan sərtliyi göstərməmişdir. Lakin, İngiltərənin bu mövqeyi yəhudi terrorunun azalmasını təmin edə bilməmişdir. 1946-cı il ərzində yəhudi terroru ilə əlaqəli hadisələr belə sıralanır:

  • 27 dekabr 1945-ci ildə polis və hərbçi məhəllələrinə hücumlar edildi. 10 polis öldürülü və 11 nəfər yaralandı.
  • 20 fevral 1946-cı ildə Haganahın hərbi qolu Palmax qaçaq yəhudi qaçqınları gətirən gəmilərin izlənməsi üçün istifadə edilən radar stansiyasını partlatdı.
  • 25 aprel 1946-cı ildə Təl Əvivdə 7 ingilis hərbçisi öldürüldü. Bu hadisə ingilis hərbçiləri arasında böyük narazılıqla qarşılanmışdı.
  • İngiltərənin Fələstinə qonşu ölkələrdəki ingilis hərbçilərindən bir qismini Fələstinə göndərməyə qərar verməsindən sonra, ölkədəki nəqliyyat sistemini iflic etmək üçün Fələstini qonşu ölkələrlə bağlayan 11 körpüdən 10-u 16-17 iyun 1946-cı ildə Haganah tərəfindən məhv edildi.
  • 17 iyun axşamı Sternistlər Hayfadakı dəmiryolu sexlərinə hücum etdilər.
  • 18 iyun günü də Menaxem Beginin İrqun təşkilatı Təl Əviv və Qüdsdəki hərbi klublara basqın edib 6 ingilis zabitini qaçırtdı.

Bu son hadisə ingilisləri sərtləşdirdi. İngiltərə yəhudilərin fəaliyyətinə qarşı sərt siyasət yürütməyə başladı. Aqatha əməliyyatı deyilən və 17 min ingilis hərbçisinin iştirakı ilə bütün Fələstində axtarışlar və həbslər başlandı. 29 iyun 1946-cı ildə erkən saatlarda başladılan əməliyyatda Yəhudi Agentliyinin Qüdsdəki bütün binalarına basqın edildi. Qüds də daxil, bütün Fələstində 2700 yəhudi həbs edildi. Bunlar arasında Yəhudi Agentliyinin İcraiyyə Komitəsinin üzvləri Moşe Şertok ilə İtzhaq Qrunbaum da var idi. Vaytsman ilə Qolda Meyerə toxunulmadı. Lakin bu zaman Fələstində olmayan Ben Qurion barədə həbs qərarı çıxarıldı. Bu isə Ben Qurionun Fələstinə dönməsinə mane olacaqdı.

Bu əməliyyat zamanı Hayfa yaxınlığındakı Yaqur adlı yəhudi düşərgəsində aparılan axtarışlar zamanı 33 sandıq silah tapıldı. Bu silahlardan 10 ədədi mexaniki tüfəng, 325 ədədi piyada tüfəngi, 96 top, 800 ədəd partlayıcı maddə və 425 kiçik güllə idi. 28 avqust və 2 sentyabrdakı axtarışlarda isə müharibə zamanı Misirdəki ingilis hərbi qüvvələrindən oğurlanmış müxtəlif silahlar da aşkar edildi.

Vaytsmana görə, Aqata əməliyyatı yəhudilərə qarşı müharibə elanı idi. Lakin bu əməliyyat yəhudiləri fəaliyyətindən döndərə bilmədi. Yəhudilər cavab olaraq Kinq David otelinə hücum təşkil etdi. Menaxem Beginin İrqun təşkilatı ingilislərin qərargahı olan Qüdsdəki Kinq David otelinə daxil olub binanın cənub qanadına bombalar yerləşdirdi və 22 iyul 1946-cı ildə bu bombalar partladıldı. Binanın cənub tərəfi tamamilə çökdü. İngilis məmur və zabitləri ilə birlikdə, ərəb və yəhudilərin də daxil olduğu 92 nəfər öldu, xeyli insan yaralandı.

Yəhudi terroru bu hadisədən sonra da davam etdi. Lakin İngiltərə mövqeyini daha da sərtləşdirdi. 1946-cı ilin noyabrında Fələstinə qeyri-qanuni yolla daxil olan 3900 yəhudini tutub Kiprə sürgün etdi. 1946-cı ilin oktyabr ayında ingilis postuna hücum edən 4 İrqun üzvü edama məhkum edildi və 1947-ci ilin aprelində edam edildilər. Lakin İrqun də 1 mart günü Təl əvivdəki ingilis zabit klubuna bombalarla hücum edib 12 ingilis zabitini öldürdü.

Terrorun davam etməsi və xeyli sayda insanın öldürülməsi mötədillərlə ifratların fikir ayrılıqlarını şiddətləndirdiyi kimi, Haganah ilə İrqun arasında da mübarizə başlatdı. Lakin Palmax tərəfindən dəstəklənən Haganahın İrquna qarşı mübarizəsi nəticə vermədi. BMT Fələstin Xüsusi Komissiyasının 1947-ci ilin yaz aylarında Fələstində etdiyi araşdırmalar zamanı da İrqunun terror fəaliyyəti davam etdi.

İngiltərənin bütün tədbirlərinə baxmayaraq, Yəhudi Agentliyinin Avropadakı təşkilatı Mossad 1945-1948-cı illər arasında 69,878 yəhudini Fələstinə qaçaq olaraq gətirməyi bacarmışdı. Mossadın qərərgahı Parisdə idi və fransız, italyan və yuqoslav limanlarından icarəyə götürdüyü gəmilərlə Avropadan topladığı yəhudiləri Fələstinə göndərirdi.

Fələstin ərəbləri

 
Qüds şəhərinin müftisi Hacı Əmin əl-Hüseyni. 1929-cu il.

Marşal Rommelin Şimali Afrikada məğlub olması, müttəfiqlərin Şimali Afrika cəbhəsində üstün olmaları və Orta Şərqə doğru yönələn alman təhlükəsinin aradan qaldırılmasından sonra İngiltərə bölgədəki siyasətini yumşaltmağa başladı. Fələstində siyasi fəaliyyətə yenidən icazə verildi. Bundan sonra ərəblər Ali Ərəb Komitəsini yenidən canlandırmaq üçün hərəkətə keçdilər. Komitənin liderliyini İstiqlal qrupu almaq istəyirdi. Vəziyyət də buna uyğun görünürdü. Çünki Qüds müftisinin nasistlərlə əlbir olması Hüseynilərin nüfuzuna ziyan vurmuşdu. Qüds müftisinin oğlu Camal Hüseyni isə müharibə zamanı ingilislər tərəfindən Rodeziyaya (bugünki Zimbabve) sürgün edilmiş və orada 1945-ci ilin sonuna qədər qalmışdı.

İstiqlal qrupu Camal Hüseyninin böyük qardaşı Tofiq Hüseyni ilə də birlik qura bilmədi. Çünki bu zaman Fələstin Ərəb partiyası, Xristian Gənclik partiyası və Milli Blok kimi yeni siyasi qruplar ortaya çıxmışdı və Tofiq Hüseyni qardaşı Camal Hüseyninin geri dönüşünə qədər Fələstin Ərəb partiyasının liderliyini üzərinə götürmüşdü. Buna görə də bağlayıcı münasibətlər içinə girməyə tərəfdar deyildi. Bundan əlavə, Hüseynilərin nasistlərlə əlbir olma damğası yemələrinə qarşı İstiqlal qrupu da ingilis müttəfiqi damğası yemişdi. İstiqlal qrupu 1939 MakDonald Ağ kitabını qəbul etmişdi, Hüseynilər isə Fələstinin müstəqilliyinin tərəfdarı idi.

Fələstinlilərin bu cür parçalanması onların Fələstin məsələsində vahid mövqe göstərməsinə mane olurdu. Buna görə də, Fələstin məsələsində ərəb mövqeyini yeni yaranmaqda olan Ərəb Liqası müdafiə etməyə başlayırdı.

Ərəb Liqasının quruluş toplantısı 25 sentyabr – 7 oktyabr 1944-cü ildə İsgəndəriyyədə keçirildi. İclasda İsgəndəriyyə protokolu deyə adlandırılan 5 qərar qəbul edilmişdi. İlk dörd qərar quruluşa və ərəb dövlətləri arasındakı siyasi, sosial və iqtisadi münasibətlərə aid idi. V qərar isə Fələstinə aid olub, ingilis hökumətinin 1939 MakDonald Ağ kitabında yer alan yəhudi köçlərinin dayandırılması, yəhudilərə torpaq satışınını qadağan edilməsi və Fələstinin müstəqilliyi mövzusundakı fikirləri ərəblərin haqları (ing. acquired rights) olaraq qəbul etməkdə idi.

 
Ərəb Ali Komitəsinin üzvlləri (1936). Soldan sağa: Raqib əl-Nəşaşibi, Əmin əl-Hüseyni, Əhməd Hilmi Paşa, Əbdüllətif bəy əs-Salah, Alfred Rouk.

Ərəb Liqası və ya rəsmi adı ilə Ərəb Dövlətləri Birliyi Suriya, İordaniya, İraq, Səudiyyə Ərəbistan, Livan, Misir və Yəmən arasında imzalanan paktla 22 mart 1945-ci ildə quruldu. Pakta əlavə olaraq yayımlanan Fələstin Haqqında Bəyanatda Fələstinin ərəb ölkələrinin ayrılmaz parçası olduğu ifadə edildikdən sonra, İsgəndəriyyə protokolu daha da dəqiqləşdirilərək 1939 MakDonald Ağ kitabındakı maddələrin ərəblərin haqlarını təşkil etdiyi bildirilirdi.Ərəb dövlətləri arasındakı bu birlik təşəbbüsləri Fələstin ərəblərinə də təsir etmişdi. Buna görə də 25 noyabr 1945-ci ildə Ali Ərəb Komitəsi yenidən quruldu. Komitədə 5 Hüseyni, 5 nəfər də digər partiyaların nümayəndəsi və 2 nəfər də tərəfsiz üzv var idi. Nəşaşibilər özlərinə geniş təmsil imkanı verilmədiyi üçün komitəni boykot etdilər. Komitənin rəhbərliyinə Rodeziyadakı sürgündən geri dönən Camal Hüseyni gətirildi. Lakin Camal Hüseyni Ali Ərəb Komitəsinə aktivlik qazandıra bilmədi. Çünki digər qrupların Hüseynilərə etibarı yox idi. Buna görədir ki, Camal Hüseyni 1946-cı ilin martında komitəni iclasa çağırdığı zaman Hüseynilərdən başqa heç kim gəlməmişdi.

Digər siyasi qruplar öz aralarında birləşərək 29 may 1946-cı ildə Ali Ərəb Cəbhəsini təşkil etdilər. Bu qruplar Milli Müdafiə partiyası, İslahat partiyası, Milli Blok, Ərəb Gənclik Konqresi və İstiqlal partiyası idi.

 
Hacı Əmin əl-Hüseyni 1942-ci ildə Berlin Mərkəzi İslam İnistitutunda Azərbaycan legionunun əsgərləri ilə görüşdə.

Ərəb Liqası Şurası da 9-12 iyun 1946-cı ildə Suriyadakı iclasında Fələstin üçün 10 maddəlik qərarlar qəbul etdi. Bu qərarlara görə, bütün ərəb dövlətlərinin nümayəndələrindən meydana gələn Fələstin komitəsi ilə Fələstin fondu təşkil edilirdi. İclasda həmçinin, Fələstin üçün Ali İcraiyyə Komitəsi qurulurdu ki, bunun rəhbərliyinə də Hacı Əmin əl-Hüseyni gətirilirdi. Komitədə Camal əl-Hüseyni sədr müavini, Qüdsün köhnə bələdiyyə rəhbəri Dr. Hüseyn əl-Xalidi baş katib idi. Əhməd Hilmi paşa ilə Əmin əl-Huri isə üzv idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, Ərəb Liqasının qurulması ilə bərabər Ərəb dövlətləri Fələstin məsələsini ortaq formada gündəmə gətirmişdilərsə də, hər birinin bəzən Fələstin məsələsində tamamilə fərqli düşüncələri və mənfəətləri olmuşdur. Mənfəət məsələlərində İordaniya kralı Kral Abdullah ən seçiləni idi. 1920-ci illərdən sionistlərlə əlaqə içində olan kral Fələstinin bölünməsi halında ərəblərin payına düşəcək olan torpaqları İordaniyaya birləşdirmək fikrində idi. Suriya və Səudiyyə Ərəbistanı isə bu fikrin tamamən əlehinə idilər. Kral Abdullahın mənsub olduğu Haşimilər sülaləsi Səudiyyə sülaləsini ən böyük düşmən kimi qəbul edirdi.

Digər tərəfdən İordaniya kralının Suriya, Livan və Fələstini İordaniya ilə birləşdirən Böyük Suriya layihəsinə qarşı olaraq, İraqın baş naziri Nuri Səid də İraq, Suriya, Livan, İordaniya və Fələstini özündə birləşdirən Bərəkətli Hilal (ing. Fertile Crescent) layihəsini reallaşdırmaq istəyirdi. Buna görədir ki, Ərəb Liqası paktı ərəblərarası birləşməni reallaşdırmaqdan çox Əmman və Bağdaddakı Haşimilərin layihələrinə mane olmaq üçün çalışmışdır.

ABŞ faktoru

 
ABŞ-ın 32-ci prezidenti, məsələ ilə yaxından məşğul olmuş Franklin Delano Ruzvelt. 21 avqust 1944-cü il.

Müharibənin sonunda İngiltərə maddi gücünün azalması ilə yanaşı, Liviyada Trablusqarbdan Hörmüz boğazına qədər olan 3 min millik sahənin təhlükəsizliyini də təmin etməyə məcbur idi. Bu şərtlər altında  sionist propaqandası və istəkləri İngiltərəni narahat edərkən ərəblər də 1939 Ağ Kitabının tədbiqi üçün İngiltərəni sıxışdırmağa başladılar. Bu vəziyyət qarşısında İngiltərə ABŞ-ın dəstəyini qazanmaq istəyirdi. 1945-ci ilin iyul ayındakı seçkilərdə iqtidara gələn İşçi partiyasının baş naziri Ettli Potsdam konfransı zamanı prezident Trumen ilə Fələstin əsələsini müzakirə etsə də, nəticə əldə edilmədi. Çünki bu zaman ABŞ ictimaiyyəti övladlarının tez bir zamanda evlərinə dönməsini istəyirdi və dənizaşırı döyüşlərə qarşı idi.

Müharibə zamanı həm ABŞ Senatı, həm də Ruzvelt hakimiyyəti Fələstin məsələsi ilə məşğul olmuşdur. ABŞ Senatı 1943-cü ildən etibarən ortaya çıxmağa başlayan Avropadakı yəhudi qaçqınlar məsələsini dəfələrlə müzakirə etmişdir. 3 milyondan çox yəhudinin yaşadığı ABŞ Dünya Sionist Təşkilatının ən güclü mərkəzlərindən biri idi. Bu vəziyyət ABŞ hökumətini və birbaşa ABŞ Xarici İşlər Nazirliyini də istər-istəməz Fələstin məsələsinin içinə çəkmişdir. ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi müharibə zamanı Fələstin məsələsinə daima ABŞ-ın Orta Şərqdəki neft və strateji mənfəətləri aspektindən yanaşaraq, yəhudi mübarizəsinə deyil, ərəb fikirlərinə üstünlük vermişdir.

Fələstin məsələsində İngiltərənin mövqeyindən məmnun olmayan ərəb ölkələri, məsələn Misir hələ müharibə zamanı ABŞ-ın diqqətini Fələstin məsələsinə çəkmək istəyirdi.  Hətta Misirdən əvvəl Türkiyə belə ABŞ-ı bu barədə məlumatlandırmışdı. 70 amerikalı senatorun yəhudilərin Fələstinə yerləşdirilməsi üçün kampaniya başladacaqlarını eşidən Türkiyənin Vaşinqtondakı səfiri Münir Ərtəgün 22 aprel 1941-ci ildə ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinin Yaxın Şərq Dairəsinin rəhbəri Paul H. Allinqi ziyarət etdi. O bildirdi ki, Türkiyənin ərəblərlə uzun müddətli təcrübəsi vardır və ABŞ-ın Fələstinə yəhudi miqrasiyasını təşviq etməsi təkcə ərəblərin deyil, Hindistan müsəlmanlarının da qarşı çıxmasına səbəb olacaq, belə vəziyyətin İngiltərə üçün yaradacağı çətinliklər Türkiyəni də yaxından maraqlandırır.

Ərəb ölkələri içində Fələstin məsələsinə ən çox maraq göstərən dövlət Səudiyyə Ərəbistanı idi. Kral Əbdüləziz ibn Səud 29 noyabr 1938-ci ildə prezident Ruzveltə məktub yazıb, ərəb və müsəlman lideri olaraq  ərəb məsələləri, birbaşa Suriya və Fələstin ilə yaxından maraqlandığını bildirmiş və bu məsələlərdə ABŞ-ın düşüncələrini öyrənmək istəmişdi. Ruzvelt yazdığı cavabda  həm ərəblərəin, həm də yəhudilərin fikrini öyrənmədən Fələstin məsələsində əsaslı qərar verə bilməyəcəyini söyləmişdir.

Bu zaman kral ABŞ-ın Riyada göndərilən Qahirədəki səfiri Aleksandr Kirk ilə 1943-cü ilin aprelində Dahranda keçirdiyi görüşdə birbaşa bu iki məsələ üzərində dayanmışdır:

Kral Səud bu düşüncələrini 30 aprel 1943-cü ildə Ruzveltə yazdığı məktubda da dilə gətirmişdi. O, yazırdı:

  Allah qorusun, yəhudilər arzularına nail olarlarsa, Fələstin əbədi olaraq toqquşmaların və çətinliklərin qaynağı olacaqdır.  

Ruzvelt bu məktuba 26 mayda cavab vermiş, "ərəblərə və yəhudilərə tam mənası ilə deyilmədən" Fələstinin əsas vəziyyətində heç bir dəyişiklik edilməyəcəyinə təminat vermişdi. Bununla birlikdə, Ruzvelt Fələstin məsələsinin ərəb-yəhudi razılığı ilə həll ediləcəyi inancı ilə sionist lideri Dr. Haym Vaytsman ilə Səudiyyə Ərəbistan kralını görüşdürmək istədi. Buna görə, ərəbcə çox yaxşı bilən və Orta Şərq üzrə mütəxəsis olan polkovnik-leytenant Harold B. Hopkinsi 1943-cü ilin avqust ayında Kral Əbdüləziz ibn Səudla görüşə göndərsə də, kral Vaytsman ilə görüşməyi rədd etdi. Kral həmçinin, bildirdi ki, ərəb dünyasının lideri pilləsində olmasına rəğmən məsləhətləşmələr etmədən Fələstin adından daşına bilməyəcəyini və Fələstini yəhudilərə təslim etməyi isə heç bacarmayacağını bildirmişdi.

Ruzveltin sionizm mövzusuna çox maraq göstərdiyi və ya bu məsələdə geniş bilgi sahibi olduğunu demək olmaz. Buna görə də, sionizm və Fələstin məsələlərinin necə həll ediləcəyi haqqında müəyyən fikri də yox idi. Ruzvelt iki faktor arasında qalmışdı. O, İkinci Dünya müharibəsi ilə birlikdə, Orta Şərqin həm neft baxımından, həm də Asiyaya, Uzaq Şərqə doğru gedən yolların keçdiyi strateji bölgə olaraq əhəmiyyətini görmüşdü. Bundan əlavə, Fələstində yəhudi dövlətinin qurulmasındakı problemləri də çox yaxşı görə bilmişdi. Lakin həm Senatdakı, həm də Nümayəndələr Palatasındakı sionist dəstəkçisi olan şəxslərin təsirinə məruz qalmışdı. ABŞ sinoistlərinin rəhbəri olan Feliks Frankfurter Ruzveltin çox yaxın dostu idi. Buna görədir ki, Ruzvelt  1944-cü il prezidentlik seçkilərində yəhudi səslərini qazana bilmək üçün yəhudi məsələsini seçki platformasına aldı və sonda qalıb gəldi.

 
ABŞ-ın 33-cü prezidenti Harri Trumen. O, prezidentliyinin ilk dövrlərində məsələyə necə yanaşacağı haqqında qərarsız idi.

Yalta konfransından (4-11 fevral 1945) sonra Misirdə Səudiyyə Ərəbistan kralı ilə keçirdiyi görüş Ruzveltin Fələstin məsələsindəki düşüncələrinin ərəblərə doğru meyllənməsinə səbəb oldu. Misirdə Süveyş kanalı üzərindəki Böyük Acı göldə U.S.S. Quincy adlı ABŞ döyüş gəmisində baş tutan bu görüşdə Kral Əbdüləziz ibn Səud Ruzvelti çox təsirləndirmişdi. Kral nitq dediyi zaman bir neçə dəfə ərəblərin özlərini qorumaq üçün silahdan istifadə etməkdə tərəddüd etməyəcəklərini bildirmişdi. 1945-ci ilin yanvar-aprel dövründə ərəb ölkələri də ABŞ-a müraciət edərək yəhudilərin Fələstinə yerləşdirilmələri halında ərəblərin müqavimət göstərəcəklərini bildirmişdir. Ruzvelt sonralar bu görüşdən bəhs edərkən 5 dəqiqədə Fələstin məsələsində bütün həyatı boyunca  öyrəndiklərindən daha çox şey öyrəndiyini demişdi. Bu görüşdən sonra Ruzvelt krala yəhudiləri dəstəkləməyəcəkləri barədə söz vermişdi. Ölümündən bir həftə əvvəl – 5 aprel 1945-ci ildə Kral Səuda yazdığı məktubda da bu sözünü təkrarlamış və Fələstin məsələsində ərəb xalqının əleyhinə ola biləcək heç bir hərəkətə yol verməyəcəyini bildirmişdi.

Ruzvelt kralla görüşündən bir müddət sonra – 3 mart 1945-ci ildə xarici işlər nümayəndəsinə Fələstində yəhudi dövlətinin qurulmasının və davam etdirilməsinin ancaq hərbi qüvvə tədbiqi yolu ilə mümkün ola biləcəyi qənaətində olduğunu demişdi.

Ruzveltdən sonra prezident olan Harri Truman özündən əvvəlki prezidentlərin Orta Şərq məsələləri ilə bağlı nə etdikləri barədə çox az məlumat sahibi olaraq prezidentliyə gəlmişdi. Trumen deyirdi:

  Ərəblərin yəhudilərin Fələstinə yerləşmələrinə qarşı olduqlarının fərqindəyəm. Lakin bir çox amerikalı kimi yəhudilərin Avropadakı vəziyyəti mənim də fikirlərimi dolaşdırmaqda idi.  

Fələstin məsələsi barədə əvvəlcədən bilinən dəqiq planları olmadığı üçün prezident olan kimi konqresmenlər, hahamlar, diplomatlar və s. ona öz fikirlərini yeritmək üçün hərəkətə keçdilər. Sionistlər və bir çox siyasətçi yəhudiləri dəstəkləməsini istədi. Xarici işlərlə məşğul olan məmurlar isə bunun əksini etməsini istəyirdilər. Hətta Xarici İşlər Nazirliyi Trumenə 16 iyun 1945-ci ildə göndərdiyi memorandumda yəhudi liderlərinin müraciət etməsi halında çox irəli gedən bəyanatlar verməməsini məsləhət görürdülər, çünki onlara görə ərəblərlə, yəhudilərlə geniş əhatəli danışıqlar etmədən Fələstin məsələsində son qərara gəlmək qeyri-mümkün idi.

Yəhudi qaçqınlar məsələsi

Müharibənin sonunda ortaya çıxan Avropadakı yəhudi qaçqınları məsələsi Trumeni gedərək sinoistlərlə yaxınlaşdırmışdır. Bu zaman Avropadakı yəhudi qaçqınlarının sayısı 200.000-250.000 idi. Trumen bu yəhudi qaçqınların vəziyyətlərini incələmək üçün Pensilvaniya Universitetinin Hüquq fakültəsinin dekanı Earl G. Harrisona tapşırıq verdi. Harrison Avropadakı qaçqın düşərgələrində apardığı araşdırmalardan sonra 1945-ci ilin avqust ayında hesabatını Trumenə verdi. Hesabat yəhudi qaçqınların vəziyyətlərini çox ətraflı şəkildə izah edir və ən az 100.000 yəhudinin Fələstinə göndərilməsinın lazım olduğunu bildirirdi.

 
Fələstindəki yəhudi düşərgələrinin və yolların xəritəsi. 1 dekabr 1947-ci il.

Burada diqqəti çəkən digər məqam isə yəhudi qaçqınlarını qəbul etmək üçün ABŞ hökumətinin heç bir yumşalmaya getməməsi, bu məsələni müzakirə belə etməməsidir. Halbuki, bu qaçqınların böyük əksəriyyəti ABŞ-a köç edəcəklərinə ümid edirdilər. ABŞ-ın bu 100.000 nəfərlik qaçqın köçünü Fələstinə buraxması üçün İngiltərəyə təzyiq etməsindən sonra İngiltərə Xarici İşlər naziri Bevin ABŞ-ın bu məsələdə şiddətlə israrının səbəbi kimi ABŞ-ın bu yəhudiləri Nyu-Yorkda görmək istəmədiyini bildirmişdir.

Harrison hesabatından sonra Trumen 31 avqust 1945-ci ildə İngiltərə baş naziri Ettliyə məktub yazaraq bu 100.000 yəhudinin Fələstinə qəbul edilməsini istəmiş, bu mövzudakı məktublaşmalar sentabr ayında da davam etmişdir. Fələstinin iqtisadi qaynaqlarının bu qədər qaçqını qəbul etməyə uyğun olmayacağını bildirən Ettli təklifi qəbul etməsə də, Trumenin bu hərəkəti ərəb ölkələrinin etirazlarına səbəb olmuşdur.

Vaşinqtondakı Misir, İraq, Suriya və Livan səfirlikləri 12 oktyabrda Xarici İşləri Nazirliyində verdikləri ortaq notada Fələstində yəhudi dövlətinin qurulmasının ancaq xarici qüvvələrin köməkliyi ilə mümkün ola biləcəyini bildirərək, silahlı müqavimət niyətlərini elan edirdilər. ABŞ isə bu təzyiqlərə verdiyi cavabda ərəblər və yəhudilərlə məsləhətləşmədən son qərara gəlinməyəcəyi barədə köhnə təminatını yenidən təkrarladı.

Digər tərəfdən Trumenin 100.000 yəhudi üçün İngiltərə nəzdində təşəbbüs etməsinin öyrənilməsindən sonra Hindistan müsəlmanlarının lideri Cinnah 3 oktyabr 1945-ci ildə baş nazir Ettliyə telqraf göndərərək Fələstinə yəhudi köçlərinə icazə verilməsinin "canavarca və son dərəcə ədalətsiz " (ing. monstrous and highly unjust) bir şey olacağını bildirdi və 1939 MakDonald Ağ Kitabının əsas götürülməsini istədi. Cinnah 8 noyabrdakı mitinqində etdiyi çıxışda da ərəblərin həm ingilis imperializminə, həm də yəhudi köçlərinə qarşı edəcəkləri mübarizəyə hindistanlıların tamaşaçı qalmayacaqlarını bildirdi.

Trumenin təşəbbüsü İngiltərəyə ABŞ-ı da Fələstin məsələsinin yükü altına salmasına fürsətini verdi. Halbuki, ABŞ Xarici İşlər Nazirliyinin fikri Fələstin məsələsinin ağırlığının İngiltərənin üzərinə buraxılması idi və bunu da Trumenə yazılı formada bildirmişdilər.

Trumen ilə Ettli arasında edilən yazışma və təmaslardan sonra 10 dekabr 1945-ci ildə sadəcə yəhudi qaçqınları məsələsini deyil, Trumenin israrından sonra, Fələstin məsələsini də araşdırmaq üçün Anqlo-Amerikan Araşdırma Komitəsi quruldu. Komitə altısı amerikalı, altısı ingilis olmaqla 12 üzvdən ibarət idi. Komitə hesabatını 120 gün içində hazırlamalı idi. Digər tərəfdən, Anqlo-Amerikan Komitəsinin qurulması üçün 17 dekabrda Nümayəndələr Palatasında və 19 dekabrda da Senatın qəbul etdiyi ortaq qərarda Fələstinin kənd təsərrüfatı vı iqtisadi potensialının qaldıra biləcəyi qədər yəhudi köçlərinə açılması istənilirdi.

ABŞ-ın Fələstin məsələsinə aktiv şəkildə daxil olması ilə Fələstində İkinci Dünya müharibəsinə görə dayanmış olan yəhudi terroru 1945-ci ilin oktyabr ayından etibarən İngiltərəyə qarşı olaraq yenidən başladı. Qaçaq yəhudi köçləri də sürətləndirildi. Yəhudilər bu əməlləri ilə İngiltərəyə təzyiq etmə ilə yanaşı, ABŞ-ı və onun ictimaiyyətini də təhrik etmək istəyirdilər.

ABŞ və İngiltərənin birgə fəaliyyəti

Anqlo-Amerikan Komitəsi də 4 yanvar 1946-cı ildə Vaşinqtonda işə başladı və Avropada, Orta Şərqdə araşdırmalar etdikdən sonra 20 aprel 1946-cı il tarixli hesabatını 22 apreldə prezidetn Trumenə təqdim etdi. Hesabatın əsas postulatları bunlar idi:

 
Böyük Britaniya dövlət xadimi Ernest Bevin. 1942-ci il. Onun şərəfinə adlandırılmış Bevin planı tərəflərin hər ikisi tərəfindən rədd edilmişdir.

Anqlo-Sakson Komitəsinin hesabatına ilk etiraz İngiltərədən gəldi. Baş nazir Ettli 1 may 1946-cı ildə İcmalar Palatasındakı çıxışında yəhudilərin qeyri-qanuni silahlı dəstələri buraxılmadıqca və bu qüvvələr silahlarını təslim etmədikcə həm yəhudilər, həm də ərəblər silahsızlaşdırılmadıqca, Yəhudi Agentliyi yəhudilərin ingilis bazalarına və ingilislərə etdiyi hücumların dayandırılmasını təmin etmədikcə İngiltərənin 100.000 yəhudinin köçünə razı olmayacağını bildirdi. Xarici İşlər naziri Bevin də 100.000 yəhudinin Fələstinə köçünün təmin edilə bilməsi üçün İngiltərənin bura 1 korpusluq yeni qüvvə göndərməsinin və 200 milyon sterlinq də pul ayırmasının lazım olduğunu bildirdi. 1945-ci ilin sonlarında buradakı ingilis ordusunun sayı 80.000-ə qədər qaldırılmışdı, 1947-ci ildə bu say 100.000 olmuşdu.

Ərəb hakimiyyətləri isə hesabatın 100.000 yəhudinin Fələstinə köçünü planlaşdırmasına və yəhudilərin torpaq satın almalarını sərbəst buraxmasına görə şiddətlə qınadı. Ərəblərin etirazlarının hədəfində ABŞ var idi. Onlara görə, Fələstin məsələsində ABŞ-ın heç bir söz haqqı yox idi. Ərəb rəhbərləri 27-28 mayda Misirdəki Ərəb Liqası görüşlərində bu hesabatı rəsmi şəkildə rədd etdilər. Bludan iclasında alınan gizli qərara görə Anqlo-Sakson hesabatı tədbiq edilərsə, İngiltərə və ABŞ-ın bölgədəki iqtisadi maraqlarına qarşı boykot başladılacaqdı.

Anqlo-Amerikan hesabatı 100.000 yəhudinin Fələstinə köç etməsini tövsiyə etməsinə baxmayaraq, hesabatın digər hissələri yəhudilərin etirazına səbəb oldu. Ben Quriona görə, bu hesabat 1939 Ağ Kitabının bir başqa forması və utancverici sənəd idi. Sionizmin məhvini qanuniləşdirir və yəhudi dövlətinni qurulması yerinə Fələstinin ingilis hərbi hakimiyyətində saxlanılmasını planlayırdı.

ABŞ ictimaiyyətinin də həssaslığını nəzərə alan Harri Trumen İngiltərə ilə bu məsələdə razılaşmanın qeyri-mümkünlüyünü gördükdən sonra yəhudilərin köçürülməsi işini ABŞ-ın tək öz üzərinə götürməsi fikrinə gəldi. Lakin bunun üçün hərbi güc tədbiqinin lazım olduğunu gördükdən sonra dayanmağa məcbur oldu. Həmçinin, ABŞ Baş Qərərgahı da ABŞ ordusunun Fələstində istifadə olunmasına qarşı idi. Bütün bu baş verənlərdən sonra prezident Trumen İngiltərə ilə razılaşma yollarını axtarmağa başladı. Hər iki ölkənin hökumət kabinetləri öz içlərindən komitə təşkil etdilər. ABŞ komitəsinin rəhbərliyinə prezident köməkçilərindən Henri F. Qredi, ingilis komitəsinin rəhbərliyinə isə kabinetin Fələstin komitəsi rəhbəri Herbert Morrison gətirildi. Bu iki komitənin vəzifəsi iki tərəf arasında Anqlo-Amerikan hesabtı əsasında meydana çıxan fikir ayrılıqlarını müzakirə etmək və ortaq qərara gəlmək idi.

Hər iki komitə 1946-cı ilin iyul ayında Londonda görüşüb işə başladı. İyulun sonunda gəldiyi nəticələri açıqladı. Qredi-Morrison planı və ya Böyük Britaniya İcmalar Palatasında Herbert Morrison tərəfindən açıqlandığı üçün Morrison planı adını alan hesabat halına gəldi. Planın əsaslarını bu formada göstərə bilərik:

  • Fələstin ərəb əyaləti, yəhudi əyaləti və İngiltərə əyaləti olmaqla 3 hissəyə ayrılmalı idi,
  • Qüds, Büytüllahim və Neqev mərkəzi hakimiyyətin nəzarətində olacaqdı,
  • Yəhudi əyaləti 4500 km²lıq Fələstin ərazsiinin 1500 km²lıq hissəsində qurulmalı idi,
  • Yerdə qalan mərkəzi hakimiyyətin nəzarətində olan torpaqlardan başqa bütün torpaqlar ərəb əyalətinin hakimiyyətinə veriləcəkdi,
  • Mərkəzi hakimiyyət xeyli torpaqlara nəzarət edəcəkdi və Hayfa limanı da mərkəzi hakimiyyətə tabe olmalı idi.

Ərəb və yəhudi əyalətlərinin qanunverici və icraedici orqanları olacaq və daxil işlərdə muxtariyyətləri olacaqdı. İrəlidəki zamanda bu iki əyalət ya federal dövlət halına gətiriləcək və ya Fələstin bu iki əyalət arasında bölünəcəkdi.

Mərkəzi hakimiyyətin əyalətlər üzərindəki hakimiyyəti də geniş tutulmuşdu. Məsələn, əyalətlərin qəbul etdiyi qanunlar mərkəzi hakimiyyətin də təsdiqini almalı idi. 100.000 yəhudi qaçqını yəhudi əyalətinə köç edə biləcəkdi, lakin bu da mərkəzi hakimiyyətin təsdiqini aldıqdan sonra mümkün ola biləcəkdi.

Morrison planına ilk etiraz bu dəfə prezident Trumendən gəldi. 100.000 yəhudi qaçqınının köçü məsələsini həll edə bilmədiyi üçün Trumen bu planı qəbul etmək istəmirdi. Bu planı sionistər və şəxsən Ben Qurion rədd etdi. Ben Quriona görə, Morrison planı yəhudi dövləti qurmur, sadəcə 1939 Ağ Kitabını davam etdirirdi. Onlara görə, yəhudi köçünə dair yekun qərarın mərkəzi hakimiyyətin qərarına buraxılması ilə ərəblərə buraxılması arasında elə bir fərq yox idi.

Ərəblər də bu planı yəhudi dövləti qurma yolunda atılan ilk addım kimi qəbul etdi və plan onlar tərəfindən də rədd edildi.

Bu münasibətə baxmadan, İngiltərə bu planı ərəblər və yəhudilərlə müzakirə etmək üçün Londonda konfrans təşkil etdi. Sionistlər bu konfransa qatılmağı rədd etdi. Ərəb Ali Komitəsi də rədd cavabı verdi. Ərəb ölkələrindən Misir, İraq, Suriya, Livan, Səudiyyə Ərəbistan, İordaniya və Yəmən ilə Ərəb Liqası baş katibi Əzzam Paşa konfransa qatılmağı qəbul etdilər və konfrans 9 sentyabr 1946-cı ildə Londonda Lankaster otelində açıldı. İngiltərə Morrison planını ABŞ-ın təzyiqinə görə, yəhudi qaçqınların Fələstinə köçlərini ərəb dövlətlərinə qəbul etdirmək istəsə də, ərəblərin hamısı bu planı qəbul etməyəcəklərini bir daha bildirdilər. Təklif olaraq isə özlərinin 6 maddəlik layihələrini təqdim etdilər. Bu layihəyə görə:Fələstində ingilis mandatı ləğv ediləcək, müstəqil Fələstin dövləti qurulacaq. Demokratik konstitutsiya ilə azlıqlara hər cür azadlıqlar veriləcəkdir. Yəhudi köçlərinə müstəqil Fələstin dövləti qərar verəcəkdir. Fələstindəki müstəqil yerlərə giriş-çıxış tamamilə sərbəst olacaqdır. Müstəqil Fələstin dövləti İngiltərə ilə ittifaq müqaviləsi imzalayacaqdır.

İngiltərə müstəqil Fələstin dövlətinin qurulmasını prinsipdə qəbul etdi. Bəzi məsələlərdə isə fikir ayrılıqları var idi. Lakin bu ərəfədə İngiltərənin yəhudilərlə etdiyi təmaslar yəhudilərin də görüşmələrə qatıla biləcəyini göstərirdi. Buna görə, Birinci London konfransı 3 oktyabrda 16 dekabr tarixinə ertələndi. Lakin dekabr ayında Sinoist konqresinin keçirilməsinə görə konfrans 1947-ci ilin yanvar ayına ertələndi. Lakin London konfransı sübut etdi ki, ərəblər Fələstinin bölünməsinə və bölünməsinə apara biləcək istənilən formula amansız şəkildə qarşı idilər.

London konfransının 3 oktyabrda nəticə olmadan ertələnməsi prezident Trumeni özündən çıxartmışdı. İngiltərə baş naziri Ettlinin hələlik yayımlanmaması barədə xahiş etməsinə baxmayaraq, Trumen 4 oktyabrda yayımladığı çıxışında qış şəraitində 100.000 yəhudi qaçqının Fələstin məsələsinin son həllini gözləmədən Fələstinə köçlərinin təmin edilməsini istədi. Trumen bu məqsədlə ABŞ miqrasiya qanunlarında da dəyişilik edilməsi üçün Konqresə tövsiyə etdi. Trumenin bu hərəkətləri Səudiyyə Ərəbistan kralının şiddətli etirazlarına səbəb olmuşdu.

Trumenin bu qədər sərt reaksiya göstərməsinin səbəbi həmin ildə keçiriləcək konqres seçkiləri idi. Buna görədir ki, o nitqində Yəhudi Agentliyinin Fələstinin bir hissəsində yəhudi dövlətinin qurulmasını nəzərdə tutan layihəsini dəstəkləyən ifadələr səsləndirmişdi. Trumenin bu mövqeyi 9-29 dekabr 1946-cı ildə Bazeldə keçirilən XXII Dünya Sinoist Konqresində mötədillərlə ifratların mübahisələrini daha da şiddətləndirdi. Mötədillər Fələstinin bölünməsi ilə yəhudi dövlətinin qurulmasını müdafiə edərkən, ifratlar Fələstini tamamilə əhatə edəcək yəhudi dövlətinin yaradılmasını istəyirdilər. Maraqlısı isə odur ki, artıq heç kim 1917-ci il Balfur bəyanatının yəhudi vətənindən bəhs etmir, yəhudi dövlətinin Fələstinin bütünündə, yoxsa bir qismində qurulması gərəkdiyi mübahisəsini edirdi.

II London konfransı 27 yanvar-13 fevral 1947-ci il tarxləri arasında keçirildi. Lakin bu konfransdan əvvəl iki hadisə baş verdi. Bunlardan biri ABŞ Xarici İşlər Nazirliyində Fələstin mövzusunda 14 yanvar 1947-ci tarixində hazırlanan sənəddir. Bu sənəd Fələstinin ərəblərlə yəhudilər arasında bölünməsini, 100.000 yəhudinin köçünün təmin edilməsini, bölünmə olmadığı təqdirdə Fələstinə yəhudi köçünün sərbəst buraxılması ilə yəhudilərin torpaq satın alma qadağasının qaldırılmasını və bütün bu məsələlərdə də ərəblərin təsdiqini almaq kimi ziddiyəti planlamaqda idi.

Digər hadisə isə Səudiyyə Ərəbistan vəliəhdi Şahzadə Səudun 17 yanvar günü Vaşinqtonda ABŞ Xarici İşlər naziri Ceyms Byrnes və nazirlik üzvləri ilə keçirdiyi görüşmədir. Şahzadə Fələstində yəhudi dövlətinin qurulmasına şiddətlə qarşı çıxaraq, bunun ABŞ-ın da mövqeyinə uyğun gəlmədiyini bildirmişdir. O, fikirlərini belə əsaslandırmışdır:

27 yanvar-13 fevral günlərində keçirilən II London konfransında ərəblərlə yəhudilər eyni masa ətrafında əyləşmədilər. İngiltərə hər ikisi ilə də ayrı ayrı müzakirələr apardı. Digər tərəfdən İngiltərə yenə də Morrison planındakı muxtar əyalətlər sistemini, muxtariyyətin sərhədlərini bir qədər də genişləndirərək müzakirəyə çıxardı. Bunu nə ərəblər, nə də yəhudilər qəbul etmədi. Bundan sonra ingilis kabineti 6 fevralda Bevin planı adını alan yeni plan qəbul etdi. Buna görə, Fələstin 5 il müddətində müstəqillik üçün hazırlanacaqdı. Bu müddət içində Fələstin torpaqları ərəb və ya yəhudi çoxluğa əsaslanan hissələrə bölünəcəkdi. Yaradılacaq kantonlar geniş muxtariyyətə sahib olacaq və kontonlardakı ərəb və ya yəhudi azlıqlar da idarəçilikdə iştirak edəcəkdi. Yəni, muxtar əyalətlər sistemində olduğu kimi kantonlarda da ərəb-yəhudi birliyinin reallaşması planlaşdırılırdı. Digər tərəfdən, Bevin planına görə, Fələstin ayda 4.000 yəhudinin köçünə icazə verilməklə, iki ildə 96 min yəhudi qaçqın qəbul edəcəkdi.

Yəhudilər 10 fevralda özlərinə təqdim edilən Bevin planını qəbul etməyərək, bölünmə məsələsində dayandılar. Lakin yəhudilərin düşündüyü bölünmə formulunda 600.000-ə qədər ərəb yəhudi torpaqlarında qalırdı. Buna görə də, İngiltərə bununla razılaşmadı.

Bevin planı 12 fevralda ərəblərə də təqdim edilincə, onlar da qəbul etmədilər. I London konfransında olduğu kimi, ərəblər müstəqil Fələstin dövlətinin qurulmasında təkid edirdilər və bu istəkləri qəbul edilmədikdə isə İngiltərədən bu məsələni BMT-ə aparmağı istədilər. Yəhudilər isə Fələstin məsələsinin BMT-ə götürülməsinə qarşı idilər. çünki belə odluğu halda, xeyli sayda dövlət məsələyə müdaxilə edə biləcəkdilər.

II London konfransı da heç bir nəticəyə çata bilmədi. Bundan sonra ingilis hökuməti 18 fevral 1947-ci ildə heç bir təklif etmədən Fələstin məsələsini BMT-ə daşımaq qərarına gəldi. İcmalar palatasında 25 fevralda edilən müzakirələrdə Leyborist partiyası hökumətinin bu qərarı Mühafizəkarlar partiyası tərəfindən də dəstəkləndi.

Fələstin məsələsi BMT-də

 
BMT nümayəndələri Hayfa şəhərini ziyarət edərkən. 1947-ci il.

2 aprel 1947-ci ildə İngiltərə BMT-ə rəsmi formada müraciət edərək Fələstin məsələsinin BMT-nin gündəminə alınmasını, BMT-nin bu məsələ üçün xüsusi iclas keçirməsini, məsələni incələmək üçün xüsusi komitə yaratmasını və məsələnin payızdakı adi iclasda da müzakirə edilməsini istədi.

İngiltərənin istəyindən sonra BMT-nin Baş Assambleyası 28 apreldə toplandı və 15 mayda 7 əleyhinə səsə qarşı, 45 lehinə səslə BMT Fələstin Xüsusi Komitəsinin (ing. United Nations Special Committee on Palestine) qurulmasına, bu komitənin 11 üzvdən ibarət olmasına və komitənin hesabatını ən gec 1 sentyabr 1947-ci ildə təqdim etməsinə qərar verdi.

Baş Assambleyanın bu qərarından sonra ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi 20 ölkədəki diplomatik nümayəndəliklərinə göndərdiyi təlimatda ABŞ adından Fələstin məsələsində heç bir açıqlama verməməyi, sadəcə indilik məsələnin BMT-ə aid olduğunu deməklə kifayətlənməyi əmr edirdi.

BMT Fələstin Xüsusi Komitəsi isə 16 iyunda Qüdsdə ilk iclasını keçirdi. Komitə bundan sonra Fələstinin müxtəlif yerlərinə gedərək görüşlər keçirdi. Yəhudilər komitə ilə hər cür görüşməni etdiyi halda, Ərəb Ali Komitəsi Fələstin Xüsusi Komitəsi ilə hər cür təmas və tərəfdaşlığı rədd etdi. Bununla bərabər, Xüsusi Komitə ərəb ölkələrindən Misir, İraq, Livan, Səudiyyə Ərəbistan və Suriya təmsilçisi ilə 23 iyulda Beyrutda və İordaniya kralı Abdullah ilə də 25 iyulda Ammanda görüşdü.

Komitə ilə görüşmələrində yəhudilər Fələstinin münasib bölgəsində yəhudi dövlətinin qurulmasını istəyərkən, sionizmin lideri Vaytsman birbaşa Fələstinin bölünməsini istədi. Ərəb dövlətləri isə müstəqil ərəb dövlətinin qurulmasını və bu dövlətin rəsmi dilinin ərəbcə olmasını müdafiə edərkən, yəhudi köçlərinə də ümumiyyətlə qarşı olduqlarını bildirdilər.

Fələstinin bölünməsinə tərəfdar kimi görünən Kral Abdullah isə yenə gözlənilməz hərəkət edərək Fələstində ərəb dövləti qurulmasının lazım olduğunu bildirdi. Səudiyyə Ərəbistan 7 iyul 1947-ci ildə BMT Baş Assembleyasına müraciət edərək "Fələstin üzərindəki mandat rejiminin sona çatdırılmasına və Fələstinin bütöv halda müstəqil dövlət olaraq tanınmasına" dair maddənin Baş Assambleyanın gələcək iclasının gündəminə salınmasını istədi. Eyni tələb İraq tərəfindən də edildi.

BMT Fələstin Xüsusi Komitəsi Fələstindəki təmaslarını tamamladıqdan sonra 28 iyuldan etibarən Cenevrədə hesabatını hazırlamağa başladı. Buna qədər isə komitə içindən bir qrup Münhen, Salzburq, Vyana, Berlin, Hamburq və Hannoverdəki yəhudi qaçqın düşərgələrini də ziyarət etdi.

Fələstin Xüsusi Komitəsinin hesabatı

Xüsusi Komitə hesabatını 31 avqustda tamamladı və 1 sentyabr 1947-ci ildə BMT-nin baş katibinə təqdim etdi. Hesabatda Fələstin məsələsinin həlli üçün komitə üzvlərinin səs çoxluğu ilə qəbul edilən çoxluq planı ilə, bir neçə üzv tərəfindən dəstəklənən azlıq planı təklif edilməkdə idi. Bir də, komitənin səs birliyi ilə qəbul etdiyi bir neçə məsələlər var idi. Fələstindəki mandat idarəçiliyinə son verilməsi, istər tək, istər birdən çox dövlət formasında (yəni bölünmə) Fələstinin müstəqilliyi, Fələstinin iqtisadi bütünlüyünün qorunması, müqəddəs yerlərin BMT tərəfindən qorunması kimi məsələlər bura daxil idi.

Komitədə Kanada, Çexoslovakiya, Qvatemala, Hollandiya, Peru, İsveç və Uruqvay tərəfindən dəstəklənən çoxluq planına görə Fələstin ərəb dövləti, yəhudi dövləti və Qüds bölgəsi olmaqla 3 yerə bölünməli idi. Ərəb və yəhudi dövlətləri 1 sentyabr 1947-ci il tarixindən etibarən iki illik keçid dövründən sonra müstəqil olacaqdı. Bundan əlavə, bu iki dövlət arasında iqtisadi birlik mövcud olacaqdı. Komitə ərəb və yəhudi dövlətlərinə veriləcək torpaqların sərhədləri ilə Qüds bölgəsinin sərhədlərini də müəyyənləşdirmişdi. Qüds şəhəri BMT-nin nəzarətinə verilirdi.

Hesabatın müəyyən etdiyi sərhədlərə görə, ərəb dövlətinin ərazisi 4,476 km² olub, Fələstin torpaqlarının 42,88 faizini, yəhudi dövlətinin ərazisi isə 5,893 km² olub, Fələstin torpaqlarının 56,47 faizini təşkil etməkldə idi.

Əhali sayına gəlincə, bu sərhədlər içində yəhudi dövlətinin əhalisinin 498 mini yəhudi, 407 mini isə ərəb olmaqla ümumi sayı 905 min olmalı idi.. Ərəb dövlətinin əhalisi isə 725 min ərəb və 10 min yəhudi olmaqla, ümumi 735.000 nəfər olmalı idi. Qüdsdə isə əhali sayı 205 min olmalı idi. Bunun 100 min nəfəri yəhudi, 105 min nəfəri isə ərəb idi.

Hindistan, İran və Yuqoslaviya tərəfindən təklif edilən (Avstraliya hər iki plana bitərəf qalmışdır) azlıq planı da Fələstini ərəblərlə yəhudilər arasında bölməklə bərabər, Qüds əsas şəhər olmaqla ərəb və yəhudi dövlətlərindən meydana gələn müstəqil Fələstin federal dövləti qurulmasını planlamaqda idi.

Baş Assambleya Fələstin Xüsusi Komitəsi hesabatını 15 sentyabrda müzakirə etdi. Bəzi müzakirələrdən sonra 23 sentyabrda Xüsusi Komitə hesabatını incələmək və müzakirə etmək üçün bütün BMT üzvlərinin təmsil edildiyi ad hoc komitə təşkilinə qərar verdi.

İngiltərə nümayəndəsi 26 sentyabrda ad hoc komitədə etdiyi çıxışda azlıq və ya çoxluq planları haqqında heç bir fikir bildirmədən ölkəsinin Fələstindən çəkilməyə qərarlı olduğunu açıqladı və Fələstində həll yolunun həm ərəblərin, həm də yəhudilərin qəbulu halında uğurlu ola biləcəyini bildirdi.

Fələstin ərəblərinin fikirlərini Ərəb Ali Komitəsinin nümayəndəsi komitənin 30 sentyabr gününə olan iclasında dilə gətirdi. Nümayəndə ərəblərin öz torpaqları olan Fələstini sadəcə sionistlərin hücumlarına qarşı deyil, bütün hücumlara qarşı qorumağa qərarlı olduğunu, Balfur bəyanatının hüquqi heç bir əsasının olmadığını, ərəblərin bütün yəhudi köçlərinə qarşı olacağını bildirdikdən sonra, Fələstinin bütünündə tək müstəqil ərəb dövləti qurulmasını istədi.

Yəhudi Agentliyinin nümayəndəsi isə 2 oktyabr günü dediyi nitqdə azlıq planını tamamilə rədd etdikdən sonra, çoxluq planının da özləri üçün qane edici olmadığını bildirdi. Çünki nümayəndəyə görə, Balfur bəyanatı İordaniya torpaqları da daxil olmaqla, bütün Fələstində yəhudi dövləti qurulmasını planlamışdı. Halbuki İngiltərə 1922-ci ildə İordaniyanı Fələstin torpaqlarından ayırmışdı və indi qurulması planlanan yəhudi dövlətinə bu Fələstin torpaqlarının 1/8-i ayrılmışdı. Yəhudilər görə isə Fələstinin bütünündə yəhudi dövləti qurulmalı idi.

ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi işçiləri tərəfindən hazırlanıb, XİN rəhbəri Corc Marşalla təqdim edilən 22 sentyabr 1947-ci il tarixli hesabatda bölünmə əleyhində fikirlər bildirilir və bölünməni dəstəkləmənin ABŞ-ın ərəb və yəhudilərlə olan əlaqələrinə mənfi təsir edəcəyi, bölünməni reallaşdırmanın isə yalnız hərbi qüvvədən istifadə etməklə mümkün ola biləcəyi və bölünmənin BMT-nin prinsipləri ilə də uyğun düşməyəcəyi bildirilirdi.

Lakin 3 oktyabr günü Xarici İşlər nazirinin ofisində keçirilən yüksək səviyyəli iclasda bölünmənin dəstəklənməsi qərarı alındı. Prezident Trumen də bölünməni dəstəkləyirdi. Halbuki Trumenə bölünmə planına cavab olaraq, Ərəb Liqasının ərəb dövlətlərinə Fələstin sərhədlərinə hərbi qüvvə toplama təlimatı verdiyi bildirilmişdi.

ABŞ Xarici İşlər Nazirliyində bölünmənin dəstəklənməsi qərarının alındığı 3 oktyabr günü BMT-dəki Səudiyyə Ərəbistan və İraq daimi nümayəndələri ABŞ nümayəndəsini ziyarət edərək Sovet İttifaqının ərəb ölkələrinə münasibətindən danışmış və ABŞ-ın yəhudi dövlətinin qurulmasına mane olmadığı təqdirdə ərəb ölkələrinin Sovet İttifaqı ilə yaxınlaşmasının qaçınılmaz olacağını bildirmişdi. Bir çox ərəb ölkəsi də oktyabr ayı boyunca Fələstin məsələsində ABŞ-a xəbərdarlıq etmişdi.

Ərəblərin bu təşəbbüsləri aralarında tam birlik qurulması demək deyildi. Ərəb Liqası Şurasının 7-15 oktyabr 1947-ci ildə Suriyada keçirdiyi iclasda Qüds müftisi Hacı Əmin əl-Hüseyni yəhudilərə qarşı mübarizə aparmaq üçün müvəqqəti Fələstin hökumətinin qurulmasını istədiyi zaman Haşimilərin hakimiyyəti altındakı İordaniya və İraq buna qarşı çıxdı. İordaniya kralı Abdullah Qüds müftisinə hər cür köməyin əleyhinə idi. Fələstində hərbi hərəkat üçün istifadə edilə biləcək ən güclü hərbi qüvvə Kral Abdullahın Ərəb Legionu olduğu üçün Abdullahın etirazlarına qarşı kimsə səs çıxarmadı. Lakin bir az sonra Abdullah Fələstinin bölünməsi üçün sinonistlərlə razılaşdı.

Komitə müxtəlif təkliflər və formullar barədə çalışmaq üçün bir neçə alt komitələr qurdu və bu komitələrdə hazırlanan hesabatların günlərlə müzakirə edilməsinə baxmayaraq, heç biri lazımı səs çoxluğuna çata bilmədi. Bundan sonra ad hoc komitə bəz dəyişikliklər etdiyi çoxluq planını 25 noyabr 1947-ci ildə 25 lehinə, 13 əleyhinə və 17 bitərəf səslə qəbul etdi.

Ad hoc komitənin 25 noyabrda qəbul etdiyi qərar layihəsi tövsiyə xarakterli olaraq Baş Assambleyaya təqdim edildi. 26-29 noyabrda müzakirə edildi. Bu müzakirələrdə Fələstin xalqının öz taleyini özünün təyin etməsinə dair BMT konstitutsiyasının təməl prinsipinə qarşı olduğunu əsas götürərək Filippin, Yəmən, Yunanıstan, İran, Misir, Səudiyyə Ərəbistan, Suriya, Livan, Haiti, Pakistan, Kuba və İraq çoxluq planına qarşı çıxdı.

Ərəb ölkələri federal Fələstin dövlətinin qurulmasını planlayan azlıq planını dəstəkləyən, lakin ərəb və yəhudi dövlətləri içində qarşı tərəfin azlığından ən az miqdarda buraxılmasını nəzərdə tutan təklif irəli sürsə də, ABŞ nümayəndəsi azlıq planının ad hoc komitədə rədd edilmiş olduğunu bildirərək, ərəb təşəbbüsünü rədd etdi. Sovet İttifaqı da bu təklifə qarşı idi. Sovetlər də ABŞ ilə birlikdə bölünməni müdafiə edirdilər.

Nəticədə BMT Baş Assambleyasında 1947-ci ilin 29 noyabr tarixində saat 17:35-də keçirilən səsvermədə çoxluq planı Baş Assambleyanın 181 (II) A saylı qərarı olaraq, 13 əleyhinə və 10 bitərəf səsə qarşı 33 lehinə səslə qəbul edildi. Beləliklə də, BMT Fələstinin yəhudilərlə ərəblər arasında bölüşdürülməsinə qərar verdi.

Qeyd etmək lazımdır ki, Sovet İttifaqı BMT-dəki müzakirələrdə bölünmənin ən qatı müdafiəçilərindən olmuş və 29 noyabr 1947-ci il tarixində də ABŞ ilə birlikdə bölünmənin lehinə səs vermişdir. ABŞ yəhudiləri dəstəklədiyi üçün bölünməni müdafiə edirdi. Lakin Sovet İttifaqı isə yəhudi əleyhdarı idi. Sovet İttifaqının əsl istəyi İngiltərəni bu bölgədən çıxarmaq və yaranacaq güc boşluğundan istifadə etmək idi. ABŞ-ın Sovet İttifaqı ilə birlikdə bölünməni dəstəkləməsi digər ölkələrin də mövqelərinə təsir etmiş və əksər ölkələr bölünmənin lehinə səs vermişdir.

Sovet İttifaqının bölünmə lehində səs verməsi bütün ərəb ölkələrinin hiddətlənməsinə səbəb olmuş və Fələstindəki toqquşmalar şiddətləndikcə ərəb ölkələrində Sovet İttifaqı əlehində nümayişlər keçirilmişdir.

Hərbi qüvvələr

Müharibədən əvvəl

1947-ci ilin sentyabr ayında Haganahın 10.489 tüfəngi, 702 yüngül pulemyotu, 2.666 submexaniki silahı, 186 orta pulemyotu, 672 ədəd 2 inçlik mortarı və 92 ədəd 3 inçlik mortarı var idi..

 
Kromvell tankı. Uionston Çörçill tərəfindən təftiş edilərkən. 1944-cü il. Yorkşayr, Birləşmiş Krallıq.

1946-cı ildə Ben-Qurion başa düşdü ki, müharibə başlanan zaman Yişuv həm Fələstin ərəblərinə, həm də qonşu ərəb dövlətlərinə qarşı döyüşməli olacaqdır. Buna görə də qərbdə silah toplanması kompaniyasına başlandı və bir neçə ayda düşmənlərinin sahib olduğu silahlardan daha çox silah toplaya bildi.

Yişuv Britaniya mandatı bitdikdən sonra Fələstinə gətirilməsi üçün Avropada və ABŞ-da silah anbarları yaratmışdı. ABŞ-dakı Yişuv üzvlərindən biri 3 Boeng B-17 Flying Fortress bombardmançı təyyarəsini (bunlardan biri 1948-ci ilin iyulunda Qahirəni bombalamışdı), Curtiss C-46 yük təyyarələrini və onlarla yarı-təkərliləri alaraq, onları boyamış və kənd təsərrüfatı texnikaları kimi qeydiyyata sala bilmişdi.

Qərbi Avropada Haganah agentləri 50 ədəd 65 mmlik fransız dağ silahı, 12 ədəd 120 mmlik mortar, 10 ədəd H-35 yüngül tank və xeyli sayda yarı-təkərli texnikalar toplaya bilmişdi. 1948-ci ilin may ayının ortalarına qədər Yişuv Çexoslovakiyadan 25 ədəd Avia S-199, 200 ədəd ağır pulemyot, 5.021 yüngül pulemyot, 24.500 tüfəng və 52 milyon güllə satın almışdı. Həmçinin bütün ordunu təmin edə bilmək üçün digər ləvazimatlar da təmin edilmişdi. Silah-sursat Çexoslovakiyadan Balak əməliyyatı çərçivəsində gətirilmişdi.

Havadan gətirilən silah yüklərini daşıyan təyyarələri yəhudi əsilli və ya qeyri-yəhudi əsilli amerikalı pilotlar idarə edirdi. Bu uçuşlara keçmiş ABŞ Hava Yük Daşımaları İdarəsinin uçuş mühəndisi Al Şvimmer rəhbərlik edirdi. Onun öhtəliklərindən biri də İsrail ordusu üçün pilotların yığılması və onlara təlimin keçilməsindən ibarət idi. Ərəblərə ilk dəfə hava hücumunu etmiş Lou Lenart kimi pilotlar onun yetirməsi idi. O, sonradan Israel Aerospace Industries-in yaradıcısı və ilk rəhbəri olmuşdur.

Yişuv ərəblərlə müqayisədə yeni və üstün silah istehsal etmə imkanlarına malik idi. Onlar 1947-ci ilin oktyabr ayından 1948-ci ilin iyul ayına qədərki dövrdə 3 milyon ədəd 9 mmlik güllə, 150,000 ədəd Mills qranadları, 16,000 Sten silahları və 210 ədəd 76 mmlik mortarlar istehsal edə bilmişdilər. Həmçinin yəhudilər Davidka mortarlarının yenilənmiş versiyasını da istehsal edə bilmişdilər. Bu silahın istehsalında yəhudilər bəzi nöqsanlara yol vermişdilər, lakin mərminin partlaması zamanı yüksək səs çıxarması ərəblərin qorxmasına səbəb olurdu. Ümumilikdə silah-sursatın əksəriyyəti Ayalon İnistitutu tərəfindən istehsal olunurdu. Burada Sten silahları üçün 2,5 milyon güllə istehsal edilmişdi. Müharibə bitdikdən sonra isə bütün bu gizli silah-sursat istehsalı emalatxanaları aşkar şəkildə fəaliyyətə başladı və Israel Military Industries-in əsasını təşkil etdi.

1920-1921-ci illərdəki ərəb üsyanları, 1929-cu il üsyanı, 1936-1939-cu illər üsyanı və II Dünya müharibəsi regiondakı yəhudiləri yaxşı formada təşkilatlanmağa sövq etmişdi. Haganahın mobil qüvvələrindən olan HISH (ivr. חיל השדה‎, azərb. Sahə korpusu‎) 2.000 nəfərlik daimi, 10.000 nəfərlik ehtiyat (18-25 yaşlılardan təşkil olunmaqla) qüvvəyə sahib idi. Yəhudilərin elit hərbi birləşməsi olan Palmaxda isə 2.100 nəfərlik daimi, 1.000 ehtiyat qüvvə var idi. Ehtiyat qüvvələr ayda 3-4 gün təlim görürdülər və sonra mülki həyata geri dönürdülər. Bu mobil qüvvələrdən başqa qarnizon qüvvəsi olan HIM (ivr. Heil Mishmar‎, azərb. Mühafizəçilər korpusu‎) var idi. Beləliklə, Yişuvun ümumi canlı qüvvəsi 15.000-18.000 döyüşçü və 20.000 qarnizon qüvvələri olmaqla, təxminən 35.000 nəfər idi. Bütün bu qüvvələrə əlavə olaraq, heç bir yeraltı təşkilatlanmaya qoşulmayan və II Dünya müharibəsi zamanı Böyük Britaniya tərəfindən döyüşən minlərlə yəhudi qadın və kişi də var idi. Müharibə zamanı bu şəxslərin çoxu öz təcrübələrini döyüşlərdə tətbiq etdilər. Valid Xalidiyə görə, bütün bu saydığımız qüvvələrə əlavə olaraq yəhudilər ənənəvi Yəhudi düşərgələri polisinə də malik idi. Bu qüvvənin sayı 12,000 nəfər idi və ən böyük taborlarından biri Qadna Gənclik taboru adlanırdı. Bu birləşmələrin əksəriyyəti 1947-ci ilin dekabr ayına qədər təlim görmüşdü. 1947-ci ilin 5 dekabrında 17-25 yaş arası bütün kişi və qadınlar hərbi mükəlləfiyyətli elan edildilər. Bu qanunla 21.000 şəxs hərbi mükəlləfiyyətli oldu. Mart ayının 30-da isə hərbi mükəlləfiyyət qanunu genişləndirildi. Sonda isə 40 yaşdan az olan bütün kişilər və 26-35 yaşlı yalnız qadınlar hamısı hərbi mükəlləfiyyətli elan edildi.

Fəaliyyəti MI5 tərəfindən terrorizm kimi qiymətləndirilən İrqun (ivr. הארגון הצבאי הלאומי בארץ ישראל‎, azərb. İsrail Torpağının Milli Hərbi Təşkilatı‎) ingilislər tərəfindən izlənilirdi.

1948-ci ilin martında Yişuv 35.780 nəfərlik canlı qüvvə ilə say üstünlüyünə sahib idi.

Bəzi tarixçilərə görə, ərəb döyüşçülərin sayı 12.000 nəfər idi. Digərləri isə ərəb qüvvələrinin 23,500 nəfər olduğunu bildirir. Bu dövrki ərəb qüvvələrinin sayı Yişuvdan az və yaxud da ən yaxşı halda bərabər idi.

Yişuv öz canlı qüvvələrinin böyük hissəsini səfərbər etsə də, ərəblərin canlı qüvvələri öz əhalisinin çox kiçik bir hissəsini təşkil edirdi. Lakin müharibə boyunca Yişuv qüvvələri davamlı və dramatik şəkildə sabit qalmağı bacarmışdı..

Benni Morrisə görə, 1947-ci ilin sonunda fələstinlilər artıq Yişuvun onlardan hərbi baxımdan çox güclü olduqlarını başa düşmüşdülər. Bunu anlayaraq da Fələstinin itirilməsi ilə nəticələnən müharibəyə girmişdilər.

Müharibə başlayarkən

İsrail həm əhali, həm də ərazi baxımından özündən böyük olan dövlətlərlə əhalətlənmişdi. Bu dövlətlərin demək olar ki, hamısı İsraillə düşmən münasibətdə idi. Lakin müharibənin başlandığı may ayı ərəfəsində ərəblərin vəziyyəti bir o qədər də yaxşı deyildi.

Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi və FTB müharibənin sonunda ərəblərin qələbə qazanacaqlarını düşünürdü. 1948-ci ilin may ayında israilli generallar öz hökumətlərinə iki həftə içində Təl-Əvivdə təhlükəsiz parad keçirə biləcəklərini bildirmişdilər.

 
Sten yarımavtomatik tüfəngi. Birləşmiş Krallıq tərəfindən hazırlanan bu tüfəng ilk dəfə 1941-ci ildə istifadəyə verilmişdir. 1960-cı illərdən sonra istifadəsi azalmışdır, ancaq Azad Suriya Ordusu kimi bəzi hərbi qruplaşmalar tərəfindən hələ də istifadə edilir.

Misir, İraq və Suriyanın hər biri hərbi hava qüvvələrinə sahib idilər. Misir və Suriyanın tankları var idi, həmçinin, bəzi müasir artilleriya silahlarına da sahib idilər. Müharibənin əvvəllərində, Haganahın (İsrail) mexaniki silahları, artilleriyası, zirehli texnikası, anti-tank və ya anti-təyyarə silahları, tankları və hərbi təyyarələri yox idi. Qısası, müharibənin əvvəllərində 4 ərəb dövlətinin hərbi texnika baxımından qüvvəsi Haganahın qüvvələrindən xeyli güclü idi.

May ayının 12-i müharibənin başlamasından 3 gün əvvəl David Ben-Quriona hərbi köməkçiləri tərəfindən bildirilmişdi ki, yəhudilərlə ərəblərin müharibə qələbə qazanma ehtimalları bərabərdir. Ərəb tərəfində isə, yəhudilərin hərbi gücü generallar tərəfindən xeyli şişirdilirdi.

Yişuv/İsrail qüvvələri

Müharibə dövründəki qüvvələr: Müharibədəki yəhudi qüvvələri barədə mənbələr müxtəlif məlumatlar verirlər. Karşa görə Balak əməliyyatı nəticəsində yəhudilərə Çexoslovakiyadan göndərilən silahın gəlib çatmasına qədər silah çox az idi və hər üç döyüşçüyə bir silah düşürdü. Palmaxda belə hər iki döyüşçüyə bir silah düşürdü. Kollins və Pa Pierreyə görə Haganah kağız üzərində 35 min əsgər yığmışdı, lakin onlara verə biləcəyi 20.000 tüfəngi və sten silahı var idi. Valid Xalidiyə görə isə yəhudilərin xeyli silah-sursatı var idi. Eyni zamanda Fransa dövləti də Air France-ə 13 maydan etibarən İsrailə yük daşımağa icazə vermişdi.

Yişuv qüvvələri 9 alay idi, lakin İsrail müstəqilliyini elan etdikdən sonra daha da böyüyərək 12 alaya çatdı. Hər iki tərəfdə də bu böyümə prosesi müşahidə edilirdi. İsrail tərəfində döyüşçülərin sayının bu qədər artmasının səbəbi rəhbərlərin İsrail cəmiyyətini mükəmməl formada səfərbər edə bilməsi və hər ay ortalama 10300 yəhudi miqrantın ölkəyə gəlməsi idi. 1948-ci ilin sonlarında İsrail Müdafiə Nazirliyini 60000-i döyüşən olmaqla, 88033 canlı qüvvəyə malik idi.

Briqada Komandir Say Əməliyyatlar
Qolani Moşe Mann 4.500 Dekel əməliyyatı, Hiram əməliyyatı
Karmeli Moşe Karmel 2.000 Hiram əməliyyatı
Alekandroni Dan Even 5.200 Latrun döyüşü, Hamentz əməliyyatı
Kiryati Mixael Ben-Qal 1.400 Dani əməliyyatı, Hametz əməliyyatı
Qivati Şimon Avidan 5.000 Hametz əməliyyatı, Barak əməliyyatı, Pleşet əməliyyatı
Etzioni David Şaltiel Yerusəlim döyüşü, Şfifon əməliyyatı ,Yevusi əməliyyatı, Ramat Raçel döyüşü
VII Zirehli Şlomo SŞamir Latrun döyüşü
VIII Zirehli İshak Sadeh Dani əməliyyatı, Yoav əməliyyatı, Horev əməliyyatı
Oded Abvraham Yoffe Yoav əməliyyatı, Hiram əməliyyatı
Harel İshaq Rabin 1.400 Naçşon əməliyyatı, Dani əməliyyatı
Yiftaç Yiqal Allon 4.500 Yiftah əməliyyatı, Dani əməliyyatı, Yoav əməliyyatı, Latrun döyüşü
Nəcəf Nahum Sarıq 2.400 Yoav əməliyyatı

Müharibənin başlamasından sonrakı qüvvələr: Fransa Çexoslovakiyadan gələn və silah daşıyan təyyarələrin onun nəzarət etdiyi əraziyə enməsinə icazə verdi. Bundan sonra isə İsrailə göndərildiyi məlum olan 2 silah yüklü obyektin çatdırılmasına icazə verdi.

Çexoslovakiya müharibə zamanı İsrailə minlərlə vz. 24 tüfəngi, MG 34 və ZB 37 pulemyotları, milyonlarla sursat göndərmişdi. Çexoslovakiya həmçinin, hərbi təyyarələr də vermişdi ki, bura 10 ədəd Avia S-199 döyüş təyyarəsi də daxil idi.

Haganah Avropa boyunca limanlarda silah daşımaq üçün yük gəmilərini hazır vəziyyətə gətirmişdi. Onlar silah daşınmasına başlamaq üçün Fələstində ingilis mandatının müddətinin bitməsini gözləyirdilər.

İsrail həmçinin, öz müstəqilliyini elan etdikdən sonra ingilislərin tərk etdiyi hərbi bazaların tullantı toplanan yerlərindən tapdıqları ehtiyatlar hesabına 3 Şerman tankı da düzəldə bilmişdilər. Haganah britaniyalıların geri çəkilməsi zamanı yaranan qarışıqlıqdan istifadə edərək bəzi silah anbarlarını da ələ keçirə bilmişdi.

 
İsrailin VIII Zirehli briqadasına aid olan Şerman tankları, 1948-ci il. İlk dəfə ABŞ tərəfindən 1942-ci ildə istifadə edilən bu tanklar İkinci Dünya müharibəsindən sonra Asiya ölkələri tərəfindən istifadə edilmişdir.

Birinci fasilədən sonra: 1948-ci ilin iyul ayına qədər İsrail artıq donanma, hərbi hava qüvvələri və tank qoşunlarını formalaşdıra bilmişdi.

1948-ci ilin 29 iyununda, yəni britaniyalıların Hayfa limanını tərk etməsinə bir gün qalmış yəhudilərlə yaxşı münasibətdə olan iki ingilis əsgəri hərbi bazadan iki Kromvel tankını qaçırdaraq yəhudilərə verdi. Bu iki tank İsrail Müdafiə Nazirliyinin zirehli qoşunlarının əsasını qoymuşdur.

İkinci fasilədən sonra: Çexoslovakiya Yuqoslaviya hökuməti ilə razılaşdıraraq, orada tərk edilmiş Nasist Almaniyası hərbi hava limanından uçmaqla İsrailə Supermarine Spitfire hərbi təyyarələri də göndərmişdir. Çexoslovakiya İsrailə həmçinin, Balak əməliyyatı çərçivəsində hava hücumundan müdafiə silahları da tədarük etmişdir.

Ərəb qüvvələri

Yerli qeyri-nizami fələstinli hərbi birləşmələrə əlavə olaraq, müharibə zamanı 5 ərəb dövləti də öz nizami orduları ilə hərbi toqquşmalara qoşuldu. Bunlar Misir, Suriya, Livan, İordaniya və İraq idi. Səudiyyə Ərəbistan və Yəməndən də gözlənilməz olsa da, yardım gəlmişdi. Müharibə gecəsi ərəb qoşunlarının sayı 23,500 ilə 26,500 arasında idi (10.000 misirli, 4.500 iordaniyalı, 3.000 iraqlı, 3.000-6.000 suriyalı, 2.000 ƏAO könüllüsü, 1000 livanlı və bir neçə yüz səudiyyəli). Həmçinin fələstinlilərin də birləşmələri var idi. Mandatlıq dövründə ərəb ordularına ingilis və fransız zabitləri tərəfindən təlim keçirilmişdi. Müharibə zamanı Ərəb Legionunun komandiri general-leytenant Ser Con Qlubb idi.

Suriya Çexoslovakiyadan Ərəb Azadlıq Ordusu (ƏAO) üçün silah-sursat almışdı. Lakin Haganahın müdaxiləsinə görə, silah-sursatın göndərilməsi heç vaxt mümkün olmadı.

İordaniyanın Ərəb Legionu ərəb qüvvələri içərisində ən effektiv qoşun növü idi. Legiona britaniyalı zabitlər tərəfindən təlim keçirilmişdi və onlar tərəfindən də komandanlıq edilirdi. Legionun canlı qüvvəsinin sayı 8.000 – 12.000 nəfərdən ibarət idi. Legion 4 mexanizə edilmiş bölmədən ibarət idi. 40 artilleriya hissəsi və 75 zirehli texnika ilə dəstəklənirdi.

1948-ci ilin yanvarına qədər 3.000 nəfərlik İordaniya Sərhəd Qüvvələri də ərəb ordularına qoşuldu. Ərəb Legionunda 48 britaniyalı zabit var idi. Legionun komandanı Qlupp paşa öz ordusunu bu formada təşkil etmişdi:

Hərbi diviziya Komandan Rütbə Əməliyyatların hərbi zonası
Birinci korpus: I və III alaylar Dezmond Qoldie Polkovnik Nablus hərbi zonası
İkinci korpus: V və VI alaylat Sem Sidney Artur Kuk Polkovnik Dəstək qüvvələri
Üçüncü korpus: II və IV alaylar Til Eşton Polkovnik Ramallah hərbi zonası
Dördüncü korpus Əhməd Sudqi əl-Cundi Polkovnik Dəstək: Ramallah, Hebron və Ramla
 
Avia S-199 təyyarəsi

Ərəb legionu 1948-ci ilin may ayında müharibəyə qoşuldu, yalnız Kral Abdullanın İordaniyanı mühafizə etmək üçün seçdiyi bölgələrdə döyüşdü: Şərqi Yərusəlim və İordan çayının qərb sahili.

Bu dövrlərdə Fransa İsveçrə silah şirkəti tərəfindən Misir və İordaniyaya böyük silah satışının qarşısını aldı. İddia edilir ki, bu satışı Böyük Britaniya təşkil etmişdi.

İordaniya qüvvələri çox gümanki ərəb qüvvələri arasında ən yaxşı təlim görmüş birləşmə idi. Digər ərəb qüvvələri strateji qərar vermə qabiliyyəti və taktiki manevralar edə bilmək bacarığına görə çox zəif idi.

1948-ci ildə İraq ordusunun sayı 12 alayda olmaqla 21.000 nəfər idi. İraq Hərbi Hava Qüvvələrinin 100 təyyarəsi var idi və əksəriyyəti Britaniya istehsalı idi. Müharibənin başlanğıcında İraq 3.000 canlı qüvvədən ibarət 4 alay, 1 zirehli texnika taboru və dəstək qüvvələr göndərdi. Bu qüvvələr İordaniyaya tabe etdirilmişdi. İlk iraqlı qüvvələr general Nurəddin Mahmudun rəhbərliyi ilə 1948-ci ilin aprel ayında İordaniyaya çatdı.

1948-ci ildə Misir ordusu maksimum 40.000 nəfər idi. Misirin kişi əhalisinin 80 faizi hərbi xidmət üçün yararsız idi. Həmçinin ordu öz sərhədlərindən kənardakı quru əməliyyatlarını təmin edə bilmək üçün maddi-texniki təminat strukturlarına malik deyildi. Müharibənin başlanğıcında general-mayor Əhməd Əli əl-Mvavinin rəhbərlik etdiyi 10000 nəfərlik canlı qüvvə Fələstinə göndərildi. Bu ordu 5 piyada taborundan, bir ədəd ingilis yüngül tankı Mk VI və Matilda tanklarından ibarət zirehli tabordan, bir ədəd 16 ədəd 25 kqlıq atıcı tabordan, səkkiz ədəd 6 kqlıq atıcı tabordan və dəstək birləşmələri olan orta mənzilli pulemyot taborundan ibarət idi.

Misir Hərbi Hava Qüvvələri 30-dan çox Spitfiresdən, 4 Havker Hurricanesdən və yüngül bombalarla gücləndirilmiş 20 ədəd C46s-dən ibarət idi.

Suriya ordusu müharibənin başlanğıcında 12000 nəfərlik canlı qüvvəyə malik idi. Ordu 3 piyada alayından və təxminən bir tabor böyüklüyündə olan zirehli texnikalardan ibarət idi. Suriya Hərbi Hava Qüvvələri 10-u ən son modellərdən olmaqla (II Dünya müharibəsində istifadə olunan modellər) 50 hərbi təyyarədən ibarət idi. Fransa imzalanan müqavilələrə baxmayaraq, Suriyaya silah satışını dondurmuşdu.

 
1948-ci ilin 20 may tarixində Yişuvun idarə etdiyi torpaqlar

Livan ordusu cəmi 3500 nəfərlik canlı qüvvə ilə ən kiçik ərəb ordusu idi. Gelberə görə, 1947-ci ilin iyun ayında Ben-Qurion Livandakı marunilərin dini rəhbərləri ilə Livan ordusunu müharibədən kənarda saxlamaq barədə razılaşmışdı. Roqan və Slaimə görə 1.000 nəfərlik Livan ordusu Qalileenin şimalında İsrailə qarşı döyüşmüşdür. İsrail buradakı Livan ordusunu məğlub etmiş və müharibənin sonuna qədər Livanın cənubunu tuta bilmişdi.

Birinci fasilədən sonra ərəb qüvvələri: bu mərhələdə Misir ordusu 135 tank və 90 artilleriya hissəsi ilə gücləndirilmiş 20.000 canlı qüvvəlik ordu ilə müharibədə iştirak etmişdir.

Birinci fasiləyə qədərki dövrdə İraq qüvvələrini 10.000-ə qədər artırmışdı. Sonda isə iraqlı əsgərlərin sayı 18.000 nəfərə çatmışdı.

Səudiyyə Ərəbistanı bir neçə yüz könüllünü ərəb qüvvələrinə qoşulmaq üçün göndərmişdi. 1948-ci ilin fevralında 800 tayfa üzvü Neqevi tutmaq üçün Aqaba şəhəri ətrafında cəmləşmişdi. Lakin İordaniya kralı Abdullanın onlara öz ərazisindən keçməyə icazə verməməsindən sonra həmin tayfa üzvləri Misirə keçdilər.

Səudiyyə qüvvələri müharibə boyunca Misir ordusu komandanlığına tabe idi və sayları 1200-ə çatmışdı. 1948-ci ilin iyulunda Səudiyyə qüvvələri Misir ordusunun daxilində 3 alay təşkil edirdilər və müharibə zamanı Qəzzə və Rəfah şəhərlərinin qorunması onlara tapşırılmışdı. Bu ərazi Yoav əməliyyatı zamanı ağır şəkildə bombardman hücumuna məruz qaldı. Daha sonra isə dekabr ayından növbəti ilin yanvar ayına qədər davam etmiş Rəfah döyüşləri baş verdi.

1949-cu ilin 24 fevralında imzalanmış atəşkəs ilə 4.000 ərəb döyüşçüsü Qəzzədən çıxdı. Şəhərdən çıxan qüvvələrin içində səudiyyəlilər də var idi. Onlar Əl-Ariş şəhərinə, oradan isə Səudiyyə Ərəbistanına geri döndülər.

Birinci fasiləyə qədərki dövrdə Sudan 6 birləşməni Misir hərbi komandanlığının tabeliyinə vermişdi. Yəmən də kiçik birləşməni döyüşmək üçün göndərmişdi. Müharibədə İsrail əleyhinə döyüşmək üçün bəzi mərakeşlilər də gəlmişdi.

Silahlar

Hər iki tərəf daha çox II Dünya müharibəsindən qalma silahlarla silahlanmışdı. Misir bəzi Britaniya, Suriya isə Fransa istehsalı silah-sursata sahib idi. İsrail tərəfi isə Almaniya, Çexoslovakiya və Britaniya istehsalı silahlardan istifadə edirdi.

Tip Ərəb orduları İSQ
Tanklar Matilda tankları, R-39s, FT-17s, R35s, Panzer IV, Fiat M13/40, Şerman M4, M-22, Vickers, MK-6. Kromvell tankları, H39s, Şerman M4
ZT/PDM II Dünya müharibəsi dövrünə aid Britaniya yük maşınları, Humber Mk III & IV, Automitrailleuses Dodge/Bich tipli improvize edilmiş zirehli maşınlar/yük maşınları, Marmon-Herrington zirehli maşınları, Universal Karrierlər, Lloyd Toving Karrierlər II Dünya müharibəsi dövrünə aid Britaniya yük maşınları, zirehləndirilmiş maşınlar/yük maşınları, Vayt M3A1 Scout Kars, Daimler zirehli maşınları, M3 Half-tracklar,IHC M14 Half-tracklar, M5 Half-tracklar
Artilleriya Mortarlar, 25 mmlik anti-tank silahları ilə gücləndirilmiş Bren daşıyıcıları, Lorraine 38L, 2 pounderlik anti-tank silahları, 6 pounderlik anti-tank silahları Mortarlar, 2-düym (51 mm) Britaniya mortarları, 65 mmlik fransız hovitzerləri (Napoleonçiklər), 120 mmlik fransız mortarları, Davidka mortarları
Hava qüvvələri Spitfires, T-6 Texans, C-47 Dakotas, Hawker Hurricanes, Avro Ansons Spitfires, Avia S-199, B-17 Flying Fortresslər, P-51 Mustanqlar, C-47 Dakotalar
Kiçik silahlar Lee–Enfield tüfəngləri, Bren silahları, Sten silahları, MAS 36s Sten silahları, Mills bombaları, Karabiner 98k, Bren silahları, MG-34 pulemyotları, Lee–Enfield tüfəngləri, Molotov kokteylləri, PIAT anti-tank piyada silahları

Müharibənin səbəbləri

Diplomatik münasibətlər

İngiltərə Baş Assambleyanın 29 noyabr 1947-ci ildəki qərarı ilə dekabr ayından etibarən Fələstindəki ordusunu yavaş-yavaş geri çəkməyə başladı. Buna görə yəhudilər bölünmə qərarı ilə özlərinə ayrılan torpaqları İngiltərə çəkilməmişdən əvvəl ələ keçirmək və ərəblər də buna mane olmaq üçün hərəkətə keçdi. Baş Assambleyanın qərarı verildikdən dərhal sonra, Fələstində ərəb-yəhudi toqquşmaları başladı. Yəni, 1948–1949 Birinci Ərəb-İsrail müharibəsi 1947-ci ilin sonundan başlanmışdır deyilə bilər.

Digər tərəfdən BMT-nin bölünmə qərarı ərəb ölkələri arasında geniş etirazlara səbəb oldu. İraq XİN rəhbəri Fadil Camali 11 dekabr 1947-ci il günü Vaşinqtonda XİN rəsmiləri ilə keçirdiyi görüşdə ərəblərin bölünməni qəbul etməkdənsə ölməyi seçəcəylərini bildirdi. Misir, İraq, Suriya, Livan, İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı və Yəmən XİN rəhbərləri 8-12 dekabr 1947-ci ildə Qahirədəki görüşlərinin sonunda yaydıqları bəyanatda BMT-nin qərarına qarşı mübarizə aparmaqda qərarlı olduqlarını, "Allahın razılığı ilə bu mübarizəni uğurlu bir nəticəyə çatdıracaqlarını", bölünməyə mane olmaq üçün sərt qərarlar qəbul etdiklərini, bölünmə qərarının özünü müdafiə prinsipinin pozulması olduğunu, bölünmə qərarı ilə yarım milyon ərəbin yəhudi boyunduruğu altına girəcəyini bildirirdilər.

Bundan əlavə, Suriya da təlim görmüş 3.000 nəfərlik könüllü ordu ilə 10.000 tüfəng və yüngül silahla lazimi sursatın Fələstinə göndərilməsinə qərar verildi. Fələstin ərəbləri xaricində suriyalı və iraqlı könüllülərin də qatıldığı bu orduya Ərəb Qurtuluş Ordusu deyilirdi.

1948-ci ilin fevralında Ərəb Liqası Qahirədə bir daha toplandı. Hərbi məsələlərin müzakirəsindən əlavə, bu iclasda qərb ölkələrinə qarşı neftin də silah olaraq istifadə olunması məsələsi ortaya çıxdı. Beləki, qərb ölkələrinə yeni neft imtiyazları verilməyəcəyi, həmçinin yeni neft boru xəttlərinin inşasına icazə verilməyəcəyi qərarı qəbul edildi. Lakin bu hələ neft embarqosu deyildi.

Ərəb Liqası 10 aprel 1948-ci ildə Qahirədə yenidən toplandı. Toplantı başlayan kimi İordaniya ilə Misir arasında mübahisə yarandı. İordaniya təmsilçisinin mandat sistemi sona çatan kimi Ərəb legionunun Fələstinə girəcəyini bildirməsi Misirin şiddətli etirazı ilə qarşılandı. Həm Misir, həm də digər ərəb dövlətləri İordaniyanın Fələstini tabe etməsinə qarşı idilər. Lakin hərbi baxımdan da ən güclü birlik kimi Ərəb legionu qəbul edilirdi. Buna görə Misir Ərəb legionunun Fələstini tutmasının müvəqqəti olmasını irəli sürsə də, iordaniyalılar Fələstinin İordaniyanın hinterlandı olduğunu bildirdilər.

Mart ayında yəhudilərin ərəblərlə toqquşmalarda əldə etdiyi uğurlara görə Ərəb Liqası 24-25 apreldə Ammanda yenidən toplandı. Edilən açıqlamada iclasın məqsədinin Fələstin ərəblərini xilas etmək üçün plan hazırlamaq olduğu bildirilirdi. Sonda, Suriya, İraq və Livan hərbçilərinin 8 maydan etibarən könüllü adı altında Fələstinə gətirilməsi qərara alındı. İordaniya parlamenti də 26 apreldə Ərəb Legionunun Fələstinə göndərilməsinə səs verdi. Bu zaman İordaniya kralı Abdullah verdiyi açıqlamada "Fələstini qurtarmaq şərəfi mənə qismət olmuşdur" deyirdi.

Müharibə isə rəsmən 15 may 1948-ci ildə başlayacaqdı.

 
Ben Yəhuda küçəsindəki terror hadisəsindən sonra çəkilmiş şəkil. Hadisə zamanı 53 nəfər həyatını itirmişdir.

Toqquşmalar

Hələ müharibə rəsmi şəkildə başlamamışdan əvvəl Fələstində ərəblərlə yəhudilər arasında baş verən toqquşmalar mütəmadi hal almışdı. Dekabr ayında başlayan bu toqquşmaların 1948-ci ilin yanvar ayından etibarən şiddətlənməsində İngiltərənin 1 yanvar 1948-ci ildə etdiyi açıqlamada 15 may 1948-ci ildə Fələstindən çəkiləcəyini bildirməsi böyük rol oynamışdır. Dekabr ayından başlayan toqquşmalarda yəhudilər 1948-ci ilin fevralına qədər olan dövrdə əsas etibarilə müdafiədə qalaraq Təl-Əviv, Hayfa və Qüds kimi şəhərləri və bunlara gələn əsas yolları tutmuşdur. Hücum edən tərəf isə daha çox ərəblər idi. Böyük Britaniyanın Müstəmləkələr Nazirliyindən verilən məlumata görə, 30 noyabr 1947 – 1 fevral 1948-ci illər mərhələsində meydana gələn toqquşmalarda 427-i ərəb, 381-i yəhudi və 56-ı da ingilis olmaqla, 864 nəfər ölmüş və 1035 ərəb, 725 yəhudi, 181-i də ingilis olmaqla 1941 nəfər də yaralanmışdı. Qüdsdəki ingilis hərbi komandanlığı tərəfindən 1 mart 1948-ci ildə verilən məlumata görə isə 30 noyabr 1947- 1 mart 1948-ci illər dövründə ölü sayı 1.378 və yaralı sayı 3.000-dən çox olaraq göstərilməkdə idi. Mart ayı boyunca ölü və yaralı sayının artması toqquşmaların nə dərəcədə şiddətləndiyini göstərməkdədir.

Aprel və may aylarında toqquşmalar daha da sərt oldu. Aprel ayı toqquşmalarının ən mühüm hadisəsi yəhudilərin etdiyi Deir Yasin qətliamıdır. Mart ayında ərəblər Qüdsü mühasirəyə almağa başlamışdı. Qüdsdə isə 100.000-ə qədər yəhudi var idi. Yəhudilər mühasirəni yarıb Qüds yəhudilərinə çatmaq üçün Qüdsə gedən yollardakı bir çox ərəb kəndlərini ələ keçirdikdən sonra İrqun və Stern üzvləri 9 aprel gecəsi Qüds yaxınlığındakı Deir Yasin kəndinə hücum etdilər. Kəndi ələ keçirən İrqun və Stern üzvləri hamilə qadınların və uşaqların da daxil olduğu 250-ə qədər ərəbi öldürdü. Ərəb Ali Şurası isə sonradan kəndə gəldiyi zaman bildirmişdi ki, 250 nəfər ölü olaraq tapılmış, 100-200 arası şəxs isə itkin düşmüşdür. Hadisənin yayılması o qədər reaksiyaya səbəb oldu ki, Haganah etdiyi açıqlamada baş vermiş qətliam ilə əlaqəsinin olmadığını bildirmişdi. Yəhudi Agentliyi də 12 apreldə verdiyi mətbuat konfransında Deir Yasin hadisəsini "dəhşət və nifrətlə" qarşıladığını bildirmişdi.

Ərəblər də Deir Yasin qətliamını qarşılıqsız buraxmadılar. İordaniyanın Ərəb legionu 13 mayda Qüdsün cənubunda olan Qfar Etzion yəhudi şəhərciyinin mərkəzini ələ keçirmişdi. Bundan sonra orada olan 27-i qadın olmaqla 127 nəfər (3 nəfər istisna olmaqla) ərəb kəndlilərinə təhvil verildi. Onlar da bütün yəhudiləri öldürdülər.

10 apreldən etibarən Qüds üçün toqquşmalar başlamışdı. Bir digər böyük mübarizə isə Hayfa limanı üçün gedirdi. Hayfada xeyli ərəb əhalisi var idi. Hayfa limanının əhəmiyyətinə görə hər iki tərəf də buranın nəzarətini ələ keçirmək istəyirdi. Şiddətli toqquşmalar sonunda ərəblər 22 apreldə limandan geri çəkilməyə başladılar. Beş gün ərzində limandan 15.000 ərəb köçürüldü. Daha əvvəlki toqquşmalar zamanı isə şəhərdən 40.000 ərəb köçmüşdü. Ümumiyyətlə 14 maya qədər Təbəriyyə, Safəd, Samax, Hayfa və Yafa yəhudilərin əlinə keçmişdi.

Bu əsnada ABŞ mövqeyini dəyişdi. Bölünmənin işə yaramadığını görən Trumen 25 martda Fələstinin BMT-nin müvəqqəti olaraq hakimiyyəti altına girməsini təklif etdi. ABŞ bu məsələdə 47 maddəlik razılaşma layihəsi də hazırladı. ABŞ-ın bu təklifi Baş Assambleyanın iclasında böyük mübahisələrə səbəb oldu və 13 maya qədər olan müzakirələr sonunda lazımı dəstəyi toplaya bilmədi. İngiltərə və Fransa bu planı dəstəkləmədi və yəhudilər də bölünmədən imtina edildiyi üçün narazı idilər. Ərəblər isə 29 noyabr 1947-ci il tarixli bölünmə qərarının qüvvədən salınacağı təqdirdə ABŞ-ın təklifini qəbul edəcəklərini bildirdilər.

Sovet İttifaqı isə Fələstin üçün BMT-nin mandatını irəli sürməklə ABŞ-ı bölünmə planını məhv etməkdə və Fələstini ABŞ və ya Anqlo-Amerikan bazası halına gətirmək istəməkdə ittiham etdi.

Ərəb-yəhudi toqquşmalarının aprel ayından etibarən şiddətlənməsindən sonra Təhlükəsizlik Şurası 17 apreldə bütün tərəflərdən hər cür hərbi hərəkatı, şiddəti, terrorizmi dayandırmağı, silahlı şəxslər və ya qrupları Fələstinə gətirməkdən qaçınmağa çağırırdı. 23 aprel tarixli qərar əsasında isə Təhlükəsizlik Şurası üzvlərindən Qüdsdə konsulluğu olan ölkələrin qatıldığı Fələstin Danışıqlar Komissiyası təşkil etdi. Lakin nə atəşkəs təklifini, nə də Danışıqlar Komissiyasını dinləyən olmadı.

İngiltərənin Fələstin üzərindəki mandat hakimiyyəti özünün daha əvvəl açıqladığı kimi 14-15 may gecəsi saat 24:00-da sona çatırdı. 14 may günü Fələstindəki ingilis mandat hakimiyyətinin sona çatmasından bir neçə saat əvvəl Təl-Əvivdə toplanan Yəhudi Milli Şurası (Vaad Leumi) yaydığı bəyannamədə İsrail dövlətinin qurulduğunu elan etdi. Bəyannamədə qeyd edilmişdi:

  Eretz İsrail, yəni İsrail ölkəsi yəhudi millətinin yarandığı yerdir və yəhudi milləti ilk dəfə burada dövlət olmuşdur...Biz İsrail ölkəsindəki yəhudi cəmiyyətinin və Sionist hərəkatının nümayəndəsi olan Xalq Şurasının üzvləri olaraq...təbii və tarixi haqqımızı istifadə edərək...Eretz İsraildə bundan sonra İsrail dövləti deyə tanınacaq olan yəhudi dövlətinin qurulduğunu elan edirik.  

Bəyanatda BMT-nin üzvlüyünə qəbul istənilir, İsrail dövləti içində qalacaq olan ərəblərin tam və bərabər vətəndaşlıq haqlarına sahib olacaqları bildirilir və ərəb ölkələri ilə də sülh münasibətlərinin qurulması arzusu vurğulanırdı. Bəyannamədə 37 nəfərin imzası ilə 5 İyar 5708 tarixi, yəni 14 may 1948 tarixi göstərilirdi.

Müstəqilliyin elanı ilə birlikdə Ben Qurion rəhbərliyində 13 nəfərlik kabinet quruldu. Müvəqqəti İsrail hökuməti adını alan bu kabinetdə Ben Qurion Müdafiə naziri vəzifəsini də öz öhtəsinə götürmüşdü. Moşe Şertok isə XİN rəhbəri idi.

Yəhudilərin müstəqillik elan edəcəyi Trumenə əvvəlcədən bildirildiyindən və XİN-in Orta Şərq dairəsinin demək olar ki, bütün işçilərinin buna qarşı olduğundan XİN-in ona mane olmasına icazə verməmək üçün İsrail dövlətinin elan edilməsindən tam 11 dəqiqə sonra prezident Trumen İsrail müvəqqəti hökumətinin de-fakto tanındığını mətbuat katibi vasitəsilə ictimaiyyətə elan etdi.

ABŞ-ı 2 gün sonra Sovet İttifaqı izlədi və 17 mayda İsraili tanıdılar. Sovet İttifaqı bu surətlə açıqça ərəblərə qarşı cəbhə almış olmaqda idilər. Bu münasibətlərini müharibə zamanı daha da qətiləşdirmişdi.

Sovet İttifaqından sonra 18 mayda Polşa və Uruqvay, 19 mayda Çexoslovakiya və Yuqoslaviya, 24 mayda isə CAR da İsraili dövlət kimi tanıdı.

Gedişatı

Birinci mərhələ

İsrailin quruluşunun elanından bir neçə saat sonra (14-15 may gecəsi) Misir, İordaniya, Suriya, Livan və İraq qüvvələri üç istiqamətdən Fələstinə girməyə başladı. Birinci istiqamət cənuba idi. Bu istiqamətdə Misir piyada və zirehli qüvvələri Neqev tərəfdən səhraya girməli idi. İkinci olaraq, şərqdə İordaniyanın Ərəb legionu Şəria çayını keçərək Fələstinə girməyə və Ceriço istiqamətində irəliləməyə başladı. Üçüncü olaraq da Suriya və Livan qüvvələri şimaldan Fələstinə daxil olmağa başladı. Hərbi strategiya baxımından bu qüvvələrin Cəlilə və Təbəriyyəni almaları lazım ikən, bunun üçün heç nə etməmiş və buraları İsrail nəzarətində saxlamışdılar.

Misir, Suriya, Livan və İraqın göndərdiyi qüvvələrin çox idi. Lakin bunlar yaxşı təlim görməmişdi. Misir ordusu müxtəlif intizamsızlıq və özbaşınalığa görə heç də yaxşı vəziyyətdə deyildi. İsrail ən çox İordaniyanın Ərəb legionundan çəkinirdi. Həmçinin II Dünya müharibəsi zamanı Almaniya tərəfindən döyüşmüş və 1936-1939-cu illərdə Fələstindəki ərəb müqavimətininə rəhbərlik edən Fevzi Kavukçunun rəhbərliyindəki Fələstin Azadlıq Ordusu da var idi.

Yakov Dori rəhbərliyindəki İsrail qüvvələri isə II Dünya müharibəsində ingilislərlə döyüşmüş 32000 yəhudi ilə Haganahın qüvvələrindən ibarət idi. İrqunda qeyri-qanuni təşkilatı olaraq 15 mayda özünü buraxdı və İsrail ordusuna qatıldı. Orduya köməkçi xidmətləri qadınlar öz üzərinə götürmüşdü, həmçinin yaşayış məskənlərinin qorunmasını mülki şəxslərdən təşkil edilmiş Mishmar təşkilatı öz üzərinə götürmüşdü.

İngiltərə və Amerika müharibənin uzanmasına mane olmaq üçün Fələstin sahillərini blokadaya alıb, Fələstinə silah satışına embarqo qoyarkən, Sovet İttifaqı Çexoslovakiyadan İsrailə yüngül toplar və avtomatik silahlar göndərməyə balşamışdı. Həmçinin bütün dünyadakı yəhudilər İsrail üçün böyük yardım kompaniyası başlatmışdı.

Yəhudi qüvvələrinin ilk vəzifəsi ərəb ordularının hücumlarının qarşısına almaq idi. İlk başlarda ərəblər üstünlüyü ələ ala bilmişdi. Lakin Fələstinə yəhudi miqrantlarının və yüklərinin gəlməsinə britaniyalıların mane olması sonlandıqdan sonra yəhudi qüvvələri insan və silah gücü baxımından sürətlə böyüməyə başladı. Bu da Haganahın yarı-hərbi birləşmədən əsl ordu olmasına şərait yaratdı. Müharibənin ilk vaxtlarında əsas iş Haganahla, digər kiçik yəhudi təşkilatları olan İrqun və Lehinin üzərinə düşürdü. 26 may 1948-ci ildə İsrail Müdafiə Qüvvələri yaradıldı və bu orqan bütün yəhudi qüvvələrini mərkəzi hərbi hakimiyyəti altında birləşdirdi.

 
İsrail əsgərləri Nirimdə
 
İsrail əsgərləri Neqbada

Ərəb qüvvələrindən ən böyükü olan Misir cənubdakı ərazilərin bir hissəsini tutmuşdu.

15 may 1948-ci ildə misirlilər ağır artilleriyadan və zirehli texnikadan istifadə edərək iki yaşayış məskəninə hücum etdilər: Nirim və Kfar Darom. Misirlilər şiddətli müqavimətlə qarşılaşdı və geri çəkilməyə məcbur oldular. 19 mayda misirlilər Yad Mordeçay yaşayış məntəqəsinə hücum etdilər. Bu yaşayış məntəqəsini yalnız 100 tüfəng, orta ölçülü pulemyot və PIAT anti-tank silahları ilə silahlanmış 100 yəhudi qoruyurdu. Hücum edən misirlilərin sayı isə 2500 nəfər idi və güclü artilleriyaya, zirehli texnikaya və hərbi hava qüvvələrinə sahib idilər. 5 gün davam edən hücumun nəticəsində Misir ordusu ağır itkilər verdi və geri çəkilməyə məcbur oldu.

Misir ordusu iki əsas istiqamətdə irəliləyirdi. Onlardan biri sahil ilə şimala doğru – indiki Qəzzə keçidi ilə irəliləyirdi. Digər istiqamət isə şərq tərəfə Beerşebaya doğru idi. Mühasirəyə düşməmələri üçün misirlilər bir sıra yəhudi yaşayış məntəqəsini mühasirəyə aldılar. Yerli yəhudilər özlərindən dəfələrlə çox və yaxşı silahlanmış misirlilərə qarşı uğurla müdafiə olundular. Nəticədə onlar İsrail Müdafiə Qüvvələrinin Qivati alayının Təl Əvivə gedən Misir ordusunun qarşısını alması üçün çox vacib vaxt qazandılar.

28 mayda misirlilər yenidən hücuma keçdilər. Onlar İsdudun şimalındakı dağıdılmış körpüdə dayanmışdılar. Qivati birliyinin bu hücumdan xəbəri var idi, lakin Misirə qarşı ordu göndərilməmişdi. Misirlilər isə buradan birbaşa Təl-Əvivə doğru hücum etməyə planlayırdılar və ümid edirdilər ki, bu yolda qarşılarına heç bir İsrail qüvvəsi çıxmayacaq.

29 maydan 3 iyuna qədər İsrail qüvvələri Pleşet əməliyyatı ilə misirlilərin şimala doğru hücumunun qarşısını aldılar. İsraillilərin ilk hücum əməliyyatı hava hücumu oldu. Beləki, 4 Avia S-199 təyyarəsi İsdud yolunda 500 zirehli texnikadan ibarət Misir konvoyuna hücum etdi. 70 kqlıq bombalarla hücum edən İsrail hərbi hava qüvvələrinin qısa müddət sonra mexaniki silahları istifadəyə yararsız hala düşsə də, onlar Misir texnikalarını məhv edə bildilər. İsrail təyyarələrinin isə ikisi vuruldu və pilotları öldürüldü. İsrailin bu hücumu Misirin məğlubiyyəti ilə nəticələndi və onlar insiyativi itirdilər. Yenidən qruplaşa bildikdə isə insiyativ artıq İsrailin əlinə keçmişdi. Növbəti hava hücumundan sonra tərəflərin hər ikisi top atışlarına başlamışdı. Qivati alayının hücumu isə misirlilər tərəfindən dəf edilmişdi. Qİvati alayının hücumu ilə misirlilər öz müharibə strategiyalarını hücumdan müdafiəyə dəyişdilər.

6 iyunda misirlilər Nitzanimə hücum etdilər. Nitzanim Majdalla (indiki Aşkelon) İsdud arasında yerləşir. Nitzanim döyüşündə israilli döyüşçülər 5 gün müqavimət göstərdikdən sonra təslim oldular.

Ən ağır döyüşlər Yerusəlim və Yerusəlim – Təl-Əviv yolunda İordaniyanın Ərəb legionu ilə İsrail qüvvələri arasında baş verdi.

Misirlilərin irəliləyişinin qarşısını almaq üçün İsrail tərəfi Latrun qalasını mütləq tutmalı idi. Qala Yerusəlimə (Qüdsə) gedən yol üzərindəki yüksəklikdə yerləşirdi. Ərəb legionu isə buranı artıq tutmuşdu və Latrun monastrının da tutulması ilə iordaniyalılar Yerusəlim yəhudilərinə gedən ərzaq və silah-sursat yolunu kəsə bildilər.

İsraillilər Latrun qalasını tutmaq üçün 24 maydan 18 iyula qədər aramsız hücumlar edirdilər. Ərəb legionu Latrun qalasına olan hücumları dəf edə bilirdi. İsrail bu hücumlar zamanı 586 nəfər itirmişdi. Ölənlərin arasında general Miki Markus da daxil idi. Ərəb leginunun itkisi isə 90 nəfər olmuşdu, 200 nəfər isə yaralanmışdı.

Müharibə zamanı yol tikintisi.
Buldozer "Burma yolu"nda yük maşınını dartır.
Ərazinin xəritəsi

İsrail Yerusəlimini yalnız "Birma yolu" adlandırılan yol xilas edə bildi. Bu yol israillilər tərəfindən mühasirədə olan Yerusəlimə ərzaq və silah-sursat daşınması üçün düzəldilmişdi və yola yalnız İsrailin maddi-texniki təminat maşınlarının daxil olmasına icazə verilirdi.

May ayında yolun keçəcəyi yerdəki iordaniyalı snayperlər təmizləndi və 14 iyunda yolun tikintisi sona çatdı. Lakin 1-2 iyundan etibarən yoldan istifadə edilirdi. İordaniyalılar yolu ələ keçirmək istəsələr də, buna nail ola bilmədilər. Lakin onlar xeyli yol tikintisində çalışan israillini öldürə bilmişdilər, məsələn 9 iyun günü yola hücum zamanı 8 israilli öldürülmüşdü. 18 iyulda Haerl alayı Birma yolunu qorumaq və genişlətmək üçün Latrunun cənubundakı 10 kəndi tutmuşdu.

Ərəb legionu Latruna olan İsrail hücumunu dəf etdikdən sonra özü də əks hücuma keçdi və müvəqqəti də olsa Beyt Susin və Gezer ərazisini tuta bildi.

İordaniya topçuları Yerusəlimi bombalayır.
Ərəb legionunun əsgəri dağıdılmış Hurva sinaqoqunun xarabalıqları üzərində dayanıb.
Yerusəlimin yəhudi əhalisi İordaniya hücumundan qaçır.
 
Yerusəlim Yəhudi Universitetinin riyaziyyat üzrə professoru Maykl Fekete Yerusəlimin mühasirəsi zamanı.

İordaniyalılar Latrunda Yerusəlimə gedən maddi-texniki təminat yollarını kəsmişdilər. Bəzi ləzazimatlar, xüsusən silah-sursat hava yolu ilə şəhərə göndərilirdi. Şəhərdə İsrail qüvvələri ərzaq və su baxımından ciddi sıxıntı yaşayırdı.

Kral Abdullah Ərəb legionun komandanı olan Qlubb paşaya 17 mayda Yerusəlimə hücum etmək barədə əmr verdi. Ərəb legionu gündəlik 10.000 artilleriya atəşi ilə şəhərə hücum etdi.

19-28 may arasında baş vermiş şəhər döyüşləri nəticəsində ərəblər İsrail qüvvələrini ərəblər yaşayan məhəllələrdən və Köhnə Şəhər adlanan yerdəki yəhudi məhəllələrindən geri oturda bildilər. 1.500 nəfər yəhudi sakin qovuldu, yüzlərləsi isə həbs edildi. 22 mayda ərəb qüvvələri Ramat Raçel kibbutzuna hücum etdi. Döyüş zamanı 31 iordaniyalı və 13 israilli öldü. Ramat Raçelin müdafiəçiləri geri çəkilməyə məcbur oldular, lakin səhəri gün hücum edərək şəhərin bir hissəsini ələ keçirə bildilər. Radar Hill də iordaniyalılar tərəfindən tutuldu. İordaniyalılar 26-na qədər əllərində saxlaya biləcəkləri bu şəhəri almaq üçün döyüşdə 2 nəfər itki vermişdilər. İsraillilər isə 19 nəfər itirmişdi. Harel alayı bu şəhəri ələ keçirmək üçün 23 dəfə hücum etsə də, bu hücumların hamısı uğursuzluqla nəticələndi.

Hücumla eyni gündə ABŞ-ın Yerusəlimdəki konsul-generalı Tomas C. Vasson öldürüldü. Onun kim tərəfindən və niyə öldürülməsi hələ də mübahisəlidir.

1948-ci ilin oktyabr ayının ortalarında Harel alayı Yerusəlim koridorunu müdafiə etmək üçün Ha-har əməliyyatına başladı.

 
İsrail hərbçiləri Afulada.

İraq qüvvələri iki piyada və bir zirehli alaydan ibarət idi. Onlar Şimali İordaniyadakı İordaniya çayından keçərək İsrail yaşayış məntəqəsi olan Geşerə hücum etdilər. Lakin bu hücum uğursuzluqla nəticələndi. Bu uğursuzluqdan sonra iraqlı hərbçilər ərəb şəhərləri olan Nablus, Cenin və Tulkarm arasında "strateji üçbuçaq"da yerləşdirildilər. 25 mayda Netanyaya doğru hərəkət edərkən isə israillilər tərəfindən dayandırıldılar. 29 mayda israillilərin hücumları başladı. Cenində 3 gün boyunca davam edən döyüşün nəticəsində iraqlılar öz mövqeylərini qorumağı bacardılar.

25 mayda iraqlılar Tulkarmdan hücum edərək Geulimi tutdular və Tulkarm-Netenya yolu üzərində olan Kfar Yona və Eyn Vered məntəqələrinə çatdılar. İraqlıların bu hücumları Alexsandroni alayı tərəfindən dayandırıldı və onlar Geulimi geri aldılar. Karmeli və Qolani alayları isə Cenini geri almaq üçün 31 mayda hücum etdilər, lakin onların bu hücumları iraqlılar tərəfindən dəf edildi.

 
Suriyanın R 35 tankı Deganiya Alefi dağıdır.

14 mayda Suriya qüvvələri Fələstinə daxil oldu. Suriya qüvvələri I Piyada alayından və onları dəstəkləyən zirehli tabordan ibarət idi. Zirehli taborda zirehli maşınlar, fransız R 35 və R 37 tankları var idi. Suriya prezidenti Şükri əl-Qüvvətli ordusuna müraciətində onlara sionistləri məhv etməyi əmr edirdi. David Ben-Qurion isə kabinetdəki çıxışda bildirirdi ki, "vəziyyət çox gərgindir. Yetəri qədər tüfəng yoxdur, yetəri qədər ağır silah yoxdur". 15 mayda Suriya qüvvələri Qaliley gölünün cənub və şərq sahillərinə doğru hərəkətə başladılar və Samaxa, onun qonşuluğundakı Şaar Haqolana, Eyn Gevə hücum etdilər. Lakin yerli sakinlər tərəfindən məğlub edildilər. Növbəti gün tankların da köməyi ilə edilən hücum uğurlu oldu və Samax 18 mayda tutuldu. Bundan sonra Suriya qüvvələri tərk edilmiş Hagolana da daxil oldular.

21 mayda Suriya qüvvələri Degania Alefdə Karmeli alayının bəzi qüvvələri tərəfindən gücləndirilmiş yerli mülki əhali tərəfindən dayandırıldı. Yerli əhali molotov kokteylləri, əl bombaları və 1 ədəd PIAT ilə Suriya zirehli texnikasının qarşısını ala bilmişdilər. Molotov kokteyli və əl bombası ilə partladılmış Suriya tankı hələ də bu kibbutzda saxlanılır. Yerdə qalan Suriya qüvvələri isə növbəti gün İsrailin Napoleonçik dağ toplarından atəş açması ilə geri çəkildi. Bu İsrail qüvvələrinin müharibədə ilk dəfə artilleriyadan istifadə etməsi idi. Deganiasdakı məğlubiyyətdən sonra suriyalılar Samaxı tərk etməyə məcbur oldular. Tarixçilərin iddiasına görə, suriyalıların məğlub olmasının əsas səbəbi onların israilliləri gözlərində kiçiltmələri idi. Onlar elə düşünürdülər ki, israillilər çox zəifdirlər və ərəb ordusu qarşısında dayana bilməzlər.

6 iyunda Ərəb Azadlıq Ordusunun iki alayı və Livan ordusu Əl-Malikiyyəni və Qadası tutdu. Bu demək olar ki, Livan ordusunun müharibədəki yeganə hücum əməliyyatı oldu.

6 iyunda Suriya qüvvələri Mişmar Hayardenə hücum etsələr də, məğlub oldular. 10 iyunda isə Mişmar Hayarden suriyalılar tərəfindən tutuldu. Bundan sonra onlar əsas yola hücum etdilər, lakin onların bu hücumu Oded alayı tərəfindən dayandırıldı. Bundan sonra suriyalılar müdəfiə mövqeyi aldılar və yalnız bir neçə kiçik miqyaslı hücum əməliyyatları təşkil etdilər.

 
Kaukçi – Ərəb Azadlıq Ordusu komandiri.

Ərəblərlə yəhudilər arasında toqquşmalar 1947-ci ildən başlamışdı. Bu toqquşmalar əsasən Liddada, əl-Ramlada, Yerusəlimdə və Hayfada gedirdi. 23 mayda Aleksandroni alayı Tanturanı və Hayfanın cənubunu ərəblərdən aldı. 2 iyunda isə Cihad Ordusu komandanı Həsən Salama Haganahla Ras əl-Dindəki döyüşdə öldürüldü.

 
Misirin Spitfire təyyarəsi Təl-Əvivdə vurulub.
 
Misirin Təl-Əvivi bombardman etməsindən sonra könüllülər dağıntılar arasında insanları xilas edirlər.

Yəhudilər əllərində olan bütün hərbi hava qüvvələrini 1947-ci ilin noyabrında Şerut Avir adı altında birləşdirmişdi. Növbəti ay isə ilk hava uçuşları Təl-Əviv yaxınlığındakı Sde Dov adlanan mülki hava limanından reallaşdırılmağa başladı. Quru qüvvələrinə dəstək üçün ilk hava əməliyyatı isə dekabr ayının 17-də həyata keçirildi. Qaliley eskadrilyası 1948-ci ilin martında Yavneeldə, Neqev eskadrilyası isə aprel ayında Nir-Amda yaradılmışdı. 15 mayda müharibə başlayarkən Şerut Avir özünü İsrail Hərbi Hava Qüvvələri elan etdi. Lakin müharibənin ilk həftələrində İsrailin yüngül təyyarələri ərəb qüvvələri ilə qarşılaşmağa uyğun vəziyyətdə deyildi.

15 mayda – müharibənin başlanğıcında Misir Kraliyyət Hərbi Hava Qüvvələrinin 4 Spitfiresi Təl-Əvivi və Sde Dov hava limanını bombardman etdi. Bombardman zamanı İsrail hərbi hava qüvvələrinin əksər təyyarəsi bu hava limanına yığılmışdı. Nəticədə xeyli İsrail təyyarəsi partladıldı və yerdə qalanları isə xeyli ziyan gördü. 4 israilli əsgər isə öldürüldü. Növbəti saatlarda da Misir təyyarələri dalğalar şəklində Təl-Əvivi və ətrafını bombardman etdi. Lakin İsrail tərəfi bu hücumlardan az ziyan gördü. Misirlilərin bir Spitfiresi vuruldu və pilotu əsir götürüldü. Ümumilikdə, 6 gün davam edən hava hücumu zamanı misirlilər Təl-Əvivin mərkəzi avtobus vağzalını bombaladılar. Bu hücum nəticəsində 42 yəhudi öldü və 100 nəfər yaralandı. Misirlilər Təl-Əvivlə yanaşı, ətrafdakı kənd və qəsəbələri də bombardman edirdi.

İsrailin müharibədə istifadə etdiyi hərbi təyyarələr
 
İsrailin Spitfire F Mk təyyarəsi
 
Avia S-199 – İsrailin birinci döyüş təyyarəsi

Başlanğıcda misirlilərin belə rahatlıqla hava hücumu edə bilməsinin əsas səbəbi israillilərin onlara havada cavab verə bilməməsi və yalnız quru atışı edə bilmələri idi. Bundan sonra Təl-Əvivə effektiv hava hücumundan müdafiə silahları göndərildi və hava hücumları zamanı misirlilər xeyli itkilər verməyə başladılar. 1948-ci ilin sonlarında Misir Kraliyyət Hərbi Hava Qüvvələri artıq özünün əsas bazası olan Əl Arişi və ən yaxşı pilotlarını itirmiş vəziyyətdə idi.

Müharibənin ilk günlərində İsrail hələ çox zəif olan öz hava qüvvələri ilə ərəblərin düşərgələrinə və kolonlarına hücum edirdi. Bu hücumlar ərəblərin qırıcı təyyarələrindən yayınmaq üçün gücə vaxtları təşkil edilirdi və çox zaman az uğurlu olurdu. Lakin bu hücumlar israillilərdə böyük ruh yüksəkliyinə səbəb olurdu.

20 mayda İsrailə Çexoslovakiyadan 25 ədəd Avia S-199s qırıcılarının gəlməsi hərbi hava qüvvələri nisbətini İsrailin xeyrinə dəyişdirdi. Müharibənin sonuna qədər isə daha çox təyyarə əldə etdi. Həmçinin 62 ədəd Spitfires əldə edə bilmişdi.

İsrail hərbi hava qüvvələrində döyüşən pilotların çoxu ya könüllü ya da muzdlu İkinci Dünya müharibəsi veteranları idi. 3 iyunda İsrail ilk hava zəfərini qazandı. Beləki, Modi Alon Misirin Təl-Əvivi bombalayan DC-3s təyyarəsini vurdu. Bundan sonra Təl-Əvivə bəzi döyüş təyyarələrinin hücumu olsa da, müharibənin sonuna qədər bombardman təyyarələrinin hücumu olmadı. Tədricən İsrail hava qüvvələri misirli pilotları havada birbaşa döyüşə çəkmə strategiyası yürütməyə başladı. Belə döyüşlərdə ilk qələbəni Qideon Lixtman qazandı, o, Misirin Spitfiresini partlatdı. 1948-ci ilin sonlarına doğru İsrail havada öz üstünlüyünü təmin edə bilmişdi.

İsraillilərin misirli və iraqlı hərbi birləşmələrə cavab olaraq misirlilər İsrail hava qüvvələrinin bazası olan Ekronu bombalayırdı. 30 may hücumu zamanı Rehovotun mərkəzi vuruldu və 7 mülki şəxs öldü, 30 nəfər isə yaralandı. Buna və ehtimal ki, iordaniyalıların Latrundakı qələbələrinə cavab olaraq israillilər ərəb şəhərlərinə bombalamağa başladılar. 31 may – 1 iyun tarixində ərəb paytaxtına ilk hava hücumu reallaşdı. İsraillilər hücum eədərk İordaniyanın paytaxtına onlarla 55 və 110 kqlıq bombalar atdılar. Bombalardan biri kral sarayına, biri isə ona birləşik ingilis hava limanına düşdü. Hücum nəticəsində 12 nəfər ölmüş, 30 nəfər isə yaralanmışdı. Britaniyalılar buna cavab olaraq israillilərə bildirdilər ki, belə bir hücum təkrarlanarsa onlar İsrail təyyarələrini və hərbi bazalarını vuracaqlar. Buna görə də, israillilər müharibənin sonuna qədər bir daha Ammana hücum etmədilər. İsrail Arişi, Qəzzəni, Dəməşqi və Qahirəni bombardman etdi. İsrailə Çexoslovakiyadan gələn hərbi təyyarələr yolüstü Qahirəni bombardman edərək İsrailə getmişdilər. Alan Derşovitzə görə israillilər hərbi hədəfləri vurmağa fokuslanmışdılar, lakin Benni Morrisə görə Dəməşq hücumu zamanı bombalar birbaşa şəhərə atılmışdır.

Dəniz döyüşləri

 
"Northland" gəmisi Qrenlandiyada (1944). Sonradan İsrailin "INS Eilat" gəmisi oldu.
 
İsrailin B-17s təyyarəsi uçuş zaman

Müharibənin başlanğıcında İsrail donanması 3 Aliyah Bet gəmisindən ibarət idi. Bu gəmilər britaniyalılardan oğurlanmışdı və Hayfa limanında saxlanılırdı. İsrailin müstəqilliyi elan edildikdən dərhal sonra hərbi donanmanın qurulması üçün işlər başladıldı. İlk öncə 3 gəmi seçilmişdi: INS Eylat (ABŞ Sahil Mühafizə Təşkilatının keçmiş gəmisi), iki INS Haganah və INS Vedqvud. INS Haganah və INS Vedqvud gəmiləri əvvəllər Kanada Kraliyyət Hərbi Donanmasına məxsus olmuşdu. Gəmilərdə iş prosesi ingilislər xəbərdar olmasın deyə gizli şəkildə aparılırdı. 21 may 1948-ci ildə bu gəmilər xarici vətəndaşa məxsus ticarət gəmisi adı ilə Təl-Əvivə daxil oldu. Burada gəmilərə XIX əsrin sonlarına aid səhra topları və hava hücumundan müdafiə silahları quraşdırıldı. 30 iyunda britaniyalıların Hayfa limanını tərk etməsindən sonra İsrail donanması buraya köçürüldü və Hayfa İsrail donanmasının əsas mərkəzi oldu. 1948-ci ilin oktyabrında ABŞ-dan sualtı döyüş gəmisi alındı. Donanmaya daxil olan gəmilər II Dünya müharibəsində İngiltərə donanmasında xidmət etmiş keçmiş hərbçi yəhudilər və könüllülər tərəfindən idarə edilirdi. Yeniləşdirilmiş və yeni alınmış gəmilər sahil boyunca patrul xidməti görür, Qəzzə sahillərini və Port-Səidə qədərki bütün Misir sahillərini bombalayırdılar.

BirinciI mərhələnin sonu

 
Fələstindəki 11 iyun 1948-ci il tarixindəki hərbi vəziyyət

Sonrakı günlərdə ərəblər şiddətli israil müqaviməti nəticəsində yalnız kiçik uğurlar qazana bildi. Tədricən isə İsrailin əks hücumu nəticəsində tutduqları əraziləri də itirməyə başladılar.

Müharibə davam etdikcə meydandakı qoşun sayında İsrail ərəbləri keçməyə başlayırdı. İsrailin xidmətində 1948-ci ilin iyulunda 63000, 1949-cu ilin yazının əvvəllərində isə 115000 nəfərlik ordu var idi. Ərəblərin xidmətində isə 1948-ci ilin iyulunda 40000, 1948-ci ilin oktyabrında isə 55000 nəfərlik ordu var idi. 1949-cu ilin yazında isə ərəb ordusunun 55000-dən bir qədər çox olduğu ehtimal edilir.

Atəşkəs razılaşmasından sonra İsrail 9 ərəb şəhəri və bölgəsini özünə tabe edə bilmişdi: Yeni Yerusəlim, Yafa, Hayfa, Əkka, Safed, Tiberiya, Baysan, Samax və Yibna. Bir digər şəhər Cenin tutulmasa da, əhalisi şəhəri boşaltmışdı. Birləşmiş ərəb orduları 14 yəhudi məskənini tuta bilmişdi. Lakin onlardan yalnız biri – Mişmar Hayarden BMT-nin 181 saylı qətnaməsində İsrail dövləti üçün nəzərdə tutulmuş torpaqlarda yerləşirdi. Hər iki tərəfin əlində az-çox BMT qətnaməsində digər tərəf üçün nəzərdə tutulmuş ərazi var idi. İsrail BMT tərəfindən İsrail dövlətinin yaradılması üçün nəzərdə tutduğu ərazidən başqa onlar 50 iri ərəb kəndini, həmçinin xeyli kiçik ərəb kəndini və bədəvi düşərgələrini ələ keçirmişdi. BMT tərəfindən nəzərdə tuutulmuş İsrail dövləti ərazsinin 350 km²-ı ərəblərin nəzarətində, Ərəb dövlətinin isə 700 km²-ı İsrailin nəzarətində idi. Bu göstəricilər heç bir tərəfin mütləq nəzarətində olmayan Neqev səhrasını nəzərə almır.

Müharibə başlayandan birinci mərhələnin sonuna qədərki dövrdə Suriya ordusunda 315 nəfər ölmüş, 400-500 əfər isə yaralanmışdı. İraq ordusunda 200 nəfər ölmüş, 500 nəfər yaralanmışdı. İordaniyanın Ərəb Legionu isə 300 nəfər itki vermiş, 400-500 nəfər isə yaralanmışdı (bura İordaniya komandanlığı altında döyüşən qeyri-nizami fələstinlilər də daxildir). Misir tərəfi isə 600 nəfər itirmişdi. Misir ordusundan 1400 nəfər də yaralanmışdı (bura qeyri-nizami halda Misir komandanlığı altında döyüşən "Müsəlman qardaşlar" təşkilatının üzvləri də daxil idi). Müharibəyə 1948-ci ilin iyununda qatılan Ərəb Azadlıq Ordusu isə 100 nəfər itki vermişdi. 800 yəhudi ərəblər tərəfindən əsir götürülmüşdü. Yəhudilər isə 1.300 ərəbi əsir götürə bilmişdilər. Əsir götürülənlərin əksəriyyəti fələstinli idi.

Birinci atəşkəs

29 mayda BMT döyüşən tərəflər arasında atəşkəs elan etdi. Atəşkəs qərarı 11 iyunda qüvvəyə mindi və 28 gün davam etdi. Atəşkəs qərarı hansısa tərəfə öz hərbi vəziyyətini düzəltməyə kömək olmasın deyə hər iki tərəfə silah satışı embarqosu qoyuldu. Lakin heç bir tərəf atəşkəs qərarlarına əməl etmirdi və dolayı vasitələrlə öz hərbi ehtiyaclarını ödəmək üçün yollar axtarırdılar. Qısası, bu atəşkəs müddətindən hər iki tərəf güclənmək və döyüşə hazırlaşmaq üçün istifadə etdi.

Əlavə qüvvələr

İsrail qüvvələri – 1948
İlk qüvvələr 29.677
4 iyun 40.825
17 iyul 63.586
7 oktyabr 88.033
28 oktyabr 92.275
2 dekabr 106.900
23 dekabr 107.652
30 dekabr 108.300

Atəşkəs zamanı Britaniyanın düşüncəsi belə idi ki, "yəhudilər əzici qələbə qazanmaq üçün çox zəif silahlanmaya malikdirlər". Hayfa limanında çalışan Britaniya zabiti 4 həftəlik atəşkəs barədə bildirmişdi:

  Yəhudilər problemlərini həll etməyə çalışarkən, əsgərlərinin təlimlərini sürətləndirərkən, ərəblər gələcəkdə əldə edilməsi planlanan qələbədən sonra qənimətin necə bölünməsi ilə bağlı mübahisə edirdilər.  

Atəşkəs müddətində yəhudilər əsasən yeni silahlarını haradan ələ keçirə biləcəklərini düşünürdülər. İsrail sonda Çexoslovakiyadan xeyli silah gətirdə bildilər, ordularını yenidən qruplaşdırdılar və əsgərlərinin təlimlərini bitirə bildilər. İsrail Müdafiə Qüvvələrinin komandiri və eyni zamanda da İsrailin V baş naziri İshaq Rabin Çexoslovakiyadan gətirilən silahlar barədə deyirdi:

  Çexoslovakiyadan gətirilən silahlar olmasa müharibənin gedişatının necə olacağını təsəvvür belə edə bilmirəm.  

İsrail ordusunu 30.000-35.000 nəfər artıraraq döyüşən birliklərindəki canlı qüvvə sayını 65.000-ə çatdırdı. Həmçinin ordusu üçün 25.000 tüfəng, 5.000 pulemyot və 5 milyon güllə təmin etdi. Hər iki dövlət nəinki silah və canlı qüvvə ilə bağlı olan embarqolara məhəl qoymadı, hətta cəbhəyə yeni birləşmələr belə göndərdi.

Atəşkəs zamanı İrqun xaricdən özü üçün silah gətirməyə cəhd etdi. "Altalena" gəmisi ilə gətirilən silahları İrqun təşkilatı dövlətə verməkdən imtina etdi. David Ben Qurion isə silahların müsadirə edilməsini əmr etdi, hətta ehtiyac olarsa gücdən istifadə etməyə belə icazə verdi. İrqunun yenə bundan imtina etməsindən sonra silah daşıyan gəmi batırıldı, hər iki tərəfdən bir neçə nəfər öldü.

BMT vasitəçisi Folke Bernadotte

 
BMT-nin Fələstin üzrə vasitəçisi Folke Bernadotte. 1948-ci ilin sentyabrında yəhudi təşkilatı olan Lehi tərəfindən öldürülmüşdür.

Atəşkəsə BMT tərəfindən təyin edilmiş vasitıçi Folke Bernadotte və BMT Müşahidəçi Şurası tərəfindən seçilmiş komanda tərəfindən nəzarət edilirdi. Müşahidəçilərə Belçikadan, ABŞ-dan, İsveçdən və Fransadan olan zabitlər daxil idi. Folke Bernadotteyə BMT tərəfindən Fələstindəki müqəddəs yerlərin qorunması, xalqın təhlükısizliyinin təmin edilməsi və gələcəkdə sülh şəraiti yaratmaq üçün çalışmaq tapşırılmışdı.

O, öz məruzəsində qeyd etmişdi:

Atəşkəs dövrün bir neçə ciddi qayda pozuntusu müşahidə edilmişdi:

  • 21 iyunda İrqun "Altalena" gəmisi vasitəsilə xaricdən Fələstinə hərbi xidmət yaşında olan miqrantlar və silah-sursat gətirməyə cəhd etmişdir.
  • Bir digər pozuntu isə misirli qüvvələrin Negebdəki yəhudi məskəninə yardım yüklərinin keçməsinə icazə verməməsi olmuşdur.
  • Üçüncü qayda pozuntusu ondan ibarət idi ki, iordaniyalı və iraqlı hərbi birləşmələr Yerusəlimə içməli su götürülməsinə icazə verməmişdirlər.
 
"Altalena" gəmisi Təl-Əviv sahillərində yanır.

Atəşkəs razılaşması əldə edildikdən sonra Bernadotte siyasi həll yolunun axtarılıb tapılmasına başladı. Ona görə tərəflər arasındakə əsas uzlaşmazlıq ondan ibarət idi ki, ərəblər sərhədlərinin haradan keçməsindən asılı olmayaraq yəhudi dövlətinin varlığını qəbul etmirlər, yəhudilər isə əsas diqqətlərini hərbi güclərinin artırılmasına yönəldərək, hərb yolu ilə öz ərazilərinin genişləndirilməsi siyasəti aparırlar.

Bütün bunları nəzərə alaraq Bernadotte Fələstinin yenidən bölüşdürülməsini təklif etdi. Onun bölünmə layihəsi həm İsrail, həm də ərəblər tərəfindən rədd edildi. Lakin israillilər atəşkəsi bir ay da uzatmaq təklifini qəbul etsələr də, ərəblər bu təklifi də rədd etmişdilər.

Folke Bernadotte 1948-ci ilin sentyabrında yəhudi təşkilatı olan Lehi tərəfindən öldürülmüşdür. Ehtimal edilir ki, ərəb qaçqınların İsrail tərəfindən ələ keçirilmiş torpaqlarına geri dönməsini reallaşdırmağa çalışdığına görə yəhudilər tərəfindən öldürülmüşdür.

On gün döyüşləri

8 iyulda – atəşkəsin sona çatmasından bir gün əvvəl general Məhəmməd Naquib rəhbərliyində Misir qüvvələri Negbaya hücum edərək müharibənin ikinci mərhələsini başlatdılar. Ertəsi gün isə İsrail qüvvələri bütün cəbhələrdə hücuma keçdi və Quneitradan Arişə qədərki ərazini mühasirəyə aldı. Misir qüvvələri isə Təl-Əvivi bombardman etdi. Növbəti gün isə İsrail tərəfi mühasirəyə alınmış kibbutzimlərdən birinə həyati malları göndərə bilmək üçün yol aça bildi.

Döyüşlər 10 gün davam etdi və 18 iyulda BMT Təhlükəsizlik Şurası atəşkəs qərarını qəbul etdi. Bu 10 günlük döyüşlər əsasən İsrailin hücumları, ərəblərin isə müdafiə olunması ilə xarakterikdir.

 
Misirə məxsus texnika İsrail ordusu tərəfindən ələ keçirilib

Cənubda İsrail Müdafiə Qüvvələri "An-Far əməliyyatı"nı və "İşğalçıya ölüm" əməliyyatını həyata keçirdilər. XI alayın I taborunun tapşırığı cənubdakı ərəb kəndlərini ələ keçirmək və əhalisini qovmaq idi. Onlar çox az müqavimətlə qarşılaşdılar. Keçmiş Palmax döyüşçüsü olan Ammon Neumanna görə cənubdakı ərəb kəndləri boşaldılarkən çox az müqavimətlə qarşılaşmışlar və silah-sursatın zəifliyinə görə əhalinin müqavimət gücü çox aşağı olmuşdur. Əhali kəndləri boşaltdıqdan sonra isə onların evləri dağıdılmışdır.

12 iyulda misirlilər yenidən Negbaya hücum etdilər. Onlar bura əvvəl də hücum etmişdilər, lakin uğur qazana bilməmişdilər. 3 piyada taborundan, 1 artilleriya taborundan və 1 zirehli tabordan ibarət Misir ordusu İsrail ordusu tərəfindən məğlub edildi. Döyüşdə Misir ordusu 200-300 nəfər itki verdi. İsrail ordusunda isə 5 nəfər öldü, 16 nəfər yaralandı.

Negbadakı məğlubiyyətdən sonra misirlilər diqqətlərini izolyasiya olunmuş yaşayış məskənlərinə yönəltdilər. 14 iyulda misirlilər Qal Ona hücum etdilər. Lakin minalanmış sahə və yerli əhalinin müqavimətindən sonra geri çəkilməyə məcbur oldular.

Misirlilər daha sonra zəif müdafiə olunan Beerot İshaq kəndinə hücum etdilər. Misirlilər kəndə daxil ola bildilər, lakin kənd sakinləri kəndin daxilində müdafiə xətti yaratmışdılar. Onlar misirlilərin qarşısını ala bildilər və İsrail ordusu kəndin köməyinə çata bildi. İsrail tərəfinin cəmi 17 ölü, 15 yaralı verdiyi döyüşdə Misir ordusu 200 itki verərək məğlub oldu. Misir ordusunun bu hücumu müharibədəki son hücumları oldu və bir daha heç bir kəndə və ya hər hansısa yaşayış məskəninə hücum edə bilmədilər.

 
İsrail əsgrləri Liddada.

10 iyulda Qlubb paşa Ərəb Legionu vasitəsilə "saxta döyüş səhnəsi" düzəltmə əmri almışdı. İsraillilər Danni əməliyyatı vasitəsilə Yerusəlim və Təl-Əviv arasındakı koridoru daha da genişlətdi. Bu əməliyyat İsrailin həyata keçirdiyi ən mühüm hücum əməliyyatlarından biri idi. Nəticədə Latrun ətrafı, koridor və Ramallah şəhərləri tutuldu.

 
İsrail zirehli texnikaları ələ keçirilmiş Lidda hava limanında.

Danni əməliyyatının məqsədi Təl-Əvivin qərbini ələ keçirmək və düşmən qüvvələrini daha da uzağa itələmək idi. Bunda məqsəd yəhudi əhalisinin və Yerusəlimdəki qüvvələrin təhlükəsizliyini təmin etmək idi. Bu zaman Lidda çox mühüm hərbi mərkəzə çevrildi və ətrafdakı ərəb qüvvələrinin istinadgahı roluna sahibləndi. Ramla isə yəhudi əhalinin köçürülməsi yolunda maneə idi. Lidda sayları 1000 nəfər olan yerli qüvvələr və 125-300 nəfərlik Ərəb legionu mənsubu hərbçilər tərəfindən qorunurdu. İsrail Müdafiə Qüvvələri 8000 nəfərlik canlı qüvvə ilə hücuma keçdilər.

Müharibə zamanı ilk belə hal idi ki, bir neçə xüsusi alay bir hücumda iştirak edirdi. Şəhərə hücum şərq tərəfdən – Xulda, əl-Qubab, Yimzu və Daniyaldan başladı. 11 iyulda şəhər israillilər tərəfindən ələ keçirildi. Şəhər uğrunda döyüşlərdə 450 ərəb, 9-10 israilli öldü. Ertəsi gün isə Ramla da israillilər tərəfindən ələ keçirildi. Lidda və Ramlanın əhalisi şəhərdən qovuldu. Onlar ərəb qoşunlarının əlində olan torpaqlara köçdülər. Lidda şəhərinin əhalisi heç bir daşınma vasitəsi olmadan şəhərdən qovulmuşdu və əhalinin bir hissəsi iyul ayında səhradakı istiyə və susuzluğa dözə bilməyərək yolda ölmüşdü.

15-16 iyulda israillilər Latruna hücum etdilər. Lakin məğlub oldular. İkinci hücum isə 18 iyulda baş verdi. Zirehli texnika və 2 Kromvell tankı ilə gücləndirilmiş Yiftax alayı da şəhəri ələ keçirə bilmədi. İkinci fasilənin 18 iyulda qüvvəyə minməsinə baxmayaraq, israillilər Latrunu tutmaq üçün 20 iyula qədər cəhd göstərdilər.

Kedem əməliyyatının məqsədi Yerusəlimin Qədim şəhər hissəsini mühafizə etmək idi. Əməliyyat uğursuzluqla nəticələndi. Əslində əməliyyat birinci fasilənin bitməsindən dərhal sonra İrqun və Lehi qüvvələri tərəfindən başladılmalı idi. Lakin David Şaltiyel tərəfindən gecikdirilmişdi, çünki o, inanırdı ki, Haganah qüvvələri olmadan Deir Yassini tutmaq qeyri-mümkündür.

Plana görə Yehuda Lapidotun rəhbərlik etdiyi İrqun qüvvələri Yeni Qapıya, Lehi qüvvələri Yeni Qapıdan Yaffa qapılarına qədərki əraziyə, Beit Horon taboru isə Sion dağından hücuma keçməli idi.

Hücum Şabbat gününə – 16 iyulun, saat 20:00-a planlanmışdı. Plan əvvəldən doğru getmədi və ilk əvvəl 23:00-a, sonradan isə gecə yarısına ertələndi. 02:30-da hücum başladı. İrqun üzərinə götürdüyü məqsədə çatsa da, digər birləşmələr tapşırıqlarının öhtəsindən gələ bilmədilər. 17 iyul 05:45-də Şaltiyel bütün qüvvələrə geri çəkilmə əmri verdi. Toqquşmalar dayandırıldı.

14 iyul 1948-ci ildə İrqun ərəb kəndi olan Malha kəndini şiddətli döyüşlərdən sonra tutdu. Ərəblər ikinci dəfə hücum etsələr də, köməyə gələn İsrail qüvvələri onları geri çəkilməyə məcbur etdilər. İsrail tərəfi bu döyüşdə 17 nəfər itki verdi.

İkinci plan Dekel əməliyyatı idi. Məqsəd Nazaret də daxil olmaqla, Aşağı Cəliləni ələ keçirmək idi. Nazaret 16 iyulda ələ keçirildi. İkinci atəşkəs 18 iyul 19:00-da qüvvəyə minənə qədər isə İsrail qüvvələri Aşağı Cəlilədən Hayfaya qədərki Təbəriyyə gölü sahillərini ələ keçirdilər.

 
Ramlada əsir ərəblər.

Broş əməliyyatının məqsədi Suriya qüvvələrini Şərqi Cəlilədən çıxarmaq idi. Əməliyyatı Benot Yakov alayı həyata keçirirdi. İsraillilər üçün uğursuz nəticələnən əməliyyat zamanı suriyalılar 200 nəfər, israillilər isə 100 nəfər itki verdilər. Həmçinin İsrail Hərbi Hava Qüvvələri ilk dəfə Dəməşq şəhərini bombaladı.

İkinci atəşkəs

18 iyul 19:00-da BMT-nin vasitəçiliyi ilə ikinci atəşkəs dövrü başladı.

16 sentyabrda Folke Bernadotte Fələstin üçün yeni bölünmə planı təklif etdi. Bu plana görə Neqev İordaniya ilə Misir arasında bölünməli, Lidda və Rəmla isə İordaniyaya birləşdirilməli idi. Bütün Cəlilə yəhudilərə verilməli, onun sərhədi Fəlucadan şimal-şərqə doğru Rəmla və Liddaya qədər müəyyən olunmalı idi. Qüds beynəlxaqlaşdırılmalı, şəhərin yəhudi və ərəb əhalsinin muxtar bələdiyyəsi olmalı idi. Hayfa dəniz limanı azad liman, Lidda hava limanı isə azad hava limanı statusu almalı idi. Bütün fələstinli qaçqınlar öz evlərinə geri dönməli, dönmək istəməyənlərə isə itirdikləri əmlaka görə kompensasiya verilməli idi. BMT Fələstinə yəhudi miqrasiyasını öz nəzarətinə götürməli idi.

Bu planı hər iki tərəf rədd etdi. Bernadotte isə 17 sentyabrda Qüdsdə yəhudi sionist təşkilatı olan Lehi üzvləri tərəfindən öldürüldü. 4 nəfərlik yəhudi qrupu Bernadottenin maşın konvoyunu bomba vasitəsilə partlatmışdı. Nəticədə Bernadotte və onun köməkçisi olan fransız BMT müşahidəçisi ölmüşdü. Lehi Bernadotteni ingilis və ərəb kuklası kimi qəbul edirdi. Onlar qorxurdular ki, Bernadottenin təklifi yeni yaranmış İsrail hökumti tərəfindən qəbul edilər. Bu isə onlara görə qəbuledilməz idi və gələcəkdə qorxunc nəticələrə yol açacaqdı. Əslində isə, Lehinin xəbəri olmasa da,artıq İsrail hökuməti Bernadottenin bu təklifini rədd etmişdi və bir aydan sonra döyüşlərə yenidən başlamağı planlayırdı. Bernadotteni amerikalı diplomat Ralf Bunçe əvəzlədi.

1948-ci ilin 22 sentyabrında İsrail müvəqqəti hökumətinin qəbul etdiyi qərar ilə mühribə dövründə ələ keçirilmiş torpaqlar avtomatik İsrail dövlətinin torpağı elan edilirdi.

"Kiçik üçbucaq" bölgəsi

 
Etzioni alayı Yerusəlimdəki Rus kilsəsinin qarşısında.

Hayfa limanının cənubunda yerləşən və "Kiçik üçbucaq" adlanan yerdəki ərəblər Təl-Əvivdən Hayfaya gedən yoldakı yəhudi yüklərini tez-tez bombardman edirdilər və onları Samariyanın şimalından iraqlı hərbi birləşmələr dəstəkləyirdi. Yolda hərəkət edən nəqliyyat vasitələrinə qarşı təşkil edilən snayper hücumları ikinci atəşkəs zamanı da davam etdi. Onları təmizləmək üçün israillilərin 18 iyun və 8 iyul zamanı etdikləri hücumlar da uğursuz oldu. 24 və 25 iyulda israillilər Şoter əməliyyatını həyata keçirməyə başladılar. Əməliyyatın məqsədi yolu düşmən qüvvələrdən təmizləmək idi. Lakin məğlubiyyətə uğrayaraq geri çəkilməyə məcbur oldular. İsrail bu üç ərəb kəndini yalnız güclü artilleriya, hava və zirehli birliklərin dəstəyindən sonra tuta bildi. Kəndin əhalisinin əksəriyyəti isə ya hücum zamanı, ya da kənd tutulmamışdan az əvvəl kəndi tərk etmişdi. Əməliyyat zamanı ərəblər tərəfindən ən azı 100 mülki şəxs və hərbçi öldü.

Ərəblərin iddiasına görə İsrail bu kəndləri tutan zaman xeyli dinc əhalini öldürmüş və qırğın etmişdir. Lakin İsrail tərəfi bunu rədd etmişdir. BMT-nin bu barədə araşdırması da bunu təsdiq etmişdir. Əməliyyatın uğurla bitməsindən sonra Hayfa – Təl-Əviv yolu İsrail mülki və hərbi daşınmalarına tamamilə açıldı, yolun üzərindəki ərəb mövqeləti tamamilə təmizləndi. İsrail həmçinin Hayfa-Hadera yolunu da təmir etdilər.

Üçüncü mərhələ

Müharibənin bu mərhələsində İsrail öz cənub və şimal sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək və ərəbləri tamamilə məğlub etmək üçün əməliyyatlar həyata keçirmişdir.

 
İsrailli döyüşçülər 1948-ci ilin oktyabr ayında Safsafın kənarında.

22 oktyabrda müharibənin üçüncü mərhələsi faktiki olaraq başladı. Qeyri-nizami ərəb qüvvələri atəşkəs razılaşmasını rədd etdilər və şimaldakı İsrail yaşayış mərkənlərinə hücum etməyə başladılar. Eyni gündə isə Ərəb Azadlıq Ordusu Manaraya hücum etdi və möhkəmləndirilmiş mövqe olan Şeyx Abidi ələ keçirdi. Yerli israillilərin müqaviməti nəticə vermədi. Köməyə gəlmiş Karmeli alayı da ərəblər tərəfindən məğlub edildi. Alaydan 33 nəfər öldü, 40 nəfər yaralandı. Nəticədə Manara və Misqav ərəblər tərəfindən ələ keçirildi, İsrailin BMT-dəki etirazları da bunu dəyişdirmədi.

24 oktyabrda İMQ Hiram əməliyyatı ilə Cəlilə bölgəsinin bütünlüklə ələ keçirdi. Ərəb Azadlıq Ordusu və Livan hərbi birləşmələri Livana geri çəkilməyə məcbur oldular. İsrail həmçinin Suriya taborunu da pusquya düşürərək məhv edə bildi. Bu əməliyyatda 4 piyada taboru iştirak edirdi, bu taborlara komandanlığı isə Moşe Karmel edirdi. Cəmi 60 saat davam edən hücumda xeyli sayda ərəb kəndi ələ keçirildi. Ərəblər 400 nəfər itki verdilər, 550 nəfər İsrailə əsir düşdü. İsrailin itkisi isə az oldu.

50,000 ərəb qaçqın Livana daxil oldu. Onların bəziləri israillilər tərəfindən evlərindən qovulmuş, bəziləri isə ərəb qüvvələri məğlub olduqca öz evlərindən çıxmışdılar. Öz evlərində qalan ərəblərə sonradan İsrail dövləti tərəfindən vətəndaşlıq verildi. İqrit və Birim kəndlərində yaşayan ərəbləri İsrail dövləti nümayəndələri inandırmışdılar ki, onlar kəndlərini tərk etsələr müharibə bitdikdən sonra onların geri dönmələrinə icazə veriləcək. Lakin İsrail dövləti bu vədinə əməl etmədi və öz evləri əvəzində qaçqınlara kompensasiya təklif etdi. Ərəblər isə bunu rədd etdilər.

Ayın sonunda İMQ Cəlilənin tamamını ələ keçirdi. Bütün Livan qüvvələrini İsraildən qovdu, hətta 8 km Livan torpaqlarının içinə girərək Litani çayına çatdı. 13 Livan kəndi ələ keçirildi. Hula kəndində iki israilli zabit 35 ilə 58 arası ərəb əsiri "Hayfa neft emali qırğını"na qarşılıq olaraq qətlə yetirdi. Hər iki zabit sonradan əməllərinə görə həbs edildilər.

 
Oktyabr döyüşləri

İsrail sərhədlərini qorumaq və ərəbləri daha uzağa göndərmək üçün hücumlar edirdi. İordan çayının qərb sahilini ələ keçirmək İsrail üçün bəzi problemlər yarada bilərdi. Çünki bu torpaqların ələ keçirilməsi İsrail dövlətində yaşayan ərəblərin sayını xeyli artıracaqdı. Neqev səhrası bu baxımdan problemsiz idi. Buna görə də oktyabr ayının əvvəllərindən etibarən İsrailin hücumlarının əsas hədəfi Neqevə yönəlmişdi. İsrail əsasən, Misir ordusunu məğlub etmək və geri çəkilməyə məcbur etmək istəyirdi.

15 oktyabrda İMQ hücuma keçdi. Əməliyyatın adı Yoav əməliyyatı idi. Neqevə İsrail qüvvələri səhranın şimal hissəsindən daxil oldu. Məqsəd Misir qüvvələrini buradan tamamilə atmaq, Beerşeba-Hebron-Yerusəlim yolunu ələ keçirmək və səhranı tamamilə özünə tabe etmək idi. İsrailin əsas narahatlığı Britaniya ilə bağlı idi. Çünki Britaniya diplomatları Neqevin Misir və İordaniyaya verilməsini müdafiə edirdi. Buna görə də Ben Qurion Neqevin tez bir zamanda ələ keçirilməsini istəyirdi.

Yoav əməliyyatının komandanı Yigal Allon idi. O, ümumiyyətlə cənub cəbhəsinin komandanı idi. Əməliyyatı yerinə yetirəcək ordu 3 piyada diviziyasından və 1 zirehli alaydan ibarət idi. Ordunun birici tapşırığı Misir ordusunun müdafiə xəttinin yarılması idi. Çünki Misir müdafiəsinin dərinliyi çox zəif idi, yəni müdafiənin ön xətti keçildikdən sonra arxa xətlərdə o qədərdə müqavimət olmayacaqdı. Əməliyyat İsrail tərəfi üçün xeyli uğurlu bitdi. Nəticədə, Misir ordusu Neqevin şimal hissəsindən, Beerşebadan və Aşdoddan uzaqlaşdırıldı.

"Fəluca mühasirəsi" deyilən hadisə zamanı Misir ordusu 4 ay bu kənddə mühasirədə qaldı. Atəşkəs razılaşmasından sonra isə bu kənd İsrail nəzarətinə keçdi. Əməliyyatlar zamanı İsrail 4 döyüş gəmisi aramsız olaraq Misir ordusunu bombardman edirdi və geri çəkilən Misir ordusu mənsublarını evakuasiya etmək üçün gələn Misir gəmilərinin sahilə yanaşmasına imkan vermirdi.

19 oktyabrda Ha-Har əməliyyatı Yerusəlim koridorunda başladı. Bu əməliyyat çərçivəsində Majdalda dəniz döyüşü baş verdi. 3 israil korveti hava qüvvəsi dəstəyi olan bir Misir korveti ilə qarşılaşdı. Döyüşdə İsrail bir dənizçisini və 2 gəmisini itirdi. Misir tərəfi isə təyyarısini itirsə də, gəmi qaça bildi. İsrail qüvvələri 17 oktyabda Majdalı, 21 oktyabrda isə Yerusəlimi bombardman etdi. Eyni gündə İMQ Berşebanı ələ keçirdi. Buradan 120 misirli hərbçi əsir götürüldü. 22 oktyabrda İsrail hərbi donanması Misirin bayraqdar gəmisi olan "Əmir Faruq"u zədələdi.

 
İsraillilər misirlilər tərəfindən tərk edilmiş Huleyqatı tutarkən (1948 oktyabr).

9 noyabr 1948-ci ildə İMQ Şmone əməliyyatı çərçivəsində İraq Suvaydan kəndindəki Teqart qalasına hücum etdi. Bu qaladakı misirli hərbçilər daha əvvəl 8 İsrail hücumunu dəf edə bilmişdilər. Bu hücumlardan ikisi Yoav əməliyyatı zamanı gerçəkləşmişdi. İsraillilər qalaya artilleriya, piyada və hava qüvvələri ilə hücum edirdilər. Qalanın divarlarından biri uçurdulduqdan sonra qala İsrail qüvvələri tərəfindən tutuldu. Bu qalanın ələ keçirilməsindən sonra bölgədəki Misir qüvvələri hamısı geri çəkildi. Bu mövqelərə İsrailin dəfələrlə hücum edib ələ keçirə bilmədiyi təpəliklər də daxil idi. Şiddətli döyüşlərdən sonra İsrail İraq Suvaydan kəndini də ələ keçirdi.

Dekabrın 5-7-nə qədər İMQ Assaf əməliyyatını həyata keçirdilər. Əməliyyatın məqsədi Neqev səhrasının qərbini ələ keçirmək idi. Əsas zərbə qüvvələri mexaniki birləşmələr idi. Qolani alayının piyadaları isə əsas zərbə qüvvələrini arxadan qorumalı idi. Misir əks-hücumu İsrail tərəfindən dəf edildi. Planlanan ikinci əks-hücum isə İsrail kəşfiyyat təyyarələri tərəfindən aşkarlandığına görə baş tutmadı. Misir ordusu 100 nəfər itirdi. 5 tank isə vuruldu. İsrail isə 5 nəfər itirdi. İsrail ordusundan 30 nəfər də yaralanmışdı.

22 dekabrda İMQ Horev əməliyyatına başladılar. Əməliyyatın məqsədi Neqevdəki bütün Misir qüvvələrini buradan qovmaq, Misir ordusunun döyüş qabiliyyətini məhv etmək və onu sülhə məcbur etmək idi. 5 günlük döyüşlərdən sonra israillilər qalib gəldilər və bütün Misir qüvvələri bölgədən qovuldu.

 
İsrailli əsgərlərin Hiram əməliyyatı zamanı Sasaya hücumu (1948 oktyabr).

İsrail qüvvələri Nitzana bölgəsini tutduqdan sonra 28 dekabrda Sinay yarımadasına daxil oldular. İMQ Umm Katef və Əbu Ageylani ələ keçirdi və Əl Arişdəki Misir qüvvələrini mühasirəyə almaq üçün Əl Arişin şimalına doğru hərəkətə başladı. Lakin Sinaydakı İsrail qüvvələri 2 yanvar 1949-cu ildə geri çəkilməyə məcbur oldu. Britaniya və ABŞ İsrailə diplomatik təzyiq edərək onu buna razı saldılar. Hətta Britaniya İsraili hərbi əməliyyatla təhdid edirdi.

İMQ Qəzzə keçidi tərəfə cəmləşdi. Rəfaha olan hücum zamanı Misir qüvvələri mühasirəyə alındı. Bir neçə günlük toqquşmalardan sonra Misir atəşkəs razılaşmasını müzakirə etməyə razı oldu. Bunun ardınca İsrail öz qoşunlarını geri çəkdi.

 
İMQ Yoav əməliyyatı zamanı Beerşebada.

28 dekabrda Aleksandroni alayı Fəllucanı tuta bilməsə də, İraq əl-Mənsiyəhi tutdu və müvəqqəti də olsa oranı özündə saxlaya bildi. Misirlilər əks hücuma keçsələr də məğlub oldular. İsrail tərəfi 87 nəfər itirdi.

5 martda Uvda əməliyyatı başladı. Əməliyyatın həyata keçirilməsi üçün təxminən bir ay hazırlıq görülmüşdü. Hədəf Cənubi Neqevi İordaniya təhlükəsindən qorumaq idi. İMQ əraziyə daxil olduqdan sonra hər hansısa müqavimətlə qarşılaşmadılar. Yol və onun ətrafı BMT-nin bölünmə planına görə onsuzda İsrail ərazi hesab edilirdi. Ona görə bu əməliyyat işğaldan daha çox, öz suverenliyini təmin etmək üçün həyata keçirilmişdi. Əməliyyatda Qolani, Neqev və Alexandroni alayları ilə yanaşı bir sıra xırda donanma və birliklər də iştirak etmişdir.

10 martda İsrail qüvvələri Neqevin cənubunu mühafizə altına aldıqdan sonra Fələstinin cənub qurtaracağına – Qırmızı dənizin sahilindəki Umm Raşraşa çatdılar. Oranı döyüşsüz ələ keçirən İsrail əsgərləri məntəqədən əldə düzəldilmə İsrail bayrağı asdılar. 16:00 10 martda bayraq asılması müharibənin sonu hesab edilir.

Britaniya–İsrail hava döyüşləri

Müharibə davam etdikcə İsrail qüvvələri Sinaya daxil olurdular. Bu vaxtdan etibarən Böyük Britaniya hərbi hava qüvvələrinə məxsus təyyarələr demək olar ki, hər gün İsrail hərbi bazaları üzərindən kəşfiyyat uçuşları həyata keçirirdilər. Böyük Britaniya Kraliyyət Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarələr Misir bazalarından havaya qalxır, bəzən isə elə Misir təyyarələri ilə birgə uçurdu. Yüksək uçuş qabiliyyətinə malik Britaniya təyyarələri israillilər tərəfindən "şuftikeyt" adlandırılırdı.

20 noyabr 1948-ci ildə Böyük Britaniyaya məxsus silahsız kəşfiyyat təyyarəsi Cəlilədən Hatzor bazasına uçarkən İsrail təyyarəsi tərəfindən vuruldu. İsrail təyyarəsini idarə edən amerikalı könüllü Ueyn Piyk adlı pilot idi. Böyük Britaniya təyyarəsində olan iki hərbçinin ikisi də həlak oldu.

1949-cu ilin 7 yanvarında 4 Spitfire markalı Britaniya təyyarəsi hərəkət halında olan İsrail konvoyu üzərində kəşfiyyat uçuşları edirdi. Bu konvoy 15 dəqiqə əvvəl 5 Misir təyyarəsinin hücumuna məruz qalmışdı. Qalxan tüstünü görən britaniyalı pilotlar isə ora uçmuşdular. Yerdəki İsrail əsgərləri isə gələn Britaniya təyyarələrini yenidən hücuma keçən Misir təyyarələri zənn edərək 1-i vurmuşdular. Qaçmağa çalışan digər təyyarələr isə İsrail pilotları tərəfindən vurulmuşdu. Bu təyyarələri vuranlar isə amerikalı və kanadalı könüllülər olan Slik Qudlin və Con Makelroy idilər. Bu hücum zamanı 1 pilot öldü.

 
İMQ-nin artilleriya qüvvələri Neqevdə.

Digər iki pilot isə Təl-Əvivə sorğu-sual edilmək üçün aparıldı və sonradan azad edildi. 1 pilot isə bədəvilərin əlinə keçdi və onlar onu Misir ordusuna təslim etdilər. Sonrakı gün Böyük Britaniya Kraliyyət Hərbi Hava Qüvvələrinin 4 təyyarəsi vurulan təyyarələri axtatarkən yenidən İsrail qüvvələri tərəfindən hücuma məruz qaldılar. Ezer Vaytsmanın rəhbərlik etdiyi İsrail qüvvələri Britaniya təyyarələrinə böyük ziyan vurdular və birini düşürə bildilər. Döyüş britaniyalıların daha da yaxşı tanınmaları üçün qanadlarını açmalarından sonra dayandı. Ezer Veizmann vəziyyətin ciddiliyini dərk etdi və geri çəkilmə əmri verdi. Beləliklə, İsrail hava qüvvələri Hatzor hava bazasına geri döndülər.

Bu döyüşdən dərhal sonra İsrail baş naziri David Ben Qurion Britaniya döyüş təyyarələrinin qalıqlarını İsrail ərazisinə gətirilməsini və gizlədilməsini əmr etmişdi. Bundan sonra İsrail ordusu nümayəndələri döyüş yerini ziyarət etdilər və təyyarələrin qalıqlarını basdırdılar. Lakin onlar bunu edənə qədər artıq Britaniya kəşfiyyat təyyarələri təyyarə qalıqlarının fotolarını çəkmişdilər. Bu zaman ingilislər də döyüşdə itkin düşənlərin axtarılması üçün qrup göndərdi. Vurulan təyyarələrdən ikisi Misir ərazisində tapılsa da, döyüşdə öldürülən Tattersfildin təyyarəsi Nirimin 4 km şimalından, yəni İsrail sərhədlərindən 4 mil içəridən tapıldı. Yerli ərəblərlə söhbət zamanı da israillilərin bura gələrək qəza yerlərini təmizlədiyi və təyyarə qalıqlarını basdırdıqları bəlli oldu. Tattersfildin nəşi ilk öncə döyüş sahəsində dəfn edilmişdi, lakin sonradan oradan çıxarılaraq Ramladakı Böyük Britaniya Müharibə Qəbirstanlığında dəfn edildi.

Cavab olaraq Kraliyyət Hava Qüvvələri (KHQ) İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinə (İHHQ) hücum etmək üçün bütün hərbi hava qüvvələrini hazır vəziyyətə gətirdi. Orta Şərqdəki Britaniya orduları yüksək hazırlıq səviyyəsinə gətirildi, bütün məzuniyyətlər ləğv edildi və Britaniya vətəndaşlarına İsraili tərk etmək məsləhət görüldü. Hatzor hava bazasındakı pilotlar arasında ümumi fikir belə idi ki, Böyük Britaniya 5 təyyarəsinin vurulmasını və 2 pilotunun öldürülməsini sakit qarşılamayacaq. Həm də bunu düşünən hərbçilərin əksəriyyəti II Dünya müharibəsi zamanı KHQ-də döyüşmüş yəhudilər idi. Sübh tezdən Böyük Britaniyanın cavab hücumu edəcəyi gözlənilirdi, buna görə də Hatzor hava bazasındakı əksər zabitlər müqavimət göstərməmək qərarı vermişdilər və onlar sübh tezdən bazanı tərk etməyə başladılar. Bəziləri isə müqavimət göstərəcəklərini bildirirdilər. Lakin bütün gözlənilənlərin və döyüşdə iştirak etmiş birliklərin təzyiqinə baxmayaraq, Böyük Britaniya baş qərərgahı hücum etməmə barədə əmr verdi.

Həmin günlərdə çıxan direktivlə KHQ-nə əmr edilirdi ki, İordaniya və Misir hava sərhədinə daxil olan İsrail təyyarələrini dərhal vursunlar, amma eyni zamanda İsrail sərhədinə yaxın yerlərdə fəaliyyət göstərmələri də qadağan edilirdi.

 
İMQ Bayt Nattifi ələ keçirdikdən sonra (1948 oktyabr).

Müharibənin sonlarında Britaniya Xarici İşlər Nazirliyi İsraildən öldürülmüş hərbçilərə və məhv edilmiş texnikaya görə kompensasiya tələb etdi.

BMT-nin 194 nömrəli qətnaməsi

  Əsas məqalə: BMT Baş Assambleyasının 194 saylı qətnaməsi

1948-ci ilin dekabrında BMT Baş Assambleyasında 194 saylı qətnamə qəbul edildi. Bu qətnamə BMT Uzlaşdırma Komissiyasını İsrail və ərəb dövlətləri arasında sülhə nail olmağa çağırırdı. Qətnamənin qərarları heç vaxt tam olaraq qüvvəyə minmədi, bəzi maddələr İsrail, bəziləri isə ərəblər tərəfindən rədd edildi və ya münaqişənin gedişatı fonunda unuduldu.

Nəticə

Ərəb ölkələri İsrail ilə atəşkəs müqaviləsi imzalamış olsalar da, sülh müqaviləsi imzalamağa yanaşmamışdırlar. Qəti sülhün bərqərar olmaması isə gələcəkdəki müharibələrə əsas yaratmışdır. Atəşkəs müqavilələrinin bir digər nəticəsi isə, İsrailin BMT üzvlüyünə qəbul edilməsidir. BMT Baş Assambleyasının 11 may 1949-cu il tarixli və 273 saylı qərarı ilə İsrail BMT üzvlüyünə qəbul edilmişdir.

Bu atəşkəs müqavilələri ilə Fələstin məsələsi həll edilmirdi, I Ərəb-İsrail müharibəsi isə sonlanırdı. Müharibədən qazanclı çıxan tərəf İsrail idi. İordaniya xaric, digər ərəb dövlətlərini döyüşdə məğlub edən İsrail bu müharibədən torpaqlarını daha da genişləndirərək çıxırdı. 29 noyabr 1947-ci il tarixli BMT-nin bölünmə qərarı ilə yəhudilərə verilən torpağın miqdarını göstərən rəqəmlər bir-birindən fərqlidir. Əksər mənbələrə görə, bu 5,6 kvadrat mil olmuşdur. Müharibədən sonra İsrail bu torpaqlara 2.500 kvadrat mil də əlavə etmişdir. Bəzi mənbələrə görə isə Fələstinin 10.000 kvadrat millik (26.000 km²) torpağından 6.000 kvadrat mili (15.500 km²) BMT qərarına əsasən İsrailə verilmişdir. Müharibədən sonra isə İsrail bu miqdarı 8.000 kvadrat milə (20.500 km²) qaldırmışdır. Bu isə bütün Fələstin torpaqlarının 77 faizi deməkdir.

Fələstin Komissiyasında ərəblərin 29 avqust 1949-cu ildə irəli sürdükləri iddiaya görə, BMT-nin bölünmə qərarı yəhudilərə 14.700 km² torpaq vermişkən, yəhudilər bu miqdara müharibədən sonra 17.000 km² da əlavə etmişdirlər.

Fələstindəki yəhudi sayı 1914-də 85000, 1943-də 539000, 1946-da 608000 ikən, bölünmə planı zamanı 650000 olmuş və atəşkəsin imzalandığı 1949-cu ilin sonunda 758.000-ə çatmışdır.

Atəşkəs müqavilələri

İsrail-Misir atəşkəs danışıqları 12 yanvar 1949-cu ildə Rodosda BMT nümayəndəsi Ralf Bunçenin təşkilatçılığı ilə başladı. 42 gün davam edən müzakirələrdən sonra 12 maddəlik İsrail-Misir ümumi atəşkəs müqaviləsi (ing. General Armistice Agreement) 24 fevral 1949-cu ildə imzalandı.

Bu müqaviləyə görə tərəflər atəşkəs müddətində heç bir hərbi və siyasi üstünlük təmin etməyə çalışmayacaqlar, quruda, havada və dənizdə heç bir hücum hərəkəti etməyəcəkdilər. Həmçinin bu müqavilənin maddələri tərəflərin Fələstin məsələsinin həlli ilə bağlı mövqeyinə heç bir formada təsir etməyəcək, atəşkəs sərhədi də tərəflər arasındakı siyasi sərhəd və torpaq sərhədi olaraq bilinməyəcəkdi.

Müqavilənin bu maddələri digər ərəb dövlətləri ilə imzalanan bütün atəşkəs razılaşmalarının mətnində də yer almışdır.

Bu müqavilə ilə Qəzzə bölgəsi Misirə buraxılırdı. Bununla da, Qəzzə uzunluğu 25 mil, genişliyi 3,5-5,5 mil arasında dəyişən keçid formasına düşürdü. Misir 135 kvadrat mil ərazi qazanırdı. Lakin Qəzzənin bəzi kəndləri və bəzi kəndlərinin əkin sahələri İsrail tərəfində qalmışdı.

Bu sərhədlərin yenidən çəkilməsi ilə birlikdə, Qəzzənin normalda təxminən 70.000 olan əhalisi Fələstinin digər yerlərindən gələn qaçqınların hesabına 200.000-ə qədər artdı. Misir bu qaçqınları öz əhalisindən ayrı tutmaq üçün Qəzzəyə yerləşdirmişdi. Bundan sonra müxtəlif ərəb dövlətləri fələstinli qaçqınları İsrailə qarşı təzyiq vasitəsi kimi istifadə edəcəkdir.

Bu müqaviləyə görə Misir-İsrail sərhədindəki əl-Avca bölgəsi hərbsizləşdirilmiş bölgə elan edilirdi.

Livan İsrail ilə müharibəyə istəkli olmadan qatılmışdı. Bunun da səbəbi Livanın müxtəlif din və məzhəb topluluqlarından meydana gəlməsi və bunların hər birinin Fələstin məsələsinə fərqli mövqedən baxması idi. Buna görə də, Livan müharibəyə kiçik qüvvə ilə qatılmış və 10 ölü, 20 yaralı ilə müharibəni sonlandırmışdı. Buna görə də Misirdən dərhal sonra İsrail ilə ikinci atışkəs müqaviləsni 23 mart 1949-cu ildə Ras Nakurada Livan imzaladı. Bu müqavilə ilə İsrail-Livan sərhədi əvvəlki kimi qalırdı. Yalnız bu sərhəd hərbsizləşdirilirdi və hər iki tərəf bu bölgədə 1500-dən çox əsgər saxlaya bilməzdi.

Bu atəşkəs razılaşmasından əvvəl Qüdsdəki İsrail qüvvələri ilə İordaniyanın Ərəb legionu arasında 30 noyabr 1948-ci il tarixli atəşkəs razılaşması imzalanmışdı. 1 dekabrda isə 2000 fələstinli nümayəndənin qatıldığı Ceriço konqresi keçirildi. Bu konqresdə Fələstin torpaqlarının İordaniya ilə birləşdirilməsinə və Kral Abdullahın da bütün Fələstinin kralı elan edilməsi qərara alındı. İordaniya hökuməti bu qərarı 7 dekabrda, İordaniya parlamenti isə 13 dekabrda təsdiq etdi. 20 dekabrda Qüds müftiliyinə Hacı Əmin əl-Hüseyninin yerinə ona müxalif şəxslərdən biri təyin edildi. Kral Abdullah 20 dekabr günü Ammanda verdiyi müsahibədə isə Fələstin məsələsinin yəhudilərlə sülh şərtləri altında həll edilməsinin vaxtının gəlib çatdığını bildirdi.

Digər tərəfən İordaniyanın əlinə keçən Fələstin torpaqlarının ilhaqına İordaniya parlamenti 24 aprel 1950-ci ildə qərar vermişdi.

Bu hadisələrə görə İsrail-İordaniya atəşkəs danışıqları 2 mart 1949-cu ildə Rodosda başladı. Danışıqlar çətin gedirdi. Cənubda Araba vadisi ilə Ölü dənizin şimalındakı İsrail-İordaniya sərhədi başlıca mübahisə mövzusu oldu. Bu uyuşmazlıqlar İsrail XİN rəhbəri Reuven Şiloahla polkovnik Moşe Dayanın gizlicə İordaniyaya gedib kralla görüşməsindən sonra öz həllini tapdı. Kral İsrailin demək olar ki, bütün istəklərini qəbul etdi. Bircə Hebron bölgəsində ona kiçik güzəşt edildi. Bundan sonra, 3 aprel 1949-cu ildə müqavilə imzalandı.

Bu razılaşma ilə İordaniya bugün İsrailin nəzarətində olan və Qərbi Şəria deyilən 2.2000 kvadrat millik torpaq hissəsini nəzarətinə götürmüşdü. Müharibədən torpaq əldə etmək baxımından İsraildən sonra ən xeyirli çıxan tərəf İordaniya olmuşdu.

Digər tərəfdən bu müqavilə ilə Qüds şəhəri şimal-şərq və cənub-qərb istiqmaətində xəttlə bölünürdü. Yeni Qüds (yəni Qərbi Qüds) İsrail tərəfində, Köhnə Qüds (yəni Şərqi Qüds) də İordaniya tərəfində qalırdı. Bu bölünmə ilə Qüdsün böyük bir hissəsi İsrailə, kiçik bir hissəsi isə İordaniyaya keçirdi. Lakin müqəddəs yerlərin böyük hissəsi İordaniya ərazisində qalmışdı.

İsrail-Suriya atəşkəs müqaviləsi Suriyanın daxilində baş verən hadisələrə görə ən son imzalanan müqavilə olmuşdur. Suriyada 1943 və 1947-ci illər seçkilərini qazanan Milli Blok hökuməti İsrailə qarşı uğurlu müharibə apara bilməmişdi. Müharibədəki uğursuzluqlardan sonra Dəməşq, Hələb, Hüms və Həmada tələbə etirazları başladı. Buna iqtisadi sıxıntılar da əlavə edilincə 23 avqust 1948-ci ildə qurulan Cəmil Mardam hökuməti 1 dekabr 1948-ci ildə istefa verdi. Yeni kabinet Xalid əl-Azmin rəhbərliyi altında 17 dekabrda köhnə baş nazirlərdən və tərəfsiz dövlət xadimlərindən ibarət şəxslərdən quruldu. Yeni baş nazir 28 dekabrda parlamentdə etdiyi çıxışında Fələstinin qurtarılmasının əsas məqsəd olduğunu, Fələstinin bölünməsini və yəhudi dövlətinin qurulmasını qəbul etməyəcəklərini bildirdi.

Lakin reallıqda işlər xeyli fərqli oldu. Xalid əl-Azm baş qərərgah rəisliyinə Osmanlı ordusunda yetişmiş polkovnik Hüsnü Zaimi gətirmişdi. Hüsnü Zaim xalqın özünə olan rəğbətindən istifadə edərək 30 mart 1949-cu hərbi çevriliş ilə hakimiyyəti ələ keçirdi.

Buna görə İsrail-Suriya atəşkəs müqaviləsi üçün danışıqlar 12 aprel 1949-cu ildə başladı. Görüşmələr torpaq anlaşmazlığına görə 17 mayda kəsilsə də, 5 iyuldan yenidən başladı və 20 iyul 1949-cu ildə atəşkəs razılaşması imzalandı. Bu razılaşma ilə İsrail-Suriya sərhədi əvvəlki Fələstin-Suriya sərhədi oldu. Həmçinin sərhədin hər iki tərəfi hərbsizləşdirilmiş elan edildi.

İsrailə müharibə elan edən İraq və Səudiyyə Ərəbistanı İsrail ilə sərhədləri olmadığına görə atəşkəs müqaviləsi imzalamadılar. Lakin Səudiyyə Ərəbistan BMT vasitəçisinin 30 yanvar 1949-cu ildə etdiyi atəşkəs müraciətindən sonra atəşkəsi qəbul etdiyini bildirdi. İraq isə digər ərəb dövlətlərinin imzalayacağı müqavilələri özünün də qəbul edəcəyini bildirdi.

İtkilər

Müharibədə İsrail tərəfi 6373 nəfər itki vermişdi. Bu onun ümumi əhalisinin 1 faizini təşkil edirdi. Onlardan 4.000-i hərbçi, 2.000-i isə mülki əhali idi. Ölənlərin 2000 nəfərini Holokostdan xilas olanlar təşkil edirdi.

Ərəb dövlətlərinin canlı qüvvə itkisinin dəqiq sayı bilinmir. Bəzi mənbələrə görə, ərəblər ümumi 7.000 nəfər itki vermişdilər. Onlardan 3.000-i fələstinli, 2.000-i misirli, 1.000 iordaniyalı və 1.000 suriyalı olmuşdur. 1958-ci ildə fələstinli tarixçi Arif əl-Arifə görə ərəb orduları ümumilikdə 3700 nəfər itki vermişdilər. Onlardan 1161-i misirlərdən, 562 nəfəri isə iordaniyalardan olmuşdur. Tarixçi Henri Laurensə görə isə ərəblər İsraildən 2 dəfə çox itki vermişdilər. Onun hesablamalarına görə ərəblər ümumilikdə 13 min itki vermişdilər. Henriyə görə bunlardan 1953 nəfər döyüş zamanı öldürülmüşdür. Yerdə qalanlarının isə kimlikləri hələ də dəqiq olaraq müəyyən edilməmişdir. O, həmçinin iddia etmişdir ki, ərəblər tərəfdən ölənlərin çoxunu mülki əhali təşkil edirdi və onlar israillilərin uğurlu hərbi əməliyyatları zamanı öz həyatlarını itirmişdirlər.

Demoqrafik nəticələr

Fələstin ərəbləri

Fələstin hələ mandatlıqda olarkən baş vermiş toqquşmalara və I Ərəb-israil müharibəsinə görə təxminən 750000 fələstinli ərəb öz evlərindən ya qovulmuş, ya da özü qaçmışdı. Böyük Britaniya mandatlığı zamanı Fələstində təxminən 1.200.000 ərəb yaşayırdı. 1951-ci ildə BMT-nin Barışıq Komissiyasının hesabına görə təxminən 711000 fələstinli qaçqın var idi. Bura İsrail daxilində qalan, lakin evini tərk etməyə məcbur qalmış insanlar daxil deyildi. Müharibə zamanı, xüsusən 1948-ci ildəki döyüşlər nəticəsində 400-dən çox ərəb, təxminən 10 ədəd yəhudi kəndi boşaldılmışdı. Müharibədən əvvəlki (1947) əhalinin siyahıyaalınmasına görə Fələstində 1.143.336 ərəb yaşayırdı. Müharibə nəticəsində nə qədər fələstinlinin evini tərk etməsi hələ də tarixçilər arasında mübahisəlidir. Müharibədən sonra 156000 ərəb İsraildə qaldı və vətəndaş oldu.

 
1948-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında Cəliləni tərk edən Fələstin ərəbləri.

Evlərindən qovulmuş fələstinlilərə Fələstin qaçqınları deyilir və onların əksəriyyəti bütün ərəb dünyasına səpələnmiş formada qaçqın düşərgələrində yaşayırlar. BMT bu qaçqınlara yardım etmək üçün BMT Yaxın Şərqdəki Fələstin Qaçqınlarına Yardım və İş Agentliyini (ing. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East) qurmuşdur. Ərəb dövlətləri isə fələstinli qaçqınları tam olaraq mənimsəməmiş və onları xüsusi qaçqın düşərgələrində saxlamışdır. Hətta geri dönmək istəyənlərə icazə belə verilməmişdir.

Qaçqın statusu onların övladlarına da keçir və İordaniya istisna olmaqla, heç bir ərəb dövlətində fələstinli qaçqınlara vətəndaş statusu verilmir.. Ərəb Liqası üzv dövlətlərə məsləhət görür ki, öz kimliklərini itirməmək və gələcəkdə öz yurdlarına dönmələri üçün fələstinlilərə vətəndaşlıq verilməsin. 1.4 milyondan çox fələstinli hələ də 58 qaçqın düşərgəsində yaşayır. 5 milyondan çox fələstinli isə İsraildən və Fələstin regionundan uzaqda yaşayır.

Ərəb-İsrail münasibətlərində Fələstin qaçqınları məsələsi əsas problem və debat mövzularından biridir. Fələstinlilər və onların tərəfdarları hər il 15 mayda "Nəqba günü"nü nümayişlərlə və mitinqlərlə qeyd edirlər. Nəqba sözünün ərəbcədən tərcüməsi fəlakət deməkdir. Ərəblər İsrailin dövlət kimi elan edilməsini və ardıyca baş verən hadisələri fəlakət kimi qiymətləndirdiklərinə görə bu günə belə bir ad vermişdirlər. Bu günün qeyd edilməsinə qoşulan insan sayı müxtəlif vaxtlarda dəyişmişdir. 2000-ci il Kemp Devid sammitinin uğursuzluqla nəticələnməsindən sonra İkinci İntifada zamanı Nəqba günündə İsrail əleyhinə nümayişlər xeyli artmışdı.

 
Yəmən yəhudiləri İsrailə köçürülür (1949–1950)

Yəhudilər

1948-ci il döyüşləri zamanı keçmiş mandatlığın ərəblər üstün olan yerlərindən təxminən 10.000 yəhudi başqa yerə köçməyə məcbur qaldı. Lakin bundan 3 il sonra 1951-ci ildə İsraildə 700,000 yəhudi məskunlaşmışdı və onlar əsasən ərəblərlə sərhəd boyunca və ya ərəb torpaqlarında məkən salmışdılar. Buradakı yəhudilərin sayı təxminən 2 dəfə artmışdı. Yeni gələnlərin 300 mini Asiyadan və Şimali Afrika ölkələrindən gəlmişdi. Onlardan ən böyük qrup İraqdan gələn qrup idi. Onların sayı 100 mindən çox idi. 136.000-250.000 nəfər isə II Dünya müharibəsindən sonra qaçqın düşərgələrini və Almaniya, Avstriya və İtaliyadakı şəhərləri tərk edərək gəlmişdi. Şərqi Avropadan isə 270 min yəhudi qaçqını İsrailə gəlmişdi. Buradan ən çox qaçqın gələn ölkələr isə hərəsinə 100.000 nəfər göstərici ilə Rumıniya və Polşa idi. İsrail dövlətinin yaradılmasından sonra qarşıya qoyulmuş əsas məsələlərdən biri də Orta Şərqdən və Avropadan İsrailə yeni yəhudi köçlərini təmin etmək idi. Bu vəzifə Mossad Le Aliyah Betə tapşırılmışdı. David Ben Quriona görə İsrail dövlətinin əsas zəifliyi onda idi ki, o, yəhudilərdən yoxsun idi.

Ərəb və müsəlman ölkələrindən yəhudilər bir neçə səbəbə görə köç etməyə məcbur oldular. Müharibə ərəb ölkələrindəki ərəblərin yəhudilərə qarşı olan düşmənliyini daha da artırmışdı. Yəhudilərin qələbə qazanması xəbəri Liviya və Yəməndə böyük narazılıqla qarşılanmışdı. Sionistlər isə bütün ölkələrdə yəhudilərin İsrailə köç etməsi ilə bağlı təbliğat aparırdılar. Onlara daha yaxşı iqtisadi şərait və təhlükəsizlik vəd olunurdu. Misir kimi bəzi ərəb dövlətləri isə yəhudiləri köç etməyə qoymadılar və əsir saxlamağa başladılar. Yəhudilərin İsrailə kütləvi şəkildə köçməsinin səbəbi ondan ibarət idi ki, onların yaşadıqları ərəb ölkələri iqtisadi baxımdan çox zəif, siyasi baxımdan isə çox qeyri-sabit idilər. Bütün bunların nəticəsində 3 onillik ərzində ərəb ölkələrindən 800.000-1.000.000 yəhudi köç etdi. Onların 680.000-i İsrailə köçdü. Yerdə qalanların əksəriyyəti isə Avropa (xüsusən Fransa) və ABŞ-da məskunlaşdı.

İsrail başlanğıcda miqrant yəhudiləri Yəhudi Agentliyinin çadır düşərgələrində yerləşdirdi. 1950-ci ildə isə həmin qaçqınların vəziyyəti bir qədər yaxşılaşdırıldı. Onlar çadırlardan evlərə (Maabarot) köçürüldülər. 1950-ci illərin sonundan etibarən isə bu müvəqqəti evlərdə ləğv edilməyə başlandı. Sonun müvəqqəti ev düşərgəsi 1963-cü ildə ləğv edildi. Burada yaşayanlar isə yeni yaradılmış qəsəbələrə köçürüldülər.

Salınan qəsəbələrin əksəriyyəti sonradan şəhərə çevrildilər. Bəzi yəhudi qaçqınlar Fələstini tərk etmiş fələstinlilərin evlərində yerləşdirilmişdilər. Ərəb və müsəlman ölkələrindən gələn bəzi yəhudilər İsraildə moşavim (korperativ fermer kəndləri) qurmaq istəyirdilər. Lakin bu təşəbbüs tam olaraq uğurlu olmadı. Çünki bəzi yəhudilərin ənənəvi peşəsi dülgərlik və tacirlik idi və onlar kənd təsərrüfatından heç nə anlamırdılar.

Sonrakı hadisələr və təsirləri

Ərəb-İsrail müharibəsi (1948) ərəblərlə İsrail arasında olan problemləri həll etmədi, əksinə mövcud problemlərin üstünə yeniləri də əlavə edildi. Artıq BMT-nin bölünmə planı əsasında Fələstin torpaqlarında Fələstin ərəb dövləti qurmaq mümkün deyildi. Çünki bunun üçün nəzərdə tutulmuş torpaqların böyük bir hissəsi İsrail tərəfindən ələ keçirilmişdi, yerdə qalan torpaqlar isə digər ərəb dövlətlərinin nəzarətinə keçmişdi. İsrail bəzən dövlət kimi ərəblər tərəfindən tanınmasından sonra ələ keçirdiyi torpaqları boşalda biləcəyini bildirsə də, onun bu təklifi ərəblər tərəfindən rədd edilmişdi. Beləliklə, bu müharibə gələcəkdə ərəblərlə İsrail arasında baş verəcək müharibələrin əsasını qoydu.

Qaçqınlar məsələsi

 
Qaçqın fələstinli qadın və övladı

BMT Baş Assambleyasının İsraili üzvlüyı qəbul edərkən bəhs etdiyi 29 noyabr 1947 və 11 dekabr 1948 tarixli qərarların tətbiqində iki mühim məsələ qalırdı. Torpaq məsələsi atəşkəs razılaşmaları ilə müvəqqəti də olsa həll edilsə də, qaçqınlar və Qüds məsələləri hələ də həll edilməmiş qalırdı.

Bu müharibə hal-hazırda da davam edən qaçqınlar və ya Fələstin qaçqınları məsələsini ortaya çıxardı. Bir tərəfdən müharibə ilə birlikdə yəhudilərin intiqamından qorxaraq qaçmaq surətilə, digər tərəfdən ərəb komandirlərin döyüş meydanlarını boşaltmalarını istəmələri səbəbilə 100 minlərlə Fələstin ərəbi yerlərini, yurdlarını tərk edərək ya qonşu ərəb ölkələrinə ya da ərəblərin çoxluq təşkil etdiyi Fələstin şəhərlərinə sığınmışdılar. Qaçqınların dəqiq sayı bilinmir, təxminən 500 min ilə 1 milyon arasında olduğu güman edilir. Yəhudilər isə Fələstini tərk edən ərəblərin sayını 627.000-633.000 olaraq göstərirlər.

Vasitəçi Kont Bernadotte öldürülmədən iki gün əvvəl 16 sentyabr 1948-də göndərdiyi son hesabatında Fələstin qaçqınlarının sayını 360 min olaraq təxmin etmişsə də, özündən sonrakı vasitəçi Ralf Bunçe 18 oktyabr 1948 tarixli hesabatında bu sayın az olduğunu bildirirdi və son həftələrdə qaçqın sayının artaraq 500 minə çatmış olduğunu bildirirdi.

Fələstin Barışıq Komissiyasının 22 iyun 1949 tarixli hesabatında Fələstin qaçqınlarının sayını 900.000-1.000.000 olaraq təxmin edərkən, 1949-cu ilin avqustunda etdiyi açıqlamada mütəxəsislərin etdiyi incələmərə dayanaraq bu sayı 711.600 olaraq vermişdir. Barışıq Komissiyası 1949 noyabrda qaçqınların sayını 757.000 civarında təxmin edirdi.

Halbuki BMT tərəfindən qurulan Fələstin Qaçqınlarına Yardım Təşkilatı 1949-cu ilin noyabrında 940.000 ərəb qaçqına kömək etməkdə idi. Bu miqdarın ölkələr üzrə paylaşımı belə idi: Livan 127.000, Suriya 78.200, İordaniya 94.000, Fələstinin ərəb hissəsi 357.400, İsrail 37.600 və Qəzzə keçidi 245.000.

Qaçqınlar məsələsi ilk olaraq 1948 avqustunda Təhlükəsizlik Şurasında müzakirə edildi. Bir neçə gün müzakirə edilsə də, heç bir qərar qəbul edilmədi. Ərəb ölkələri bu qaçqınların evlərinə və yurdlarına dönmələrinin təmin edilməsində israr edərkən, Sovet nümayəndəsi qaçqınlar məsələsinin yükünün ABŞ, İngiltərə və ərəb ölkələri tərəfindən paylaşılması gərəkdiyini, çünki Baş Assambleyanın 29 noyabr 1947-ci il tarixli bölünmə planını bu ölkələrin sabotaj etməyə çalışdığını dedi.

Fələstin qaçqınları məsələsinin ciddiyətini ilk dəfə vasitəçi Bernadotte 16 sentyabr 1948-ci il tarixli hesabatında vurğulamış və Baş Assambleyadan təcili tədbir görülməsini, qaçqınlara yardım edilməsini və onların İsrail əlinə keçmiş torpaqlarına dönmələrinin təmin edilməsini istəmişdir.

Bundan sonra Baş Assambleya qaçqınlar məsələsini 24 sentyabr 1948-ci il tarixli iclasında da müzakirə edərək məsələni Üçüncü Komitəyə həvalə etdi. Üçüncü Komitənin fəaliyyəti bir ay yarımdan çox davam etdi. Buradakı müzakirələrdə Sovet İttifaqı, Polşa və Belorusiya kimi dövlətlər qaçqınlar məsələsinin sadəcə insani və yardım baxımından müzakirəsinə qarşı çıxıb, məsələnin eyni zamanda siyasi çərçivədə də müzakirəsini istədilər. Nəticədə Üçüncü Komitənin hazırlamış olduğu qərar 19 noyabr 1948-ci ildə 212 saylı Baş Assambleya qərarı olaraq səs birliyi ilə qəbul edildi.

Qərarda Fələstin qaçqınlarına 1 dekabr 1948-ci ildən 31 avqust 1949-cu ilə qədərki dövr üçün 29.500.000 dollarlıq yardım edilməsi nəzərdə tutulurdu. Bundan əlavə bütün üzv dövlətlərə, Dünya Səhiyyə Təşkilatı, Qida və Turizm Təşkilatı, Beynəlxalq Qaçqınlar Təşkilatı və UNİCEF kimi quruluşlar da yardıma çağırılırdı.

 
Qaçqın yaşlı kişi və nəvəsi

Baş Assambleya 11 dekabr 1948-ci il tarixli və 194 saylı qətnaməsi ilə Fələstin Barışıq Komissiyasını qurarkən qərarın XI fəslində də vətənlərinə dönüb qonşuları ilə sülh içində yaşamaq istəyən qaçqınların yurdlarına dönmələrinin təmin edilməsini, dönmək istəməyənlərin də maddi itkilərinin hüquq çərçivəsində əlaqəli hökumətlər və ya şəxslər tərəfindən təmin edilməsini Barışıq Komissiyasına vəzifə olaraq verməkdə idi.

Hələ İsrailin BMT üzvlüyü məsələsi Baş Assambleyada ad hoc komitədə müzakirə edildikdə Livan nümayəndəsi məsələnin müzakirəsinə keçməmişdən əvvəl İsrailin qaçqınların evlərinə dönmələrini qəbul etdiyini bildirməsini istədi. İsrail nümayəndəsi isə qaçqınlar məsələsinin ümumi sülh görüşmələrinin bir hissəsi olduğunu, ancaq o zaman müzakirə edilə biləcəyini bildirdi. Beləcə, İsrail qaçqınlar məsələsini ərəb ölkələrini sülhə məcbur etmək üçün istifadə etmək istəyirdi. Sonda komitə də Livanın təklifini rədd etdi. 1949-cu ilin may və iyul aylarında qaçqınlar məsələsi iki dəfə müzakirə edildi. İlk başlarda ərəblər geri dönmək istəyənlərin evlərinə yerləşməsinə İsrailin icazə verməyini istəyirdilərsə də, sonda fikir dəyişdirdilər. Onlar artıq ərəb qaçqınların yerləşməsi üçün Cəlilə bütünlüklə daxil olmaqla Neqevin onlara verilməsini və Fələstinin ərəb torpaqları ilə Hayfa limanı arasında koridor qurulmasını istədilər. İsrail isə cavabında bir qarış torpağı belə tərk etməyəcəyini bildirdi.

İsrail isə başlanğıcda qaçqınlar məsələsinin həlli üçün əvvəlcə torpaq məsələsinin həllini, yəni sərhədlərin dəqiq olaraq müəyyən edilməsini şərt qoydu. Bu da ərəb ölkələrinin İsrail ilə sülh bağlamaları demək idi. Ərəblər bunu rədd etdi.

Barışıq komissiyasının daha sonrakı iclaslarında İsrail geri qalan qaçqınları ərəb ölkələrinin qəbul etməsi şərti ilə 100.000 qaçqını qəbul edə biləcəyini, onsuz da torpaqlarında 160.000 ərəbin olduğunu, bununla da sərhədləri daxilindəki ərəb əhalinin 260.000-ə çıxacağını bildirdi. İsrailin digər şərti də beynəlxalq təşkilatların bu 100.000 qaçqının yerləşdirilməsinə yardım etməsi idi. Sonrakı müzakirələr zamanı İsrail yeni şərtlər də irəli sürdü. İsrailin şərtlərinə görə bu qaçqınlar İsrailin düşmənləri ilə təmas etməyəcəkdi və İsrailin inkişaf planlarına görə yerləşdiriləcəkdi. Ərəblər bu şərtlərin Baş Assambleyanın 11 dekabr 1948-ci il tarixli qətnaməsi ilə uyuşmadığını bildirdilər.

İsrail həmçinin, Qəzzənin ona verilməsi şərtilə həm Qəzzənin öz əhalisini, həm də buradakı 250 min ərəb qaçqını İsrail vətəndaşlığına qəbul etməyi təklif etsə də, ərəblər bunu da rədd etdilər.

 
Fələstinli qaçqın düşərgəsi

Baş Assambleya 8 dekabr 1949-da 302 saylı qətnaməni qəbul etdi. Qətnamənin səsverməsi zamanı 47 ölkə lehinə vermiş, 6 ölkə isə bitərəf qalmışdı. Əleyhinə səs verən ölkə isə olmamışdı. Qətnamə 22 maddədən ibarət idi. Bu qərar ilə Fələstin qaçqınlarına 1 yanvar – 31 dekabr 1950-ci il tarixi üçün 33,700,000 dollarlıq yardım planlanarkən, İsrailə də qaçqınlar haqqındakı 11 dekabr 1948 tarixli qərarını xatırladırdı. İraq və Livanın istəyi ilə BMT Fələstin Qaçqınlarına Yardım Təşkilatı (ing. United Nations Relief and Works Agency for palestine Refugees) qurulurdu. Bu təşkilata kömək etmək üçün ABŞ, İngiltərə, Fransa və Türkiyə ilə qaçqınlara kömək edən iki ölkənin təmsilçilərindən meydana gələn Məsləhət Komissiyası (ing. Advisory Comission) qurulurdu. Bu arada ABŞ Senatı verdiyi qərarla prezident Trumenə Fələstin qaçqınlarına 16 milyon dollarlıq yardım etmə səlahiyyəti verdi. Həmçinin 1950-ci ildə təsdiqlənən xarici yardm proqramı ilə xarici ölkələrə verilməsi üçün nəzərdə tutulan 3.121.450.000 dollarlıq məbləğin 27.450.000 dolları Fələstin qaçqınları üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Komissiya üzvləri olan dövlətlər 1952-ci ilin iyununa qədər 66 milyon pul toplamışddı, yalnız bu pulun 41 milyonu Fələstin qaçqınlarına verilmişdi. 1951-ci ildə 881.991 nəfər, 1952-ci ildə isə 881.673 nəfər Fələstin qaçqını BMT yardımından istifadə edərdi.

Baş Assambleyada 30 oktyabr 1952-dən 1953 30 iyuna qədərki dövr üçün 23 milyon dollarlıq yardım edilməsi ilə başlı qərar qəbul edildi.

Maddi yardımlar barədə qərarlar verilsə də, bu yardımların heç biri Fələstin qaçqınlarının vətənlərinə dönmələrini təmin etmirdi.

Qüds məsələsi

Qüds şəhəri həm müsəlmanlar, həm xristianlar, həm də yəhudilər üçün müqəddəs şəhər idi. Buna görə də BMT-nin 29 noyabr 1947-ci il tarixli qərarının III hissəsi 14 maddədən ibarət olmaqla, Qüds məsələsinə həsr edilmişdi. Bu qərara görə Qüds üçün fərqli status planlaşdırılırdı. Qüds şəhəri beynəlxalq xüsusi rejim altından ayrıca varlıq – "corpus seperatum" olacaq və BMT tərəfindən idarə ediləcəkdi. Qərarda Qüds şəhərinin sərhədləri göstərildikdən sonra BMT-nin Vəsayət Şurasına 5 ay müddətində Qüdsün tabe olacağı ətraflı status hazırlama işi tapşırılır və bu statusun əsas prinsipləri də göstərilirdi. Şura 21 aprel 1948-ci ildə Qüds üçün 44 maddəlik status layihəsini qəbul etdi.

Bu layihəyə görə Qüds hərbsizləşdirilmiş və tərəfsiz olub, ancaq daxili təhlükəsizliyi təmin etməyə yetəcək qədər polis qüvvəsi saxlaya biləcəkdi. Şəhər Şura tərəfindən təyin edilən canişin tərəfindən idarə ediləcəkdi. Canişin icraedici hakimiyyəti üzvləri özü tərəfindən seçilən İdarəetmə Şurası (ing. Council of administration) vasitəsilə yerinə yetirəcəkdi. Qanunverici hakimiyyət isə 40 nəəfərlik Qanunverici Şuraya veriləcəkdi. Şuranın 18 üzvü bu şəhərdə yaşayan ərəblərdən, 18 nəfəri yəhudilərdən seçiləcəkdi. 2 üzv isə nə yəhudi, nə də ərəb olacaqdı. Yerdə qalan 2 nəfər isə canişinin seçdiyi 6 nəfərdən 2-i olacaqdı. Bunları isə bütün Qüds əhalisi seçəcəkdi. Ərəbcə və ivritcə Qüdsdə rəsmi dil olacaqdı. Ərəb və yəhudi dövlətlərinin vətəndaşları Qüdsə sərbəst şəkildə girib-çıxa biləcəkdilər. Müqəddəs yerləri ziyarət də tamamən sərbəst olacaqdı. Bu layihənin qəbul edilməsindən 3 həftə sonra Ərəb-İsrail müharibəsi başladığı üçün layihə heç vaxt həyata keçirilmədi.

BMT Qüds məsələsindən Fələstin üçün Barışıq Komissiyası quran Baş Assambleyanın 11 dekabr 1948 tarixli 194 saylı qətnaməsində bəhs etdi. Qətnamənin VII paraqrafı müqəddəs yerlərin sərbəstliyinə və qorunmasına aid idi. VIII paraqrafda Qüdsün sərhədlərini göstərdikdən sonra Barışıq Komissiyasına Qüdsün hərbsizləşdirilməsini və beynəlxalq hakimiyyətə verilməsini tapşırırdı.

Barışıq Komissiyası 1949-cu il ərzində həm ərəblərlə, həm də İsraillə dəfələrlə görüşdü. Vəziyyəti çətinləşdirən isə Qüds şəhərinin ikiyə bölünməsi idi. Bu ərəbləri də iki yerə bölmüşdü. Çünki Qüdsün ərəblərə aid hissəsi İordaniyanın əlinə keçmişdi. Buna görə ərəb dövlətləri BMT-dəki Qüds müzakirələrində qaçqınlar məsələsinə üstünlük verirdilər.

Barışıq Komissiyası 7 aprel 1949-da Təl-əvivdə İsrail baş naziri ilə keçirdiyi görüşdə Ben Qurion komissiyaya Qüdsdəki müqəddəs yerlərin beynəlxalq nəzarətə verə biləcəklərini bildirmişdi. Lakin bu müqəddəs yerlərə aid olmalı idi, bütün şəhərə isə bu aid edilmirdi. İordaniya kimi İsrail də Qüdsü əlindən çıxarmaq istəmirdi. 1949-cu ilin noyabr ayından sonra isə İsrail bu məsələdəki mövqeyini daha da sərtləşdirdi.

Barışıq Komissiyası ərəb ölkələri və İsrail ilə bu görüşmələrindən sonra Qüds bölgəsi üçün Qalıcı Beynəlxalq Rejim (ing. Parmanent International Regime) layihəsi hazırladı və bu layihə 1 sentyabrda BMT-ə təqdim edildi. 25 maddəlik bu layihəyə görə Qüds bölgəsi yəhudi bölgəsi və ərəb bölgəsi deyə iki yerə ayrılır və bu xəritədə də göstərilirdi. Hər iki hissə də öz bələdiyyə xidmətlərini qurmaqda və icra etməkdə muxtariyyətə sahib olmaqla bərabər Qüds şəhərinin idarəsi BMT Baş Assambleyası tərəfindən seçilmiş Birləşmiş Millətlər Komissarına veriləcəkdi. Komissarın rəhbərliyində üzvləri ərəb və yəhudilərdən bərabər sayda seçilmiş və digər dinlərin də təmsil edildiyi ümumi şura ortaq məsələlərdə qərar verəcəkdi.

Qüds şəhəri hərbsizləşdirilmiş və tərəfsiz hala gətirildiyi kimi Qüdsün hər iki tərəfinə olan köçlər də qadağan edilirdi.

Barışıq Komissiyasının bu planı noyabrın sonu və dekabr ayında Baş Assambleyanın əvvəl ad hoc siyasi komitəsində, sonra da Baş Assambleyada müzakirə edildi. Lakin Qüdsün bölünməsini planladığı üçün heç də xoş qarşılanmadı. Müzakirədə İsrail nümayəndəsi İsrailin Qüdsdən çəkiləcəyi zaman bir çox xidmətlərin axsayacağını, beynəlxalq rejimin tətbiq etmənin qeyri-mümkün olduğunu və Baş Assambleyanın bu istiqamətdə qərar verəcəyi təqdirdə nəticənin rüsvayçı olacağını bildirdi.

İordaniya nümayəndəsi də Qüdsün beynəlxalq rejim altına qoyulmasının ölkəsinin təhlükəsizliyinə, bütövlüyünə və mənfəətinə zərərli olacağını bildirərək bu plana qarşı çıxdı. İraq nümayəndəsi Qüdsün Fələstin Ərəb dövləti içində ərəb şəhəri olaraq qalmalı olduğunu bildirdi. Lakin faktiki vəziyyəti də nəzərə alaraq bu planı dətəklədiyini bildirdi. Suriya da bu planı dəstəklədi və Qüdsün İordaniya-İsrail hakimiyyətindən azad edilməsinin vacibliyini bildirdi.

Barışıq Komissiyasının Qüds planı İngiltərə və ABŞ tərəfindən dəstəklənmişdi. Nəticədə Baş Assambleya komissiyanın təkliflərini bir kənara atdı və 9 dekabr 1949-cu ildə 330 saylı qətnaməni qəbul etdi. Bu qətnamə ilə "corpus separatum" prinsipini, yəni Qüdsə beynəlxalq status verilməsini mənimsədi və Vəsayət Şurasına 29 noyabr 1947-ci il tarixli bölünmə qərarında Qüds üçün planlanan statusu hazırlama tapşırığı verdi.

Vəsayət Şurası bu tapşırıq üzərində işləməyə 13 dekabr 1949-da başladı. 19 dekabr tarixli qərarında da şura sədrindən Qüdsün planlanan statusu üçün hesabat hazırlamasını istədi. Vəsayət Şurası 20 dekabr 1949-da aldığı qərarda İsrailin bəzi hökumət orqan və dairələrini Qüdsə köçürməklə Qüdsün beynəlxalq statusunun tətbiqatını çətinləşdirildiyini bildirərək, İsrail hökumətindən bu tədbirləri geri almasını və Baş Assambleya qərarlarının tətbiqini çətinləşdirəcək hərəkətlərdən qaçınmağını istədi. Bu xəbərdarlığa baxmayaraq, 23 yanvar 1950-ci ildə İsrail parlamenti Qüdsdə toplanaraq Qüdsü İsrailin paytaxtı elan etdilər.

Digər tərəfdən Vəsayət Şurası 4 aprel 1950-ci ildə aldığı qərarla daha əvvəl 21 aprel 1948-də hazırlamış olduğu status layihəsini bir-iki kiçik dəyişikliklə qəbul etdi. Lakin bütün bunlardan heç bir nəticə çıxmadı və Qüds mübahisələri bundan sonra da davam etdi.

Tarixşünaslıq

Müharibədən sonra 1948-ci il hadisələri ərəb və yəhudi tarixçilər tərəfindən müxtəlif cür təqdim edilmişdir. Əsas mübahisəli məsələlər orduların təchizat problemləri, sayları və Fələstin ərəblərinin qaçqınlığı ilə nəticələnən hadisələrdir. Lakin əsasən qəbul edilir ki, ərəblərin öz evlərini tərk etməsi ərəb komandanların təlimatları əsasında baş vermişdir.

1980-ci ildən etibarən ərəb dövlətlərində və İsraildə dövlət arxivlərinin açılması müharibəylə bağlı yeni informasiyaların meydana çıxmasına səbəb oldu. Tarixçiləri əsas maraqlandıran hadisələr İordaniya kralı I Abdullahın müharibədəki rolu, ərəblərin müharibədəki məqsədi, Britaniya hokumətinin məqsədi və fələstinli ərəblərin qaçqınlığı məsələsidir. Bütün bunlar tarixçilər tərəfindən müxtəlif cür şərh edilir. Bu məsələlərdən bəziləri günümüzdə də bu məsələni araşdıran tarixçilərin və şərhçilərin əsas müzakirə mövzularıdır.

Həmçinin bax

Ədəbiyyat

  • George E. Kırk. The Middle East in the War (1939–1946). Nyu-York, "Oxford University Press", 1953. 511 səh.
  • Fahir Armaoğlu. Filistin meselesi ve Arab-İsrail savaşları. İstanbul, "İş Bankası Kültür Yayınları", 1989. 580 səh.
  • Michael J. Cohen. Palestine and the Great Powers, 1945–1948. Princeton, "Princeton University Press", 2016. 434 səh.
  • Kenneth Ray Bain. The March to Zion. Texas, "A and M Press", 2000. 434 səh.
  • Harry S. Truman. Years of Trial and Hope, 1946–1952. "Signet", 1956. 543
  • Benny Morris. The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Kembric, "Cambridge University Press", 2004. 642 səh.
  • Benny Morris. 1948: The First Arab-Israeli War. Nyu-Haven, "Yale University Press", 2008. 544 səh.
  • United Nations. Yearbook of the United States, 1947–48. Nyu-York, "Office of Public Information United Nations".
  • United Nations. Yearbook of the United States, 1948–49. Nyu-York, "Office of Public Information United Nations".

Qeydlər

  1. İsrail ərazisində yaşayan bədəvilər, druzlar və çərkəzlərdən təşkil edilmiş və İsrail Müdafiə Qüvvələrinə tabe olan hərbi birləşmə
  2. Bura həm döyüşən bölmələr, həm də yardımçı qüvvələr də daxildir.
  3. Hələ müharibə davam edərkən Misir hökuməti biri 21 yanvar 1943, digəri isə 23 mart 1943-cü ildə olmaqla ABŞ hökumətinə verdiyi iki memorandumda Fələstin mövzusundakı narahatlıqlarını ifadə etmişdi. 24 fevral 1944-cü ildə verdiyi digər memorandumda da sionistlərin Fələstində yəhudi dövləti yaratmaq istədiklərinə diqqəti çəkmiş və bunun ərəblərdə etiraz oyandıracağını bildirmişdi.
  4. Komitənin digər üzvləri bunlar idi: Lord Kranborn, Leopold Ameri (Hindistan üzrə nazir), polkovnik-leytenant Oliver Stenli (müstəmləkələr naziri), Ser Arçibald Sinkleyr (hava naziri) və Riçard Lou (dövlət naziri).
  5. Bu zaman Exodus adlı 5 min tonluq gəminin 5 min nəfər qaçaq yəhudini Fələstinə soxmaq üçün 18 iyul 1947-ci ildə Qəzzə sahillərinə gəlməsi və ingilis donanmasının buna mane olması Avropa və ABŞ-dakı sionistlərin geniş həcmli propaqandasına səbəb olmuşdu.
  6. Hacı Əmin əl-Hüseyni müharibə zamanı Berlində olduğu müddətdə almanların radio propaqandalarında iştirak etmişdi. Buna görə də, müharibə cinayətkarı hesab edilirdi. Almaniyanın təslim olmasından sonra 7 may 1945-ci ildə İsveçrəyə keçsə də, həbs edildi. Fransaya göndərildi və Paris yaxınlığındakı Rambouillet ətrafında evə həbs edildi. Lakin bir yolunu taparaq buradan qaçdı və saxta pasportla Suriya vətəndaşı kimi 29 may 1945-ci ildə Qahirəyə gəldi. 19 iyunda Kral Faruq tərəfindən qəbul edilən müftiyə Misir höküməti siyasi qaçqın statusu verdi.
  7. Camal əl-Hüseyni İraqda 1941-ci ilin aprelindəki Rəşid Əli Geylani rəhbərliyindəki çevriliş cəhdinin uğursuzluqla nəticələnməsindən sonra Tehrana qaçmışdı. İranın müttəfiqlərin işğalına məruz qalmasından sonra oradan da qaçmaq istəyərkən ingilislər tərəfindən həbs edilmiş və Rodeziyaya sürgünə göndərilmişdi. İngilislər onu 29 noyabr 1945-ci ildə sərbəst buraxdılar. Camal Hüseyni 7 fevral 1946-cı ildə Ali Ərəb Komitəsinin rəhbəri olmuşdur.
  8. Ərəb Liqası: ərəb. Camiyatül-Ərəbiyyə‎‎, Ərəb Liqası Dövlətləri: ərəb. Camiatüd-Düvelül-Ərəbiyyə‎‎
  9. Kral Abdullah BMT-nin 29 noyabr 1947-ci il tarixli Fələstini bölmə qərarından iki həftə əvvəl yəhudi liderlərindən olan Qolda Meyer ilə Şəria vadisində Naharyim kəndində görüşmü və Hacı Əmin əl-Hüseyninin hər iki tərəfin də düşməni olduğu məsələsində həmfikir olmuşdurlar. Bundan əlavə Kral Abdullah heç bir zaman hücum etməyəcəyini demişdir. Lakin, BMT-nin bölünmə qərarından sonra yəhudilərin silahlı mübarizəyə başlamaları Kral Abdullahın mövqeyini dəyişdirmiş və Qolda Meyerin 10 may 1948-ci ildə Əmmana etdiyi gizli ziyarətdə Fələstinin bütünlüklə İordaniyaya ilhaqını və yəhudilərə həm hökümətdə, həm də parlamentdə 50 faiz təmsil imkanı verməyi təklif etsə də, Qolda Meyer bu təklifi rədd etmişdir.
  10. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Şahzadə Səud 17 yanvar 1947-ci ildə Vaşinqtonda Xarici İşlər naziri Ceyms Byrnes ilə Fələstin məsələsini müzakirə edərkən, İordaniya Haşimiləri əleyhində uzun nitq söyləmişdir. Çünki Abdullahın atası Hüseynin Hicaz krallığına 1925-ci ildə son qoyan Səudlar idi. Bu səbəbdəndir ki, digər ərəb dövlətlərinin Fələstin ərəblərini müdafiə etməsi İordaniyanın mövqeyinə zidd idi.
  11. ABŞ-da sionizm əleyhində fəaliyyət göstərən bir neçə dərnək qurulsa da, bunlar heç bir zaman uğurlu ola bilməmişdir.
  12. ABŞ Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən 31 avqust 1945-ci ildə hazırlanan hesabatda Avropadan köç etmək istəyən yəhudilərin sayı yarım milyon olaraq göstərilirdi.
  13. Dünya Sionist Təşkilatı içində bu konfransa qatılıb qatılmama məsələsində mübahisələr olmuş və ifratların fikri üstün gələrək konfransa qatılma fikri rədd edilmişdir.
  14. Londonda yanvar-fevral 1947-ci ildə daha bir konfrans keçiriləcəyi üçün bu konfransa Birinci London konfransı deyilir.
  15. Əleyhinə səs verənlər: Əfqanıstan, Misir, İraq, Livan, Səudiyyə Ərəbistan, Suriya və Türkiyə.
  16. BMT Fələstin Xüsusi Komitəsinə seçilən dövlətlər bunlar idi: Avstraliya, Kanada, Çexoslovakiya, Qvatemala, Hindistan, İran, Hollandiya, Peru, İsveç, Uruqvay və Yuqoslaviya
  17. Michael J. Kohen ingilis sənədlərinə əsaslanaraq belə bir iddia irəli sürmüşdür: Komitə ilə görüşməsindən iki gün sonra Kral Abdullah Londona göndərdiyi mesajda ərəb dövləti olaraq bölünməni açıq şəkildə müdafiə etməyin qeyri-mümkün olduğu üçün belə etdiyini, bölünmə halında Fələstinin ərəb qisminin İordaniyaya ilhaqı üçün tərəfdaşlıq etməyə hazır olduğunu bildirmişdir. Buna əlavə olaraq, Qüds müftisi Hacı Əmin əl-Hüseyni də özünün ərəb dövlətinin rəhbərliyinə keçirilməsi şərtilə bölünməyə tərəfdar olduğunu Fələstin Xüsusi Komitəsinə şəxsən bildirmişdir.
  18. Hesabat 5 hissə halında idi. Birinci hissə hesabatın özünü, ikinci hissə əlavələr və xəritələri, üçüncü və dördüncü hissə komitənin Fələstindəki danışıqları və görüşmələrinin qeydiyyatları, beşinci hissə də indeksi ehtiva edirdi.
  19. 29 noyabr bğlünmə qərarına müsbət səs verən dövlətlər: Avstraliya, Belçika, Boliviya, Braziliya, Belorusiya, Kosta-Rika, Çexoslovakiya, Ekvador, Fransa, Qvatemala, Norveç, Panama, Haiti, İslandiya, Liberiya, Lüksemburq, Hollandiya, Yeni Zellandiya, Nikaraqua, Norveç, Panama, Paraqvay, Peru, Filippin, Polşa, İsveç, Ukrayna, Cənubi Afrika, Sovet İttifaqı, ABŞ, Uruqvay, Venesuela. Əleyhinə səs verən dövlətlər: Əfqanıstan, Kuba, Misir, Yunanıstan, Hindistan, İran, İraq, Livan, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistan, Suriya, Türkiyə, Yəmən. Bitərəf qalan dövlətlər: Argentina, Çili, Çin, Kolumbiya, El Salvador, Efiopiya, Honduras, Meksika, İngiltərə, Yuqoslaviya

İstinadlar

  1. Gelber, 2006. səh. 12
  2. R. Fischbach, Michael (2005). Encyclopedia of the Palestinians. Infobase Publishing.
  3. Firestone, Reuven (2012). Holy War in Judaism: The Fall and Rise of a Controversial Idea. Oxford University Press.
  4. Neil Caplan (2011). The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories. John Wiley & Sons. səh. 17.
  5. Neil Caplan (1997). Futile Diplomacy: The United Nations, the Great Powers, and Middle East Peacemaking 1948–1954. III. səh. 19.
  6. Morris, 2004. səh. 12
  7. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 53
  8. David Tal (2003). War in Palestine, 1948: Israeli and Arab Strategy and Diplomacy. Routledge. səh. 153. ISBN 978-0-7146-5275-7.
  9. Morris, 2004. səh. 401
  10. Zeev Maoz (2009). Defending the Holy Land. University of Michigan Press. səh. 4. ISBN 978-0-472-03341-6.
  11. Eugene L. Rogan. Jordan and 1948: the persistence of an official history. Cambridge University Press. səh. 104–124.
  12. Kenneth Cragg (1997). Palestine. The Prize and Price of Zion. Cassel. səh. 57. ISBN 978-0-304-70075-2.
  13. Meron Benvenisti (1996). City of Stone: The Hidden History of Jerusalem. University of California Press. səh. 27. ISBN 0-520-20521-9.
  14. Derek Poppert. (ing. ). 2015-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  15. GENERAL PROGRESS REPORT AND SUPPLEMENTARY REPORT OF THE UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE, Covering the period from December 11, 1949 to October 23, 1950. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı. 1950 23 oktyabr.
  16. Benny Morris (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Cambridge University Press. səh. 602-604. ISBN 978-0-521-00967-6.
  17. "United States Department of State / Foreign relations of the United States, 1949. The Near East, South Asia, and Africa (1977)". 12 iyul 2019 tarixində .
  18. "United States Department of State / Foreign relations of the United States, 1949. The Near East, South Asia, and Africa (1977)". 12 iyul 2019 tarixində .
  19. (PDF). 2015-05-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-17.
  20. ↑ Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 67
  21. ↑ George E. Kırk, 1953. səh. 229
  22. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 68
  23. George E. Kırk, 1953. səh. 249
  24. Joan Peters (1984). From Time Immemorial: The Origins of the Arab–Jewish Conflict over Palestine. JKAP Publications. səh. 435-436. ISBN 0-9636242-0-2.
  25. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 69
  26. George E. Kırk, 1953. səh. 230
  27. George E. Kırk, 1953. səh. 306-307
  28. J. C. Hurewitz (1979). The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record – British-French Supremacy, 1914–1945. Yale University Press. səh. 694-695. ISBN 978-0-300-02203-2.
  29. Kenneth Ray Bain, 2000. səh. 13-20
  30. Memoirs of Cordell Hull. II. Macmillan Company. 1958. səh. 1532. ISBN 978-0-7812-4811-2.
  31. George E. Kırk, 1953. səh. 233-236
  32. John Norton Moore (1991). The Arab-Israeli Conflict. III. Princeton Universty Press. səh. 231-232. ISBN 978-1-4008-6197-2.
  33. Walter Laqueur (2008). The Israel-Arab Reader: A Documentary History of the Middle East Conflict. Penguin Books. səh. 77-79. ISBN 978-0-14-311379-9.
  34. J. C. Hurewitz (1979). The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record – British-French Supremacy, 1914–1945. II. Yale University Press. səh. 596-597. ISBN 978-0-300-02203-2.
  35. ↑ Keesing's Contemporary Archives, 1943–1946. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 6800.
  36. Michael J. Cohen, 1982. səh. 8
  37. J. C. Hurewitz (1979). The Middle East and North Africa in World Politics: A Documentary Record – British-French Supremacy, 1914–1945. II. Yale University Press. səh. 708-730. ISBN 978-0-300-02203-2.
  38. Laybourn, Keith (2002) “Morrison, Herbert Stanley” in John Ramsden, ed., The Oxford Companion to Twentieth-century British Politics. Oxford University Press. ISBN 0198601344. pp. 443–44
  39. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 70
  40. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 71
  41. Michael J. Cohen, 2016. səh. 68
  42. Michael J. Cohen, 2016. səh. 69
  43. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 73
  44. Michael J. Cohen, 2016. səh. 230-238
  45. Keesing's Contemporary Archives, 1943–1946. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7560-7563.
  46. Michael J. Cohen, 2016. səh. 82
  47. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 74
  48. George E. Kırk, 1953. səh. 219
  49. Michael J. Cohen, 1982. səh. 87
  50. Keesing's Contemporary Archives, 1945–1950. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 8019.
  51. Keesing's Contemporary Archives, 1946–1948. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 8407-8408.
  52. Michael J. Cohen, 1982. səh. 250
  53. Keesing's Contemporary Archives, 1946–1948. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7896-7878.
  54. MacDonald, Robert W. (1965). The League of Arab States: A Study in Regional Organization (ingilis). Prinston, Nyu-Cersi: Princeton University Press.
  55. John Norton Moore (1977). The Arab-Israeli Conflict: Readings and Documents. III. Prinston: Princeton University Press. səh. 236-242. ISBN 978-0-691-01066-3.
  56. Keesing's Contemporary Archives, 1943–1946. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 6900.
  57. "Pact of the League of Arab States". Yale Law School. 12 iyun 2019 tarixində .
  58. Robert W. MacDonald (1965). The League of Arab States A Study in Dynamics of Regional Organizations. Prinston: Princeton University Press. səh. 245. ISBN 978-0-691-62296-5.
  59. Michael J. Cohen, 2016. səh. 189
  60. Keesing's Contemporary Archives, 1946–1948. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7934.
  61. Keesing's Contemporary Archives, 1946–1948. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7978.
  62. Michael J. Cohen, 2016. səh. 194
  63. Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 738-741.
  64. Nadav Safran (1969). From War to War, The Arab-Israeli Confrontation, 1948–1967. Nyu-York: Pegasus. səh. 64-65.
  65. George E. Kırk, 1953. səh. 192
  66. U.S. House of Representatives (1976). Problems of World War II and its Aftermath – the Palestine Question, Problems of Postwar Europe. II. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 5.
  67. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1939. IV. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 694-823.
  68. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1940. IV. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 830-889.
  69. Philip J. Baram (1978). The Department of State in the Middle East. Pensilvaniya: University of Pennslvania Press. səh. 245-319.
  70. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 80
  71. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1941. III. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 601-602.
  72. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1938. II. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 994.
  73. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1939. IV. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 696.
  74. Dan Tschirgi (1983). Politics of Indecision: Origins and Implications of American Involvement with Palestine. səh. 140. ISBN 978-0-03-062361-5.
  75. Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1943. IV. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. 1955. səh. 768-771.
  76. United States (1955). Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1943. IV. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 773-775.
  77. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 81
  78. Cordell Hull. The Memoirs of Cordell Hull. II. Nyu-York: Reprint Services Corp. səh. 1533. ISBN 0-7812-4811-6.
  79. Kenneth Ray Bain, 2000. səh. 26
  80. Lee Obrien (1986). American Jewish Organizations and Israel. Washington D.C.: The Institute of Palestine Studies. səh. 221.
  81. Robert Daniel Tschirgi (1983). The Politics of Indecision: Origins and Implications of American Involvement with the Palestine Problem. səh. 57-67. ISBN 978-0-275-91092-1.
  82. Robert E. Sherwood (1950). Roosevelt and Hopkins. II. Nyu-York: Bantam Books. səh. 517-518.
  83. Harry S. Truman, 1956. səh. 133
  84. United States. "Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1945" (ing. ). U.S. Government Printing Office. 12 iyun 2019 tarixində .
  85. United States. Department of State, United States. Congress. Senate. Committee on Foreign Relations (1985). A Decade of American Foreign Policy, Basic Documents, 1941–1949. Vaşinqton: Department of State Publishing. səh. 688.
  86. Harry S. Truman, 1956. səh. 133-164
  87. Kenneth Ray Bain, 2000. səh. 61
  88. Foreign Relations of the United States, 1945. VIII. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 735.
  89. Howard M. Sachar (1990). The Course of Modern Jewish History. Vintage. səh. 461. ISBN 978-0-679-72746-0.
  90. Harry S. Truman, 1956. səh. 137-138
  91. George E. Kırk, 1953. səh. 189
  92. Foreign Relations of the United States, 1945. VIII. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 743-758.
  93. Keesing's Contemporary Archives, 1943–1946. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7561.
  94. Keesing's Contemporary Archives, 1943–1946. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 7561.
  95. Harry S. Truman, 1956. səh. 137
  96. United States (1955). Foreign Relations of the United States, 1945. VIII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 841-842.
  97. Anglo-American Committee of Inquiry on Jewish Problems in Palestine and Europe. Report of the Abglo-American Commitee of ;nquiry Regarding the Problems of European Jewry and Palestine.
  98. John Norton Moore (1991). The Arab-Israeli Conflict. III. Princeton Universty Press. səh. 244-253. ISBN 978-1-4008-6197-2.
  99. George E. Kırk, 1953. səh. 218
  100. Michael J. Cohen, 1982. səh. 74
  101. Foreign Relations of the United, 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 592-595.
  102. Michael J. Cohen, 1982. səh. 119
  103. ↑ Michael J. Cohen, 1982. səh. 192-193
  104. Michael J. Cohen, 1982. səh. 192-106
  105. Harry S. Truman, 1956. səh. 149
  106. United States (1955). Foreign Relations of the United States, 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 646-667.
  107. Michael J. Cohen, 1982. səh. 120-134
  108. Secretary of State for the Colonies to Parliament by Command of His Majesty (1946). Palestine: Statement of Policy. London.
  109. United States (1955). Foreign Relations of the United States, 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 652-667.
  110. Foreign Relations of the United States, 1946. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 698.
  111. Harry S. Truman, 1956. səh. 153
  112. Harry S. Truman, 1956. səh. 152
  113. Michael J. Cohen, 1982. səh. 151-162
  114. Keesing's Contemporary Archives, 1946–1948. V. London: Keesing's Publications Limited. səh. 8197.
  115. Michael J. Cohen, 1982. səh. 199-200
  116. Michael J. Cohen, 1982. səh. 201
  117. United States (1955). Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 701-703.
  118. United States. Department of State, United States. Congress. Senate. Committee on Foreign Relations (1985). A Decade of American Foreign Policy, Basic Documents, 1941–1949. Vaşinqton: Department of State Publishing. səh. 692-693.
  119. United States (1955). Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 707-708.
  120. George E. Kırk, 1953. səh. 226
  121. United States (1955). Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1946. VII. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 736-737.
  122. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 88
  123. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 89
  124. Michael J. Cohen, 1982. səh. 203-221
  125. T.G Fraser (1980). The Middle East, 1914–1979. Nyu-York: St. Martin's Press. səh. 35-38.
  126. Michael J. Cohen, 1982. səh. 217-218
  127. Michael J. Cohen, 1982. səh. 219
  128. Michael J. Cohen, 1982. səh. 221
  129. United States (1955). Foreign Relations of the United States (Diplomatic Papers), 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printing Office. səh. 1053.
  130. United Nations. Yearbook of the United States, 1946–47. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 276-278.
  131. Foreign Relations of the United States, 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 1067–1068.
  132. United Nations. Yearbook of the United States, 1946–47. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 301-303.
  133. Foreign Relations of the United States, 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 1103.
  134. Michael J. Cohen, 1982. səh. 264-266
  135. United Nations. Yearbook of the United States, 1946–47. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 228.
  136. United Nations Special Committee on Palestine (1947). United Nations Special Committee on Palestine – Report to General Assembly. Nyu-York.
  137. John Norton Moore (1991). The Arab-Israeli Conflict. III. Princeton Universty Press. səh. 260-312. ISBN 978-1-4008-6197-2.
  138. Walter Laqueur (2008). The Israel-Arab Reader: A Documentary History of the Middle East Conflict. Penguin Books. səh. 108-112. ISBN 978-0-14-311379-9.
  139. Sami Hadawi (1967). Bitter Harvest, Palestine 1914–1967. Nyu-York: The New York Press. səh. 81.
  140. John Norton Moore (1991). The Arab-Israeli Conflict. III. Princeton Universty Press. səh. 295. ISBN 978-1-4008-6197-2.
  141. United Nations. Yearbook of the United States, 1947–48. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 231-232.
  142. United Nations. Yearbook of the United States, 1947–48. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 233-235.
  143. Foreign Relations of the United States, 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 1054–1158.
  144. Harry S. Truman, 1956. səh. 319-320
  145. ↑ Michael J. Cohen, 1982. səh. 320
  146. Foreign Relations of the United States, 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 1171–1174.
  147. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 94
  148. United Nations. Yearbook of the United States, 1947–48. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 237-245.
  149. United Nations. Yearbook of the United States, 1947–48. Nyu-York: Office of Public Information United Nations. səh. 246.
  150. Foreign Relations of the United States, 1947. V. Vaşinqton: U.S. Government Printig Office (Department of State Publication 8592). 1971. səh. 1293.
  151. Arthur M/ Schlesinger Jr (1973). The Dynamics of World Power – A Documentary History of the United States Policy, 1945–1973. V. New-York: Chelsea House Publishers. səh. 359-375.
  152. Fahir Armaoğlu, 1989. səh. 95
  153. Walter Laqueur (2008). The Israel-Arab Reader: A Documentary History of the Middle East Conflict. Penguin Books. səh. 113-122. ISBN 978-0-14-311379-9.
September 04, 2021
ərəb, israil, müharibəsi, 1948, 1948, ərəb, israil, müharibəsi, birinci, ərəb, israil, müharibəsi, 1948, müharibəsi, ərəb, حرب, 1948, translit, hərb, 1948, 1948, ilin, ayının, dən, 1949, ilin, mart, ayının, qədər, davam, etmiş, yeni, yaradılmış, israil, dövlət. 1948 ci il Ereb Israil muharibesi Birinci Ereb Israil muharibesi ve ya 1948 ci il muharibesi ereb حرب 1948 translit herb 1948 1948 ci ilin may ayinin 15 den 1949 cu ilin mart ayinin 10 a qeder davam etmis ve yeni yaradilmis Israil dovleti ile ereb dovletlerinin herbi ittifaqi arasinda Britaniya Felestini ugrunda bas vermis herbi munaqise 1947 1949 Felestin muharibesinin ikinci ve sonuncu merhelesidir 2 3 4 5 6 7 Birinci Ereb Israil muharibesiEreb Israil muharibeleriKapitan Abraham Bren Adan Umm Rasrasda indiki Eylatda Murekbebli bayrag i qaldirir Bu hadise muharibenin sonu kimi qebul edilir Tarix 12 may 1948 10 mart 1949 9 ay 3 hefte 2 gun Yeri Kecmis Boyuk Britaniya mandatindaki Felestin Sinay yarimadasi Cenubi LivanSebebi Felestin erazisinde Israil dovletinin yaradilmasinin elan edilmesi ve ereblerin buna etiraz etmesiNeticesi Israilin zeferi Iordaniyanin qismen zeferi Felestin ereblerinin meglubiyyeti Misirin meglubiyyeti Ereb Liqasinni strateji ugursuzlugu 1949 cu il ateskes razilasmalariErazi deyisikliyi Israil BMT nin bolunme planina esasen onun payina dusen torpaqlari elinde saxlaya bilir ve ereblerin payina dusen torpaqlarin 60 faizini ele kecirir Iordaniya Iordan cayinin qerb sahilinin idareciliyini ele kecirir Misir Qezzeni ozune tabe edir Munaqise terefleri Israil 1948 ci il 26 maydan evvel Yari herbi qruplar Haqana Palmax His Him Irqun Lehi 1948 ci il 26 maydan sonra Israil Mudafie Quvveleri Qilinc taboru a Xarici konulluler Mahal Misir Suriya Iraq Iordaniya Seudiyye Erebistani Qeyri nizami qruplasmalar Cihad Ordusu Ereb Azadliq Ordusu Xarici konulluler Muselman qardaslar Pakistan SudanKomandan lar Siyasi David Ben Qurion Herbi Yisrael Qalili Yaakov Dori Yiqael Yadin Miki Markus Yigal Allon Ishaq Rabin David Saltiel Mose Dayan Simon Avidan Siyasi Kral Abdullah Muzahim el Pacaci Kral Farrux Husni al Za im Herbi Con Bagot Qlubb Habis el Mecali Ehmad Eli el Mvavi Mehemmed NaquibTereflerin quvvesi Israil baslangicda 29 677 esger muharibenin sonlarinda ise 117 500 b Misir baslangicda 10 000 idi muharibenin sonlarda ise 20 000 Iraq baslangicda 3 000 muharibenin sonlarinda ise 15 000 Iordaniya 8 000 12 000 Suriya 2 500 5 000 Livan 1 000 Seudiyye Erebistani 800 1 200 Ereb Azadliq Ordusu 3 500 6 000Olenler ve yaralananlar6 373 4 000 esger ve 2 400 mulki sexs Ereb ordulari 3 700 7 000 Felestin erebleri 3 000 13 000 hem doyusculer hem mulki sexsler Vikianbarda elaqeli mediafayllarFelestin muharibesinin birinci merhelesi 1947 ci ilin 30 noyabrinda yehudileri dasiyan iki avtobusun pusquya dusurulmesi ile baslandi 1917 ci ilde elan edilmis Balfur beyannamesinden ve 1920 ci ilde Felestinde Boyuk Britaniya mandatligi yaradildiqdan sonra yehudilerle erebler arasinda toqqusmalar davam edirdi Boyuk Britaniyanin Felestindeki siyaseti hem yehudileri hem de erebleri narahat edirdi Bu ereblerin 1936 ci ilde usyan qaldirmasi ile neticelendi Usyan 1939 cu ile qeder davam etdi Felestinde 1944 1947 ci illerde yehudi qiyami bas verdi 29 noyabr 1947 ci ilde BMT nin Felestin ucun Bolunme plani vetendas muharibesinin baslanmasi ile neticelendi Bu plana gore Felestin ereb ve yehudi dovletlerine bolunmeli idi Yeruselim ve Betlehem seherleri ise xususi beynelxalq rejimin hakimiyyetine verilmeli idi Felestinde Boyuk Britaniya mandati rejiminin sona catmasindan derhal sonra 14 may 1948 ci ilde Tel Evivde toplanan Yehudi Milli Surasi nesr etdiyi bir beyanat ile Israil dovletinin quruldugunu elan etdi Yeni qurulan dovletin serhedleri haqqinda Eretz Israil istisna olmaqla hec bir beyanat yox idi ABS ve Sovet Ittifaqi novbeti gun Israili tanidilar 15 may 1948 ci ilde vetendas muharibesi Israil ile ereb dovletleri arasinda muharibeye cevrildi Misir Suriya ve Iraqin herbi quvveleri Felestine daxil oldular Iordaniya 2 mayda Yisuv elcileri ile bas tutan gorusde muharibeye girmeyeceyini bildirse de o da doyuslere qosuldu 8 Ereb quvveleri Felestin erebleri ucun nezerde tutulmus bolgeleri tutduqdan sonra Israil erazisine hucuma kecdiler 9 10 Fasilelerle 10 ay davam etmis muharibe zamani herbi emeliyyatlar Felestinde Sinay yarimadasinda ve cenubi Livanda kecirilmisdir 11 Muharibenin neticesi kimi Israil dovleti onun ucun nezerde tutulmus torpaqlarla yanasi Bolunme planinda erebler ucun nezerde tutulmus torpaqlarin 60 faizini ele kecirdi Bura Yaffa Lidda Ramla Neqevin boyuk bir hissesi Tel Eviv Yeruselim yolunun ekser hissesi ve Iordan cayinin qerbindeki bezi eraziler daxil idi Quds seheri Iordaniya ve Israil arasinda bolusduruldu 12 Misir Qezzeni Iordaniya ise Iordan cayinin qerb sahilini ele kecirdi 1948 ci ilin 1 dekabrinda kecirilmis Cerico konfransinda 2 min felestinli numayende Iordaniyaya birlesmek barede qerar qebul etdi 13 1948 ci il muharibesinden sonra muharibeye qatilan ereb olkelerinde siyasi rejim deyisikliyine getirib cixaran qarisiqliqlar oldu En ehemiyyetli deyisiklik Misirde yasandi Misirde Kral Faruq qiyam neticesinde general Necib terefinden evez edildi Muharibe neticesinde Felestin qacqinlari anlayisi formalasdi 14 15 Felestin hele mandatliqda olarken bas vermis toqqusmalar ve I Ereb Israil muharibesinden sonra texminen 750 000 felestinli ereb oz evlerinden ya qovulmus ya da ozu qacmisdi 1951 ci ilde BMT nin Barisiq Komissiyasinin hesabatina gore texminen 711 000 felestinli qacqin var idi BMT bu qacqinlara yardim etmek ucun BMT Yaxin Serqdeki Felestin Qacqinlarina Yardim ve Is Agentliyini ing United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East qurmusdur Ereb dovletleri ise felestinli qacqinlari tam olaraq menimsememis onlara onlarin ovladlarina vetendasliq statusu vermemisdir Iordaniya istisna olmaqla 16 Hetta geri donmek isteyenlere icaze bele verilmemisdir 17 18 Eyni sekilde bir cox ereb olkesi de yerli yehudi ehalisine qarsi ayri seckilik siyasetini heyata kecirmeye basladi 1948 ci ilde Ereb Israil muharibesi zamani ereb olkelerindeki yehudilerin veziyyeti hedden artiq pislesdi 1947 ci ilin dekabrinda ereb dunyasinda boyuk anti yehudi qiyamlar bas verdi 1948 ci ilin ortalarinda ereb olkelerindeki yehudi icmalarina hucumlar edildi ve onlarin qerargahlari dagidildi Neticede bir cox yehudi ereb ve Islam olkelerinden mecburi kocurulmeye meruz qaldi Liviyada yehudilerin vetendasligi ellerinden alindi Iraqda mulkleri ele kecirildi 1956 ci ilde Misir yehudi ehalisinin boyuk bir qismini olkeden qovdu Elcezair ise musteqilliyini 1962 ci ilde elan etdikden sonra yehudilerin senedlerini ellerinden aldi Yehudilerin ekseriyyeti mecburi sekilde kocuruldu bezileri ise ideoloji sebeblere gore ozleri kocduler 19 Mundericat 1 Ikinci Dunya muharibesi erefesinde yehudiler ve erebler 1 1 Yehudiler 1 2 Felestin erebleri 2 ABS faktoru 3 Yehudi qacqinlar meselesi 4 ABS ve Ingilterenin birge fealiyyeti 5 Felestin meselesi BMT de 5 1 Felestin Xususi Komitesinin hesabati 6 Herbi quvveler 6 1 Muharibeden evvel 6 2 Muharibe baslayarken 6 3 Yisuv Israil quvveleri 6 4 Ereb quvveleri 6 5 Silahlar 7 Muharibenin sebebleri 7 1 Diplomatik munasibetler 7 2 Toqqusmalar 8 Gedisati 8 1 Birinci merhele 8 1 1 Deniz doyusleri 8 1 2 BirinciI merhelenin sonu 8 2 Birinci ateskes 8 2 1 Elave quvveler 8 2 2 BMT vasitecisi Folke Bernadotte 8 3 On gun doyusleri 8 4 Ikinci ateskes 8 4 1 Kicik ucbucaq bolgesi 8 5 Ucuncu merhele 8 5 1 Britaniya Israil hava doyusleri 8 6 BMT nin 194 nomreli qetnamesi 9 Netice 9 1 Ateskes muqavileleri 9 2 Itkiler 9 3 Demoqrafik neticeler 9 3 1 Felestin erebleri 9 3 2 Yehudiler 10 Sonraki hadiseler ve tesirleri 10 1 Qacqinlar meselesi 10 2 Quds meselesi 11 Tarixsunasliq 12 Hemcinin bax 13 Edebiyyat 14 Qeydler 15 Istinadlar 16 Xarici kecidlerIkinci Dunya muharibesi erefesinde yehudiler ve erebler RedakteIkinci Dunya muharibesi zamani Felestin probleminin bir nece xususiyyeti var idi Bunlarin birincisi ereblerin veziyyetidir Burada nezere carpan ilk mesele ereblerin parcalanmasi ikinci mesele lidersizlik ve ucuncu mesele ereblerin Nasist Almaniyasini desteklemesi idi 20 Ereblerin parcalanmasinin esasi mandat idareciliyi zamani Huseyni ailesi ile Nesasibi ailesi arasindaki reqabet ile baslamisdir Huseyniler ifratlari Nesasibiler ise motedilleri temsil etmis ve iki aile hec cure ortaq noqte tapa bilmemisdir Zamanla ereb terrorist teskilatlarinin da meydana gelmesi ile bu fikir ayriligi daha da artmisdir Bu hadisenin eynisi yehudiler ucun de olmusdur lakin ereblere nisbeten daha az parcalanma bas vermisdir Cunki yehudi terror teskilatlarinin demek olar ki hamisi Dunya Sionist Teskilatina cox six sekilde bagli idi Buna gore de Haci Emin el Huseyninin hec bir zaman Dr Vaytsmanin hem yehudiler hem de qerb hokumetleri uzerinde sahib oldugu nufuza sahib oldugu deyile bilmez 21 Felestin erebleri ucun ikinci mesele liderlik problemi olmusdur Burada da Vaytsman ile Haci Emin el Huseyninin muqayisesi aparilmalidir Vaytsman Felestinin xaricinde yasamasina baxmayaraq ozunu hem Ingiltereye hem de diger qerb hokumetlerine qebul etdirmis ve ifrat dusunceler baximindan Quds muftisinden hec de geri qalmadigi halda sionizmin lideri kimi etibar gormusdur Bununla bele Ingiltere Quds muftisinin Felestinde qalmasina bele icaze vermemisdir Muharibe basladigi zaman Felestin ereblerinin liderlerinden hec biri Felestinde deyildi ve muharibe illerinde felestinliler lidersiz idi 22 1937 ci il hebsleri zamani Suriyaya qacib buradan da Beyruta kecen Haci Emin el Huseyni muharibe basladiqdan sonra 1939 cu ilin oktyabr ayinda Bagdada getmisdi Lakin 1941 ci ilin aprelinde Resid Eli Geylani liderliyinde bas vermis almanperest cevrilis cehdinin ugursuzlugundan sonra Ingilterenin Iraqdaki nezaretini guclendirmesi Haci Emin el Huseyninin de Bagdaddan qacaraq Romaya getmesine sebeb oldu 23 Ingilterenin Quds muftisine qarsi bu movqeyi sergilemesi Haci Emin el Huseyninin muharibe zamani Nasist Almaniyasina yaxinlasmasina sebeb oldu Buna goredir ki o 1941 ci ilin may ayinda Bagdad ve ittifaq dovletlerinin radiolarinda yayimlanan fetvasi ile butun muselmanlari Ingiltereye qarsi cihada cagirdi 24 Bu fetvada Almaniya ve onun muttefiqleri barede bir kelme bele behs edilmemisdir lakin mufti Romaya getdikden sonra Almaniya ile daha yaxin temas qurmus ve muharibe illerinin bir qismini Almaniyada kecirmisdir Bu arada 28 noyabr 1941 ci ilde Berlinde Hitlerle 2 saata yaxin davam eden gorusu bas tutmusdur Bu gorusde el Huseyni ozunun edeceyi cagirisla ereb olkelerindeki bir cox erebi herekete getire bileceyini lakin bundan evvel Hitlerin ereblere xitab eden beyanat yayimlamasinin lazim oldugunu bildirmisdi 25 Hitler bele bir beyanatin yayimlanmasina terefdar olmamisdir ona gore de 1941 ci ilin aprelindeki Iraq hadisesi ugurlu olsaydi ereblerin qurtulus yolu acilacaqdi Amma bu bas vermediyi ucun Qafqaz cebhesindeki hadiselerin sonunu gozlemek lazim gelirdi O zaman Rostov yaxinliginda olan alman ordusunun hedeflediyi Qafqaz ele kecirildikden sonra oradan cenuba enilecekdi Ereblere unvanlanmis beyanatin da mehz o zaman verilmesi planlasdirilmisdi El Huseyni Hitlerle gizli muqavile imzalamaq istese de Hitler bele bir muqavilenin gizli qalmayacagini esas getirerek bundan imtina etmisdir 26 BMT terefinden teklif edilen Felestinin ayrilmasi plani 29 noyabr 1947 ci ilde qebul edilmisdir Yehudiler ise Ingilterenin muharibe seylerini destekleyib onunla muttefiqlik etmekle beraber iki meselede Ingiltere ucun problem yaradirdilar Bu meselelerden biri hele muharibeden evvelki illerde baslamis olan ve getdikce suretini artiran qeyri qanuni yehudi kocleri idi Yehudi menbelerine gore tekce 1939 cu ilin may ayinda Felestinde qeyri qanuni 37 min yehudi yasamaqda idi 21 1939 cu ilin iyul sentyabr aylarinda ise 6 323 nefer de qeyri qanuni sekilde gelmisdi 21 Ingilis hakimiyyetinin qeyri qanuni kocleri onlemek ucun isler gormesi yehudilerle ingilisler arasinda toqqusma dovrunun baslamasina sebeb oldu Bu toqqusmalar Almaniya ve muttefiqlerinin gerilemeye basladigi 1943 cu ilden sonra daha da siddetlenmisdir Diger terefden yehudi terror teskilatlari da yeni fealiyyete baslayirdilar Bu teskilatlar ogurluq yolu ile ingilis herbi bolmelerinden silah ve sursat elde edirdiler Eslinde bu ogurluq ucun ingilis herbcileri ozleri de serait yaradirdilar 27 Belece yehudiler muharibeden sonra Ingiltereye qarsi ozlerini silahli mubarizeye hazirlayirdilar Muharibe ile birlikde ereblerin lidersiz ve daginiq qalmalari yehudileri bir diger meselede de fealiyyetlerini artirmaga sovq edirdi Bu da yehudi kocleri ile yehudilerin torpaq satin almalarinin serbest buraxilmasi ucun Ingiltereye tezyiq etmeleri idi Ingiltere ise buna raziliq vermirdi Cunki muharibe dovrunde bele bir sey etmek neinki Felestin ereblerini hetta butun Orta Serq ereblerini usyana qaldira bilerdi c 28 29 Buna gore de Ingiltere tamamile eks istiqamete hereket ederek 1939 cu il MakDonaldin Ag Kitabinin nezerde tutdugu yehudilere torpaq satisi limitlerini 28 fevral 1940 ci ilde quvveye mindirdi Qeyd etmek lazimdir ki 1939 cu il Ag Kitabi Felestin torpaqlarini A B ve C deye 3 bolgeye ayirmis ve ancaq 5 faiz teskil eden C bolgesinde yehudilere torpaq satisi serbest buraxilmisdi 30 Erebler bu qerardan razi qalarken Yehudi Agentliyi milyonlarla yehudi Nasist Almaniyasinin zulmu altinda olarken quvveye minen bu qerara etiraz edirdi 31 Yehudiler muharibeden sonra bir terefden silahli mubarize hazirliqlari apararken o biri terefden de siyasi mubarize hazirliqlarini axsatmirdilar 9 11 may 1942 ci ilde Nyu Yorkda Baltimor otelinde kecirilen Dunya Sionist Teskilatinin fovqelade konqresinde Baltimor proqrami deyilen sened qebul edildi 32 8 maddelik qerarlardan ibaret olan bu proqramda 1939 cu il MakDonald Ag Kitabi tamamile redd edilib kecersiz sayildigi bildirildikden sonra yehudilerin vetensizlik meselesi son olaraq hell edilmediyi halda zeferden sonraki dunya nizamini sulh edalet ve beraberlik uzerinde insa etmeyin qeyri munkunluyu bildirilir ve Felestinin qapilarinin yehudilere acilmasi yehudi koclerine nezaretin Yehudi Agentliyine verilmesi istenilirdi Qisasi Felestinde yehudi ehalinin coxluq teskil etdiyi dovletin qurulmasi nezerde tutulurdu 33 34 Ikinci Dunya muharibesi Felestin erebleri arasinda olmasa da ereb olkeleri arasinda nisbeten birliyin meydana gelmesine sebeb oldu Ereb dovletleri 1944 cu il 25 sentyabr 7 oktyabr gunlerinde Isgenderiyyede Ereb Liqasinin qurulmasini temin edecek ilk iclaslarini kecirdiler Bu iclasda Felestin ereblerinin daha evvel redd etmis oldugu 1939 cu il MakDonald Ag Kitabi Isgenderiyye protokolu adi ile qebul edildi 35 36 Ingiltere muharibeden sonraki merhelede Felestin meselesinin ona problem yaradacagini basa dusurdu Ingilterenin 1945 ci ilin sentyabr ayina qeder bu meselede gorduyu 3 esas is vardir Ingilis Muharibe Kabineti Ingilterenin uzunmuddetli Felestin siyasetini mueyyen etmek ucun oz icinden komite teskil etmis ve bu komitenin rehberliyine daxili isler naziri Herbert Morrison getirilmisdi 37 d Komite islerinde 1937 Pil Komissiyasi hesabatinin bolunme formulu esasinda hereket edecekdi Komite Morrison Ag Kitabi adini alan hesabatini 26 sentyabr 1944 cu ilde teqdim etdi O zaman aciqlanmayan bu hesabat Felestinin yehudiler ve erebler arasinda bolunmesini nezerde tuturdu 38 Ingilterenin Qahiredeki Orta Serq uzre dovlet naziri de 4 aprel 1945 ci ilde hokumetine teqdim etdiyi hesabatinda Felestinin unitar dovlet yeni tek musteqil Felestin dovletinin qurulmasini teklif etmisdir Mustemlekeler naziri ile xarici isler nazirinin ortaq hazirladiqlari 11 iyun 1945 ci il tarixli hesabat ise muxtelif alternativleri deyerlendirerek her hansi formul uzerinde son qerar vermek yerine bu alternativlerin elde saxlanilmasini tovsiye etmisdir Bu alternativler bele siralandirilirdi 39 Bolunme Unitar dovlet Yehudi koclerine icaze verilmesine davam etmek Felestinin bugunku idarecilik formasini yeni mandat sistemini quvvede saxlamaqGorunduyu kimi Ingiltere Felestin meselesinin hell edilmesi ucun konkret hell yolu tapa bilmemisdi Butun bunlar muharibeden sonra Ingilterenin suretle Felestini terk etmesine getirib cixardi 40 Yehudiler Redakte Iordaniya krali I Abdullah Yeruselimin Qedim seher hissesinde 29 may 1948 ci il Hele muharibe bitmemisden evvel Felestindeki yehudilerin Yisuv liderlerinden biri olan ve Yehudi Agentliyinin Icraiyye Komitesinin rehberi Ben Qurion Yisuvun bundan sonra qarsisinda olan esas hedef kimi ereblerle doyusmeyi gostermisdi Buna gore de Ben Qurion 1 iyul 1945 ci ilde Nyu Yorkda sionizme xos munasibet gosteren 17 yehudi milyoneri ile iclas kecirmis ve onlardan hem Yisuvun mudafiesi ucun hem de Felestine yehudi koclerine komek etmek ucun fond qurmalarini istemisdi Bundan sonra komite qurulmus ve bu yehudi milyonerlerden birinin adina Sonnenborn Institutu adlandirilmisdi Resmiyyetde bu sirket kend teserrufati ve tibbi techizat almaqla mesgul olurdu Lakin bu sirketin mutexesisleri muharibenin sona catmasina gore baglanmaq uzre olan silah zavodlarini gezerek kohnelmis herbi techizat ve sursatlari almaga basladilar 1946 ci ilin ortalarinda bu sirket Yehudi Agentliyinin silahli yeralti teskilati olan Haganahin ABS qolu halina gelmis ve gemiler teyyareler masinlar xeyli silah sursat alib ABS ve Avropadaki anbarlarinda saxlamaga baslamisdi Ara ara bu silahlar Felestine gonderilirdi 41 Bu zaman Felestinde fealiyyetde olan yehudi teskilatlarinda da birlesme meydana geldi Bunlar Mose Snehin liderliyindeki Haganah Menaxem Begin liderliyindeki Irqun ve Istiqlaliyyet Mucahidleri Lohmei ve ya Sternistlerdi 42 Lakin bunlar birleserek tek teskilat halina gele bilmediler Irqun ve Lohmei yeni iki ifrat teskilat bu birlesmeye yanasmadi Bununla beraber koordinasiya icinde hereket etmeye razilasdilar Haganahin insan oldurulmesine qarsi olmasi diger iki ifrat teskilatin Haganah ile birlesmesine mane oldu Bu qerardan sonra Ben Qurion 1 oktyabr 1945 ci ilde terror teskilatlarina herekete kecme emri verdi Bu emrin megzi qeyri qanuni yehudi koclerine mane olan ingilis ordusuna hucumlarin teskil edilmesi idi Bu zaman ABS Avropadaki yehudilerden 100 min neferin Felestine qebulu ucun Ingiltereye tezyiq etmekde idi Ingiltere ise hele ki buna qarsi cixirdi Terror fealiyyetlerinin berpasinda bu hadise muhum rol oynamisdir 43 Lakin yehudi teskilatlari arasindaki birlik de daha ilk gunden etibaren alinmadi Haganah terrorla birlikde siyasi fealiyyete de ustunluk vererken Irqun ve Lohmeiye gore Ingilterenin Felestinden cixarilmasi ucun silahli mubarize tek yol idi Bu fikir ayriliqlari muzakireler yolu ile Yehudi Agentliyinin xususi komitesinin terror fealiyyetlerini koordinasiya etmesine qerar verilmesi ile neticelendi 44 45 Bundan sonra oktyabr ayinin sonundan etibaren yehudi terror fealiyyetleri birden bire suretlendi 31 oktyabrdan 1 noyabra kecen gece bu uc terror teskilatinin birge fealiyyeti ile Felestindeki demiryolu sebekesinin 153 noqtesine qefil sabotaj hucumu edildi Hayfa limaninda qacaq yehudi qacqini getiren gemilere nezaret etmek ve qovmaqla vezifelendirilen 2 polis gemisi ve Yafa limaninda ise bir polis gemisi batirildi Qolda Meir 1943 cu ilde 1945 ci ilin evvellerinde Felestinde 50 min neferlik ingilis ordusu var idi Toqqusmalarin artmasindan sonra bu quvveler 80 mine yehudi terrorunun en yuksek noqteye catdigi 1947 ci ilde ise 100 mine qaldirilmisdi 1945 ci ilin dekabr ayinda 4 destroyer 2 kruvazyor ve xeyli sayda teyyare Felestin sahillerini qacaq yehudi koclerine qarsi muhasireye almis veziyyetde idi 1945 ci ilin sonlarindan etibaren Felestin meselesine ABS faktorunun da girmesine gore Ingiltere ABS ictimaiyyetinin hessasligini nezere alaraq yehudi terroruna qarsi lazim olan sertliyi gostermemisdir 46 Lakin Ingilterenin bu movqeyi yehudi terrorunun azalmasini temin ede bilmemisdir 1946 ci il erzinde yehudi terroru ile elaqeli hadiseler bele siralanir 47 27 dekabr 1945 ci ilde polis ve herbci mehellelerine hucumlar edildi 10 polis oldurulu ve 11 nefer yaralandi 20 fevral 1946 ci ilde Haganahin herbi qolu Palmax qacaq yehudi qacqinlari getiren gemilerin izlenmesi ucun istifade edilen radar stansiyasini partlatdi 25 aprel 1946 ci ilde Tel Evivde 7 ingilis herbcisi olduruldu Bu hadise ingilis herbcileri arasinda boyuk naraziliqla qarsilanmisdi Ingilterenin Felestine qonsu olkelerdeki ingilis herbcilerinden bir qismini Felestine gondermeye qerar vermesinden sonra olkedeki neqliyyat sistemini iflic etmek ucun Felestini qonsu olkelerle baglayan 11 korpuden 10 u 16 17 iyun 1946 ci ilde Haganah terefinden mehv edildi 17 iyun axsami Sternistler Hayfadaki demiryolu sexlerine hucum etdiler 18 iyun gunu de Menaxem Beginin Irqun teskilati Tel Eviv ve Qudsdeki herbi klublara basqin edib 6 ingilis zabitini qacirtdi Bu son hadise ingilisleri sertlesdirdi Ingiltere yehudilerin fealiyyetine qarsi sert siyaset yurutmeye basladi Aqatha emeliyyati deyilen ve 17 min ingilis herbcisinin istiraki ile butun Felestinde axtarislar ve hebsler baslandi 29 iyun 1946 ci ilde erken saatlarda basladilan emeliyyatda Yehudi Agentliyinin Qudsdeki butun binalarina basqin edildi Quds de daxil butun Felestinde 2700 yehudi hebs edildi Bunlar arasinda Yehudi Agentliyinin Icraiyye Komitesinin uzvleri Mose Sertok ile Itzhaq Qrunbaum da var idi Vaytsman ile Qolda Meyere toxunulmadi Lakin bu zaman Felestinde olmayan Ben Qurion barede hebs qerari cixarildi Bu ise Ben Qurionun Felestine donmesine mane olacaqdi Bu emeliyyat zamani Hayfa yaxinligindaki Yaqur adli yehudi dusergesinde aparilan axtarislar zamani 33 sandiq silah tapildi Bu silahlardan 10 ededi mexaniki tufeng 325 ededi piyada tufengi 96 top 800 eded partlayici madde ve 425 kicik gulle idi 28 avqust ve 2 sentyabrdaki axtarislarda ise muharibe zamani Misirdeki ingilis herbi quvvelerinden ogurlanmis muxtelif silahlar da askar edildi 48 Vaytsmana gore Aqata emeliyyati yehudilere qarsi muharibe elani idi 49 Lakin bu emeliyyat yehudileri fealiyyetinden dondere bilmedi Yehudiler cavab olaraq Kinq David oteline hucum teskil etdi Menaxem Beginin Irqun teskilati ingilislerin qerargahi olan Qudsdeki Kinq David oteline daxil olub binanin cenub qanadina bombalar yerlesdirdi ve 22 iyul 1946 ci ilde bu bombalar partladildi Binanin cenub terefi tamamile cokdu Ingilis memur ve zabitleri ile birlikde ereb ve yehudilerin de daxil oldugu 92 nefer oldu xeyli insan yaralandi 50 Yehudi terroru bu hadiseden sonra da davam etdi Lakin Ingiltere movqeyini daha da sertlesdirdi 1946 ci ilin noyabrinda Felestine qeyri qanuni yolla daxil olan 3900 yehudini tutub Kipre surgun etdi 1946 ci ilin oktyabr ayinda ingilis postuna hucum eden 4 Irqun uzvu edama mehkum edildi ve 1947 ci ilin aprelinde edam edildiler Lakin Irqun de 1 mart gunu Tel evivdeki ingilis zabit klubuna bombalarla hucum edib 12 ingilis zabitini oldurdu Terrorun davam etmesi ve xeyli sayda insanin oldurulmesi motedillerle ifratlarin fikir ayriliqlarini siddetlendirdiyi kimi Haganah ile Irqun arasinda da mubarize baslatdi 51 Lakin Palmax terefinden desteklenen Haganahin Irquna qarsi mubarizesi netice vermedi BMT Felestin Xususi Komissiyasinin 1947 ci ilin yaz aylarinda Felestinde etdiyi arasdirmalar zamani da Irqunun terror fealiyyeti davam etdi Ingilterenin butun tedbirlerine baxmayaraq Yehudi Agentliyinin Avropadaki teskilati Mossad 1945 1948 ci iller arasinda 69 878 yehudini Felestine qacaq olaraq getirmeyi bacarmisdi Mossadin qerergahi Parisde idi ve fransiz italyan ve yuqoslav limanlarindan icareye goturduyu gemilerle Avropadan topladigi yehudileri Felestine gonderirdi e 52 Felestin erebleri Redakte Quds seherinin muftisi Haci Emin el Huseyni 1929 cu il Marsal Rommelin Simali Afrikada meglub olmasi muttefiqlerin Simali Afrika cebhesinde ustun olmalari ve Orta Serqe dogru yonelen alman tehlukesinin aradan qaldirilmasindan sonra Ingiltere bolgedeki siyasetini yumsaltmaga basladi Felestinde siyasi fealiyyete yeniden icaze verildi Bundan sonra erebler Ali Ereb Komitesini yeniden canlandirmaq ucun herekete kecdiler Komitenin liderliyini Istiqlal qrupu almaq isteyirdi Veziyyet de buna uygun gorunurdu Cunki Quds muftisinin nasistlerle elbir olmasi Huseynilerin nufuzuna ziyan vurmusdu 53 f Quds muftisinin oglu Camal Huseyni ise muharibe zamani ingilisler terefinden Rodeziyaya bugunki Zimbabve surgun edilmis ve orada 1945 ci ilin sonuna qeder qalmisdi g Istiqlal qrupu Camal Huseyninin boyuk qardasi Tofiq Huseyni ile de birlik qura bilmedi Cunki bu zaman Felestin Ereb partiyasi Xristian Genclik partiyasi ve Milli Blok kimi yeni siyasi qruplar ortaya cixmisdi ve Tofiq Huseyni qardasi Camal Huseyninin geri donusune qeder Felestin Ereb partiyasinin liderliyini uzerine goturmusdu Buna gore de baglayici munasibetler icine girmeye terefdar deyildi Bundan elave Huseynilerin nasistlerle elbir olma damgasi yemelerine qarsi Istiqlal qrupu da ingilis muttefiqi damgasi yemisdi Istiqlal qrupu 1939 MakDonald Ag kitabini qebul etmisdi Huseyniler ise Felestinin musteqilliyinin terefdari idi Felestinlilerin bu cur parcalanmasi onlarin Felestin meselesinde vahid movqe gostermesine mane olurdu Buna gore de Felestin meselesinde ereb movqeyini yeni yaranmaqda olan Ereb Liqasi mudafie etmeye baslayirdi Ereb Liqasinin qurulus toplantisi 25 sentyabr 7 oktyabr 1944 cu ilde Isgenderiyyede kecirildi Iclasda Isgenderiyye protokolu deye adlandirilan 5 qerar qebul edilmisdi Ilk dord qerar qurulusa ve ereb dovletleri arasindaki siyasi sosial ve iqtisadi munasibetlere aid idi V qerar ise Felestine aid olub ingilis hokumetinin 1939 MakDonald Ag kitabinda yer alan yehudi koclerinin dayandirilmasi yehudilere torpaq satisinini qadagan edilmesi ve Felestinin musteqilliyi movzusundaki fikirleri ereblerin haqlari ing acquired rights olaraq qebul etmekde idi 35 54 Ereb Ali Komitesinin uzvlleri 1936 Soldan saga Raqib el Nesasibi Emin el Huseyni Ehmed Hilmi Pasa Ebdulletif bey es Salah Alfred Rouk Ereb Liqasi ve ya resmi adi ile Ereb Dovletleri Birliyi h Suriya Iordaniya Iraq Seudiyye Erebistan Livan Misir ve Yemen arasinda imzalanan paktla 22 mart 1945 ci ilde quruldu Pakta elave olaraq yayimlanan Felestin Haqqinda Beyanatda Felestinin ereb olkelerinin ayrilmaz parcasi oldugu ifade edildikden sonra Isgenderiyye protokolu daha da deqiqlesdirilerek 1939 MakDonald Ag kitabindaki maddelerin ereblerin haqlarini teskil etdiyi bildirilirdi 55 56 Ereb dovletleri arasindaki bu birlik tesebbusleri Felestin ereblerine de tesir etmisdi Buna gore de 25 noyabr 1945 ci ilde Ali Ereb Komitesi yeniden quruldu Komitede 5 Huseyni 5 nefer de diger partiyalarin numayendesi ve 2 nefer de terefsiz uzv var idi Nesasibiler ozlerine genis temsil imkani verilmediyi ucun komiteni boykot etdiler Komitenin rehberliyine Rodeziyadaki surgunden geri donen Camal Huseyni getirildi Lakin Camal Huseyni Ali Ereb Komitesine aktivlik qazandira bilmedi Cunki diger qruplarin Huseynilere etibari yox idi Buna goredir ki Camal Huseyni 1946 ci ilin martinda komiteni iclasa cagirdigi zaman Huseynilerden basqa hec kim gelmemisdi 57 58 Diger siyasi qruplar oz aralarinda birleserek 29 may 1946 ci ilde Ali Ereb Cebhesini teskil etdiler 59 Bu qruplar Milli Mudafie partiyasi Islahat partiyasi Milli Blok Ereb Genclik Konqresi ve Istiqlal partiyasi idi 60 Haci Emin el Huseyni 1942 ci ilde Berlin Merkezi Islam Inistitutunda Azerbaycan legionunun esgerleri ile gorusde Ereb Liqasi Surasi da 9 12 iyun 1946 ci ilde Suriyadaki iclasinda Felestin ucun 10 maddelik qerarlar qebul etdi Bu qerarlara gore butun ereb dovletlerinin numayendelerinden meydana gelen Felestin komitesi ile Felestin fondu teskil edilirdi 61 Iclasda hemcinin Felestin ucun Ali Icraiyye Komitesi qurulurdu ki bunun rehberliyine de Haci Emin el Huseyni getirilirdi Komitede Camal el Huseyni sedr muavini Qudsun kohne belediyye rehberi Dr Huseyn el Xalidi bas katib idi Ehmed Hilmi pasa ile Emin el Huri ise uzv idi Qeyd etmek lazimdir ki Ereb Liqasinin qurulmasi ile beraber Ereb dovletleri Felestin meselesini ortaq formada gundeme getirmisdilerse de her birinin bezen Felestin meselesinde tamamile ferqli dusunceleri ve menfeetleri olmusdur Menfeet meselelerinde Iordaniya krali Kral Abdullah en secileni idi 1920 ci illerden sionistlerle elaqe icinde olan kral Felestinin bolunmesi halinda ereblerin payina dusecek olan torpaqlari Iordaniyaya birlesdirmek fikrinde idi i 62 Suriya ve Seudiyye Erebistani ise bu fikrin tamamen elehine idiler Kral Abdullahin mensub oldugu Hasimiler sulalesi Seudiyye sulalesini en boyuk dusmen kimi qebul edirdi j 63 Diger terefden Iordaniya kralinin Suriya Livan ve Felestini Iordaniya ile birlesdiren Boyuk Suriya layihesine qarsi olaraq Iraqin bas naziri Nuri Seid de Iraq Suriya Livan Iordaniya ve Felestini ozunde birlesdiren Bereketli Hilal ing Fertile Crescent layihesini reallasdirmaq isteyirdi Buna goredir ki Ereb Liqasi pakti ereblerarasi birlesmeni reallasdirmaqdan cox Emman ve Bagdaddaki Hasimilerin layihelerine mane olmaq ucun calismisdir 64 ABS faktoru Redakte ABS in 32 ci prezidenti mesele ile yaxindan mesgul olmus Franklin Delano Ruzvelt 21 avqust 1944 cu il Muharibenin sonunda Ingiltere maddi gucunun azalmasi ile yanasi Liviyada Trablusqarbdan Hormuz bogazina qeder olan 3 min millik sahenin tehlukesizliyini de temin etmeye mecbur idi Bu sertler altinda sionist propaqandasi ve istekleri Ingiltereni narahat ederken erebler de 1939 Ag Kitabinin tedbiqi ucun Ingiltereni sixisdirmaga basladilar Bu veziyyet qarsisinda Ingiltere ABS in desteyini qazanmaq isteyirdi 1945 ci ilin iyul ayindaki seckilerde iqtidara gelen Isci partiyasinin bas naziri Ettli Potsdam konfransi zamani prezident Trumen ile Felestin eselesini muzakire etse de netice elde edilmedi Cunki bu zaman ABS ictimaiyyeti ovladlarinin tez bir zamanda evlerine donmesini isteyirdi ve denizasiri doyuslere qarsi idi 65 Muharibe zamani hem ABS Senati hem de Ruzvelt hakimiyyeti Felestin meselesi ile mesgul olmusdur ABS Senati 1943 cu ilden etibaren ortaya cixmaga baslayan Avropadaki yehudi qacqinlar meselesini defelerle muzakire etmisdir 66 3 milyondan cox yehudinin yasadigi ABS Dunya Sionist Teskilatinin en guclu merkezlerinden biri idi Bu veziyyet ABS hokumetini ve birbasa ABS Xarici Isler Nazirliyini de ister istemez Felestin meselesinin icine cekmisdir ABS Xarici Isler Nazirliyi muharibe zamani Felestin meselesine daima ABS in Orta Serqdeki neft ve strateji menfeetleri aspektinden yanasaraq yehudi mubarizesine deyil ereb fikirlerine ustunluk vermisdir 67 Felestin meselesinde Ingilterenin movqeyinden memnun olmayan ereb olkeleri meselen Misir hele muharibe zamani ABS in diqqetini Felestin meselesine cekmek isteyirdi 68 69 Hetta Misirden evvel Turkiye bele ABS i bu barede melumatlandirmisdi 70 amerikali senatorun yehudilerin Felestine yerlesdirilmesi ucun kampaniya basladacaqlarini esiden Turkiyenin Vasinqtondaki sefiri Munir Ertegun 22 aprel 1941 ci ilde ABS Xarici Isler Nazirliyinin Yaxin Serq Dairesinin rehberi Paul H Allinqi ziyaret etdi O bildirdi ki Turkiyenin ereblerle uzun muddetli tecrubesi vardir ve ABS in Felestine yehudi miqrasiyasini tesviq etmesi tekce ereblerin deyil Hindistan muselmanlarinin da qarsi cixmasina sebeb olacaq bele veziyyetin Ingiltere ucun yaradacagi cetinlikler Turkiyeni de yaxindan maraqlandirir 70 71 Ereb olkeleri icinde Felestin meselesine en cox maraq gosteren dovlet Seudiyye Erebistani idi Kral Ebduleziz ibn Seud 29 noyabr 1938 ci ilde prezident Ruzvelte mektub yazib ereb ve muselman lideri olaraq ereb meseleleri birbasa Suriya ve Felestin ile yaxindan maraqlandigini bildirmis ve bu meselelerde ABS in dusuncelerini oyrenmek istemisdi 72 Ruzvelt yazdigi cavabda hem ereblerein hem de yehudilerin fikrini oyrenmeden Felestin meselesinde esasli qerar vere bilmeyeceyini soylemisdir 73 Bu zaman kral ABS in Riyada gonderilen Qahiredeki sefiri Aleksandr Kirk ile 1943 cu ilin aprelinde Dahranda kecirdiyi gorusde birbasa bu iki mesele uzerinde dayanmisdir 74 75 Felestin meselesinde ABS hokumeti her hansi hereket etmeden evvel onun fikrini sorusmalidir Seudiyye Erebistan Felestin ve Suriyanin Hasimi nezareti altina girmesine qarsidir Kral Seud Hasimi nezareti dedikde Iordaniya krali Abdullahi nezerde tuturdu Kral Seud bu dusuncelerini 30 aprel 1943 cu ilde Ruzvelte yazdigi mektubda da dile getirmisdi O yazirdi Allah qorusun yehudiler arzularina nail olarlarsa Felestin ebedi olaraq toqqusmalarin ve cetinliklerin qaynagi olacaqdir 76 Ruzvelt bu mektuba 26 mayda cavab vermis ereblere ve yehudilere tam menasi ile deyilmeden Felestinin esas veziyyetinde hec bir deyisiklik edilmeyeceyine teminat vermisdi 77 Bununla birlikde Ruzvelt Felestin meselesinin ereb yehudi raziligi ile hell edileceyi inanci ile sionist lideri Dr Haym Vaytsman ile Seudiyye Erebistan kralini gorusdurmek istedi Buna gore erebce cox yaxsi bilen ve Orta Serq uzre mutexesis olan polkovnik leytenant Harold B Hopkinsi 1943 cu ilin avqust ayinda Kral Ebduleziz ibn Seudla goruse gonderse de kral Vaytsman ile gorusmeyi redd etdi Kral hemcinin bildirdi ki ereb dunyasinin lideri pillesinde olmasina regmen meslehetlesmeler etmeden Felestin adindan dasina bilmeyeceyini ve Felestini yehudilere teslim etmeyi ise hec bacarmayacagini bildirmisdi 78 Ruzveltin sionizm movzusuna cox maraq gosterdiyi ve ya bu meselede genis bilgi sahibi oldugunu demek olmaz Buna gore de sionizm ve Felestin meselelerinin nece hell edileceyi haqqinda mueyyen fikri de yox idi Ruzvelt iki faktor arasinda qalmisdi O Ikinci Dunya muharibesi ile birlikde Orta Serqin hem neft baximindan hem de Asiyaya Uzaq Serqe dogru geden yollarin kecdiyi strateji bolge olaraq ehemiyyetini gormusdu Bundan elave Felestinde yehudi dovletinin qurulmasindaki problemleri de cox yaxsi gore bilmisdi Lakin hem Senatdaki hem de Numayendeler Palatasindaki sionist destekcisi olan sexslerin tesirine meruz qalmisdi ABS sinoistlerinin rehberi olan Feliks Frankfurter Ruzveltin cox yaxin dostu idi Buna goredir ki Ruzvelt 1944 cu il prezidentlik seckilerinde yehudi seslerini qazana bilmek ucun yehudi meselesini secki platformasina aldi ve sonda qalib geldi 79 80 k ABS in 33 cu prezidenti Harri Trumen O prezidentliyinin ilk dovrlerinde meseleye nece yanasacagi haqqinda qerarsiz idi Yalta konfransindan 4 11 fevral 1945 sonra Misirde Seudiyye Erebistan krali ile kecirdiyi gorus Ruzveltin Felestin meselesindeki dusuncelerinin ereblere dogru meyllenmesine sebeb oldu Misirde Suveys kanali uzerindeki Boyuk Aci golde U S S Quincy adli ABS doyus gemisinde bas tutan bu gorusde Kral Ebduleziz ibn Seud Ruzvelti cox tesirlendirmisdi 82 Kral nitq dediyi zaman bir nece defe ereblerin ozlerini qorumaq ucun silahdan istifade etmekde tereddud etmeyeceklerini bildirmisdi 1945 ci ilin yanvar aprel dovrunde ereb olkeleri de ABS a muraciet ederek yehudilerin Felestine yerlesdirilmeleri halinda ereblerin muqavimet gostereceklerini bildirmisdir Ruzvelt sonralar bu gorusden behs ederken 5 deqiqede Felestin meselesinde butun heyati boyunca oyrendiklerinden daha cox sey oyrendiyini demisdi Bu gorusden sonra Ruzvelt krala yehudileri desteklemeyecekleri barede soz vermisdi Olumunden bir hefte evvel 5 aprel 1945 ci ilde Kral Seuda yazdigi mektubda da bu sozunu tekrarlamis ve Felestin meselesinde ereb xalqinin eleyhine ola bilecek hec bir herekete yol vermeyeceyini bildirmisdi 83 Ruzvelt kralla gorusunden bir muddet sonra 3 mart 1945 ci ilde xarici isler numayendesine Felestinde yehudi dovletinin qurulmasinin ve davam etdirilmesinin ancaq herbi quvve tedbiqi yolu ile mumkun ola bileceyi qenaetinde oldugunu demisdi 84 85 Ruzveltden sonra prezident olan Harri Truman ozunden evvelki prezidentlerin Orta Serq meseleleri ile bagli ne etdikleri barede cox az melumat sahibi olaraq prezidentliye gelmisdi Trumen deyirdi Ereblerin yehudilerin Felestine yerlesmelerine qarsi olduqlarinin ferqindeyem Lakin bir cox amerikali kimi yehudilerin Avropadaki veziyyeti menim de fikirlerimi dolasdirmaqda idi 86 Felestin meselesi barede evvelceden bilinen deqiq planlari olmadigi ucun prezident olan kimi konqresmenler hahamlar diplomatlar ve s ona oz fikirlerini yeritmek ucun herekete kecdiler Sionistler ve bir cox siyasetci yehudileri desteklemesini istedi Xarici islerle mesgul olan memurlar ise bunun eksini etmesini isteyirdiler Hetta Xarici Isler Nazirliyi Trumene 16 iyun 1945 ci ilde gonderdiyi memorandumda yehudi liderlerinin muraciet etmesi halinda cox ireli geden beyanatlar vermemesini meslehet gorurduler cunki onlara gore ereblerle yehudilerle genis ehateli danisiqlar etmeden Felestin meselesinde son qerara gelmek qeyri mumkun idi 87 Yehudi qacqinlar meselesi RedakteMuharibenin sonunda ortaya cixan Avropadaki yehudi qacqinlari meselesi Trumeni gederek sinoistlerle yaxinlasdirmisdir Bu zaman Avropadaki yehudi qacqinlarinin sayisi 200 000 250 000 idi l 20 89 Trumen bu yehudi qacqinlarin veziyyetlerini incelemek ucun Pensilvaniya Universitetinin Huquq fakultesinin dekani Earl G Harrisona tapsiriq verdi Harrison Avropadaki qacqin dusergelerinde apardigi arasdirmalardan sonra 1945 ci ilin avqust ayinda hesabatini Trumene verdi Hesabat yehudi qacqinlarin veziyyetlerini cox etrafli sekilde izah edir ve en az 100 000 yehudinin Felestine gonderilmesinin lazim oldugunu bildirirdi 90 Felestindeki yehudi dusergelerinin ve yollarin xeritesi 1 dekabr 1947 ci il Burada diqqeti ceken diger meqam ise yehudi qacqinlarini qebul etmek ucun ABS hokumetinin hec bir yumsalmaya getmemesi bu meseleni muzakire bele etmemesidir Halbuki bu qacqinlarin boyuk ekseriyyeti ABS a koc edeceklerine umid edirdiler ABS in bu 100 000 neferlik qacqin kocunu Felestine buraxmasi ucun Ingiltereye tezyiq etmesinden sonra Ingiltere Xarici Isler naziri Bevin ABS in bu meselede siddetle israrinin sebebi kimi ABS in bu yehudileri Nyu Yorkda gormek istemediyini bildirmisdir 91 Harrison hesabatindan sonra Trumen 31 avqust 1945 ci ilde Ingiltere bas naziri Ettliye mektub yazaraq bu 100 000 yehudinin Felestine qebul edilmesini istemis bu movzudaki mektublasmalar sentabr ayinda da davam etmisdir Felestinin iqtisadi qaynaqlarinin bu qeder qacqini qebul etmeye uygun olmayacagini bildiren Ettli teklifi qebul etmese de Trumenin bu hereketi ereb olkelerinin etirazlarina sebeb olmusdur 92 Vasinqtondaki Misir Iraq Suriya ve Livan sefirlikleri 12 oktyabrda Xarici Isleri Nazirliyinde verdikleri ortaq notada Felestinde yehudi dovletinin qurulmasinin ancaq xarici quvvelerin komekliyi ile mumkun ola bileceyini bildirerek silahli muqavimet niyetlerini elan edirdiler 93 ABS ise bu tezyiqlere verdiyi cavabda erebler ve yehudilerle meslehetlesmeden son qerara gelinmeyeceyi barede kohne teminatini yeniden tekrarladi Diger terefden Trumenin 100 000 yehudi ucun Ingiltere nezdinde tesebbus etmesinin oyrenilmesinden sonra Hindistan muselmanlarinin lideri Cinnah 3 oktyabr 1945 ci ilde bas nazir Ettliye telqraf gondererek Felestine yehudi koclerine icaze verilmesinin canavarca ve son derece edaletsiz ing monstrous and highly unjust bir sey olacagini bildirdi ve 1939 MakDonald Ag Kitabinin esas goturulmesini istedi Cinnah 8 noyabrdaki mitinqinde etdiyi cixisda da ereblerin hem ingilis imperializmine hem de yehudi koclerine qarsi edecekleri mubarizeye hindistanlilarin tamasaci qalmayacaqlarini bildirdi 94 Trumenin tesebbusu Ingiltereye ABS i da Felestin meselesinin yuku altina salmasina fursetini verdi Halbuki ABS Xarici Isler Nazirliyinin fikri Felestin meselesinin agirliginin Ingilterenin uzerine buraxilmasi idi ve bunu da Trumene yazili formada bildirmisdiler 95 Trumen ile Ettli arasinda edilen yazisma ve temaslardan sonra 10 dekabr 1945 ci ilde sadece yehudi qacqinlari meselesini deyil Trumenin israrindan sonra Felestin meselesini de arasdirmaq ucun Anqlo Amerikan Arasdirma Komitesi quruldu Komite altisi amerikali altisi ingilis olmaqla 12 uzvden ibaret idi Komite hesabatini 120 gun icinde hazirlamali idi Diger terefden Anqlo Amerikan Komitesinin qurulmasi ucun 17 dekabrda Numayendeler Palatasinda ve 19 dekabrda da Senatin qebul etdiyi ortaq qerarda Felestinin kend teserrufati vi iqtisadi potensialinin qaldira bileceyi qeder yehudi koclerine acilmasi istenilirdi 96 ABS in Felestin meselesine aktiv sekilde daxil olmasi ile Felestinde Ikinci Dunya muharibesine gore dayanmis olan yehudi terroru 1945 ci ilin oktyabr ayindan etibaren Ingiltereye qarsi olaraq yeniden basladi Qacaq yehudi kocleri de suretlendirildi Yehudiler bu emelleri ile Ingiltereye tezyiq etme ile yanasi ABS i ve onun ictimaiyyetini de tehrik etmek isteyirdiler ABS ve Ingilterenin birge fealiyyeti RedakteAnqlo Amerikan Komitesi de 4 yanvar 1946 ci ilde Vasinqtonda ise basladi ve Avropada Orta Serqde arasdirmalar etdikden sonra 20 aprel 1946 ci il tarixli hesabatini 22 aprelde prezidetn Trumene teqdim etdi Hesabatin esas postulatlari bunlar idi 97 Avropadaki yehudi qacqinlarindan ilk defe ucun 100 000 neferin Felestine yerlesdirilmesi 98 Felestinde torpagin satilmasi kirayelenmesi ve istifadesinde irq cemiyyet ve din ferqinin aradan qaldirilmasi Yeni yehudilere torpaq satisi qadagasinin legv edilmesi Felestinde erebler yehudilere ve yehudiler de ereblere hakimlik ede bilmeyecek Felestin ne ereb ne de yehudi dovleti olmayacaqdir BMT nin son qerarina qeder Felestin Ingilterenin hakimiyyeti altinda qalacaqdir Boyuk Britaniya dovlet xadimi Ernest Bevin 1942 ci il Onun serefine adlandirilmis Bevin plani tereflerin her ikisi terefinden redd edilmisdir Anqlo Sakson Komitesinin hesabatina ilk etiraz Ingiltereden geldi 99 Bas nazir Ettli 1 may 1946 ci ilde Icmalar Palatasindaki cixisinda yehudilerin qeyri qanuni silahli desteleri buraxilmadiqca ve bu quvveler silahlarini teslim etmedikce hem yehudiler hem de erebler silahsizlasdirilmadiqca Yehudi Agentliyi yehudilerin ingilis bazalarina ve ingilislere etdiyi hucumlarin dayandirilmasini temin etmedikce Ingilterenin 100 000 yehudinin kocune razi olmayacagini bildirdi Xarici Isler naziri Bevin de 100 000 yehudinin Felestine kocunun temin edile bilmesi ucun Ingilterenin bura 1 korpusluq yeni quvve gondermesinin ve 200 milyon sterlinq de pul ayirmasinin lazim oldugunu bildirdi 1945 ci ilin sonlarinda buradaki ingilis ordusunun sayi 80 000 e qeder qaldirilmisdi 1947 ci ilde bu say 100 000 olmusdu 100 Ereb hakimiyyetleri ise hesabatin 100 000 yehudinin Felestine kocunu planlasdirmasina ve yehudilerin torpaq satin almalarini serbest buraxmasina gore siddetle qinadi 101 Ereblerin etirazlarinin hedefinde ABS var idi Onlara gore Felestin meselesinde ABS in hec bir soz haqqi yox idi 102 Ereb rehberleri 27 28 mayda Misirdeki Ereb Liqasi goruslerinde bu hesabati resmi sekilde redd etdiler Bludan iclasinda alinan gizli qerara gore Anqlo Sakson hesabati tedbiq edilerse Ingiltere ve ABS in bolgedeki iqtisadi maraqlarina qarsi boykot basladilacaqdi 103 Anqlo Amerikan hesabati 100 000 yehudinin Felestine koc etmesini tovsiye etmesine baxmayaraq hesabatin diger hisseleri yehudilerin etirazina sebeb oldu Ben Quriona gore bu hesabat 1939 Ag Kitabinin bir basqa formasi ve utancverici sened idi Sionizmin mehvini qanunilesdirir ve yehudi dovletinni qurulmasi yerine Felestinin ingilis herbi hakimiyyetinde saxlanilmasini planlayirdi 104 ABS ictimaiyyetinin de hessasligini nezere alan Harri Trumen Ingiltere ile bu meselede razilasmanin qeyri mumkunluyunu gordukden sonra yehudilerin kocurulmesi isini ABS in tek oz uzerine goturmesi fikrine geldi Lakin bunun ucun herbi guc tedbiqinin lazim oldugunu gordukden sonra dayanmaga mecbur oldu Hemcinin ABS Bas Qerergahi da ABS ordusunun Felestinde istifade olunmasina qarsi idi 105 Butun bu bas verenlerden sonra prezident Trumen Ingiltere ile razilasma yollarini axtarmaga basladi Her iki olkenin hokumet kabinetleri oz iclerinden komite teskil etdiler ABS komitesinin rehberliyine prezident komekcilerinden Henri F Qredi ingilis komitesinin rehberliyine ise kabinetin Felestin komitesi rehberi Herbert Morrison getirildi Bu iki komitenin vezifesi iki teref arasinda Anqlo Amerikan hesabti esasinda meydana cixan fikir ayriliqlarini muzakire etmek ve ortaq qerara gelmek idi 106 107 Her iki komite 1946 ci ilin iyul ayinda Londonda gorusub ise basladi Iyulun sonunda geldiyi neticeleri aciqladi Qredi Morrison plani ve ya Boyuk Britaniya Icmalar Palatasinda Herbert Morrison terefinden aciqlandigi ucun Morrison plani adini alan hesabat halina geldi 108 Planin esaslarini bu formada gostere bilerik 103 109 110 Felestin ereb eyaleti yehudi eyaleti ve Ingiltere eyaleti olmaqla 3 hisseye ayrilmali idi Quds Buytullahim ve Neqev merkezi hakimiyyetin nezaretinde olacaqdi Yehudi eyaleti 4500 km liq Felestin erazsiinin 1500 km liq hissesinde qurulmali idi Yerde qalan merkezi hakimiyyetin nezaretinde olan torpaqlardan basqa butun torpaqlar ereb eyaletinin hakimiyyetine verilecekdi Merkezi hakimiyyet xeyli torpaqlara nezaret edecekdi ve Hayfa limani da merkezi hakimiyyete tabe olmali idi Ereb ve yehudi eyaletlerinin qanunverici ve icraedici orqanlari olacaq ve daxil islerde muxtariyyetleri olacaqdi Irelideki zamanda bu iki eyalet ya federal dovlet halina getirilecek ve ya Felestin bu iki eyalet arasinda bolunecekdi Merkezi hakimiyyetin eyaletler uzerindeki hakimiyyeti de genis tutulmusdu Meselen eyaletlerin qebul etdiyi qanunlar merkezi hakimiyyetin de tesdiqini almali idi 100 000 yehudi qacqini yehudi eyaletine koc ede bilecekdi lakin bu da merkezi hakimiyyetin tesdiqini aldiqdan sonra mumkun ola bilecekdi Morrison planina ilk etiraz bu defe prezident Trumenden geldi 100 000 yehudi qacqininin kocu meselesini hell ede bilmediyi ucun Trumen bu plani qebul etmek istemirdi 111 Bu plani sionister ve sexsen Ben Qurion redd etdi Ben Quriona gore Morrison plani yehudi dovleti qurmur sadece 1939 Ag Kitabini davam etdirirdi Onlara gore yehudi kocune dair yekun qerarin merkezi hakimiyyetin qerarina buraxilmasi ile ereblere buraxilmasi arasinda ele bir ferq yox idi 112 Klement Ettli Erebler de bu plani yehudi dovleti qurma yolunda atilan ilk addim kimi qebul etdi ve plan onlar terefinden de redd edildi Bu munasibete baxmadan Ingiltere bu plani erebler ve yehudilerle muzakire etmek ucun Londonda konfrans teskil etdi Sionistler bu konfransa qatilmagi redd etdi m 113 Ereb Ali Komitesi de redd cavabi verdi Ereb olkelerinden Misir Iraq Suriya Livan Seudiyye Erebistan Iordaniya ve Yemen ile Ereb Liqasi bas katibi Ezzam Pasa konfransa qatilmagi qebul etdiler ve konfrans 9 sentyabr 1946 ci ilde Londonda Lankaster otelinde acildi n Ingiltere Morrison planini ABS in tezyiqine gore yehudi qacqinlarin Felestine koclerini ereb dovletlerine qebul etdirmek istese de ereblerin hamisi bu plani qebul etmeyeceklerini bir daha bildirdiler Teklif olaraq ise ozlerinin 6 maddelik layihelerini teqdim etdiler Bu layiheye gore 114 115 Felestinde ingilis mandati legv edilecek musteqil Felestin dovleti qurulacaq Demokratik konstitutsiya ile azliqlara her cur azadliqlar verilecekdir Yehudi koclerine musteqil Felestin dovleti qerar verecekdir Felestindeki musteqil yerlere giris cixis tamamile serbest olacaqdir Musteqil Felestin dovleti Ingiltere ile ittifaq muqavilesi imzalayacaqdir Ingiltere musteqil Felestin dovletinin qurulmasini prinsipde qebul etdi Bezi meselelerde ise fikir ayriliqlari var idi Lakin bu erefede Ingilterenin yehudilerle etdiyi temaslar yehudilerin de gorusmelere qatila bileceyini gosterirdi Buna gore Birinci London konfransi 3 oktyabrda 16 dekabr tarixine ertelendi Lakin dekabr ayinda Sinoist konqresinin kecirilmesine gore konfrans 1947 ci ilin yanvar ayina ertelendi Lakin London konfransi subut etdi ki erebler Felestinin bolunmesine ve bolunmesine apara bilecek istenilen formula amansiz sekilde qarsi idiler 116 London konfransinin 3 oktyabrda netice olmadan ertelenmesi prezident Trumeni ozunden cixartmisdi Ingiltere bas naziri Ettlinin helelik yayimlanmamasi barede xahis etmesine baxmayaraq Trumen 4 oktyabrda yayimladigi cixisinda qis seraitinde 100 000 yehudi qacqinin Felestin meselesinin son hellini gozlemeden Felestine koclerinin temin edilmesini istedi 117 118 Trumen bu meqsedle ABS miqrasiya qanunlarinda da deyisilik edilmesi ucun Konqrese tovsiye etdi Trumenin bu hereketleri Seudiyye Erebistan kralinin siddetli etirazlarina sebeb olmusdu 119 Trumenin bu qeder sert reaksiya gostermesinin sebebi hemin ilde kecirilecek konqres seckileri idi 120 Buna goredir ki o nitqinde Yehudi Agentliyinin Felestinin bir hissesinde yehudi dovletinin qurulmasini nezerde tutan layihesini destekleyen ifadeler seslendirmisdi Trumenin bu movqeyi 9 29 dekabr 1946 ci ilde Bazelde kecirilen XXII Dunya Sinoist Konqresinde motedillerle ifratlarin mubahiselerini daha da siddetlendirdi Motediller Felestinin bolunmesi ile yehudi dovletinin qurulmasini mudafie ederken ifratlar Felestini tamamile ehate edecek yehudi dovletinin yaradilmasini isteyirdiler 121 Maraqlisi ise odur ki artiq hec kim 1917 ci il Balfur beyanatinin yehudi veteninden behs etmir yehudi dovletinin Felestinin butununde yoxsa bir qisminde qurulmasi gerekdiyi mubahisesini edirdi II London konfransi 27 yanvar 13 fevral 1947 ci il tarxleri arasinda kecirildi Lakin bu konfransdan evvel iki hadise bas verdi Bunlardan biri ABS Xarici Isler Nazirliyinde Felestin movzusunda 14 yanvar 1947 ci tarixinde hazirlanan seneddir Bu sened Felestinin ereblerle yehudiler arasinda bolunmesini 100 000 yehudinin kocunun temin edilmesini bolunme olmadigi teqdirde Felestine yehudi kocunun serbest buraxilmasi ile yehudilerin torpaq satin alma qadagasinin qaldirilmasini ve butun bu meselelerde de ereblerin tesdiqini almaq kimi ziddiyeti planlamaqda idi 122 Diger hadise ise Seudiyye Erebistan veliehdi Sahzade Seudun 17 yanvar gunu Vasinqtonda ABS Xarici Isler naziri Ceyms Byrnes ve nazirlik uzvleri ile kecirdiyi gorusmedir Sahzade Felestinde yehudi dovletinin qurulmasina siddetle qarsi cixaraq bunun ABS in da movqeyine uygun gelmediyini bildirmisdir O fikirlerini bele esaslandirmisdir 123 Sionizm kommunizmle elaqelidir Anti demokratik tecavuzkar ve totalitardir Allaha qarsidir 27 yanvar 13 fevral gunlerinde kecirilen II London konfransinda ereblerle yehudiler eyni masa etrafinda eylesmediler 124 Ingiltere her ikisi ile de ayri ayri muzakireler apardi Diger terefden Ingiltere yene de Morrison planindaki muxtar eyaletler sistemini muxtariyyetin serhedlerini bir qeder de genislendirerek muzakireye cixardi Bunu ne erebler ne de yehudiler qebul etmedi Bundan sonra ingilis kabineti 6 fevralda Bevin plani adini alan yeni plan qebul etdi 125 Buna gore Felestin 5 il muddetinde musteqillik ucun hazirlanacaqdi Bu muddet icinde Felestin torpaqlari ereb ve ya yehudi coxluga esaslanan hisselere bolunecekdi Yaradilacaq kantonlar genis muxtariyyete sahib olacaq ve kontonlardaki ereb ve ya yehudi azliqlar da idarecilikde istirak edecekdi Yeni muxtar eyaletler sisteminde oldugu kimi kantonlarda da ereb yehudi birliyinin reallasmasi planlasdirilirdi Diger terefden Bevin planina gore Felestin ayda 4 000 yehudinin kocune icaze verilmekle iki ilde 96 min yehudi qacqin qebul edecekdi 126 Yehudiler 10 fevralda ozlerine teqdim edilen Bevin planini qebul etmeyerek bolunme meselesinde dayandilar Lakin yehudilerin dusunduyu bolunme formulunda 600 000 e qeder ereb yehudi torpaqlarinda qalirdi Buna gore de Ingiltere bununla razilasmadi 127 Bevin plani 12 fevralda ereblere de teqdim edilince onlar da qebul etmediler I London konfransinda oldugu kimi erebler musteqil Felestin dovletinin qurulmasinda tekid edirdiler ve bu istekleri qebul edilmedikde ise Ingiltereden bu meseleni BMT e aparmagi istediler Yehudiler ise Felestin meselesinin BMT e goturulmesine qarsi idiler cunki bele odlugu halda xeyli sayda dovlet meseleye mudaxile ede bilecekdiler 128 II London konfransi da hec bir neticeye cata bilmedi Bundan sonra ingilis hokumeti 18 fevral 1947 ci ilde hec bir teklif etmeden Felestin meselesini BMT e dasimaq qerarina geldi Icmalar palatasinda 25 fevralda edilen muzakirelerde Leyborist partiyasi hokumetinin bu qerari Muhafizekarlar partiyasi terefinden de desteklendi 129 Felestin meselesi BMT de Redakte BMT numayendeleri Hayfa seherini ziyaret ederken 1947 ci il 2 aprel 1947 ci ilde Ingiltere BMT e resmi formada muraciet ederek Felestin meselesinin BMT nin gundemine alinmasini BMT nin bu mesele ucun xususi iclas kecirmesini meseleni incelemek ucun xususi komite yaratmasini ve meselenin payizdaki adi iclasda da muzakire edilmesini istedi 130 131 Ingilterenin isteyinden sonra BMT nin Bas Assambleyasi 28 aprelde toplandi ve 15 mayda 7 eleyhine o sese qarsi 45 lehine sesle BMT Felestin Xususi Komitesinin ing United Nations Special Committee on Palestine qurulmasina bu komitenin 11 uzvden ibaret olmasina ve komitenin hesabatini en gec 1 sentyabr 1947 ci ilde teqdim etmesine qerar verdi p 132 Bas Assambleyanin bu qerarindan sonra ABS Xarici Isler Nazirliyi 20 olkedeki diplomatik numayendeliklerine gonderdiyi telimatda ABS adindan Felestin meselesinde hec bir aciqlama vermemeyi sadece indilik meselenin BMT e aid oldugunu demekle kifayetlenmeyi emr edirdi 133 BMT Felestin Xususi Komitesi ise 16 iyunda Qudsde ilk iclasini kecirdi Komite bundan sonra Felestinin muxtelif yerlerine gederek gorusler kecirdi Yehudiler komite ile her cur gorusmeni etdiyi halda Ereb Ali Komitesi Felestin Xususi Komitesi ile her cur temas ve terefdasligi redd etdi Bununla beraber Xususi Komite ereb olkelerinden Misir Iraq Livan Seudiyye Erebistan ve Suriya temsilcisi ile 23 iyulda Beyrutda ve Iordaniya krali Abdullah ile de 25 iyulda Ammanda gorusdu Komite ile gorusmelerinde yehudiler Felestinin munasib bolgesinde yehudi dovletinin qurulmasini isteyerken sionizmin lideri Vaytsman birbasa Felestinin bolunmesini istedi Ereb dovletleri ise musteqil ereb dovletinin qurulmasini ve bu dovletin resmi dilinin erebce olmasini mudafie ederken yehudi koclerine de umumiyyetle qarsi olduqlarini bildirdiler Felestinin bolunmesine terefdar kimi gorunen Kral Abdullah ise yene gozlenilmez hereket ederek Felestinde ereb dovleti qurulmasinin lazim oldugunu bildirdi q 134 Seudiyye Erebistan 7 iyul 1947 ci ilde BMT Bas Assembleyasina muraciet ederek Felestin uzerindeki mandat rejiminin sona catdirilmasina ve Felestinin butov halda musteqil dovlet olaraq taninmasina dair maddenin Bas Assambleyanin gelecek iclasinin gundemine salinmasini istedi Eyni teleb Iraq terefinden de edildi 135 BMT Felestin Xususi Komitesi Felestindeki temaslarini tamamladiqdan sonra 28 iyuldan etibaren Cenevrede hesabatini hazirlamaga basladi Buna qeder ise komite icinden bir qrup Munhen Salzburq Vyana Berlin Hamburq ve Hannoverdeki yehudi qacqin dusergelerini de ziyaret etdi Felestin Xususi Komitesinin hesabati Redakte Xususi Komite hesabatini 31 avqustda tamamladi ve 1 sentyabr 1947 ci ilde BMT nin bas katibine teqdim etdi r 136 Hesabatda Felestin meselesinin helli ucun komite uzvlerinin ses coxlugu ile qebul edilen coxluq plani ile bir nece uzv terefinden desteklenen azliq plani teklif edilmekde idi Bir de komitenin ses birliyi ile qebul etdiyi bir nece meseleler var idi Felestindeki mandat idareciliyine son verilmesi ister tek ister birden cox dovlet formasinda yeni bolunme Felestinin musteqilliyi Felestinin iqtisadi butunluyunun qorunmasi muqeddes yerlerin BMT terefinden qorunmasi kimi meseleler bura daxil idi 137 138 Komitede Kanada Cexoslovakiya Qvatemala Hollandiya Peru Isvec ve Uruqvay terefinden desteklenen coxluq planina gore Felestin ereb dovleti yehudi dovleti ve Quds bolgesi olmaqla 3 yere bolunmeli idi Ereb ve yehudi dovletleri 1 sentyabr 1947 ci il tarixinden etibaren iki illik kecid dovrunden sonra musteqil olacaqdi Bundan elave bu iki dovlet arasinda iqtisadi birlik movcud olacaqdi Komite ereb ve yehudi dovletlerine verilecek torpaqlarin serhedleri ile Quds bolgesinin serhedlerini de mueyyenlesdirmisdi Quds seheri BMT nin nezaretine verilirdi Hesabatin mueyyen etdiyi serhedlere gore ereb dovletinin erazisi 4 476 km olub Felestin torpaqlarinin 42 88 faizini yehudi dovletinin erazisi ise 5 893 km olub Felestin torpaqlarinin 56 47 faizini teskil etmeklde idi 139 Ehali sayina gelince bu serhedler icinde yehudi dovletinin ehalisinin 498 mini yehudi 407 mini ise ereb olmaqla umumi sayi 905 min olmali idi Ereb dovletinin ehalisi ise 725 min ereb ve 10 min yehudi olmaqla umumi 735 000 nefer olmali idi Qudsde ise ehali sayi 205 min olmali idi Bunun 100 min neferi yehudi 105 min neferi ise ereb idi 140 Hindistan Iran ve Yuqoslaviya terefinden teklif edilen Avstraliya her iki plana biteref qalmisdir azliq plani da Felestini ereblerle yehudiler arasinda bolmekle beraber Quds esas seher olmaqla ereb ve yehudi dovletlerinden meydana gelen musteqil Felestin federal dovleti qurulmasini planlamaqda idi Bas Assambleya Felestin Xususi Komitesi hesabatini 15 sentyabrda muzakire etdi Bezi muzakirelerden sonra 23 sentyabrda Xususi Komite hesabatini incelemek ve muzakire etmek ucun butun BMT uzvlerinin temsil edildiyi ad hoc komite teskiline qerar verdi Ingiltere numayendesi 26 sentyabrda ad hoc komitede etdiyi cixisda azliq ve ya coxluq planlari haqqinda hec bir fikir bildirmeden olkesinin Felestinden cekilmeye qerarli oldugunu aciqladi ve Felestinde hell yolunun hem ereblerin hem de yehudilerin qebulu halinda ugurlu ola bileceyini bildirdi 141 Felestin ereblerinin fikirlerini Ereb Ali Komitesinin numayendesi komitenin 30 sentyabr gunune olan iclasinda dile getirdi Numayende ereblerin oz torpaqlari olan Felestini sadece sionistlerin hucumlarina qarsi deyil butun hucumlara qarsi qorumaga qerarli oldugunu Balfur beyanatinin huquqi hec bir esasinin olmadigini ereblerin butun yehudi koclerine qarsi olacagini bildirdikden sonra Felestinin butununde tek musteqil ereb dovleti qurulmasini istedi Yehudi Agentliyinin numayendesi ise 2 oktyabr gunu dediyi nitqde azliq planini tamamile redd etdikden sonra coxluq planinin da ozleri ucun qane edici olmadigini bildirdi Cunki numayendeye gore Balfur beyanati Iordaniya torpaqlari da daxil olmaqla butun Felestinde yehudi dovleti qurulmasini planlamisdi Halbuki Ingiltere 1922 ci ilde Iordaniyani Felestin torpaqlarindan ayirmisdi ve indi qurulmasi planlanan yehudi dovletine bu Felestin torpaqlarinin 1 8 i ayrilmisdi Yehudiler gore ise Felestinin butununde yehudi dovleti qurulmali idi 142 ABS Xarici Isler Nazirliyi iscileri terefinden hazirlanib XIN rehberi Corc Marsalla teqdim edilen 22 sentyabr 1947 ci il tarixli hesabatda bolunme eleyhinde fikirler bildirilir ve bolunmeni desteklemenin ABS in ereb ve yehudilerle olan elaqelerine menfi tesir edeceyi bolunmeni reallasdirmanin ise yalniz herbi quvveden istifade etmekle mumkun ola bileceyi ve bolunmenin BMT nin prinsipleri ile de uygun dusmeyeceyi bildirilirdi 143 Lakin 3 oktyabr gunu Xarici Isler nazirinin ofisinde kecirilen yuksek seviyyeli iclasda bolunmenin desteklenmesi qerari alindi Prezident Trumen de bolunmeni destekleyirdi Halbuki Trumene bolunme planina cavab olaraq Ereb Liqasinin ereb dovletlerine Felestin serhedlerine herbi quvve toplama telimati verdiyi bildirilmisdi 144 145 ABS Xarici Isler Nazirliyinde bolunmenin desteklenmesi qerarinin alindigi 3 oktyabr gunu BMT deki Seudiyye Erebistan ve Iraq daimi numayendeleri ABS numayendesini ziyaret ederek Sovet Ittifaqinin ereb olkelerine munasibetinden danismis ve ABS in yehudi dovletinin qurulmasina mane olmadigi teqdirde ereb olkelerinin Sovet Ittifaqi ile yaxinlasmasinin qacinilmaz olacagini bildirmisdi 146 Bir cox ereb olkesi de oktyabr ayi boyunca Felestin meselesinde ABS a xeberdarliq etmisdi Ereblerin bu tesebbusleri aralarinda tam birlik qurulmasi demek deyildi Ereb Liqasi Surasinin 7 15 oktyabr 1947 ci ilde Suriyada kecirdiyi iclasda Quds muftisi Haci Emin el Huseyni yehudilere qarsi mubarize aparmaq ucun muveqqeti Felestin hokumetinin qurulmasini istediyi zaman Hasimilerin hakimiyyeti altindaki Iordaniya ve Iraq buna qarsi cixdi Iordaniya krali Abdullah Quds muftisine her cur komeyin eleyhine idi Felestinde herbi herekat ucun istifade edile bilecek en guclu herbi quvve Kral Abdullahin Ereb Legionu oldugu ucun Abdullahin etirazlarina qarsi kimse ses cixarmadi 145 Lakin bir az sonra Abdullah Felestinin bolunmesi ucun sinonistlerle razilasdi 147 Komite muxtelif teklifler ve formullar barede calismaq ucun bir nece alt komiteler qurdu ve bu komitelerde hazirlanan hesabatlarin gunlerle muzakire edilmesine baxmayaraq hec biri lazimi ses coxluguna cata bilmedi 148 Bundan sonra ad hoc komite bez deyisiklikler etdiyi coxluq planini 25 noyabr 1947 ci ilde 25 lehine 13 eleyhine ve 17 biteref sesle qebul etdi Ad hoc komitenin 25 noyabrda qebul etdiyi qerar layihesi tovsiye xarakterli olaraq Bas Assambleyaya teqdim edildi 26 29 noyabrda muzakire edildi Bu muzakirelerde Felestin xalqinin oz taleyini ozunun teyin etmesine dair BMT konstitutsiyasinin temel prinsipine qarsi oldugunu esas goturerek Filippin Yemen Yunanistan Iran Misir Seudiyye Erebistan Suriya Livan Haiti Pakistan Kuba ve Iraq coxluq planina qarsi cixdi Ereb olkeleri federal Felestin dovletinin qurulmasini planlayan azliq planini destekleyen lakin ereb ve yehudi dovletleri icinde qarsi terefin azligindan en az miqdarda buraxilmasini nezerde tutan teklif ireli surse de ABS numayendesi azliq planinin ad hoc komitede redd edilmis oldugunu bildirerek ereb tesebbusunu redd etdi 149 150 151 Sovet Ittifaqi da bu teklife qarsi idi Sovetler de ABS ile birlikde bolunmeni mudafie edirdiler Neticede BMT Bas Assambleyasinda 1947 ci ilin 29 noyabr tarixinde saat 17 35 de kecirilen sesvermede coxluq plani Bas Assambleyanin 181 II A sayli qerari olaraq 13 eleyhine ve 10 biteref sese qarsi 33 lehine sesle qebul edildi s 153 154 155 Belelikle de BMT Felestinin yehudilerle erebler arasinda bolusdurulmesine qerar verdi Qeyd etmek lazimdir ki Sovet Ittifaqi BMT deki muzakirelerde bolunmenin en qati mudafiecilerinden olmus ve 29 noyabr 1947 ci il tarixinde de ABS ile birlikde bolunmenin lehine ses vermisdir ABS yehudileri desteklediyi ucun bolunmeni mudafie edirdi Lakin Sovet Ittifaqi ise yehudi eleyhdari idi Sovet Ittifaqinin esl isteyi Ingiltereni bu bolgeden cixarmaq ve yaranacaq guc boslugundan istifade etmek idi ABS in Sovet Ittifaqi ile birlikde bolunmeni desteklemesi diger olkelerin de movqelerine tesir etmis ve ekser olkeler bolunmenin lehine ses vermisdir 156 157 Sovet Ittifaqinin bolunme lehinde ses vermesi butun ereb olkelerinin hiddetlenmesine sebeb olmus ve Felestindeki toqqusmalar siddetlendikce ereb olkelerinde Sovet Ittifaqi elehinde numayisler kecirilmisdir Herbi quvveler RedakteMuharibeden evvel Redakte 1947 ci ilin sentyabr ayinda Haganahin 10 489 tufengi 702 yungul pulemyotu 2 666 submexaniki silahi 186 orta pulemyotu 672 eded 2 inclik mortari ve 92 eded 3 inclik mortari var idi 158 Kromvell tanki Uionston Corcill terefinden teftis edilerken 1944 cu il Yorksayr Birlesmis Kralliq 1946 ci ilde Ben Qurion basa dusdu ki muharibe baslanan zaman Yisuv hem Felestin ereblerine hem de qonsu ereb dovletlerine qarsi doyusmeli olacaqdir Buna gore de qerbde silah toplanmasi kompaniyasina baslandi ve bir nece ayda dusmenlerinin sahib oldugu silahlardan daha cox silah toplaya bildi Yisuv Britaniya mandati bitdikden sonra Felestine getirilmesi ucun Avropada ve ABS da silah anbarlari yaratmisdi ABS daki Yisuv uzvlerinden biri 3 Boeng B 17 Flying Fortress bombardmanci teyyaresini bunlardan biri 1948 ci ilin iyulunda Qahireni bombalamisdi Curtiss C 46 yuk teyyarelerini ve onlarla yari tekerlileri alaraq onlari boyamis ve kend teserrufati texnikalari kimi qeydiyyata sala bilmisdi Qerbi Avropada Haganah agentleri 50 eded 65 mmlik fransiz dag silahi 12 eded 120 mmlik mortar 10 eded H 35 yungul tank ve xeyli sayda yari tekerli texnikalar toplaya bilmisdi 1948 ci ilin may ayinin ortalarina qeder Yisuv Cexoslovakiyadan 25 eded Avia S 199 200 eded agir pulemyot 5 021 yungul pulemyot 24 500 tufeng ve 52 milyon gulle satin almisdi 159 Hemcinin butun ordunu temin ede bilmek ucun diger levazimatlar da temin edilmisdi Silah sursat Cexoslovakiyadan Balak emeliyyati cercivesinde getirilmisdi Havadan getirilen silah yuklerini dasiyan teyyareleri yehudi esilli ve ya qeyri yehudi esilli amerikali pilotlar idare edirdi Bu ucuslara kecmis ABS Hava Yuk Dasimalari Idaresinin ucus muhendisi Al Svimmer rehberlik edirdi Onun ohteliklerinden biri de Israil ordusu ucun pilotlarin yigilmasi ve onlara telimin kecilmesinden ibaret idi Ereblere ilk defe hava hucumunu etmis Lou Lenart kimi pilotlar onun yetirmesi idi O sonradan Israel Aerospace Industries in yaradicisi ve ilk rehberi olmusdur 160 Yisuv ereblerle muqayisede yeni ve ustun silah istehsal etme imkanlarina malik idi Onlar 1947 ci ilin oktyabr ayindan 1948 ci ilin iyul ayina qederki dovrde 3 milyon eded 9 mmlik gulle 150 000 eded Mills qranadlari 16 000 Sten silahlari ve 210 eded 76 mmlik mortarlar istehsal ede bilmisdiler 161 Hemcinin yehudiler Davidka mortarlarinin yenilenmis versiyasini da istehsal ede bilmisdiler Bu silahin istehsalinda yehudiler bezi noqsanlara yol vermisdiler lakin merminin partlamasi zamani yuksek ses cixarmasi ereblerin qorxmasina sebeb olurdu Umumilikde silah sursatin ekseriyyeti Ayalon Inistitutu terefinden istehsal olunurdu Burada Sten silahlari ucun 2 5 milyon gulle istehsal edilmisdi Muharibe bitdikden sonra ise butun bu gizli silah sursat istehsali emalatxanalari askar sekilde fealiyyete basladi ve Israel Military Industries in esasini teskil etdi 162 1920 1921 ci illerdeki ereb usyanlari 1929 cu il usyani 1936 1939 cu iller usyani ve II Dunya muharibesi regiondaki yehudileri yaxsi formada teskilatlanmaga sovq etmisdi 163 Haganahin mobil quvvelerinden olan HISH ivr חיל השדה azerb Sahe korpusu 2 000 neferlik daimi 10 000 neferlik ehtiyat 18 25 yaslilardan teskil olunmaqla quvveye sahib idi Yehudilerin elit herbi birlesmesi olan Palmaxda ise 2 100 neferlik daimi 1 000 ehtiyat quvve var idi Ehtiyat quvveler ayda 3 4 gun telim gorurduler ve sonra mulki heyata geri donurduler Bu mobil quvvelerden basqa qarnizon quvvesi olan HIM ivr Heil Mishmar azerb Muhafizeciler korpusu var idi Belelikle Yisuvun umumi canli quvvesi 15 000 18 000 doyuscu ve 20 000 qarnizon quvveleri olmaqla texminen 35 000 nefer idi 164 Butun bu quvvelere elave olaraq hec bir yeralti teskilatlanmaya qosulmayan ve II Dunya muharibesi zamani Boyuk Britaniya terefinden doyusen minlerle yehudi qadin ve kisi de var idi Muharibe zamani bu sexslerin coxu oz tecrubelerini doyuslerde tetbiq etdiler 165 Valid Xalidiye gore butun bu saydigimiz quvvelere elave olaraq yehudiler enenevi Yehudi dusergeleri polisine de malik idi Bu quvvenin sayi 12 000 nefer idi ve en boyuk taborlarindan biri Qadna Genclik taboru adlanirdi Bu birlesmelerin ekseriyyeti 1947 ci ilin dekabr ayina qeder telim gormusdu 1947 ci ilin 5 dekabrinda 17 25 yas arasi butun kisi ve qadinlar herbi mukellefiyyetli elan edildiler Bu qanunla 21 000 sexs herbi mukellefiyyetli oldu 166 Mart ayinin 30 da ise herbi mukellefiyyet qanunu genislendirildi Sonda ise 40 yasdan az olan butun kisiler ve 26 35 yasli yalniz qadinlar hamisi herbi mukellefiyyetli elan edildi 167 Fealiyyeti MI5 terefinden terrorizm kimi qiymetlendirilen Irqun ivr הארגון הצבאי הלאומי בארץ ישראל azerb Israil Torpaginin Milli Herbi Teskilati ingilisler terefinden izlenilirdi 168 1948 ci ilin martinda Yisuv 35 780 neferlik canli quvve ile say ustunluyune sahib idi 169 Bezi tarixcilere gore ereb doyusculerin sayi 12 000 nefer idi 170 Digerleri ise ereb quvvelerinin 23 500 nefer oldugunu bildirir Bu dovrki ereb quvvelerinin sayi Yisuvdan az ve yaxud da en yaxsi halda beraber idi Yisuv oz canli quvvelerinin boyuk hissesini seferber etse de ereblerin canli quvveleri oz ehalisinin cox kicik bir hissesini teskil edirdi Lakin muharibe boyunca Yisuv quvveleri davamli ve dramatik sekilde sabit qalmagi bacarmisdi 171 Benni Morrise gore 1947 ci ilin sonunda felestinliler artiq Yisuvun onlardan herbi baximdan cox guclu olduqlarini basa dusmusduler Bunu anlayaraq da Felestinin itirilmesi ile neticelenen muharibeye girmisdiler Muharibe baslayarken Redakte Israil hem ehali hem de erazi baximindan ozunden boyuk olan dovletlerle ehaletlenmisdi 172 Bu dovletlerin demek olar ki hamisi Israille dusmen munasibetde idi Lakin muharibenin baslandigi may ayi erefesinde ereblerin veziyyeti bir o qeder de yaxsi deyildi 173 Boyuk Britaniya Xarici Isler Nazirliyi ve FTB muharibenin sonunda ereblerin qelebe qazanacaqlarini dusunurdu 174 175 1948 ci ilin may ayinda israilli generallar oz hokumetlerine iki hefte icinde Tel Evivde tehlukesiz parad kecire bileceklerini bildirmisdiler 176 Sten yarimavtomatik tufengi Birlesmis Kralliq terefinden hazirlanan bu tufeng ilk defe 1941 ci ilde istifadeye verilmisdir 1960 ci illerden sonra istifadesi azalmisdir ancaq Azad Suriya Ordusu kimi bezi herbi qruplasmalar terefinden hele de istifade edilir Misir Iraq ve Suriyanin her biri herbi hava quvvelerine sahib idiler Misir ve Suriyanin tanklari var idi hemcinin bezi muasir artilleriya silahlarina da sahib idiler Muharibenin evvellerinde Haganahin Israil mexaniki silahlari artilleriyasi zirehli texnikasi anti tank ve ya anti teyyare silahlari tanklari ve herbi teyyareleri yox idi 158 177 Qisasi muharibenin evvellerinde 4 ereb dovletinin herbi texnika baximindan quvvesi Haganahin quvvelerinden xeyli guclu idi 178 May ayinin 12 i muharibenin baslamasindan 3 gun evvel David Ben Quriona herbi komekcileri terefinden bildirilmisdi ki yehudilerle ereblerin muharibe qelebe qazanma ehtimallari beraberdir 179 Ereb terefinde ise yehudilerin herbi gucu generallar terefinden xeyli sisirdilirdi Yisuv Israil quvveleri Redakte Muharibe dovrundeki quvveler Muharibedeki yehudi quvveleri barede menbeler muxtelif melumatlar verirler Karsa gore Balak emeliyyati neticesinde yehudilere Cexoslovakiyadan gonderilen silahin gelib catmasina qeder silah cox az idi ve her uc doyuscuye bir silah dusurdu 177 Palmaxda bele her iki doyuscuye bir silah dusurdu Kollins ve Pa Pierreye gore Haganah kagiz uzerinde 35 min esger yigmisdi lakin onlara vere bileceyi 20 000 tufengi ve sten silahi var idi 180 Valid Xalidiye gore ise yehudilerin xeyli silah sursati var idi Eyni zamanda Fransa dovleti de Air France e 13 maydan etibaren Israile yuk dasimaga icaze vermisdi Yisuv quvveleri 9 alay idi lakin Israil musteqilliyini elan etdikden sonra daha da boyuyerek 12 alaya catdi Her iki terefde de bu boyume prosesi musahide edilirdi Israil terefinde doyusculerin sayinin bu qeder artmasinin sebebi rehberlerin Israil cemiyyetini mukemmel formada seferber ede bilmesi ve her ay ortalama 10300 yehudi miqrantin olkeye gelmesi idi 181 1948 ci ilin sonlarinda Israil Mudafie Nazirliyini 60000 i doyusen olmaqla 88033 canli quvveye malik idi 182 Briqada Komandir Say 183 EmeliyyatlarQolani Mose Mann 4 500 Dekel emeliyyati Hiram emeliyyatiKarmeli Mose Karmel 2 000 Hiram emeliyyatiAlekandroni Dan Even 5 200 Latrun doyusu Hamentz emeliyyatiKiryati Mixael Ben Qal 1 400 Dani emeliyyati Hametz emeliyyatiQivati Simon Avidan 5 000 Hametz emeliyyati Barak emeliyyati Pleset emeliyyatiEtzioni David Saltiel Yeruselim doyusu Sfifon emeliyyati Yevusi emeliyyati Ramat Racel doyusuVII Zirehli Slomo SSamir Latrun doyusuVIII Zirehli Ishak Sadeh Dani emeliyyati Yoav emeliyyati Horev emeliyyatiOded Abvraham Yoffe Yoav emeliyyati Hiram emeliyyatiHarel Ishaq Rabin 1 400 Nacson emeliyyati Dani emeliyyatiYiftac Yiqal Allon 4 500 Yiftah emeliyyati Dani emeliyyati Yoav emeliyyati Latrun doyusuNecef Nahum Sariq 2 400 Yoav emeliyyatiMuharibenin baslamasindan sonraki quvveler Fransa Cexoslovakiyadan gelen ve silah dasiyan teyyarelerin onun nezaret etdiyi eraziye enmesine icaze verdi Bundan sonra ise Israile gonderildiyi melum olan 2 silah yuklu obyektin catdirilmasina icaze verdi Cexoslovakiya muharibe zamani Israile minlerle vz 24 tufengi MG 34 ve ZB 37 pulemyotlari milyonlarla sursat gondermisdi Cexoslovakiya hemcinin herbi teyyareler de vermisdi ki bura 10 eded Avia S 199 doyus teyyaresi de daxil idi Haganah Avropa boyunca limanlarda silah dasimaq ucun yuk gemilerini hazir veziyyete getirmisdi Onlar silah dasinmasina baslamaq ucun Felestinde ingilis mandatinin muddetinin bitmesini gozleyirdiler 184 185 Israil hemcinin oz musteqilliyini elan etdikden sonra ingilislerin terk etdiyi herbi bazalarin tullanti toplanan yerlerinden tapdiqlari ehtiyatlar hesabina 3 Serman tanki da duzelde bilmisdiler 186 Haganah britaniyalilarin geri cekilmesi zamani yaranan qarisiqliqdan istifade ederek bezi silah anbarlarini da ele kecire bilmisdi Israilin VIII Zirehli briqadasina aid olan Serman tanklari 1948 ci il Ilk defe ABS terefinden 1942 ci ilde istifade edilen bu tanklar Ikinci Dunya muharibesinden sonra Asiya olkeleri terefinden istifade edilmisdir Birinci fasileden sonra 1948 ci ilin iyul ayina qeder Israil artiq donanma herbi hava quvveleri ve tank qosunlarini formalasdira bilmisdi 187 1948 ci ilin 29 iyununda yeni britaniyalilarin Hayfa limanini terk etmesine bir gun qalmis yehudilerle yaxsi munasibetde olan iki ingilis esgeri herbi bazadan iki Kromvel tankini qacirdaraq yehudilere verdi Bu iki tank Israil Mudafie Nazirliyinin zirehli qosunlarinin esasini qoymusdur 188 Ikinci fasileden sonra Cexoslovakiya Yuqoslaviya hokumeti ile razilasdiraraq orada terk edilmis Nasist Almaniyasi herbi hava limanindan ucmaqla Israile Supermarine Spitfire herbi teyyareleri de gondermisdir Cexoslovakiya Israile hemcinin Balak emeliyyati cercivesinde hava hucumundan mudafie silahlari da tedaruk etmisdir Ereb quvveleri Redakte Yerli qeyri nizami felestinli herbi birlesmelere elave olaraq muharibe zamani 5 ereb dovleti de oz nizami ordulari ile herbi toqqusmalara qosuldu Bunlar Misir Suriya Livan Iordaniya ve Iraq idi Seudiyye Erebistan ve Yemenden de gozlenilmez olsa da yardim gelmisdi Muharibe gecesi ereb qosunlarinin sayi 23 500 ile 26 500 arasinda idi 10 000 misirli 4 500 iordaniyali 3 000 iraqli 3 000 6 000 suriyali 2 000 EAO konullusu 1000 livanli ve bir nece yuz seudiyyeli Hemcinin felestinlilerin de birlesmeleri var idi Mandatliq dovrunde ereb ordularina ingilis ve fransiz zabitleri terefinden telim kecirilmisdi Muharibe zamani Ereb Legionunun komandiri general leytenant Ser Con Qlubb idi Suriya Cexoslovakiyadan Ereb Azadliq Ordusu EAO ucun silah sursat almisdi Lakin Haganahin mudaxilesine gore silah sursatin gonderilmesi hec vaxt mumkun olmadi 189 Iordaniyanin Ereb Legionu ereb quvveleri icerisinde en effektiv qosun novu idi Legiona britaniyali zabitler terefinden telim kecirilmisdi ve onlar terefinden de komandanliq edilirdi Legionun canli quvvesinin sayi 8 000 12 000 neferden ibaret idi Legion 4 mexanize edilmis bolmeden ibaret idi 40 artilleriya hissesi ve 75 zirehli texnika ile desteklenirdi 1948 ci ilin yanvarina qeder 3 000 neferlik Iordaniya Serhed Quvveleri de ereb ordularina qosuldu Ereb Legionunda 48 britaniyali zabit var idi 190 Legionun komandani Qlupp pasa oz ordusunu bu formada teskil etmisdi Herbi diviziya Komandan 191 192 Rutbe Emeliyyatlarin herbi zonasiBirinci korpus I ve III alaylar Dezmond Qoldie Polkovnik Nablus herbi zonasiIkinci korpus V ve VI alaylat Sem Sidney Artur Kuk Polkovnik Destek quvveleriUcuncu korpus II ve IV alaylar Til Eston Polkovnik Ramallah herbi zonasiDorduncu korpus Ehmed Sudqi el Cundi Polkovnik Destek Ramallah Hebron ve Ramla Avia S 199 teyyaresi Ereb legionu 1948 ci ilin may ayinda muharibeye qosuldu yalniz Kral Abdullanin Iordaniyani muhafize etmek ucun secdiyi bolgelerde doyusdu Serqi Yeruselim ve Iordan cayinin qerb sahili Bu dovrlerde Fransa Isvecre silah sirketi terefinden Misir ve Iordaniyaya boyuk silah satisinin qarsisini aldi Iddia edilir ki bu satisi Boyuk Britaniya teskil etmisdi Iordaniya quvveleri cox gumanki ereb quvveleri arasinda en yaxsi telim gormus birlesme idi Diger ereb quvveleri strateji qerar verme qabiliyyeti ve taktiki manevralar ede bilmek bacarigina gore cox zeif idi 193 1948 ci ilde Iraq ordusunun sayi 12 alayda olmaqla 21 000 nefer idi Iraq Herbi Hava Quvvelerinin 100 teyyaresi var idi ve ekseriyyeti Britaniya istehsali idi Muharibenin baslangicinda Iraq 3 000 canli quvveden ibaret 4 alay 1 zirehli texnika taboru ve destek quvveler gonderdi Bu quvveler Iordaniyaya tabe etdirilmisdi Ilk iraqli quvveler general Nureddin Mahmudun rehberliyi ile 1948 ci ilin aprel ayinda Iordaniyaya catdi 193 1948 ci ilde Misir ordusu maksimum 40 000 nefer idi Misirin kisi ehalisinin 80 faizi herbi xidmet ucun yararsiz idi Hemcinin ordu oz serhedlerinden kenardaki quru emeliyyatlarini temin ede bilmek ucun maddi texniki teminat strukturlarina malik deyildi Muharibenin baslangicinda general mayor Ehmed Eli el Mvavinin rehberlik etdiyi 10000 neferlik canli quvve Felestine gonderildi Bu ordu 5 piyada taborundan bir eded ingilis yungul tanki Mk VI ve Matilda tanklarindan ibaret zirehli tabordan bir eded 16 eded 25 kqliq atici tabordan sekkiz eded 6 kqliq atici tabordan ve destek birlesmeleri olan orta menzilli pulemyot taborundan ibaret idi Misir Herbi Hava Quvveleri 30 dan cox Spitfiresden 4 Havker Hurricanesden ve yungul bombalarla guclendirilmis 20 eded C46s den ibaret idi Suriya ordusu muharibenin baslangicinda 12000 neferlik canli quvveye malik idi Ordu 3 piyada alayindan ve texminen bir tabor boyukluyunde olan zirehli texnikalardan ibaret idi Suriya Herbi Hava Quvveleri 10 u en son modellerden olmaqla II Dunya muharibesinde istifade olunan modeller 50 herbi teyyareden ibaret idi Fransa imzalanan muqavilelere baxmayaraq Suriyaya silah satisini dondurmusdu 194 1948 ci ilin 20 may tarixinde Yisuvun idare etdiyi torpaqlar Livan ordusu cemi 3500 neferlik canli quvve ile en kicik ereb ordusu idi 177 Gelbere gore 1947 ci ilin iyun ayinda Ben Qurion Livandaki marunilerin dini rehberleri ile Livan ordusunu muharibeden kenarda saxlamaq barede razilasmisdi 195 Roqan ve Slaime gore 1 000 neferlik Livan ordusu Qalileenin simalinda Israile qarsi doyusmusdur Israil buradaki Livan ordusunu meglub etmis ve muharibenin sonuna qeder Livanin cenubunu tuta bilmisdi Birinci fasileden sonra ereb quvveleri bu merhelede Misir ordusu 135 tank ve 90 artilleriya hissesi ile guclendirilmis 20 000 canli quvvelik ordu ile muharibede istirak etmisdir 193 Birinci fasileye qederki dovrde Iraq quvvelerini 10 000 e qeder artirmisdi 169 Sonda ise iraqli esgerlerin sayi 18 000 nefere catmisdi 193 Seudiyye Erebistani bir nece yuz konullunu ereb quvvelerine qosulmaq ucun gondermisdi 1948 ci ilin fevralinda 800 tayfa uzvu Neqevi tutmaq ucun Aqaba seheri etrafinda cemlesmisdi Lakin Iordaniya krali Abdullanin onlara oz erazisinden kecmeye icaze vermemesinden sonra hemin tayfa uzvleri Misire kecdiler 189 Seudiyye quvveleri muharibe boyunca Misir ordusu komandanligina tabe idi 196 ve saylari 1200 e catmisdi 197 1948 ci ilin iyulunda Seudiyye quvveleri Misir ordusunun daxilinde 3 alay teskil edirdiler ve muharibe zamani Qezze ve Refah seherlerinin qorunmasi onlara tapsirilmisdi 189 Bu erazi Yoav emeliyyati zamani agir sekilde bombardman hucumuna meruz qaldi Daha sonra ise dekabr ayindan novbeti ilin yanvar ayina qeder davam etmis Refah doyusleri bas verdi 1949 cu ilin 24 fevralinda imzalanmis ateskes ile 4 000 ereb doyuscusu Qezzeden cixdi Seherden cixan quvvelerin icinde seudiyyeliler de var idi Onlar El Aris seherine oradan ise Seudiyye Erebistanina geri donduler 189 Birinci fasileye qederki dovrde Sudan 6 birlesmeni Misir herbi komandanliginin tabeliyine vermisdi Yemen de kicik birlesmeni doyusmek ucun gondermisdi Muharibede Israil eleyhine doyusmek ucun bezi merakesliler de gelmisdi 198 Silahlar Redakte Her iki teref daha cox II Dunya muharibesinden qalma silahlarla silahlanmisdi Misir bezi Britaniya Suriya ise Fransa istehsali silah sursata sahib idi Israil terefi ise Almaniya Cexoslovakiya ve Britaniya istehsali silahlardan istifade edirdi 199 Tip Ereb ordulari ISQTanklar Matilda tanklari R 39s FT 17s R35s Panzer IV Fiat M13 40 Serman M4 M 22 Vickers MK 6 Kromvell tanklari H39s Serman M4ZT PDM II Dunya muharibesi dovrune aid Britaniya yuk masinlari Humber Mk III amp IV Automitrailleuses Dodge Bich tipli improvize edilmis zirehli masinlar yuk masinlari Marmon Herrington zirehli masinlari Universal Karrierler Lloyd Toving Karrierler II Dunya muharibesi dovrune aid Britaniya yuk masinlari zirehlendirilmis masinlar yuk masinlari Vayt M3A1 Scout Kars Daimler zirehli masinlari M3 Half tracklar IHC M14 Half tracklar M5 Half tracklarArtilleriya Mortarlar 25 mmlik anti tank silahlari ile guclendirilmis Bren dasiyicilari Lorraine 38L 2 pounderlik anti tank silahlari 6 pounderlik anti tank silahlari Mortarlar 2 duym 51 mm Britaniya mortarlari 65 mmlik fransiz hovitzerleri Napoleoncikler 120 mmlik fransiz mortarlari Davidka mortarlariHava quvveleri Spitfires T 6 Texans C 47 Dakotas Hawker Hurricanes Avro Ansons Spitfires Avia S 199 B 17 Flying Fortressler P 51 Mustanqlar C 47 DakotalarKicik silahlar Lee Enfield tufengleri Bren silahlari Sten silahlari MAS 36s Sten silahlari Mills bombalari Karabiner 98k Bren silahlari MG 34 pulemyotlari Lee Enfield tufengleri Molotov kokteylleri PIAT anti tank piyada silahlariMuharibenin sebebleri RedakteDiplomatik munasibetler Redakte Ingiltere Bas Assambleyanin 29 noyabr 1947 ci ildeki qerari ile dekabr ayindan etibaren Felestindeki ordusunu yavas yavas geri cekmeye basladi Buna gore yehudiler bolunme qerari ile ozlerine ayrilan torpaqlari Ingiltere cekilmemisden evvel ele kecirmek ve erebler de buna mane olmaq ucun herekete kecdi Bas Assambleyanin qerari verildikden derhal sonra Felestinde ereb yehudi toqqusmalari basladi Yeni 1948 1949 Birinci Ereb Israil muharibesi 1947 ci ilin sonundan baslanmisdir deyile biler 200 Diger terefden BMT nin bolunme qerari ereb olkeleri arasinda genis etirazlara sebeb oldu Iraq XIN rehberi Fadil Camali 11 dekabr 1947 ci il gunu Vasinqtonda XIN resmileri ile kecirdiyi gorusde ereblerin bolunmeni qebul etmekdense olmeyi sececeylerini bildirdi 201 Misir Iraq Suriya Livan Iordaniya Seudiyye Erebistani ve Yemen XIN rehberleri 8 12 dekabr 1947 ci ilde Qahiredeki goruslerinin sonunda yaydiqlari beyanatda BMT nin qerarina qarsi mubarize aparmaqda qerarli olduqlarini Allahin raziligi ile bu mubarizeni ugurlu bir neticeye catdiracaqlarini bolunmeye mane olmaq ucun sert qerarlar qebul etdiklerini bolunme qerarinin ozunu mudafie prinsipinin pozulmasi oldugunu bolunme qerari ile yarim milyon erebin yehudi boyundurugu altina gireceyini bildirirdiler 200 Bundan elave Suriya da telim gormus 3 000 neferlik konullu ordu ile 10 000 tufeng ve yungul silahla lazimi sursatin Felestine gonderilmesine qerar verildi 202 Felestin erebleri xaricinde suriyali ve iraqli konullulerin de qatildigi bu orduya Ereb Qurtulus Ordusu deyilirdi 1948 ci ilin fevralinda Ereb Liqasi Qahirede bir daha toplandi Herbi meselelerin muzakiresinden elave bu iclasda qerb olkelerine qarsi neftin de silah olaraq istifade olunmasi meselesi ortaya cixdi Beleki qerb olkelerine yeni neft imtiyazlari verilmeyeceyi hemcinin yeni neft boru xettlerinin insasina icaze verilmeyeceyi qerari qebul edildi Lakin bu hele neft embarqosu deyildi 202 Ereb Liqasi 10 aprel 1948 ci ilde Qahirede yeniden toplandi Toplanti baslayan kimi Iordaniya ile Misir arasinda mubahise yarandi Iordaniya temsilcisinin mandat sistemi sona catan kimi Ereb legionunun Felestine gireceyini bildirmesi Misirin siddetli etirazi ile qarsilandi Hem Misir hem de diger ereb dovletleri Iordaniyanin Felestini tabe etmesine qarsi idiler Lakin herbi baximdan da en guclu birlik kimi Ereb legionu qebul edilirdi Buna gore Misir Ereb legionunun Felestini tutmasinin muveqqeti olmasini ireli surse de iordaniyalilar Felestinin Iordaniyanin hinterlandi oldugunu bildirdiler 203 Mart ayinda yehudilerin ereblerle toqqusmalarda elde etdiyi ugurlara gore Ereb Liqasi 24 25 aprelde Ammanda yeniden toplandi Edilen aciqlamada iclasin meqsedinin Felestin ereblerini xilas etmek ucun plan hazirlamaq oldugu bildirilirdi 204 Sonda Suriya Iraq ve Livan herbcilerinin 8 maydan etibaren konullu adi altinda Felestine getirilmesi qerara alindi Iordaniya parlamenti de 26 aprelde Ereb Legionunun Felestine gonderilmesine ses verdi Bu zaman Iordaniya krali Abdullah verdiyi aciqlamada Felestini qurtarmaq serefi mene qismet olmusdur deyirdi 205 Muharibe ise resmen 15 may 1948 ci ilde baslayacaqdi Ben Yehuda kucesindeki terror hadisesinden sonra cekilmis sekil Hadise zamani 53 nefer heyatini itirmisdir Toqqusmalar Redakte Hele muharibe resmi sekilde baslamamisdan evvel Felestinde ereblerle yehudiler arasinda bas veren toqqusmalar mutemadi hal almisdi Dekabr ayinda baslayan bu toqqusmalarin 1948 ci ilin yanvar ayindan etibaren siddetlenmesinde Ingilterenin 1 yanvar 1948 ci ilde etdiyi aciqlamada 15 may 1948 ci ilde Felestinden cekileceyini bildirmesi boyuk rol oynamisdir Dekabr ayindan baslayan toqqusmalarda yehudiler 1948 ci ilin fevralina qeder olan dovrde esas etibarile mudafiede qalaraq Tel Eviv Hayfa ve Quds kimi seherleri ve bunlara gelen esas yollari tutmusdur Hucum eden teref ise daha cox erebler idi Boyuk Britaniyanin Mustemlekeler Nazirliyinden verilen melumata gore 30 noyabr 1947 1 fevral 1948 ci iller merhelesinde meydana gelen toqqusmalarda 427 i ereb 381 i yehudi ve 56 i da ingilis olmaqla 864 nefer olmus ve 1035 ereb 725 yehudi 181 i de ingilis olmaqla 1941 nefer de yaralanmisdi Qudsdeki ingilis herbi komandanligi terefinden 1 mart 1948 ci ilde verilen melumata gore ise 30 noyabr 1947 1 mart 1948 ci iller dovrunde olu sayi 1 378 ve yarali sayi 3 000 den cox olaraq gosterilmekde idi 206 Mart ayi boyunca olu ve yarali sayinin artmasi toqqusmalarin ne derecede siddetlendiyini gostermekdedir Aprel ve may aylarinda toqqusmalar daha da sert oldu Aprel ayi toqqusmalarinin en muhum hadisesi yehudilerin etdiyi Deir Yasin qetliamidir Mart ayinda erebler Qudsu muhasireye almaga baslamisdi Qudsde ise 100 000 e qeder yehudi var idi Yehudiler muhasireni yarib Quds yehudilerine catmaq ucun Qudse geden yollardaki bir cox ereb kendlerini ele kecirdikden sonra Irqun ve Stern uzvleri 9 aprel gecesi Quds yaxinligindaki Deir Yasin kendine hucum etdiler Kendi ele keciren Irqun ve Stern uzvleri hamile qadinlarin ve usaqlarin da daxil oldugu 250 e qeder erebi oldurdu Ereb Ali Surasi ise sonradan kende geldiyi zaman bildirmisdi ki 250 nefer olu olaraq tapilmis 100 200 arasi sexs ise itkin dusmusdur Hadisenin yayilmasi o qeder reaksiyaya sebeb oldu ki Haganah etdiyi aciqlamada bas vermis qetliam ile elaqesinin olmadigini bildirmisdi Yehudi Agentliyi de 12 aprelde verdiyi metbuat konfransinda Deir Yasin hadisesini dehset ve nifretle qarsiladigini bildirmisdi 207 Erebler de Deir Yasin qetliamini qarsiliqsiz buraxmadilar Iordaniyanin Ereb legionu 13 mayda Qudsun cenubunda olan Qfar Etzion yehudi seherciyinin merkezini ele kecirmisdi Bundan sonra orada olan 27 i qadin olmaqla 127 nefer 3 nefer istisna olmaqla ereb kendlilerine tehvil verildi Onlar da butun yehudileri oldurduler 208 10 aprelden etibaren Quds ucun toqqusmalar baslamisdi Bir diger boyuk mubarize ise Hayfa limani ucun gedirdi Hayfada xeyli ereb ehalisi var idi Hayfa limaninin ehemiyyetine gore her iki teref de buranin nezaretini ele kecirmek isteyirdi Siddetli toqqusmalar sonunda erebler 22 aprelde limandan geri cekilmeye basladilar Bes gun erzinde limandan 15 000 ereb kocuruldu Daha evvelki toqqusmalar zamani ise seherden 40 000 ereb kocmusdu Umumiyyetle 14 maya qeder Teberiyye Safed Samax Hayfa ve Yafa yehudilerin eline kecmisdi Bu esnada ABS movqeyini deyisdi Bolunmenin ise yaramadigini goren Trumen 25 martda Felestinin BMT nin muveqqeti olaraq hakimiyyeti altina girmesini teklif etdi 209 ABS bu meselede 47 maddelik razilasma layihesi de hazirladi ABS in bu teklifi Bas Assambleyanin iclasinda boyuk mubahiselere sebeb oldu ve 13 maya qeder olan muzakireler sonunda lazimi desteyi toplaya bilmedi Ingiltere ve Fransa bu plani desteklemedi ve yehudiler de bolunmeden imtina edildiyi ucun narazi idiler 210 Erebler ise 29 noyabr 1947 ci il tarixli bolunme qerarinin quvveden salinacagi teqdirde ABS in teklifini qebul edeceklerini bildirdiler Sovet Ittifaqi ise Felestin ucun BMT nin mandatini ireli surmekle ABS i bolunme planini mehv etmekde ve Felestini ABS ve ya Anqlo Amerikan bazasi halina getirmek istemekde ittiham etdi 211 Ereb yehudi toqqusmalarinin aprel ayindan etibaren siddetlenmesinden sonra Tehlukesizlik Surasi 17 aprelde butun tereflerden her cur herbi herekati siddeti terrorizmi dayandirmagi silahli sexsler ve ya qruplari Felestine getirmekden qacinmaga cagirirdi 23 aprel tarixli qerar esasinda ise Tehlukesizlik Surasi uzvlerinden Qudsde konsullugu olan olkelerin qatildigi Felestin Danisiqlar Komissiyasi teskil etdi Lakin ne ateskes teklifini ne de Danisiqlar Komissiyasini dinleyen olmadi Ingilterenin Felestin uzerindeki mandat hakimiyyeti ozunun daha evvel aciqladigi kimi 14 15 may gecesi saat 24 00 da sona catirdi 14 may gunu Felestindeki ingilis mandat hakimiyyetinin sona catmasindan bir nece saat evvel Tel Evivde toplanan Yehudi Milli Surasi Vaad Leumi yaydigi beyannamede Israil dovletinin quruldugunu elan etdi 212 Beyannamede qeyd edilmisdi Eretz Israil yeni Israil olkesi yehudi milletinin yarandigi yerdir ve yehudi milleti ilk defe burada dovlet olmusdur Biz Israil olkesindeki yehudi cemiyyetinin ve Sionist herekatinin numayendesi olan Xalq Surasinin uzvleri olaraq tebii ve tarixi haqqimizi istifade ederek Eretz Israilde bundan sonra Israil dovleti deye taninacaq olan yehudi dovletinin quruldugunu elan edirik 213 Beyanatda BMT nin uzvluyune qebul istenilir Israil dovleti icinde qalacaq olan ereblerin tam ve beraber vetendasliq haqlarina sahib olacaqlari bildirilir ve ereb olkeleri ile de sulh munasibetlerinin qurulmasi arzusu vurgulanirdi Beyannamede 37 neferin imzasi ile 5 Iyar 5708 tarixi yeni 14 may 1948 tarixi gosterilirdi Musteqilliyin elani ile birlikde Ben Qurion rehberliyinde 13 neferlik kabinet quruldu Muveqqeti Israil hokumeti adini alan bu kabinetde Ben Qurion Mudafie naziri vezifesini de oz ohtesine goturmusdu Mose Sertok ise XIN rehberi idi 214 Yehudilerin musteqillik elan edeceyi Trumene evvelceden bildirildiyinden ve XIN in Orta Serq dairesinin demek olar ki butun iscilerinin buna qarsi oldugundan 215 XIN in ona mane olmasina icaze vermemek ucun 216 Israil dovletinin elan edilmesinden tam 11 deqiqe sonra prezident Trumen Israil muveqqeti hokumetinin de fakto tanindigini metbuat katibi vasitesile ictimaiyyete elan etdi 217 ABS i 2 gun sonra Sovet Ittifaqi izledi ve 17 mayda Israili tanidilar Sovet Ittifaqi bu suretle aciqca ereblere qarsi cebhe almis olmaqda idiler Bu munasibetlerini muharibe zamani daha da qetilesdirmisdi Sovet Ittifaqindan sonra 18 mayda Polsa ve Uruqvay 19 mayda Cexoslovakiya ve Yuqoslaviya 24 mayda ise CAR da Israili dovlet kimi tanidi 218 Gedisati RedakteBirinci merhele Redakte Israilin qurulusunun elanindan bir nece saat sonra 14 15 may gecesi Misir Iordaniya Suriya Livan ve Iraq quvveleri uc istiqametden Felestine girmeye basladi 219 Birinci istiqamet cenuba idi Bu istiqametde Misir piyada ve zirehli quvveleri Neqev terefden sehraya girmeli idi Ikinci olaraq serqde Iordaniyanin Ereb legionu Seria cayini kecerek Felestine girmeye ve Cerico istiqametinde irelilemeye basladi Ucuncu olaraq da Suriya ve Livan quvveleri simaldan Felestine daxil olmaga basladi Herbi strategiya baximindan bu quvvelerin Celile ve Teberiyyeni almalari lazim iken bunun ucun hec ne etmemis ve buralari Israil nezaretinde saxlamisdilar 220 221 222 Misir Suriya Livan ve Iraqin gonderdiyi quvvelerin cox idi Lakin bunlar yaxsi telim gormemisdi Misir ordusu muxtelif intizamsizliq ve ozbasinaliga gore hec de yaxsi veziyyetde deyildi Israil en cox Iordaniyanin Ereb legionundan cekinirdi Hemcinin II Dunya muharibesi zamani Almaniya terefinden doyusmus ve 1936 1939 cu illerde Felestindeki ereb muqavimetinine rehberlik eden Fevzi Kavukcunun rehberliyindeki Felestin Azadliq Ordusu da var idi Yakov Dori rehberliyindeki Israil quvveleri ise II Dunya muharibesinde ingilislerle doyusmus 32000 yehudi ile Haganahin quvvelerinden ibaret idi Irqunda qeyri qanuni teskilati olaraq 15 mayda ozunu buraxdi ve Israil ordusuna qatildi Orduya komekci xidmetleri qadinlar oz uzerine goturmusdu hemcinin yasayis meskenlerinin qorunmasini mulki sexslerden teskil edilmis Mishmar teskilati oz uzerine goturmusdu Ingiltere ve Amerika muharibenin uzanmasina mane olmaq ucun Felestin sahillerini blokadaya alib Felestine silah satisina embarqo qoyarken Sovet Ittifaqi Cexoslovakiyadan Israile yungul toplar ve avtomatik silahlar gondermeye balsamisdi Hemcinin butun dunyadaki yehudiler Israil ucun boyuk yardim kompaniyasi baslatmisdi Yehudi quvvelerinin ilk vezifesi ereb ordularinin hucumlarinin qarsisina almaq idi Ilk baslarda erebler ustunluyu ele ala bilmisdi Lakin Felestine yehudi miqrantlarinin ve yuklerinin gelmesine britaniyalilarin mane olmasi sonlandiqdan sonra yehudi quvveleri insan ve silah gucu baximindan suretle boyumeye basladi Bu da Haganahin yari herbi birlesmeden esl ordu olmasina serait yaratdi Muharibenin ilk vaxtlarinda esas is Haganahla diger kicik yehudi teskilatlari olan Irqun ve Lehinin uzerine dusurdu 26 may 1948 ci ilde Israil Mudafie Quvveleri yaradildi ve bu orqan butun yehudi quvvelerini merkezi herbi hakimiyyeti altinda birlesdirdi Israil esgerleri Nirimde Israil esgerleri Neqbada Ereb quvvelerinden en boyuku olan Misir cenubdaki erazilerin bir hissesini tutmusdu 15 may 1948 ci ilde misirliler agir artilleriyadan ve zirehli texnikadan istifade ederek iki yasayis meskenine hucum etdiler Nirim ve Kfar Darom 223 Misirliler siddetli muqavimetle qarsilasdi ve geri cekilmeye mecbur oldular 19 mayda misirliler Yad Mordecay yasayis menteqesine hucum etdiler Bu yasayis menteqesini yalniz 100 tufeng orta olculu pulemyot ve PIAT anti tank silahlari ile silahlanmis 100 yehudi qoruyurdu Hucum eden misirlilerin sayi ise 2500 nefer idi ve guclu artilleriyaya zirehli texnikaya ve herbi hava quvvelerine sahib idiler 5 gun davam eden hucumun neticesinde Misir ordusu agir itkiler verdi ve geri cekilmeye mecbur oldu 224 Misir ordusu iki esas istiqametde irelileyirdi Onlardan biri sahil ile simala dogru indiki Qezze kecidi ile irelileyirdi Diger istiqamet ise serq terefe Beersebaya dogru idi Muhasireye dusmemeleri ucun misirliler bir sira yehudi yasayis menteqesini muhasireye aldilar Yerli yehudiler ozlerinden defelerle cox ve yaxsi silahlanmis misirlilere qarsi ugurla mudafie olundular Neticede onlar Israil Mudafie Quvvelerinin Qivati alayinin Tel Evive geden Misir ordusunun qarsisini almasi ucun cox vacib vaxt qazandilar 28 mayda misirliler yeniden hucuma kecdiler Onlar Isdudun simalindaki dagidilmis korpude dayanmisdilar Qivati birliyinin bu hucumdan xeberi var idi lakin Misire qarsi ordu gonderilmemisdi Misirliler ise buradan birbasa Tel Evive dogru hucum etmeye planlayirdilar ve umid edirdiler ki bu yolda qarsilarina hec bir Israil quvvesi cixmayacaq 225 29 maydan 3 iyuna qeder Israil quvveleri Pleset emeliyyati ile misirlilerin simala dogru hucumunun qarsisini aldilar Israillilerin ilk hucum emeliyyati hava hucumu oldu Beleki 4 Avia S 199 teyyaresi Isdud yolunda 500 zirehli texnikadan ibaret Misir konvoyuna hucum etdi 70 kqliq bombalarla hucum eden Israil herbi hava quvvelerinin qisa muddet sonra mexaniki silahlari istifadeye yararsiz hala dusse de onlar Misir texnikalarini mehv ede bildiler Israil teyyarelerinin ise ikisi vuruldu ve pilotlari olduruldu Israilin bu hucumu Misirin meglubiyyeti ile neticelendi ve onlar insiyativi itirdiler Yeniden qruplasa bildikde ise insiyativ artiq Israilin eline kecmisdi Novbeti hava hucumundan sonra tereflerin her ikisi top atislarina baslamisdi Qivati alayinin hucumu ise misirliler terefinden def edilmisdi QIvati alayinin hucumu ile misirliler oz muharibe strategiyalarini hucumdan mudafieye deyisdiler 226 6 iyunda misirliler Nitzanime hucum etdiler Nitzanim Majdalla indiki Askelon Isdud arasinda yerlesir Nitzanim doyusunde israilli doyusculer 5 gun muqavimet gosterdikden sonra teslim oldular En agir doyusler Yeruselim ve Yeruselim Tel Eviv yolunda Iordaniyanin Ereb legionu ile Israil quvveleri arasinda bas verdi Misirlilerin irelileyisinin qarsisini almaq ucun Israil terefi Latrun qalasini mutleq tutmali idi Qala Yeruselime Qudse geden yol uzerindeki yukseklikde yerlesirdi Ereb legionu ise burani artiq tutmusdu ve Latrun monastrinin da tutulmasi ile iordaniyalilar Yeruselim yehudilerine geden erzaq ve silah sursat yolunu kese bildiler Israilliler Latrun qalasini tutmaq ucun 24 maydan 18 iyula qeder aramsiz hucumlar edirdiler Ereb legionu Latrun qalasina olan hucumlari def ede bilirdi Israil bu hucumlar zamani 586 nefer itirmisdi Olenlerin arasinda general Miki Markus da daxil idi Ereb leginunun itkisi ise 90 nefer olmusdu 200 nefer ise yaralanmisdi 227 Muharibe zamani yol tikintisi Buldozer Burma yolu nda yuk masinini dartir Erazinin xeritesiIsrail Yeruselimini yalniz Birma yolu adlandirilan yol xilas ede bildi Bu yol israilliler terefinden muhasirede olan Yeruselime erzaq ve silah sursat dasinmasi ucun duzeldilmisdi ve yola yalniz Israilin maddi texniki teminat masinlarinin daxil olmasina icaze verilirdi 228 May ayinda yolun kececeyi yerdeki iordaniyali snayperler temizlendi ve 14 iyunda yolun tikintisi sona catdi Lakin 1 2 iyundan etibaren yoldan istifade edilirdi Iordaniyalilar yolu ele kecirmek isteseler de buna nail ola bilmediler Lakin onlar xeyli yol tikintisinde calisan israillini oldure bilmisdiler meselen 9 iyun gunu yola hucum zamani 8 israilli oldurulmusdu 18 iyulda Haerl alayi Birma yolunu qorumaq ve genisletmek ucun Latrunun cenubundaki 10 kendi tutmusdu Ereb legionu Latruna olan Israil hucumunu def etdikden sonra ozu de eks hucuma kecdi ve muveqqeti de olsa Beyt Susin ve Gezer erazisini tuta bildi 229 Iordaniya topculari Yeruselimi bombalayir Ereb legionunun esgeri dagidilmis Hurva sinaqoqunun xarabaliqlari uzerinde dayanib 230 Yeruselimin yehudi ehalisi Iordaniya hucumundan qacir Yeruselim Yehudi Universitetinin riyaziyyat uzre professoru Maykl Fekete Yeruselimin muhasiresi zamani Iordaniyalilar Latrunda Yeruselime geden maddi texniki teminat yollarini kesmisdiler Bezi lezazimatlar xususen silah sursat hava yolu ile sehere gonderilirdi Seherde Israil quvveleri erzaq ve su baximindan ciddi sixinti yasayirdi 231 Kral Abdullah Ereb legionun komandani olan Qlubb pasaya 17 mayda Yeruselime hucum etmek barede emr verdi Ereb legionu gundelik 10 000 artilleriya atesi ile sehere hucum etdi 19 28 may arasinda bas vermis seher doyusleri neticesinde erebler Israil quvvelerini erebler yasayan mehellelerden ve Kohne Seher adlanan yerdeki yehudi mehellelerinden geri oturda bildiler 1 500 nefer yehudi sakin qovuldu yuzlerlesi ise hebs edildi 232 22 mayda ereb quvveleri Ramat Racel kibbutzuna hucum etdi Doyus zamani 31 iordaniyali ve 13 israilli oldu Ramat Racelin mudafiecileri geri cekilmeye mecbur oldular lakin seheri gun hucum ederek seherin bir hissesini ele kecire bildiler Radar Hill de iordaniyalilar terefinden tutuldu Iordaniyalilar 26 na qeder ellerinde saxlaya bilecekleri bu seheri almaq ucun doyusde 2 nefer itki vermisdiler Israilliler ise 19 nefer itirmisdi Harel alayi bu seheri ele kecirmek ucun 23 defe hucum etse de bu hucumlarin hamisi ugursuzluqla neticelendi Hucumla eyni gunde ABS in Yeruselimdeki konsul generali Tomas C Vasson olduruldu Onun kim terefinden ve niye oldurulmesi hele de mubahiselidir 1948 ci ilin oktyabr ayinin ortalarinda Harel alayi Yeruselim koridorunu mudafie etmek ucun Ha har emeliyyatina basladi Israil herbcileri Afulada Iraq quvveleri iki piyada ve bir zirehli alaydan ibaret idi Onlar Simali Iordaniyadaki Iordaniya cayindan kecerek Israil yasayis menteqesi olan Gesere hucum etdiler Lakin bu hucum ugursuzluqla neticelendi 233 Bu ugursuzluqdan sonra iraqli herbciler ereb seherleri olan Nablus Cenin ve Tulkarm arasinda strateji ucbucaq da yerlesdirildiler 25 mayda Netanyaya dogru hereket ederken ise israilliler terefinden dayandirildilar 29 mayda israillilerin hucumlari basladi Ceninde 3 gun boyunca davam eden doyusun neticesinde iraqlilar oz movqeylerini qorumagi bacardilar 234 25 mayda iraqlilar Tulkarmdan hucum ederek Geulimi tutdular ve Tulkarm Netenya yolu uzerinde olan Kfar Yona ve Eyn Vered menteqelerine catdilar Iraqlilarin bu hucumlari Alexsandroni alayi terefinden dayandirildi ve onlar Geulimi geri aldilar Karmeli ve Qolani alaylari ise Cenini geri almaq ucun 31 mayda hucum etdiler lakin onlarin bu hucumlari iraqlilar terefinden def edildi Suriyanin R 35 tanki Deganiya Alefi dagidir 14 mayda Suriya quvveleri Felestine daxil oldu Suriya quvveleri I Piyada alayindan ve onlari destekleyen zirehli tabordan ibaret idi Zirehli taborda zirehli masinlar fransiz R 35 ve R 37 tanklari var idi Suriya prezidenti Sukri el Quvvetli ordusuna muracietinde onlara sionistleri mehv etmeyi emr edirdi David Ben Qurion ise kabinetdeki cixisda bildirirdi ki veziyyet cox gergindir Yeteri qeder tufeng yoxdur yeteri qeder agir silah yoxdur 235 15 mayda Suriya quvveleri Qaliley golunun cenub ve serq sahillerine dogru herekete basladilar ve Samaxa onun qonsulugundaki Saar Haqolana Eyn Geve hucum etdiler Lakin yerli sakinler terefinden meglub edildiler Novbeti gun tanklarin da komeyi ile edilen hucum ugurlu oldu ve Samax 18 mayda tutuldu Bundan sonra Suriya quvveleri terk edilmis Hagolana da daxil oldular 236 21 mayda Suriya quvveleri Degania Alefde Karmeli alayinin bezi quvveleri terefinden guclendirilmis yerli mulki ehali terefinden dayandirildi Yerli ehali molotov kokteylleri el bombalari ve 1 eded PIAT ile Suriya zirehli texnikasinin qarsisini ala bilmisdiler Molotov kokteyli ve el bombasi ile partladilmis Suriya tanki hele de bu kibbutzda saxlanilir Yerde qalan Suriya quvveleri ise novbeti gun Israilin Napoleoncik dag toplarindan ates acmasi ile geri cekildi Bu Israil quvvelerinin muharibede ilk defe artilleriyadan istifade etmesi idi Deganiasdaki meglubiyyetden sonra suriyalilar Samaxi terk etmeye mecbur oldular Tarixcilerin iddiasina gore suriyalilarin meglub olmasinin esas sebebi onlarin israillileri gozlerinde kiciltmeleri idi Onlar ele dusunurduler ki israilliler cox zeifdirler ve ereb ordusu qarsisinda dayana bilmezler 6 iyunda Ereb Azadliq Ordusunun iki alayi ve Livan ordusu El Malikiyyeni ve Qadasi tutdu Bu demek olar ki Livan ordusunun muharibedeki yegane hucum emeliyyati oldu 237 6 iyunda Suriya quvveleri Mismar Hayardene hucum etseler de meglub oldular 10 iyunda ise Mismar Hayarden suriyalilar terefinden tutuldu Bundan sonra onlar esas yola hucum etdiler lakin onlarin bu hucumu Oded alayi terefinden dayandirildi 238 Bundan sonra suriyalilar mudefie movqeyi aldilar ve yalniz bir nece kicik miqyasli hucum emeliyyatlari teskil etdiler Kaukci Ereb Azadliq Ordusu komandiri Ereblerle yehudiler arasinda toqqusmalar 1947 ci ilden baslamisdi Bu toqqusmalar esasen Liddada el Ramlada Yeruselimde ve Hayfada gedirdi 23 mayda Aleksandroni alayi Tanturani ve Hayfanin cenubunu ereblerden aldi 2 iyunda ise Cihad Ordusu komandani Hesen Salama Haganahla Ras el Dindeki doyusde olduruldu Misirin Spitfire teyyaresi Tel Evivde vurulub Misirin Tel Evivi bombardman etmesinden sonra konulluler dagintilar arasinda insanlari xilas edirler Yehudiler ellerinde olan butun herbi hava quvvelerini 1947 ci ilin noyabrinda Serut Avir adi altinda birlesdirmisdi Novbeti ay ise ilk hava ucuslari Tel Eviv yaxinligindaki Sde Dov adlanan mulki hava limanindan reallasdirilmaga basladi Quru quvvelerine destek ucun ilk hava emeliyyati ise dekabr ayinin 17 de heyata kecirildi 239 Qaliley eskadrilyasi 1948 ci ilin martinda Yavneelde Neqev eskadrilyasi ise aprel ayinda Nir Amda yaradilmisdi 15 mayda muharibe baslayarken Serut Avir ozunu Israil Herbi Hava Quvveleri elan etdi 240 Lakin muharibenin ilk heftelerinde Israilin yungul teyyareleri ereb quvveleri ile qarsilasmaga uygun veziyyetde deyildi 15 mayda muharibenin baslangicinda Misir Kraliyyet Herbi Hava Quvvelerinin 4 Spitfiresi Tel Evivi ve Sde Dov hava limanini bombardman etdi Bombardman zamani Israil herbi hava quvvelerinin ekser teyyaresi bu hava limanina yigilmisdi Neticede xeyli Israil teyyaresi partladildi ve yerde qalanlari ise xeyli ziyan gordu 4 israilli esger ise olduruldu Novbeti saatlarda da Misir teyyareleri dalgalar seklinde Tel Evivi ve etrafini bombardman etdi Lakin Israil terefi bu hucumlardan az ziyan gordu 241 Misirlilerin bir Spitfiresi vuruldu ve pilotu esir goturuldu Umumilikde 6 gun davam eden hava hucumu zamani misirliler Tel Evivin merkezi avtobus vagzalini bombaladilar Bu hucum neticesinde 42 yehudi oldu ve 100 nefer yaralandi Misirliler Tel Evivle yanasi etrafdaki kend ve qesebeleri de bombardman edirdi Israilin muharibede istifade etdiyi herbi teyyareler Israilin Spitfire F Mk teyyaresi Avia S 199 Israilin birinci doyus teyyaresi Baslangicda misirlilerin bele rahatliqla hava hucumu ede bilmesinin esas sebebi israillilerin onlara havada cavab vere bilmemesi ve yalniz quru atisi ede bilmeleri idi Bundan sonra Tel Evive effektiv hava hucumundan mudafie silahlari gonderildi ve hava hucumlari zamani misirliler xeyli itkiler vermeye basladilar 1948 ci ilin sonlarinda Misir Kraliyyet Herbi Hava Quvveleri artiq ozunun esas bazasi olan El Arisi ve en yaxsi pilotlarini itirmis veziyyetde idi Muharibenin ilk gunlerinde Israil hele cox zeif olan oz hava quvveleri ile ereblerin dusergelerine ve kolonlarina hucum edirdi Bu hucumlar ereblerin qirici teyyarelerinden yayinmaq ucun guce vaxtlari teskil edilirdi ve cox zaman az ugurlu olurdu Lakin bu hucumlar israillilerde boyuk ruh yuksekliyine sebeb olurdu 20 mayda Israile Cexoslovakiyadan 25 eded Avia S 199s qiricilarinin gelmesi herbi hava quvveleri nisbetini Israilin xeyrine deyisdirdi Muharibenin sonuna qeder ise daha cox teyyare elde etdi Hemcinin 62 eded Spitfires elde ede bilmisdi Israil herbi hava quvvelerinde doyusen pilotlarin coxu ya konullu ya da muzdlu Ikinci Dunya muharibesi veteranlari idi 3 iyunda Israil ilk hava zeferini qazandi Beleki Modi Alon Misirin Tel Evivi bombalayan DC 3s teyyaresini vurdu Bundan sonra Tel Evive bezi doyus teyyarelerinin hucumu olsa da muharibenin sonuna qeder bombardman teyyarelerinin hucumu olmadi Tedricen Israil hava quvveleri misirli pilotlari havada birbasa doyuse cekme strategiyasi yurutmeye basladi Bele doyuslerde ilk qelebeni Qideon Lixtman qazandi o Misirin Spitfiresini partlatdi 1948 ci ilin sonlarina dogru Israil havada oz ustunluyunu temin ede bilmisdi Israillilerin misirli ve iraqli herbi birlesmelere cavab olaraq misirliler Israil hava quvvelerinin bazasi olan Ekronu bombalayirdi 30 may hucumu zamani Rehovotun merkezi vuruldu ve 7 mulki sexs oldu 30 nefer ise yaralandi Buna ve ehtimal ki iordaniyalilarin Latrundaki qelebelerine cavab olaraq israilliler ereb seherlerine bombalamaga basladilar 31 may 1 iyun tarixinde ereb paytaxtina ilk hava hucumu reallasdi Israilliler hucum eederk Iordaniyanin paytaxtina onlarla 55 ve 110 kqliq bombalar atdilar Bombalardan biri kral sarayina biri ise ona birlesik ingilis hava limanina dusdu Hucum neticesinde 12 nefer olmus 30 nefer ise yaralanmisdi Britaniyalilar buna cavab olaraq israillilere bildirdiler ki bele bir hucum tekrarlanarsa onlar Israil teyyarelerini ve herbi bazalarini vuracaqlar Buna gore de israilliler muharibenin sonuna qeder bir daha Ammana hucum etmediler Israil Arisi Qezzeni Demesqi ve Qahireni bombardman etdi Israile Cexoslovakiyadan gelen herbi teyyareler yolustu Qahireni bombardman ederek Israile getmisdiler 242 Alan Dersovitze gore israilliler herbi hedefleri vurmaga fokuslanmisdilar lakin Benni Morrise gore Demesq hucumu zamani bombalar birbasa sehere atilmisdir Deniz doyusleri Redakte Northland gemisi Qrenlandiyada 1944 Sonradan Israilin INS Eilat gemisi oldu Israilin B 17s teyyaresi ucus zaman Muharibenin baslangicinda Israil donanmasi 3 Aliyah Bet gemisinden ibaret idi Bu gemiler britaniyalilardan ogurlanmisdi ve Hayfa limaninda saxlanilirdi Israilin musteqilliyi elan edildikden derhal sonra herbi donanmanin qurulmasi ucun isler basladildi Ilk once 3 gemi secilmisdi INS Eylat ABS Sahil Muhafize Teskilatinin kecmis gemisi iki INS Haganah ve INS Vedqvud INS Haganah ve INS Vedqvud gemileri evveller Kanada Kraliyyet Herbi Donanmasina mexsus olmusdu Gemilerde is prosesi ingilisler xeberdar olmasin deye gizli sekilde aparilirdi 21 may 1948 ci ilde bu gemiler xarici vetendasa mexsus ticaret gemisi adi ile Tel Evive daxil oldu Burada gemilere XIX esrin sonlarina aid sehra toplari ve hava hucumundan mudafie silahlari qurasdirildi 30 iyunda britaniyalilarin Hayfa limanini terk etmesinden sonra Israil donanmasi buraya kocuruldu ve Hayfa Israil donanmasinin esas merkezi oldu 1948 ci ilin oktyabrinda ABS dan sualti doyus gemisi alindi Donanmaya daxil olan gemiler II Dunya muharibesinde Ingiltere donanmasinda xidmet etmis kecmis herbci yehudiler ve konulluler terefinden idare edilirdi Yenilesdirilmis ve yeni alinmis gemiler sahil boyunca patrul xidmeti gorur Qezze sahillerini ve Port Seide qederki butun Misir sahillerini bombalayirdilar 243 244 BirinciI merhelenin sonu Redakte Felestindeki 11 iyun 1948 ci il tarixindeki herbi veziyyet Sonraki gunlerde erebler siddetli israil muqavimeti neticesinde yalniz kicik ugurlar qazana bildi Tedricen ise Israilin eks hucumu neticesinde tutduqlari erazileri de itirmeye basladilar Muharibe davam etdikce meydandaki qosun sayinda Israil erebleri kecmeye baslayirdi Israilin xidmetinde 1948 ci ilin iyulunda 63000 1949 cu ilin yazinin evvellerinde ise 115000 neferlik ordu var idi Ereblerin xidmetinde ise 1948 ci ilin iyulunda 40000 1948 ci ilin oktyabrinda ise 55000 neferlik ordu var idi 1949 cu ilin yazinda ise ereb ordusunun 55000 den bir qeder cox oldugu ehtimal edilir Ateskes razilasmasindan sonra Israil 9 ereb seheri ve bolgesini ozune tabe ede bilmisdi Yeni Yeruselim Yafa Hayfa Ekka Safed Tiberiya Baysan Samax ve Yibna Bir diger seher Cenin tutulmasa da ehalisi seheri bosaltmisdi Birlesmis ereb ordulari 14 yehudi meskenini tuta bilmisdi Lakin onlardan yalniz biri Mismar Hayarden BMT nin 181 sayli qetnamesinde Israil dovleti ucun nezerde tutulmus torpaqlarda yerlesirdi Her iki terefin elinde az cox BMT qetnamesinde diger teref ucun nezerde tutulmus erazi var idi Israil BMT terefinden Israil dovletinin yaradilmasi ucun nezerde tutdugu eraziden basqa onlar 50 iri ereb kendini hemcinin xeyli kicik ereb kendini ve bedevi dusergelerini ele kecirmisdi BMT terefinden nezerde tuutulmus Israil dovleti erazsinin 350 km i ereblerin nezaretinde Ereb dovletinin ise 700 km i Israilin nezaretinde idi Bu gostericiler hec bir terefin mutleq nezaretinde olmayan Neqev sehrasini nezere almir 245 Muharibe baslayandan birinci merhelenin sonuna qederki dovrde Suriya ordusunda 315 nefer olmus 400 500 efer ise yaralanmisdi Iraq ordusunda 200 nefer olmus 500 nefer yaralanmisdi Iordaniyanin Ereb Legionu ise 300 nefer itki vermis 400 500 nefer ise yaralanmisdi bura Iordaniya komandanligi altinda doyusen qeyri nizami felestinliler de daxildir Misir terefi ise 600 nefer itirmisdi Misir ordusundan 1400 nefer de yaralanmisdi bura qeyri nizami halda Misir komandanligi altinda doyusen Muselman qardaslar teskilatinin uzvleri de daxil idi Muharibeye 1948 ci ilin iyununda qatilan Ereb Azadliq Ordusu ise 100 nefer itki vermisdi 800 yehudi erebler terefinden esir goturulmusdu Yehudiler ise 1 300 erebi esir goture bilmisdiler Esir goturulenlerin ekseriyyeti felestinli idi 245 Birinci ateskes Redakte 29 mayda BMT doyusen terefler arasinda ateskes elan etdi Ateskes qerari 11 iyunda quvveye mindi ve 28 gun davam etdi Ateskes qerari hansisa terefe oz herbi veziyyetini duzeltmeye komek olmasin deye her iki terefe silah satisi embarqosu qoyuldu Lakin hec bir teref ateskes qerarlarina emel etmirdi ve dolayi vasitelerle oz herbi ehtiyaclarini odemek ucun yollar axtarirdilar 246 Qisasi bu ateskes muddetinden her iki teref guclenmek ve doyuse hazirlasmaq ucun istifade etdi 247 Elave quvveler Redakte Israil quvveleri 1948 248 Ilk quvveler 29 6774 iyun 40 82517 iyul 63 5867 oktyabr 88 03328 oktyabr 92 2752 dekabr 106 90023 dekabr 107 65230 dekabr 108 300Ateskes zamani Britaniyanin dusuncesi bele idi ki yehudiler ezici qelebe qazanmaq ucun cox zeif silahlanmaya malikdirler 249 Hayfa limaninda calisan Britaniya zabiti 4 heftelik ateskes barede bildirmisdi Yehudiler problemlerini hell etmeye calisarken esgerlerinin telimlerini suretlendirerken erebler gelecekde elde edilmesi planlanan qelebeden sonra qenimetin nece bolunmesi ile bagli mubahise edirdiler 250 Ateskes muddetinde yehudiler esasen yeni silahlarini haradan ele kecire bileceklerini dusunurduler Israil sonda Cexoslovakiyadan xeyli silah getirde bildiler ordularini yeniden qruplasdirdilar ve esgerlerinin telimlerini bitire bildiler Israil Mudafie Quvvelerinin komandiri ve eyni zamanda da Israilin V bas naziri Ishaq Rabin Cexoslovakiyadan getirilen silahlar barede deyirdi Cexoslovakiyadan getirilen silahlar olmasa muharibenin gedisatinin nece olacagini tesevvur bele ede bilmirem 251 Israil ordusunu 30 000 35 000 nefer artiraraq doyusen birliklerindeki canli quvve sayini 65 000 e catdirdi Hemcinin ordusu ucun 25 000 tufeng 5 000 pulemyot ve 5 milyon gulle temin etdi 252 Her iki dovlet neinki silah ve canli quvve ile bagli olan embarqolara mehel qoymadi hetta cebheye yeni birlesmeler bele gonderdi Ateskes zamani Irqun xaricden ozu ucun silah getirmeye cehd etdi Altalena gemisi ile getirilen silahlari Irqun teskilati dovlete vermekden imtina etdi David Ben Qurion ise silahlarin musadire edilmesini emr etdi hetta ehtiyac olarsa gucden istifade etmeye bele icaze verdi Irqunun yene bundan imtina etmesinden sonra silah dasiyan gemi batirildi her iki terefden bir nece nefer oldu BMT vasitecisi Folke Bernadotte Redakte BMT nin Felestin uzre vasitecisi Folke Bernadotte 1948 ci ilin sentyabrinda yehudi teskilati olan Lehi terefinden oldurulmusdur Ateskese BMT terefinden teyin edilmis vasitici Folke Bernadotte ve BMT Musahideci Surasi terefinden secilmis komanda terefinden nezaret edilirdi Musahidecilere Belcikadan ABS dan Isvecden ve Fransadan olan zabitler daxil idi 253 Folke Bernadotteye BMT terefinden Felestindeki muqeddes yerlerin qorunmasi xalqin tehlukisizliyinin temin edilmesi ve gelecekde sulh seraiti yaratmaq ucun calismaq tapsirilmisdi O oz meruzesinde qeyd etmisdi Ateskes dovrun bir nece ciddi qayda pozuntusu musahide edilmisdi 254 21 iyunda Irqun Altalena gemisi vasitesile xaricden Felestine herbi xidmet yasinda olan miqrantlar ve silah sursat getirmeye cehd etmisdir Bir diger pozuntu ise misirli quvvelerin Negebdeki yehudi meskenine yardim yuklerinin kecmesine icaze vermemesi olmusdur Ucuncu qayda pozuntusu ondan ibaret idi ki iordaniyali ve iraqli herbi birlesmeler Yeruselime icmeli su goturulmesine icaze vermemisdirler 255 Altalena gemisi Tel Eviv sahillerinde yanir Ateskes razilasmasi elde edildikden sonra Bernadotte siyasi hell yolunun axtarilib tapilmasina basladi Ona gore terefler arasindake esas uzlasmazliq ondan ibaret idi ki erebler serhedlerinin haradan kecmesinden asili olmayaraq yehudi dovletinin varligini qebul etmirler yehudiler ise esas diqqetlerini herbi guclerinin artirilmasina yonelderek herb yolu ile oz erazilerinin genislendirilmesi siyaseti aparirlar Butun bunlari nezere alaraq Bernadotte Felestinin yeniden bolusdurulmesini teklif etdi Onun bolunme layihesi hem Israil hem de erebler terefinden redd edildi Lakin israilliler ateskesi bir ay da uzatmaq teklifini qebul etseler de erebler bu teklifi de redd etmisdiler 256 Folke Bernadotte 1948 ci ilin sentyabrinda yehudi teskilati olan Lehi terefinden oldurulmusdur Ehtimal edilir ki ereb qacqinlarin Israil terefinden ele kecirilmis torpaqlarina geri donmesini reallasdirmaga calisdigina gore yehudiler terefinden oldurulmusdur On gun doyusleri Redakte 8 iyulda ateskesin sona catmasindan bir gun evvel general Mehemmed Naquib rehberliyinde Misir quvveleri Negbaya hucum ederek muharibenin ikinci merhelesini baslatdilar 257 Ertesi gun ise Israil quvveleri butun cebhelerde hucuma kecdi ve Quneitradan Arise qederki erazini muhasireye aldi Misir quvveleri ise Tel Evivi bombardman etdi 258 Novbeti gun ise Israil terefi muhasireye alinmis kibbutzimlerden birine heyati mallari gondere bilmek ucun yol aca bildi 246 Doyusler 10 gun davam etdi ve 18 iyulda BMT Tehlukesizlik Surasi ateskes qerarini qebul etdi Bu 10 gunluk doyusler esasen Israilin hucumlari ereblerin ise mudafie olunmasi ile xarakterikdir Misire mexsus texnika Israil ordusu terefinden ele kecirilib Cenubda Israil Mudafie Quvveleri An Far emeliyyati ni ve Isgalciya olum emeliyyatini heyata kecirdiler XI alayin I taborunun tapsirigi cenubdaki ereb kendlerini ele kecirmek ve ehalisini qovmaq idi Onlar cox az muqavimetle qarsilasdilar Kecmis Palmax doyuscusu olan Ammon Neumanna gore cenubdaki ereb kendleri bosaldilarken cox az muqavimetle qarsilasmislar ve silah sursatin zeifliyine gore ehalinin muqavimet gucu cox asagi olmusdur 259 Ehali kendleri bosaltdiqdan sonra ise onlarin evleri dagidilmisdir 260 12 iyulda misirliler yeniden Negbaya hucum etdiler Onlar bura evvel de hucum etmisdiler lakin ugur qazana bilmemisdiler 3 piyada taborundan 1 artilleriya taborundan ve 1 zirehli tabordan ibaret Misir ordusu Israil ordusu terefinden meglub edildi Doyusde Misir ordusu 200 300 nefer itki verdi Israil ordusunda ise 5 nefer oldu 16 nefer yaralandi Negbadaki meglubiyyetden sonra misirliler diqqetlerini izolyasiya olunmus yasayis meskenlerine yoneltdiler 14 iyulda misirliler Qal Ona hucum etdiler Lakin minalanmis sahe ve yerli ehalinin muqavimetinden sonra geri cekilmeye mecbur oldular Misirliler daha sonra zeif mudafie olunan Beerot Ishaq kendine hucum etdiler Misirliler kende daxil ola bildiler lakin kend sakinleri kendin daxilinde mudafie xetti yaratmisdilar Onlar misirlilerin qarsisini ala bildiler ve Israil ordusu kendin komeyine cata bildi Israil terefinin cemi 17 olu 15 yarali verdiyi doyusde Misir ordusu 200 itki vererek meglub oldu Misir ordusunun bu hucumu muharibedeki son hucumlari oldu ve bir daha hec bir kende ve ya her hansisa yasayis meskenine hucum ede bilmediler Israil esgrleri Liddada 10 iyulda Qlubb pasa Ereb Legionu vasitesile saxta doyus sehnesi duzeltme emri almisdi 261 Israilliler Danni emeliyyati vasitesile Yeruselim ve Tel Eviv arasindaki koridoru daha da genisletdi Bu emeliyyat Israilin heyata kecirdiyi en muhum hucum emeliyyatlarindan biri idi Neticede Latrun etrafi koridor ve Ramallah seherleri tutuldu Israil zirehli texnikalari ele kecirilmis Lidda hava limaninda Danni emeliyyatinin meqsedi Tel Evivin qerbini ele kecirmek ve dusmen quvvelerini daha da uzaga itelemek idi Bunda meqsed yehudi ehalisinin ve Yeruselimdeki quvvelerin tehlukesizliyini temin etmek idi Bu zaman Lidda cox muhum herbi merkeze cevrildi ve etrafdaki ereb quvvelerinin istinadgahi roluna sahiblendi Ramla ise yehudi ehalinin kocurulmesi yolunda manee idi Lidda saylari 1000 nefer olan yerli quvveler ve 125 300 neferlik Ereb legionu mensubu herbciler terefinden qorunurdu 262 263 Israil Mudafie Quvveleri 8000 neferlik canli quvve ile hucuma kecdiler Muharibe zamani ilk bele hal idi ki bir nece xususi alay bir hucumda istirak edirdi Sehere hucum serq terefden Xulda el Qubab Yimzu ve Daniyaldan basladi 11 iyulda seher israilliler terefinden ele kecirildi Seher ugrunda doyuslerde 450 ereb 9 10 israilli oldu Ertesi gun ise Ramla da israilliler terefinden ele kecirildi 249 Lidda ve Ramlanin ehalisi seherden qovuldu Onlar ereb qosunlarinin elinde olan torpaqlara kocduler Lidda seherinin ehalisi hec bir dasinma vasitesi olmadan seherden qovulmusdu ve ehalinin bir hissesi iyul ayinda sehradaki istiye ve susuzluga doze bilmeyerek yolda olmusdu 15 16 iyulda israilliler Latruna hucum etdiler Lakin meglub oldular Ikinci hucum ise 18 iyulda bas verdi Zirehli texnika ve 2 Kromvell tanki ile guclendirilmis Yiftax alayi da seheri ele kecire bilmedi Ikinci fasilenin 18 iyulda quvveye minmesine baxmayaraq israilliler Latrunu tutmaq ucun 20 iyula qeder cehd gosterdiler Kedem emeliyyatinin meqsedi Yeruselimin Qedim seher hissesini muhafize etmek idi Emeliyyat ugursuzluqla neticelendi 264 Eslinde emeliyyat birinci fasilenin bitmesinden derhal sonra Irqun ve Lehi quvveleri terefinden basladilmali idi Lakin David Saltiyel terefinden gecikdirilmisdi cunki o inanirdi ki Haganah quvveleri olmadan Deir Yassini tutmaq qeyri mumkundur Plana gore Yehuda Lapidotun rehberlik etdiyi Irqun quvveleri Yeni Qapiya Lehi quvveleri Yeni Qapidan Yaffa qapilarina qederki eraziye Beit Horon taboru ise Sion dagindan hucuma kecmeli idi Hucum Sabbat gunune 16 iyulun saat 20 00 a planlanmisdi Plan evvelden dogru getmedi ve ilk evvel 23 00 a sonradan ise gece yarisina ertelendi 02 30 da hucum basladi Irqun uzerine goturduyu meqsede catsa da diger birlesmeler tapsiriqlarinin ohtesinden gele bilmediler 17 iyul 05 45 de Saltiyel butun quvvelere geri cekilme emri verdi Toqqusmalar dayandirildi 14 iyul 1948 ci ilde Irqun ereb kendi olan Malha kendini siddetli doyuslerden sonra tutdu Erebler ikinci defe hucum etseler de komeye gelen Israil quvveleri onlari geri cekilmeye mecbur etdiler Israil terefi bu doyusde 17 nefer itki verdi Ikinci plan Dekel emeliyyati idi Meqsed Nazaret de daxil olmaqla Asagi Celileni ele kecirmek idi Nazaret 16 iyulda ele kecirildi Ikinci ateskes 18 iyul 19 00 da quvveye minene qeder ise Israil quvveleri Asagi Celileden Hayfaya qederki Teberiyye golu sahillerini ele kecirdiler Ramlada esir erebler Bros emeliyyatinin meqsedi Suriya quvvelerini Serqi Celileden cixarmaq idi Emeliyyati Benot Yakov alayi heyata kecirirdi Israilliler ucun ugursuz neticelenen emeliyyat zamani suriyalilar 200 nefer israilliler ise 100 nefer itki verdiler Hemcinin Israil Herbi Hava Quvveleri ilk defe Demesq seherini bombaladi Ikinci ateskes Redakte 18 iyul 19 00 da BMT nin vasiteciliyi ile ikinci ateskes dovru basladi 16 sentyabrda Folke Bernadotte Felestin ucun yeni bolunme plani teklif etdi Bu plana gore Neqev Iordaniya ile Misir arasinda bolunmeli Lidda ve Remla ise Iordaniyaya birlesdirilmeli idi Butun Celile yehudilere verilmeli onun serhedi Felucadan simal serqe dogru Remla ve Liddaya qeder mueyyen olunmali idi Quds beynelxaqlasdirilmali seherin yehudi ve ereb ehalsinin muxtar belediyyesi olmali idi Hayfa deniz limani azad liman Lidda hava limani ise azad hava limani statusu almali idi Butun felestinli qacqinlar oz evlerine geri donmeli donmek istemeyenlere ise itirdikleri emlaka gore kompensasiya verilmeli idi BMT Felestine yehudi miqrasiyasini oz nezaretine goturmeli idi 265 Bu plani her iki teref redd etdi Bernadotte ise 17 sentyabrda Qudsde yehudi sionist teskilati olan Lehi uzvleri terefinden olduruldu 4 neferlik yehudi qrupu Bernadottenin masin konvoyunu bomba vasitesile partlatmisdi Neticede Bernadotte ve onun komekcisi olan fransiz BMT musahidecisi olmusdu Lehi Bernadotteni ingilis ve ereb kuklasi kimi qebul edirdi Onlar qorxurdular ki Bernadottenin teklifi yeni yaranmis Israil hokumti terefinden qebul ediler Bu ise onlara gore qebuledilmez idi ve gelecekde qorxunc neticelere yol acacaqdi Eslinde ise Lehinin xeberi olmasa da artiq Israil hokumeti Bernadottenin bu teklifini redd etmisdi ve bir aydan sonra doyuslere yeniden baslamagi planlayirdi Bernadotteni amerikali diplomat Ralf Bunce evezledi 266 267 268 269 1948 ci ilin 22 sentyabrinda Israil muveqqeti hokumetinin qebul etdiyi qerar ile muhribe dovrunde ele kecirilmis torpaqlar avtomatik Israil dovletinin torpagi elan edilirdi Kicik ucbucaq bolgesi Redakte Etzioni alayi Yeruselimdeki Rus kilsesinin qarsisinda Hayfa limaninin cenubunda yerlesen ve Kicik ucbucaq adlanan yerdeki erebler Tel Evivden Hayfaya geden yoldaki yehudi yuklerini tez tez bombardman edirdiler ve onlari Samariyanin simalindan iraqli herbi birlesmeler destekleyirdi Yolda hereket eden neqliyyat vasitelerine qarsi teskil edilen snayper hucumlari ikinci ateskes zamani da davam etdi Onlari temizlemek ucun israillilerin 18 iyun ve 8 iyul zamani etdikleri hucumlar da ugursuz oldu 24 ve 25 iyulda israilliler Soter emeliyyatini heyata kecirmeye basladilar Emeliyyatin meqsedi yolu dusmen quvvelerden temizlemek idi Lakin meglubiyyete ugrayaraq geri cekilmeye mecbur oldular Israil bu uc ereb kendini yalniz guclu artilleriya hava ve zirehli birliklerin desteyinden sonra tuta bildi Kendin ehalisinin ekseriyyeti ise ya hucum zamani ya da kend tutulmamisdan az evvel kendi terk etmisdi Emeliyyat zamani erebler terefinden en azi 100 mulki sexs ve herbci oldu 261 Ereblerin iddiasina gore Israil bu kendleri tutan zaman xeyli dinc ehalini oldurmus ve qirgin etmisdir Lakin Israil terefi bunu redd etmisdir BMT nin bu barede arasdirmasi da bunu tesdiq etmisdir Emeliyyatin ugurla bitmesinden sonra Hayfa Tel Eviv yolu Israil mulki ve herbi dasinmalarina tamamile acildi yolun uzerindeki ereb movqeleti tamamile temizlendi Israil hemcinin Hayfa Hadera yolunu da temir etdiler Ucuncu merhele Redakte Muharibenin bu merhelesinde Israil oz cenub ve simal serhedlerinin tehlukesizliyini temin etmek ve erebleri tamamile meglub etmek ucun emeliyyatlar heyata kecirmisdir Israilli doyusculer 1948 ci ilin oktyabr ayinda Safsafin kenarinda 22 oktyabrda muharibenin ucuncu merhelesi faktiki olaraq basladi 270 Qeyri nizami ereb quvveleri ateskes razilasmasini redd etdiler ve simaldaki Israil yasayis merkenlerine hucum etmeye basladilar Eyni gunde ise Ereb Azadliq Ordusu Manaraya hucum etdi ve mohkemlendirilmis movqe olan Seyx Abidi ele kecirdi Yerli israillilerin muqavimeti netice vermedi Komeye gelmis Karmeli alayi da erebler terefinden meglub edildi Alaydan 33 nefer oldu 40 nefer yaralandi Neticede Manara ve Misqav erebler terefinden ele kecirildi Israilin BMT deki etirazlari da bunu deyisdirmedi 24 oktyabrda IMQ Hiram emeliyyati ile Celile bolgesinin butunlukle ele kecirdi Ereb Azadliq Ordusu ve Livan herbi birlesmeleri Livana geri cekilmeye mecbur oldular Israil hemcinin Suriya taborunu da pusquya dusurerek mehv ede bildi Bu emeliyyatda 4 piyada taboru istirak edirdi bu taborlara komandanligi ise Mose Karmel edirdi Cemi 60 saat davam eden hucumda xeyli sayda ereb kendi ele kecirildi Erebler 400 nefer itki verdiler 550 nefer Israile esir dusdu Israilin itkisi ise az oldu 271 50 000 ereb qacqin Livana daxil oldu Onlarin bezileri israilliler terefinden evlerinden qovulmus bezileri ise ereb quvveleri meglub olduqca oz evlerinden cixmisdilar Oz evlerinde qalan ereblere sonradan Israil dovleti terefinden vetendasliq verildi Iqrit ve Birim kendlerinde yasayan erebleri Israil dovleti numayendeleri inandirmisdilar ki onlar kendlerini terk etseler muharibe bitdikden sonra onlarin geri donmelerine icaze verilecek Lakin Israil dovleti bu vedine emel etmedi ve oz evleri evezinde qacqinlara kompensasiya teklif etdi Erebler ise bunu redd etdiler 272 Ayin sonunda IMQ Celilenin tamamini ele kecirdi Butun Livan quvvelerini Israilden qovdu hetta 8 km Livan torpaqlarinin icine girerek Litani cayina catdi 13 Livan kendi ele kecirildi 273 Hula kendinde iki israilli zabit 35 ile 58 arasi ereb esiri Hayfa neft emali qirgini na qarsiliq olaraq qetle yetirdi Her iki zabit sonradan emellerine gore hebs edildiler Oktyabr doyusleri Israil serhedlerini qorumaq ve erebleri daha uzaga gondermek ucun hucumlar edirdi Iordan cayinin qerb sahilini ele kecirmek Israil ucun bezi problemler yarada bilerdi Cunki bu torpaqlarin ele kecirilmesi Israil dovletinde yasayan ereblerin sayini xeyli artiracaqdi Neqev sehrasi bu baximdan problemsiz idi Buna gore de oktyabr ayinin evvellerinden etibaren Israilin hucumlarinin esas hedefi Neqeve yonelmisdi 274 Israil esasen Misir ordusunu meglub etmek ve geri cekilmeye mecbur etmek isteyirdi 275 15 oktyabrda IMQ hucuma kecdi Emeliyyatin adi Yoav emeliyyati idi 276 Neqeve Israil quvveleri sehranin simal hissesinden daxil oldu Meqsed Misir quvvelerini buradan tamamile atmaq Beerseba Hebron Yeruselim yolunu ele kecirmek ve sehrani tamamile ozune tabe etmek idi 246 Israilin esas narahatligi Britaniya ile bagli idi Cunki Britaniya diplomatlari Neqevin Misir ve Iordaniyaya verilmesini mudafie edirdi Buna gore de Ben Qurion Neqevin tez bir zamanda ele kecirilmesini isteyirdi 249 Yoav emeliyyatinin komandani Yigal Allon idi O umumiyyetle cenub cebhesinin komandani idi Emeliyyati yerine yetirecek ordu 3 piyada diviziyasindan ve 1 zirehli alaydan ibaret idi Ordunun birici tapsirigi Misir ordusunun mudafie xettinin yarilmasi idi Cunki Misir mudafiesinin derinliyi cox zeif idi yeni mudafienin on xetti kecildikden sonra arxa xetlerde o qederde muqavimet olmayacaqdi Emeliyyat Israil terefi ucun xeyli ugurlu bitdi Neticede Misir ordusu Neqevin simal hissesinden Beersebadan ve Asdoddan uzaqlasdirildi Feluca muhasiresi deyilen hadise zamani Misir ordusu 4 ay bu kendde muhasirede qaldi Ateskes razilasmasindan sonra ise bu kend Israil nezaretine kecdi Emeliyyatlar zamani Israil 4 doyus gemisi aramsiz olaraq Misir ordusunu bombardman edirdi ve geri cekilen Misir ordusu mensublarini evakuasiya etmek ucun gelen Misir gemilerinin sahile yanasmasina imkan vermirdi 271 19 oktyabrda Ha Har emeliyyati Yeruselim koridorunda basladi Bu emeliyyat cercivesinde Majdalda deniz doyusu bas verdi 3 israil korveti hava quvvesi desteyi olan bir Misir korveti ile qarsilasdi Doyusde Israil bir denizcisini ve 2 gemisini itirdi Misir terefi ise teyyarisini itirse de gemi qaca bildi Israil quvveleri 17 oktyabda Majdali 21 oktyabrda ise Yeruselimi bombardman etdi Eyni gunde IMQ Bersebani ele kecirdi Buradan 120 misirli herbci esir goturuldu 22 oktyabrda Israil herbi donanmasi Misirin bayraqdar gemisi olan Emir Faruq u zedeledi Israilliler misirliler terefinden terk edilmis Huleyqati tutarken 1948 oktyabr 9 noyabr 1948 ci ilde IMQ Smone emeliyyati cercivesinde Iraq Suvaydan kendindeki Teqart qalasina hucum etdi Bu qaladaki misirli herbciler daha evvel 8 Israil hucumunu def ede bilmisdiler Bu hucumlardan ikisi Yoav emeliyyati zamani gerceklesmisdi Israilliler qalaya artilleriya piyada ve hava quvveleri ile hucum edirdiler Qalanin divarlarindan biri ucurdulduqdan sonra qala Israil quvveleri terefinden tutuldu Bu qalanin ele kecirilmesinden sonra bolgedeki Misir quvveleri hamisi geri cekildi Bu movqelere Israilin defelerle hucum edib ele kecire bilmediyi tepelikler de daxil idi Siddetli doyuslerden sonra Israil Iraq Suvaydan kendini de ele kecirdi 277 Dekabrin 5 7 ne qeder IMQ Assaf emeliyyatini heyata kecirdiler Emeliyyatin meqsedi Neqev sehrasinin qerbini ele kecirmek idi Esas zerbe quvveleri mexaniki birlesmeler idi Qolani alayinin piyadalari ise esas zerbe quvvelerini arxadan qorumali idi Misir eks hucumu Israil terefinden def edildi Planlanan ikinci eks hucum ise Israil kesfiyyat teyyareleri terefinden askarlandigina gore bas tutmadi Misir ordusu 100 nefer itirdi 5 tank ise vuruldu Israil ise 5 nefer itirdi Israil ordusundan 30 nefer de yaralanmisdi 22 dekabrda IMQ Horev emeliyyatina basladilar Emeliyyatin meqsedi Neqevdeki butun Misir quvvelerini buradan qovmaq Misir ordusunun doyus qabiliyyetini mehv etmek ve onu sulhe mecbur etmek idi 5 gunluk doyuslerden sonra israilliler qalib geldiler ve butun Misir quvveleri bolgeden qovuldu Israilli esgerlerin Hiram emeliyyati zamani Sasaya hucumu 1948 oktyabr Israil quvveleri Nitzana bolgesini tutduqdan sonra 28 dekabrda Sinay yarimadasina daxil oldular IMQ Umm Katef ve Ebu Ageylani ele kecirdi ve El Arisdeki Misir quvvelerini muhasireye almaq ucun El Arisin simalina dogru herekete basladi Lakin Sinaydaki Israil quvveleri 2 yanvar 1949 cu ilde geri cekilmeye mecbur oldu Britaniya ve ABS Israile diplomatik tezyiq ederek onu buna razi saldilar Hetta Britaniya Israili herbi emeliyyatla tehdid edirdi IMQ Qezze kecidi terefe cemlesdi Refaha olan hucum zamani Misir quvveleri muhasireye alindi Bir nece gunluk toqqusmalardan sonra Misir ateskes razilasmasini muzakire etmeye razi oldu Bunun ardinca Israil oz qosunlarini geri cekdi IMQ Yoav emeliyyati zamani Beersebada 28 dekabrda Aleksandroni alayi Fellucani tuta bilmese de Iraq el Mensiyehi tutdu ve muveqqeti de olsa orani ozunde saxlaya bildi Misirliler eks hucuma kecseler de meglub oldular Israil terefi 87 nefer itirdi 278 5 martda Uvda emeliyyati basladi Emeliyyatin heyata kecirilmesi ucun texminen bir ay hazirliq gorulmusdu Hedef Cenubi Neqevi Iordaniya tehlukesinden qorumaq idi IMQ eraziye daxil olduqdan sonra her hansisa muqavimetle qarsilasmadilar Yol ve onun etrafi BMT nin bolunme planina gore onsuzda Israil erazi hesab edilirdi Ona gore bu emeliyyat isgaldan daha cox oz suverenliyini temin etmek ucun heyata kecirilmisdi Emeliyyatda Qolani Neqev ve Alexandroni alaylari ile yanasi bir sira xirda donanma ve birlikler de istirak etmisdir 10 martda Israil quvveleri Neqevin cenubunu muhafize altina aldiqdan sonra Felestinin cenub qurtaracagina Qirmizi denizin sahilindeki Umm Rasrasa catdilar Orani doyussuz ele keciren Israil esgerleri menteqeden elde duzeldilme Israil bayragi asdilar 16 00 10 martda bayraq asilmasi muharibenin sonu hesab edilir 279 Britaniya Israil hava doyusleri Redakte Muharibe davam etdikce Israil quvveleri Sinaya daxil olurdular Bu vaxtdan etibaren Boyuk Britaniya herbi hava quvvelerine mexsus teyyareler demek olar ki her gun Israil herbi bazalari uzerinden kesfiyyat ucuslari heyata kecirirdiler Boyuk Britaniya Kraliyyet Herbi Hava Quvvelerine mexsus teyyareler Misir bazalarindan havaya qalxir bezen ise ele Misir teyyareleri ile birge ucurdu Yuksek ucus qabiliyyetine malik Britaniya teyyareleri israilliler terefinden suftikeyt adlandirilirdi 280 20 noyabr 1948 ci ilde Boyuk Britaniyaya mexsus silahsiz kesfiyyat teyyaresi Celileden Hatzor bazasina ucarken Israil teyyaresi terefinden vuruldu Israil teyyaresini idare eden amerikali konullu Ueyn Piyk adli pilot idi Boyuk Britaniya teyyaresinde olan iki herbcinin ikisi de helak oldu 1949 cu ilin 7 yanvarinda 4 Spitfire markali Britaniya teyyaresi hereket halinda olan Israil konvoyu uzerinde kesfiyyat ucuslari edirdi Bu konvoy 15 deqiqe evvel 5 Misir teyyaresinin hucumuna meruz qalmisdi Qalxan tustunu goren britaniyali pilotlar ise ora ucmusdular Yerdeki Israil esgerleri ise gelen Britaniya teyyarelerini yeniden hucuma kecen Misir teyyareleri zenn ederek 1 i vurmusdular Qacmaga calisan diger teyyareler ise Israil pilotlari terefinden vurulmusdu Bu teyyareleri vuranlar ise amerikali ve kanadali konulluler olan Slik Qudlin ve Con Makelroy idiler Bu hucum zamani 1 pilot oldu IMQ nin artilleriya quvveleri Neqevde Diger iki pilot ise Tel Evive sorgu sual edilmek ucun aparildi ve sonradan azad edildi 1 pilot ise bedevilerin eline kecdi ve onlar onu Misir ordusuna teslim etdiler Sonraki gun Boyuk Britaniya Kraliyyet Herbi Hava Quvvelerinin 4 teyyaresi vurulan teyyareleri axtatarken yeniden Israil quvveleri terefinden hucuma meruz qaldilar Ezer Vaytsmanin rehberlik etdiyi Israil quvveleri Britaniya teyyarelerine boyuk ziyan vurdular ve birini dusure bildiler Doyus britaniyalilarin daha da yaxsi taninmalari ucun qanadlarini acmalarindan sonra dayandi Ezer Veizmann veziyyetin ciddiliyini derk etdi ve geri cekilme emri verdi Belelikle Israil hava quvveleri Hatzor hava bazasina geri donduler Bu doyusden derhal sonra Israil bas naziri David Ben Qurion Britaniya doyus teyyarelerinin qaliqlarini Israil erazisine getirilmesini ve gizledilmesini emr etmisdi Bundan sonra Israil ordusu numayendeleri doyus yerini ziyaret etdiler ve teyyarelerin qaliqlarini basdirdilar Lakin onlar bunu edene qeder artiq Britaniya kesfiyyat teyyareleri teyyare qaliqlarinin fotolarini cekmisdiler Bu zaman ingilisler de doyusde itkin dusenlerin axtarilmasi ucun qrup gonderdi Vurulan teyyarelerden ikisi Misir erazisinde tapilsa da doyusde oldurulen Tattersfildin teyyaresi Nirimin 4 km simalindan yeni Israil serhedlerinden 4 mil iceriden tapildi Yerli ereblerle sohbet zamani da israillilerin bura gelerek qeza yerlerini temizlediyi ve teyyare qaliqlarini basdirdiqlari belli oldu Tattersfildin nesi ilk once doyus sahesinde defn edilmisdi lakin sonradan oradan cixarilaraq Ramladaki Boyuk Britaniya Muharibe Qebirstanliginda defn edildi Cavab olaraq Kraliyyet Hava Quvveleri KHQ Israil Herbi Hava Quvvelerine IHHQ hucum etmek ucun butun herbi hava quvvelerini hazir veziyyete getirdi Orta Serqdeki Britaniya ordulari yuksek hazirliq seviyyesine getirildi butun mezuniyyetler legv edildi ve Britaniya vetendaslarina Israili terk etmek meslehet goruldu Hatzor hava bazasindaki pilotlar arasinda umumi fikir bele idi ki Boyuk Britaniya 5 teyyaresinin vurulmasini ve 2 pilotunun oldurulmesini sakit qarsilamayacaq Hem de bunu dusunen herbcilerin ekseriyyeti II Dunya muharibesi zamani KHQ de doyusmus yehudiler idi Subh tezden Boyuk Britaniyanin cavab hucumu edeceyi gozlenilirdi buna gore de Hatzor hava bazasindaki ekser zabitler muqavimet gostermemek qerari vermisdiler ve onlar subh tezden bazani terk etmeye basladilar Bezileri ise muqavimet gostereceklerini bildirirdiler Lakin butun gozlenilenlerin ve doyusde istirak etmis birliklerin tezyiqine baxmayaraq Boyuk Britaniya bas qerergahi hucum etmeme barede emr verdi 281 Hemin gunlerde cixan direktivle KHQ ne emr edilirdi ki Iordaniya ve Misir hava serhedine daxil olan Israil teyyarelerini derhal vursunlar amma eyni zamanda Israil serhedine yaxin yerlerde fealiyyet gostermeleri de qadagan edilirdi IMQ Bayt Nattifi ele kecirdikden sonra 1948 oktyabr Muharibenin sonlarinda Britaniya Xarici Isler Nazirliyi Israilden oldurulmus herbcilere ve mehv edilmis texnikaya gore kompensasiya teleb etdi BMT nin 194 nomreli qetnamesi Redakte Esas meqale BMT Bas Assambleyasinin 194 sayli qetnamesi1948 ci ilin dekabrinda BMT Bas Assambleyasinda 194 sayli qetname qebul edildi Bu qetname BMT Uzlasdirma Komissiyasini Israil ve ereb dovletleri arasinda sulhe nail olmaga cagirirdi Qetnamenin qerarlari hec vaxt tam olaraq quvveye minmedi bezi maddeler Israil bezileri ise erebler terefinden redd edildi ve ya munaqisenin gedisati fonunda unuduldu Netice RedakteEreb olkeleri Israil ile ateskes muqavilesi imzalamis olsalar da sulh muqavilesi imzalamaga yanasmamisdirlar 282 Qeti sulhun berqerar olmamasi ise gelecekdeki muharibelere esas yaratmisdir 283 Ateskes muqavilelerinin bir diger neticesi ise Israilin BMT uzvluyune qebul edilmesidir BMT Bas Assambleyasinin 11 may 1949 cu il tarixli ve 273 sayli qerari ile Israil BMT uzvluyune qebul edilmisdir 284 Bu ateskes muqavileleri ile Felestin meselesi hell edilmirdi I Ereb Israil muharibesi ise sonlanirdi Muharibeden qazancli cixan teref Israil idi Iordaniya xaric diger ereb dovletlerini doyusde meglub eden Israil bu muharibeden torpaqlarini daha da genislendirerek cixirdi 29 noyabr 1947 ci il tarixli BMT nin bolunme qerari ile yehudilere verilen torpagin miqdarini gosteren reqemler bir birinden ferqlidir Ekser menbelere gore bu 5 6 kvadrat mil olmusdur Muharibeden sonra Israil bu torpaqlara 2 500 kvadrat mil de elave etmisdir Bezi menbelere gore ise Felestinin 10 000 kvadrat millik 26 000 km torpagindan 6 000 kvadrat mili 15 500 km BMT qerarina esasen Israile verilmisdir Muharibeden sonra ise Israil bu miqdari 8 000 kvadrat mile 20 500 km qaldirmisdir Bu ise butun Felestin torpaqlarinin 77 faizi demekdir 285 Felestin Komissiyasinda ereblerin 29 avqust 1949 cu ilde ireli surdukleri iddiaya gore BMT nin bolunme qerari yehudilere 14 700 km torpaq vermisken yehudiler bu miqdara muharibeden sonra 17 000 km da elave etmisdirler Felestindeki yehudi sayi 1914 de 85000 1943 de 539000 1946 da 608000 iken bolunme plani zamani 650000 olmus ve ateskesin imzalandigi 1949 cu ilin sonunda 758 000 e catmisdir 286 Ateskes muqavileleri Redakte Israil Misir ateskes danisiqlari 12 yanvar 1949 cu ilde Rodosda BMT numayendesi Ralf Buncenin teskilatciligi ile basladi 42 gun davam eden muzakirelerden sonra 12 maddelik Israil Misir umumi ateskes muqavilesi ing General Armistice Agreement 24 fevral 1949 cu ilde imzalandi 287 Bu muqavileye gore terefler ateskes muddetinde hec bir herbi ve siyasi ustunluk temin etmeye calismayacaqlar quruda havada ve denizde hec bir hucum hereketi etmeyecekdiler Hemcinin bu muqavilenin maddeleri tereflerin Felestin meselesinin helli ile bagli movqeyine hec bir formada tesir etmeyecek ateskes serhedi de terefler arasindaki siyasi serhed ve torpaq serhedi olaraq bilinmeyecekdi Muqavilenin bu maddeleri diger ereb dovletleri ile imzalanan butun ateskes razilasmalarinin metninde de yer almisdir Bu muqavile ile Qezze bolgesi Misire buraxilirdi Bununla da Qezze uzunlugu 25 mil genisliyi 3 5 5 5 mil arasinda deyisen kecid formasina dusurdu Misir 135 kvadrat mil erazi qazanirdi Lakin Qezzenin bezi kendleri ve bezi kendlerinin ekin saheleri Israil terefinde qalmisdi Bu serhedlerin yeniden cekilmesi ile birlikde Qezzenin normalda texminen 70 000 olan ehalisi Felestinin diger yerlerinden gelen qacqinlarin hesabina 200 000 e qeder artdi Misir bu qacqinlari oz ehalisinden ayri tutmaq ucun Qezzeye yerlesdirmisdi Bundan sonra muxtelif ereb dovletleri felestinli qacqinlari Israile qarsi tezyiq vasitesi kimi istifade edecekdir Bu muqavileye gore Misir Israil serhedindeki el Avca bolgesi herbsizlesdirilmis bolge elan edilirdi Livan Israil ile muharibeye istekli olmadan qatilmisdi Bunun da sebebi Livanin muxtelif din ve mezheb topluluqlarindan meydana gelmesi ve bunlarin her birinin Felestin meselesine ferqli movqeden baxmasi idi Buna gore de Livan muharibeye kicik quvve ile qatilmis ve 10 olu 20 yarali ile muharibeni sonlandirmisdi Buna gore de Misirden derhal sonra Israil ile ikinci atiskes muqavilesni 23 mart 1949 cu ilde Ras Nakurada Livan imzaladi Bu muqavile ile Israil Livan serhedi evvelki kimi qalirdi Yalniz bu serhed herbsizlesdirilirdi ve her iki teref bu bolgede 1500 den cox esger saxlaya bilmezdi 288 Bu ateskes razilasmasindan evvel Qudsdeki Israil quvveleri ile Iordaniyanin Ereb legionu arasinda 30 noyabr 1948 ci il tarixli ateskes razilasmasi imzalanmisdi 1 dekabrda ise 2000 felestinli numayendenin qatildigi Cerico konqresi kecirildi Bu konqresde Felestin torpaqlarinin Iordaniya ile birlesdirilmesine ve Kral Abdullahin da butun Felestinin krali elan edilmesi qerara alindi Iordaniya hokumeti bu qerari 7 dekabrda Iordaniya parlamenti ise 13 dekabrda tesdiq etdi 20 dekabrda Quds muftiliyine Haci Emin el Huseyninin yerine ona muxalif sexslerden biri teyin edildi Kral Abdullah 20 dekabr gunu Ammanda verdiyi musahibede ise Felestin meselesinin yehudilerle sulh sertleri altinda hell edilmesinin vaxtinin gelib catdigini bildirdi 289 Diger terefen Iordaniyanin eline kecen Felestin torpaqlarinin ilhaqina Iordaniya parlamenti 24 aprel 1950 ci ilde qerar vermisdi Bu hadiselere gore Israil Iordaniya ateskes danisiqlari 2 mart 1949 cu ilde Rodosda basladi Danisiqlar cetin gedirdi Cenubda Araba vadisi ile Olu denizin simalindaki Israil Iordaniya serhedi baslica mubahise movzusu oldu Bu uyusmazliqlar Israil XIN rehberi Reuven Siloahla polkovnik Mose Dayanin gizlice Iordaniyaya gedib kralla gorusmesinden sonra oz hellini tapdi Kral Israilin demek olar ki butun isteklerini qebul etdi Birce Hebron bolgesinde ona kicik guzest edildi Bundan sonra 3 aprel 1949 cu ilde muqavile imzalandi 290 Bu razilasma ile Iordaniya bugun Israilin nezaretinde olan ve Qerbi Seria deyilen 2 2000 kvadrat millik torpaq hissesini nezaretine goturmusdu Muharibeden torpaq elde etmek baximindan Israilden sonra en xeyirli cixan teref Iordaniya olmusdu Diger terefden bu muqavile ile Quds seheri simal serq ve cenub qerb istiqmaetinde xettle bolunurdu Yeni Quds yeni Qerbi Quds Israil terefinde Kohne Quds yeni Serqi Quds de Iordaniya terefinde qalirdi Bu bolunme ile Qudsun boyuk bir hissesi Israile kicik bir hissesi ise Iordaniyaya kecirdi Lakin muqeddes yerlerin boyuk hissesi Iordaniya erazisinde qalmisdi Israil Suriya ateskes muqavilesi Suriyanin daxilinde bas veren hadiselere gore en son imzalanan muqavile olmusdur Suriyada 1943 ve 1947 ci iller seckilerini qazanan Milli Blok hokumeti Israile qarsi ugurlu muharibe apara bilmemisdi Muharibedeki ugursuzluqlardan sonra Demesq Heleb Hums ve Hemada telebe etirazlari basladi Buna iqtisadi sixintilar da elave edilince 23 avqust 1948 ci ilde qurulan Cemil Mardam hokumeti 1 dekabr 1948 ci ilde istefa verdi Yeni kabinet Xalid el Azmin rehberliyi altinda 17 dekabrda kohne bas nazirlerden ve terefsiz dovlet xadimlerinden ibaret sexslerden quruldu Yeni bas nazir 28 dekabrda parlamentde etdiyi cixisinda Felestinin qurtarilmasinin esas meqsed oldugunu Felestinin bolunmesini ve yehudi dovletinin qurulmasini qebul etmeyeceklerini bildirdi 291 Lakin realliqda isler xeyli ferqli oldu Xalid el Azm bas qerergah reisliyine Osmanli ordusunda yetismis polkovnik Husnu Zaimi getirmisdi Husnu Zaim xalqin ozune olan regbetinden istifade ederek 30 mart 1949 cu herbi cevrilis ile hakimiyyeti ele kecirdi Buna gore Israil Suriya ateskes muqavilesi ucun danisiqlar 12 aprel 1949 cu ilde basladi Gorusmeler torpaq anlasmazligina gore 17 mayda kesilse de 5 iyuldan yeniden basladi ve 20 iyul 1949 cu ilde ateskes razilasmasi imzalandi Bu razilasma ile Israil Suriya serhedi evvelki Felestin Suriya serhedi oldu Hemcinin serhedin her iki terefi herbsizlesdirilmis elan edildi Israile muharibe elan eden Iraq ve Seudiyye Erebistani Israil ile serhedleri olmadigina gore ateskes muqavilesi imzalamadilar Lakin Seudiyye Erebistan BMT vasitecisinin 30 yanvar 1949 cu ilde etdiyi ateskes muracietinden sonra ateskesi qebul etdiyini bildirdi Iraq ise diger ereb dovletlerinin imzalayacagi muqavileleri ozunun de qebul edeceyini bildirdi 292 Itkiler Redakte Muharibede Israil terefi 6373 nefer itki vermisdi Bu onun umumi ehalisinin 1 faizini teskil edirdi Onlardan 4 000 i herbci 2 000 i ise mulki ehali idi 293 294 Olenlerin 2000 neferini Holokostdan xilas olanlar teskil edirdi Ereb dovletlerinin canli quvve itkisinin deqiq sayi bilinmir Bezi menbelere gore erebler umumi 7 000 nefer itki vermisdiler Onlardan 3 000 i felestinli 2 000 i misirli 1 000 iordaniyali ve 1 000 suriyali olmusdur 1958 ci ilde felestinli tarixci Arif el Arife gore ereb ordulari umumilikde 3700 nefer itki vermisdiler Onlardan 1161 i misirlerden 562 neferi ise iordaniyalardan olmusdur Tarixci Henri Laurense gore ise erebler Israilden 2 defe cox itki vermisdiler Onun hesablamalarina gore erebler umumilikde 13 min itki vermisdiler Henriye gore bunlardan 1953 nefer doyus zamani oldurulmusdur Yerde qalanlarinin ise kimlikleri hele de deqiq olaraq mueyyen edilmemisdir O hemcinin iddia etmisdir ki erebler terefden olenlerin coxunu mulki ehali teskil edirdi ve onlar israillilerin ugurlu herbi emeliyyatlari zamani oz heyatlarini itirmisdirler 295 Demoqrafik neticeler Redakte Felestin erebleri Redakte Felestin hele mandatliqda olarken bas vermis toqqusmalara ve I Ereb israil muharibesine gore texminen 750000 felestinli ereb oz evlerinden ya qovulmus ya da ozu qacmisdi Boyuk Britaniya mandatligi zamani Felestinde texminen 1 200 000 ereb yasayirdi 1951 ci ilde BMT nin Barisiq Komissiyasinin hesabina gore texminen 711000 felestinli qacqin var idi 296 Bura Israil daxilinde qalan lakin evini terk etmeye mecbur qalmis insanlar daxil deyildi Muharibe zamani xususen 1948 ci ildeki doyusler neticesinde 400 den cox ereb texminen 10 eded yehudi kendi bosaldilmisdi Muharibeden evvelki 1947 ehalinin siyahiyaalinmasina gore Felestinde 1 143 336 ereb yasayirdi 297 Muharibe neticesinde ne qeder felestinlinin evini terk etmesi hele de tarixciler arasinda mubahiselidir 298 Muharibeden sonra 156000 ereb Israilde qaldi ve vetendas oldu 299 1948 ci ilin oktyabr noyabr aylarinda Celileni terk eden Felestin erebleri Evlerinden qovulmus felestinlilere Felestin qacqinlari deyilir ve onlarin ekseriyyeti butun ereb dunyasina sepelenmis formada qacqin dusergelerinde yasayirlar BMT bu qacqinlara yardim etmek ucun BMT Yaxin Serqdeki Felestin Qacqinlarina Yardim ve Is Agentliyini ing United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East qurmusdur Ereb dovletleri ise felestinli qacqinlari tam olaraq menimsememis ve onlari xususi qacqin dusergelerinde saxlamisdir Hetta geri donmek isteyenlere icaze bele verilmemisdir 300 301 Qacqin statusu onlarin ovladlarina da kecir ve Iordaniya istisna olmaqla hec bir ereb dovletinde felestinli qacqinlara vetendas statusu verilmir 302 Ereb Liqasi uzv dovletlere meslehet gorur ki oz kimliklerini itirmemek ve gelecekde oz yurdlarina donmeleri ucun felestinlilere vetendasliq verilmesin 1 4 milyondan cox felestinli hele de 58 qacqin dusergesinde yasayir 5 milyondan cox felestinli ise Israilden ve Felestin regionundan uzaqda yasayir 300 301 Ereb Israil munasibetlerinde Felestin qacqinlari meselesi esas problem ve debat movzularindan biridir Felestinliler ve onlarin terefdarlari her il 15 mayda Neqba gunu nu numayislerle ve mitinqlerle qeyd edirler Neqba sozunun erebceden tercumesi felaket demekdir Erebler Israilin dovlet kimi elan edilmesini ve ardiyca bas veren hadiseleri felaket kimi qiymetlendirdiklerine gore bu gune bele bir ad vermisdirler Bu gunun qeyd edilmesine qosulan insan sayi muxtelif vaxtlarda deyismisdir 2000 ci il Kemp Devid sammitinin ugursuzluqla neticelenmesinden sonra Ikinci Intifada zamani Neqba gununde Israil eleyhine numayisler xeyli artmisdi Yemen yehudileri Israile kocurulur 1949 1950 Yehudiler Redakte 1948 ci il doyusleri zamani kecmis mandatligin erebler ustun olan yerlerinden texminen 10 000 yehudi basqa yere kocmeye mecbur qaldi 303 Lakin bundan 3 il sonra 1951 ci ilde Israilde 700 000 yehudi meskunlasmisdi ve onlar esasen ereblerle serhed boyunca ve ya ereb torpaqlarinda meken salmisdilar 304 305 Buradaki yehudilerin sayi texminen 2 defe artmisdi Yeni gelenlerin 300 mini Asiyadan ve Simali Afrika olkelerinden gelmisdi 306 307 Onlardan en boyuk qrup Iraqdan gelen qrup idi Onlarin sayi 100 minden cox idi 136 000 250 000 nefer ise II Dunya muharibesinden sonra qacqin dusergelerini ve Almaniya Avstriya ve Italiyadaki seherleri terk ederek gelmisdi 308 Serqi Avropadan ise 270 min yehudi qacqini Israile gelmisdi Buradan en cox qacqin gelen olkeler ise heresine 100 000 nefer gosterici ile Ruminiya ve Polsa idi 309 Israil dovletinin yaradilmasindan sonra qarsiya qoyulmus esas meselelerden biri de Orta Serqden ve Avropadan Israile yeni yehudi koclerini temin etmek idi Bu vezife Mossad Le Aliyah Bete tapsirilmisdi David Ben Quriona gore Israil dovletinin esas zeifliyi onda idi ki o yehudilerden yoxsun idi Ereb ve muselman olkelerinden yehudiler bir nece sebebe gore koc etmeye mecbur oldular Muharibe ereb olkelerindeki ereblerin yehudilere qarsi olan dusmenliyini daha da artirmisdi Yehudilerin qelebe qazanmasi xeberi Liviya ve Yemende boyuk naraziliqla qarsilanmisdi Sionistler ise butun olkelerde yehudilerin Israile koc etmesi ile bagli tebligat aparirdilar Onlara daha yaxsi iqtisadi serait ve tehlukesizlik ved olunurdu Misir kimi bezi ereb dovletleri ise yehudileri koc etmeye qoymadilar ve esir saxlamaga basladilar Yehudilerin Israile kutlevi sekilde kocmesinin sebebi ondan ibaret idi ki onlarin yasadiqlari ereb olkeleri iqtisadi baximdan cox zeif siyasi baximdan ise cox qeyri sabit idiler Butun bunlarin neticesinde 3 onillik erzinde ereb olkelerinden 800 000 1 000 000 yehudi koc etdi Onlarin 680 000 i Israile kocdu Yerde qalanlarin ekseriyyeti ise Avropa xususen Fransa ve ABS da meskunlasdi Israil baslangicda miqrant yehudileri Yehudi Agentliyinin cadir dusergelerinde yerlesdirdi 1950 ci ilde ise hemin qacqinlarin veziyyeti bir qeder yaxsilasdirildi Onlar cadirlardan evlere Maabarot kocurulduler 1950 ci illerin sonundan etibaren ise bu muveqqeti evlerde legv edilmeye baslandi Sonun muveqqeti ev dusergesi 1963 cu ilde legv edildi Burada yasayanlar ise yeni yaradilmis qesebelere kocurulduler 310 Salinan qesebelerin ekseriyyeti sonradan sehere cevrildiler Bezi yehudi qacqinlar Felestini terk etmis felestinlilerin evlerinde yerlesdirilmisdiler Ereb ve muselman olkelerinden gelen bezi yehudiler Israilde mosavim korperativ fermer kendleri qurmaq isteyirdiler Lakin bu tesebbus tam olaraq ugurlu olmadi Cunki bezi yehudilerin enenevi pesesi dulgerlik ve tacirlik idi ve onlar kend teserrufatindan hec ne anlamirdilar Sonraki hadiseler ve tesirleri RedakteEreb Israil muharibesi 1948 ereblerle Israil arasinda olan problemleri hell etmedi eksine movcud problemlerin ustune yenileri de elave edildi Artiq BMT nin bolunme plani esasinda Felestin torpaqlarinda Felestin ereb dovleti qurmaq mumkun deyildi Cunki bunun ucun nezerde tutulmus torpaqlarin boyuk bir hissesi Israil terefinden ele kecirilmisdi yerde qalan torpaqlar ise diger ereb dovletlerinin nezaretine kecmisdi Israil bezen dovlet kimi erebler terefinden taninmasindan sonra ele kecirdiyi torpaqlari bosalda bileceyini bildirse de onun bu teklifi erebler terefinden redd edilmisdi Belelikle bu muharibe gelecekde ereblerle Israil arasinda bas verecek muharibelerin esasini qoydu Qacqinlar meselesi Redakte Qacqin felestinli qadin ve ovladi BMT Bas Assambleyasinin Israili uzvluyi qebul ederken behs etdiyi 29 noyabr 1947 ve 11 dekabr 1948 tarixli qerarlarin tetbiqinde iki muhim mesele qalirdi Torpaq meselesi ateskes razilasmalari ile muveqqeti de olsa hell edilse de qacqinlar ve Quds meseleleri hele de hell edilmemis qalirdi Bu muharibe hal hazirda da davam eden qacqinlar ve ya Felestin qacqinlari meselesini ortaya cixardi Bir terefden muharibe ile birlikde yehudilerin intiqamindan qorxaraq qacmaq suretile diger terefden ereb komandirlerin doyus meydanlarini bosaltmalarini istemeleri sebebile 100 minlerle Felestin erebi yerlerini yurdlarini terk ederek ya qonsu ereb olkelerine ya da ereblerin coxluq teskil etdiyi Felestin seherlerine siginmisdilar 311 Qacqinlarin deqiq sayi bilinmir texminen 500 min ile 1 milyon arasinda oldugu guman edilir Yehudiler ise Felestini terk eden ereblerin sayini 627 000 633 000 olaraq gosterirler Vasiteci Kont Bernadotte oldurulmeden iki gun evvel 16 sentyabr 1948 de gonderdiyi son hesabatinda Felestin qacqinlarinin sayini 360 min olaraq texmin etmisse de ozunden sonraki vasiteci Ralf Bunce 18 oktyabr 1948 tarixli hesabatinda bu sayin az oldugunu bildirirdi ve son heftelerde qacqin sayinin artaraq 500 mine catmis oldugunu bildirirdi 312 Felestin Barisiq Komissiyasinin 22 iyun 1949 tarixli hesabatinda Felestin qacqinlarinin sayini 900 000 1 000 000 olaraq texmin ederken 1949 cu ilin avqustunda etdiyi aciqlamada mutexesislerin etdiyi incelemere dayanaraq bu sayi 711 600 olaraq vermisdir Barisiq Komissiyasi 1949 noyabrda qacqinlarin sayini 757 000 civarinda texmin edirdi 313 Halbuki BMT terefinden qurulan Felestin Qacqinlarina Yardim Teskilati 1949 cu ilin noyabrinda 940 000 ereb qacqina komek etmekde idi Bu miqdarin olkeler uzre paylasimi bele idi Livan 127 000 Suriya 78 200 Iordaniya 94 000 Felestinin ereb hissesi 357 400 Israil 37 600 ve Qezze kecidi 245 000 Qacqinlar meselesi ilk olaraq 1948 avqustunda Tehlukesizlik Surasinda muzakire edildi Bir nece gun muzakire edilse de hec bir qerar qebul edilmedi 314 Ereb olkeleri bu qacqinlarin evlerine ve yurdlarina donmelerinin temin edilmesinde israr ederken Sovet numayendesi qacqinlar meselesinin yukunun ABS Ingiltere ve ereb olkeleri terefinden paylasilmasi gerekdiyini cunki Bas Assambleyanin 29 noyabr 1947 ci il tarixli bolunme planini bu olkelerin sabotaj etmeye calisdigini dedi Felestin qacqinlari meselesinin ciddiyetini ilk defe vasiteci Bernadotte 16 sentyabr 1948 ci il tarixli hesabatinda vurgulamis ve Bas Assambleyadan tecili tedbir gorulmesini qacqinlara yardim edilmesini ve onlarin Israil eline kecmis torpaqlarina donmelerinin temin edilmesini istemisdir 315 Bundan sonra Bas Assambleya qacqinlar meselesini 24 sentyabr 1948 ci il tarixli iclasinda da muzakire ederek meseleni Ucuncu Komiteye hevale etdi Ucuncu Komitenin fealiyyeti bir ay yarimdan cox davam etdi Buradaki muzakirelerde Sovet Ittifaqi Polsa ve Belorusiya kimi dovletler qacqinlar meselesinin sadece insani ve yardim baximindan muzakiresine qarsi cixib meselenin eyni zamanda siyasi cercivede de muzakiresini istediler 316 Neticede Ucuncu Komitenin hazirlamis oldugu qerar 19 noyabr 1948 ci ilde 212 sayli Bas Assambleya qerari olaraq ses birliyi ile qebul edildi 317 Qerarda Felestin qacqinlarina 1 dekabr 1948 ci ilden 31 avqust 1949 cu ile qederki dovr ucun 29 500 000 dollarliq yardim edilmesi nezerde tutulurdu Bundan elave butun uzv dovletlere Dunya Sehiyye Teskilati Qida ve Turizm Teskilati Beynelxalq Qacqinlar Teskilati ve UNICEF kimi quruluslar da yardima cagirilirdi Qacqin yasli kisi ve nevesi Bas Assambleya 11 dekabr 1948 ci il tarixli ve 194 sayli qetnamesi ile Felestin Barisiq Komissiyasini qurarken qerarin XI feslinde de vetenlerine donub qonsulari ile sulh icinde yasamaq isteyen qacqinlarin yurdlarina donmelerinin temin edilmesini donmek istemeyenlerin de maddi itkilerinin huquq cercivesinde elaqeli hokumetler ve ya sexsler terefinden temin edilmesini Barisiq Komissiyasina vezife olaraq vermekde idi Hele Israilin BMT uzvluyu meselesi Bas Assambleyada ad hoc komitede muzakire edildikde Livan numayendesi meselenin muzakiresine kecmemisden evvel Israilin qacqinlarin evlerine donmelerini qebul etdiyini bildirmesini istedi Israil numayendesi ise qacqinlar meselesinin umumi sulh gorusmelerinin bir hissesi oldugunu ancaq o zaman muzakire edile bileceyini bildirdi 318 Belece Israil qacqinlar meselesini ereb olkelerini sulhe mecbur etmek ucun istifade etmek isteyirdi Sonda komite de Livanin teklifini redd etdi 1949 cu ilin may ve iyul aylarinda qacqinlar meselesi iki defe muzakire edildi Ilk baslarda erebler geri donmek isteyenlerin evlerine yerlesmesine Israilin icaze vermeyini isteyirdilerse de sonda fikir deyisdirdiler Onlar artiq ereb qacqinlarin yerlesmesi ucun Celile butunlukle daxil olmaqla Neqevin onlara verilmesini ve Felestinin ereb torpaqlari ile Hayfa limani arasinda koridor qurulmasini istediler Israil ise cavabinda bir qaris torpagi bele terk etmeyeceyini bildirdi Israil ise baslangicda qacqinlar meselesinin helli ucun evvelce torpaq meselesinin hellini yeni serhedlerin deqiq olaraq mueyyen edilmesini sert qoydu Bu da ereb olkelerinin Israil ile sulh baglamalari demek idi Erebler bunu redd etdi Barisiq komissiyasinin daha sonraki iclaslarinda Israil geri qalan qacqinlari ereb olkelerinin qebul etmesi serti ile 100 000 qacqini qebul ede bileceyini onsuz da torpaqlarinda 160 000 erebin oldugunu bununla da serhedleri daxilindeki ereb ehalinin 260 000 e cixacagini bildirdi Israilin diger serti de beynelxalq teskilatlarin bu 100 000 qacqinin yerlesdirilmesine yardim etmesi idi Sonraki muzakireler zamani Israil yeni sertler de ireli surdu Israilin sertlerine gore bu qacqinlar Israilin dusmenleri ile temas etmeyecekdi ve Israilin inkisaf planlarina gore yerlesdirilecekdi Erebler bu sertlerin Bas Assambleyanin 11 dekabr 1948 ci il tarixli qetnamesi ile uyusmadigini bildirdiler Israil hemcinin Qezzenin ona verilmesi sertile hem Qezzenin oz ehalisini hem de buradaki 250 min ereb qacqini Israil vetendasligina qebul etmeyi teklif etse de erebler bunu da redd etdiler Felestinli qacqin dusergesi Bas Assambleya 8 dekabr 1949 da 302 sayli qetnameni qebul etdi Qetnamenin sesvermesi zamani 47 olke lehine vermis 6 olke ise biteref qalmisdi Eleyhine ses veren olke ise olmamisdi Qetname 22 maddeden ibaret idi 319 Bu qerar ile Felestin qacqinlarina 1 yanvar 31 dekabr 1950 ci il tarixi ucun 33 700 000 dollarliq yardim planlanarken Israile de qacqinlar haqqindaki 11 dekabr 1948 tarixli qerarini xatirladirdi Iraq ve Livanin isteyi ile BMT Felestin Qacqinlarina Yardim Teskilati ing United Nations Relief and Works Agency for palestine Refugees qurulurdu Bu teskilata komek etmek ucun ABS Ingiltere Fransa ve Turkiye ile qacqinlara komek eden iki olkenin temsilcilerinden meydana gelen Meslehet Komissiyasi ing Advisory Comission qurulurdu Bu arada ABS Senati verdiyi qerarla prezident Trumene Felestin qacqinlarina 16 milyon dollarliq yardim etme selahiyyeti verdi Hemcinin 1950 ci ilde tesdiqlenen xarici yardm proqrami ile xarici olkelere verilmesi ucun nezerde tutulan 3 121 450 000 dollarliq meblegin 27 450 000 dollari Felestin qacqinlari ucun nezerde tutulmusdu Komissiya uzvleri olan dovletler 1952 ci ilin iyununa qeder 66 milyon pul toplamisddi yalniz bu pulun 41 milyonu Felestin qacqinlarina verilmisdi 1951 ci ilde 881 991 nefer 1952 ci ilde ise 881 673 nefer Felestin qacqini BMT yardimindan istifade ederdi Bas Assambleyada 30 oktyabr 1952 den 1953 30 iyuna qederki dovr ucun 23 milyon dollarliq yardim edilmesi ile basli qerar qebul edildi Maddi yardimlar barede qerarlar verilse de bu yardimlarin hec biri Felestin qacqinlarinin vetenlerine donmelerini temin etmirdi Quds meselesi Redakte Quds seheri hem muselmanlar hem xristianlar hem de yehudiler ucun muqeddes seher idi 320 321 Buna gore de BMT nin 29 noyabr 1947 ci il tarixli qerarinin III hissesi 14 maddeden ibaret olmaqla Quds meselesine hesr edilmisdi Bu qerara gore Quds ucun ferqli status planlasdirilirdi Quds seheri beynelxalq xususi rejim altindan ayrica varliq corpus seperatum olacaq ve BMT terefinden idare edilecekdi Qerarda Quds seherinin serhedleri gosterildikden sonra BMT nin Vesayet Surasina 5 ay muddetinde Qudsun tabe olacagi etrafli status hazirlama isi tapsirilir ve bu statusun esas prinsipleri de gosterilirdi Sura 21 aprel 1948 ci ilde Quds ucun 44 maddelik status layihesini qebul etdi Bu layiheye gore Quds herbsizlesdirilmis ve terefsiz olub ancaq daxili tehlukesizliyi temin etmeye yetecek qeder polis quvvesi saxlaya bilecekdi Seher Sura terefinden teyin edilen canisin terefinden idare edilecekdi Canisin icraedici hakimiyyeti uzvleri ozu terefinden secilen Idareetme Surasi ing Council of administration vasitesile yerine yetirecekdi Qanunverici hakimiyyet ise 40 neeferlik Qanunverici Suraya verilecekdi Suranin 18 uzvu bu seherde yasayan ereblerden 18 neferi yehudilerden secilecekdi 2 uzv ise ne yehudi ne de ereb olacaqdi Yerde qalan 2 nefer ise canisinin secdiyi 6 neferden 2 i olacaqdi Bunlari ise butun Quds ehalisi sececekdi Erebce ve ivritce Qudsde resmi dil olacaqdi Ereb ve yehudi dovletlerinin vetendaslari Qudse serbest sekilde girib cixa bilecekdiler Muqeddes yerleri ziyaret de tamamen serbest olacaqdi Bu layihenin qebul edilmesinden 3 hefte sonra Ereb Israil muharibesi basladigi ucun layihe hec vaxt heyata kecirilmedi BMT Quds meselesinden Felestin ucun Barisiq Komissiyasi quran Bas Assambleyanin 11 dekabr 1948 tarixli 194 sayli qetnamesinde behs etdi Qetnamenin VII paraqrafi muqeddes yerlerin serbestliyine ve qorunmasina aid idi VIII paraqrafda Qudsun serhedlerini gosterdikden sonra Barisiq Komissiyasina Qudsun herbsizlesdirilmesini ve beynelxalq hakimiyyete verilmesini tapsirirdi Barisiq Komissiyasi 1949 cu il erzinde hem ereblerle hem de Israille defelerle gorusdu Veziyyeti cetinlesdiren ise Quds seherinin ikiye bolunmesi idi Bu erebleri de iki yere bolmusdu Cunki Qudsun ereblere aid hissesi Iordaniyanin eline kecmisdi Buna gore ereb dovletleri BMT deki Quds muzakirelerinde qacqinlar meselesine ustunluk verirdiler Barisiq Komissiyasi 7 aprel 1949 da Tel evivde Israil bas naziri ile kecirdiyi gorusde Ben Qurion komissiyaya Qudsdeki muqeddes yerlerin beynelxalq nezarete vere bileceklerini bildirmisdi Lakin bu muqeddes yerlere aid olmali idi butun sehere ise bu aid edilmirdi 322 Iordaniya kimi Israil de Qudsu elinden cixarmaq istemirdi 1949 cu ilin noyabr ayindan sonra ise Israil bu meseledeki movqeyini daha da sertlesdirdi Barisiq Komissiyasi ereb olkeleri ve Israil ile bu gorusmelerinden sonra Quds bolgesi ucun Qalici Beynelxalq Rejim ing Parmanent International Regime layihesi hazirladi ve bu layihe 1 sentyabrda BMT e teqdim edildi 25 maddelik bu layiheye gore Quds bolgesi yehudi bolgesi ve ereb bolgesi deye iki yere ayrilir ve bu xeritede de gosterilirdi Her iki hisse de oz belediyye xidmetlerini qurmaqda ve icra etmekde muxtariyyete sahib olmaqla beraber Quds seherinin idaresi BMT Bas Assambleyasi terefinden secilmis Birlesmis Milletler Komissarina verilecekdi Komissarin rehberliyinde uzvleri ereb ve yehudilerden beraber sayda secilmis ve diger dinlerin de temsil edildiyi umumi sura ortaq meselelerde qerar verecekdi 323 Quds seheri herbsizlesdirilmis ve terefsiz hala getirildiyi kimi Qudsun her iki terefine olan kocler de qadagan edilirdi Barisiq Komissiyasinin bu plani noyabrin sonu ve dekabr ayinda Bas Assambleyanin evvel ad hoc siyasi komitesinde sonra da Bas Assambleyada muzakire edildi Lakin Qudsun bolunmesini planladigi ucun hec de xos qarsilanmadi Muzakirede Israil numayendesi Israilin Qudsden cekileceyi zaman bir cox xidmetlerin axsayacagini beynelxalq rejimin tetbiq etmenin qeyri mumkun oldugunu ve Bas Assambleyanin bu istiqametde qerar vereceyi teqdirde neticenin rusvayci olacagini bildirdi Iordaniya numayendesi de Qudsun beynelxalq rejim altina qoyulmasinin olkesinin tehlukesizliyine butovluyune ve menfeetine zererli olacagini bildirerek bu plana qarsi cixdi Iraq numayendesi Qudsun Felestin Ereb dovleti icinde ereb seheri olaraq qalmali oldugunu bildirdi Lakin faktiki veziyyeti de nezere alaraq bu plani deteklediyini bildirdi Suriya da bu plani destekledi ve Qudsun Iordaniya Israil hakimiyyetinden azad edilmesinin vacibliyini bildirdi Barisiq Komissiyasinin Quds plani Ingiltere ve ABS terefinden desteklenmisdi Neticede Bas Assambleya komissiyanin tekliflerini bir kenara atdi ve 9 dekabr 1949 cu ilde 330 sayli qetnameni qebul etdi Bu qetname ile corpus separatum prinsipini yeni Qudse beynelxalq status verilmesini menimsedi ve Vesayet Surasina 29 noyabr 1947 ci il tarixli bolunme qerarinda Quds ucun planlanan statusu hazirlama tapsirigi verdi 324 Vesayet Surasi bu tapsiriq uzerinde islemeye 13 dekabr 1949 da basladi 19 dekabr tarixli qerarinda da sura sedrinden Qudsun planlanan statusu ucun hesabat hazirlamasini istedi Vesayet Surasi 20 dekabr 1949 da aldigi qerarda Israilin bezi hokumet orqan ve dairelerini Qudse kocurmekle Qudsun beynelxalq statusunun tetbiqatini cetinlesdirildiyini bildirerek Israil hokumetinden bu tedbirleri geri almasini ve Bas Assambleya qerarlarinin tetbiqini cetinlesdirecek hereketlerden qacinmagini istedi Bu xeberdarliga baxmayaraq 23 yanvar 1950 ci ilde Israil parlamenti Qudsde toplanaraq Qudsu Israilin paytaxti elan etdiler Diger terefden Vesayet Surasi 4 aprel 1950 ci ilde aldigi qerarla daha evvel 21 aprel 1948 de hazirlamis oldugu status layihesini bir iki kicik deyisiklikle qebul etdi Lakin butun bunlardan hec bir netice cixmadi ve Quds mubahiseleri bundan sonra da davam etdi 325 Tarixsunasliq RedakteMuharibeden sonra 1948 ci il hadiseleri ereb ve yehudi tarixciler terefinden muxtelif cur teqdim edilmisdir 326 Esas mubahiseli meseleler ordularin techizat problemleri saylari ve Felestin ereblerinin qacqinligi ile neticelenen hadiselerdir Lakin esasen qebul edilir ki ereblerin oz evlerini terk etmesi ereb komandanlarin telimatlari esasinda bas vermisdir 326 1980 ci ilden etibaren ereb dovletlerinde ve Israilde dovlet arxivlerinin acilmasi muharibeyle bagli yeni informasiyalarin meydana cixmasina sebeb oldu Tarixcileri esas maraqlandiran hadiseler Iordaniya krali I Abdullahin muharibedeki rolu ereblerin muharibedeki meqsedi Britaniya hokumetinin meqsedi ve felestinli ereblerin qacqinligi meselesidir Butun bunlar tarixciler terefinden muxtelif cur serh edilir Bu meselelerden bezileri gunumuzde de bu meseleni arasdiran tarixcilerin ve serhcilerin esas muzakire movzularidir 327 Hemcinin bax RedakteEreb Israil muharibeleri Alti gunluk muharibe Yom Kippur muharibesiEdebiyyat RedakteGeorge E Kirk The Middle East in the War 1939 1946 Nyu York Oxford University Press 1953 511 seh Fahir Armaoglu Filistin meselesi ve Arab Israil savaslari Istanbul Is Bankasi Kultur Yayinlari 1989 580 seh Michael J Cohen Palestine and the Great Powers 1945 1948 Princeton Princeton University Press 2016 434 seh Kenneth Ray Bain The March to Zion Texas A and M Press 2000 434 seh Harry S Truman Years of Trial and Hope 1946 1952 Signet 1956 543 Benny Morris The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited Kembric Cambridge University Press 2004 642 seh Benny Morris 1948 The First Arab Israeli War Nyu Haven Yale University Press 2008 544 seh United Nations Yearbook of the United States 1947 48 Nyu York Office of Public Information United Nations United Nations Yearbook of the United States 1948 49 Nyu York Office of Public Information United Nations Qeydler Redakte Israil erazisinde yasayan bedeviler druzlar ve cerkezlerden teskil edilmis ve Israil Mudafie Quvvelerine tabe olan herbi birlesme Bura hem doyusen bolmeler hem de yardimci quvveler de daxildir 1 Hele muharibe davam ederken Misir hokumeti biri 21 yanvar 1943 digeri ise 23 mart 1943 cu ilde olmaqla ABS hokumetine verdiyi iki memorandumda Felestin movzusundaki narahatliqlarini ifade etmisdi 24 fevral 1944 cu ilde verdiyi diger memorandumda da sionistlerin Felestinde yehudi dovleti yaratmaq istediklerine diqqeti cekmis ve bunun ereblerde etiraz oyandiracagini bildirmisdi Komitenin diger uzvleri bunlar idi Lord Kranborn Leopold Ameri Hindistan uzre nazir polkovnik leytenant Oliver Stenli mustemlekeler naziri Ser Arcibald Sinkleyr hava naziri ve Ricard Lou dovlet naziri Bu zaman Exodus adli 5 min tonluq geminin 5 min nefer qacaq yehudini Felestine soxmaq ucun 18 iyul 1947 ci ilde Qezze sahillerine gelmesi ve ingilis donanmasinin buna mane olmasi Avropa ve ABS daki sionistlerin genis hecmli propaqandasina sebeb olmusdu Haci Emin el Huseyni muharibe zamani Berlinde oldugu muddetde almanlarin radio propaqandalarinda istirak etmisdi Buna gore de muharibe cinayetkari hesab edilirdi Almaniyanin teslim olmasindan sonra 7 may 1945 ci ilde Isvecreye kecse de hebs edildi Fransaya gonderildi ve Paris yaxinligindaki Rambouillet etrafinda eve hebs edildi Lakin bir yolunu taparaq buradan qacdi ve saxta pasportla Suriya vetendasi kimi 29 may 1945 ci ilde Qahireye geldi 19 iyunda Kral Faruq terefinden qebul edilen muftiye Misir hokumeti siyasi qacqin statusu verdi Camal el Huseyni Iraqda 1941 ci ilin aprelindeki Resid Eli Geylani rehberliyindeki cevrilis cehdinin ugursuzluqla neticelenmesinden sonra Tehrana qacmisdi Iranin muttefiqlerin isgalina meruz qalmasindan sonra oradan da qacmaq isteyerken ingilisler terefinden hebs edilmis ve Rodeziyaya surgune gonderilmisdi Ingilisler onu 29 noyabr 1945 ci ilde serbest buraxdilar Camal Huseyni 7 fevral 1946 ci ilde Ali Ereb Komitesinin rehberi olmusdur Ereb Liqasi ereb Camiyatul Erebiyye Ereb Liqasi Dovletleri ereb Camiatud Duvelul Erebiyye Kral Abdullah BMT nin 29 noyabr 1947 ci il tarixli Felestini bolme qerarindan iki hefte evvel yehudi liderlerinden olan Qolda Meyer ile Seria vadisinde Naharyim kendinde gorusmu ve Haci Emin el Huseyninin her iki terefin de dusmeni oldugu meselesinde hemfikir olmusdurlar Bundan elave Kral Abdullah hec bir zaman hucum etmeyeceyini demisdir Lakin BMT nin bolunme qerarindan sonra yehudilerin silahli mubarizeye baslamalari Kral Abdullahin movqeyini deyisdirmis ve Qolda Meyerin 10 may 1948 ci ilde Emmana etdiyi gizli ziyaretde Felestinin butunlukle Iordaniyaya ilhaqini ve yehudilere hem hokumetde hem de parlamentde 50 faiz temsil imkani vermeyi teklif etse de Qolda Meyer bu teklifi redd etmisdir Meselen Seudiyye Erebistaninin veliehdi Sahzade Seud 17 yanvar 1947 ci ilde Vasinqtonda Xarici Isler naziri Ceyms Byrnes ile Felestin meselesini muzakire ederken Iordaniya Hasimileri eleyhinde uzun nitq soylemisdir Cunki Abdullahin atasi Huseynin Hicaz kralligina 1925 ci ilde son qoyan Seudlar idi Bu sebebdendir ki diger ereb dovletlerinin Felestin ereblerini mudafie etmesi Iordaniyanin movqeyine zidd idi ABS da sionizm eleyhinde fealiyyet gosteren bir nece dernek qurulsa da bunlar hec bir zaman ugurlu ola bilmemisdir 81 ABS Xarici Isler Nazirliyi terefinden 31 avqust 1945 ci ilde hazirlanan hesabatda Avropadan koc etmek isteyen yehudilerin sayi yarim milyon olaraq gosterilirdi 88 Dunya Sionist Teskilati icinde bu konfransa qatilib qatilmama meselesinde mubahiseler olmus ve ifratlarin fikri ustun gelerek konfransa qatilma fikri redd edilmisdir Londonda yanvar fevral 1947 ci ilde daha bir konfrans kecirileceyi ucun bu konfransa Birinci London konfransi deyilir Eleyhine ses verenler Efqanistan Misir Iraq Livan Seudiyye Erebistan Suriya ve Turkiye BMT Felestin Xususi Komitesine secilen dovletler bunlar idi Avstraliya Kanada Cexoslovakiya Qvatemala Hindistan Iran Hollandiya Peru Isvec Uruqvay ve Yuqoslaviya Michael J Kohen ingilis senedlerine esaslanaraq bele bir iddia ireli surmusdur Komite ile gorusmesinden iki gun sonra Kral Abdullah Londona gonderdiyi mesajda ereb dovleti olaraq bolunmeni aciq sekilde mudafie etmeyin qeyri mumkun oldugu ucun bele etdiyini bolunme halinda Felestinin ereb qisminin Iordaniyaya ilhaqi ucun terefdasliq etmeye hazir oldugunu bildirmisdir Buna elave olaraq Quds muftisi Haci Emin el Huseyni de ozunun ereb dovletinin rehberliyine kecirilmesi sertile bolunmeye terefdar oldugunu Felestin Xususi Komitesine sexsen bildirmisdir Hesabat 5 hisse halinda idi Birinci hisse hesabatin ozunu ikinci hisse elaveler ve xeriteleri ucuncu ve dorduncu hisse komitenin Felestindeki danisiqlari ve gorusmelerinin qeydiyyatlari besinci hisse de indeksi ehtiva edirdi 29 noyabr bglunme qerarina musbet ses veren dovletler Avstraliya Belcika Boliviya Braziliya Belorusiya Kosta Rika Cexoslovakiya Ekvador Fransa Qvatemala Norvec Panama Haiti Islandiya Liberiya Luksemburq Hollandiya Yeni Zellandiya Nikaraqua Norvec Panama Paraqvay Peru Filippin Polsa Isvec Ukrayna Cenubi Afrika Sovet Ittifaqi ABS Uruqvay Venesuela Eleyhine ses veren dovletler Efqanistan Kuba Misir Yunanistan Hindistan Iran Iraq Livan Pakistan Seudiyye Erebistan Suriya Turkiye Yemen Biteref qalan dovletler Argentina Cili Cin Kolumbiya El Salvador Efiopiya Honduras Meksika Ingiltere Yuqoslaviya 152 Istinadlar Redakte Gelber 2006 seh 12 R Fischbach Michael 2005 Encyclopedia of the Palestinians Infobase Publishing Firestone Reuven 2012 Holy War in Judaism The Fall and Rise of a Controversial Idea Oxford University Press Neil Caplan 2011 The Israel Palestine Conflict Contested Histories John Wiley amp Sons seh 17 Neil Caplan 1997 Futile Diplomacy The United Nations the Great Powers and Middle East Peacemaking 1948 1954 III seh 19 Morris 2004 seh 12 Fahir Armaoglu 1989 seh 53 David Tal 2003 War in Palestine 1948 Israeli and Arab Strategy and Diplomacy Routledge seh 153 ISBN 978 0 7146 5275 7 Morris 2004 seh 401 Zeev Maoz 2009 Defending the Holy Land University of Michigan Press seh 4 ISBN 978 0 472 03341 6 Eugene L Rogan Jordan and 1948 the persistence of an official history Cambridge University Press seh 104 124 Kenneth Cragg 1997 Palestine The Prize and Price of Zion Cassel seh 57 ISBN 978 0 304 70075 2 Meron Benvenisti 1996 City of Stone The Hidden History of Jerusalem University of California Press seh 27 ISBN 0 520 20521 9 Derek Poppert The Palestinian Diaspora ing 2015 09 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib GENERAL PROGRESS REPORT AND SUPPLEMENTARY REPORT OF THE UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE Covering the period from December 11 1949 to October 23 1950 Birlesmis Milletler Teskilati 1950 23 oktyabr Benny Morris 2004 The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited Cambridge University Press seh 602 604 ISBN 978 0 521 00967 6 United States Department of State Foreign relations of the United States 1949 The Near East South Asia and Africa 1977 12 iyul 2019 tarixinde arxivlesdirilib United States Department of State Foreign relations of the United States 1949 The Near East South Asia and Africa 1977 12 iyul 2019 tarixinde arxivlesdirilib Yakin tarih perspektifinde Filistin PDF 2015 05 06 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 03 17 1 2 Fahir Armaoglu 1989 seh 67 1 2 3 George E Kirk 1953 seh 229 Fahir Armaoglu 1989 seh 68 George E Kirk 1953 seh 249 Joan Peters 1984 From Time Immemorial The Origins of the Arab Jewish Conflict over Palestine JKAP Publications seh 435 436 ISBN 0 9636242 0 2 Fahir Armaoglu 1989 seh 69 George E Kirk 1953 seh 230 George E Kirk 1953 seh 306 307 J C Hurewitz 1979 The Middle East and North Africa in World Politics A Documentary Record British French Supremacy 1914 1945 Yale University Press seh 694 695 ISBN 978 0 300 02203 2 Kenneth Ray Bain 2000 seh 13 20 Memoirs of Cordell Hull II Macmillan Company 1958 seh 1532 ISBN 978 0 7812 4811 2 George E Kirk 1953 seh 233 236 John Norton Moore 1991 The Arab Israeli Conflict III Princeton Universty Press seh 231 232 ISBN 978 1 4008 6197 2 Walter Laqueur 2008 The Israel Arab Reader A Documentary History of the Middle East Conflict Penguin Books seh 77 79 ISBN 978 0 14 311379 9 J C Hurewitz 1979 The Middle East and North Africa in World Politics A Documentary Record British French Supremacy 1914 1945 II Yale University Press seh 596 597 ISBN 978 0 300 02203 2 1 2 Keesing s Contemporary Archives 1943 1946 V London Keesing s Publications Limited seh 6800 Michael J Cohen 1982 seh 8 J C Hurewitz 1979 The Middle East and North Africa in World Politics A Documentary Record British French Supremacy 1914 1945 II Yale University Press seh 708 730 ISBN 978 0 300 02203 2 Laybourn Keith 2002 Morrison Herbert Stanley in John Ramsden ed The Oxford Companion to Twentieth century British Politics Oxford University Press ISBN 0198601344 pp 443 44 Fahir Armaoglu 1989 seh 70 Fahir Armaoglu 1989 seh 71 Michael J Cohen 2016 seh 68 Michael J Cohen 2016 seh 69 Fahir Armaoglu 1989 seh 73 Michael J Cohen 2016 seh 230 238 Keesing s Contemporary Archives 1943 1946 V London Keesing s Publications Limited seh 7560 7563 Michael J Cohen 2016 seh 82 Fahir Armaoglu 1989 seh 74 George E Kirk 1953 seh 219 Michael J Cohen 1982 seh 87 Keesing s Contemporary Archives 1945 1950 V London Keesing s Publications Limited seh 8019 Keesing s Contemporary Archives 1946 1948 V London Keesing s Publications Limited seh 8407 8408 Michael J Cohen 1982 seh 250 Keesing s Contemporary Archives 1946 1948 V London Keesing s Publications Limited seh 7896 7878 MacDonald Robert W 1965 The League of Arab States A Study in Regional Organization ingilis Prinston Nyu Cersi Princeton University Press John Norton Moore 1977 The Arab Israeli Conflict Readings and Documents III Prinston Princeton University Press seh 236 242 ISBN 978 0 691 01066 3 Keesing s Contemporary Archives 1943 1946 V London Keesing s Publications Limited seh 6900 Pact of the League of Arab States Yale Law School 12 iyun 2019 tarixinde arxivlesdirilib Robert W MacDonald 1965 The League of Arab States A Study in Dynamics of Regional Organizations Prinston Princeton University Press seh 245 ISBN 978 0 691 62296 5 Michael J Cohen 2016 seh 189 Keesing s Contemporary Archives 1946 1948 London Keesing s Publications Limited seh 7934 Keesing s Contemporary Archives 1946 1948 London Keesing s Publications Limited seh 7978 Michael J Cohen 2016 seh 194 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 738 741 Nadav Safran 1969 From War to War The Arab Israeli Confrontation 1948 1967 Nyu York Pegasus seh 64 65 George E Kirk 1953 seh 192 U S House of Representatives 1976 Problems of World War II and its Aftermath the Palestine Question Problems of Postwar Europe II Vasinqton U S Government Printing Office seh 5 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1939 IV Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 694 823 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1940 IV Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 830 889 Philip J Baram 1978 The Department of State in the Middle East Pensilvaniya University of Pennslvania Press seh 245 319 Fahir Armaoglu 1989 seh 80 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1941 III Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 601 602 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1938 II Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 994 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1939 IV Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 696 Dan Tschirgi 1983 Politics of Indecision Origins and Implications of American Involvement with Palestine seh 140 ISBN 978 0 03 062361 5 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1943 IV Vasinqton U S Government Printing Office 1955 seh 768 771 United States 1955 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1943 IV Vasinqton U S Government Printing Office seh 773 775 Fahir Armaoglu 1989 seh 81 Cordell Hull The Memoirs of Cordell Hull II Nyu York Reprint Services Corp seh 1533 ISBN 0 7812 4811 6 Kenneth Ray Bain 2000 seh 26 Lee Obrien 1986 American Jewish Organizations and Israel Washington D C The Institute of Palestine Studies seh 221 Robert Daniel Tschirgi 1983 The Politics of Indecision Origins and Implications of American Involvement with the Palestine Problem seh 57 67 ISBN 978 0 275 91092 1 Robert E Sherwood 1950 Roosevelt and Hopkins II Nyu York Bantam Books seh 517 518 Harry S Truman 1956 seh 133 United States Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1945 ing U S Government Printing Office 12 iyun 2019 tarixinde arxivlesdirilib United States Department of State United States Congress Senate Committee on Foreign Relations 1985 A Decade of American Foreign Policy Basic Documents 1941 1949 Vasinqton Department of State Publishing seh 688 Harry S Truman 1956 seh 133 164 Kenneth Ray Bain 2000 seh 61 Foreign Relations of the United States 1945 VIII Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 735 Howard M Sachar 1990 The Course of Modern Jewish History Vintage seh 461 ISBN 978 0 679 72746 0 Harry S Truman 1956 seh 137 138 George E Kirk 1953 seh 189 Foreign Relations of the United States 1945 VIII Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 743 758 Keesing s Contemporary Archives 1943 1946 V London Keesing s Publications Limited seh 7561 Keesing s Contemporary Archives 1943 1946 V London Keesing s Publications Limited seh 7561 Harry S Truman 1956 seh 137 United States 1955 Foreign Relations of the United States 1945 VIII Vasinqton U S Government Printing Office seh 841 842 Anglo American Committee of Inquiry on Jewish Problems in Palestine and Europe Report of the Abglo American Commitee of nquiry Regarding the Problems of European Jewry and Palestine John Norton Moore 1991 The Arab Israeli Conflict III Princeton Universty Press seh 244 253 ISBN 978 1 4008 6197 2 George E Kirk 1953 seh 218 Michael J Cohen 1982 seh 74 Foreign Relations of the United 1946 VII Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 592 595 Michael J Cohen 1982 seh 119 1 2 Michael J Cohen 1982 seh 192 193 Michael J Cohen 1982 seh 192 106 Harry S Truman 1956 seh 149 United States 1955 Foreign Relations of the United States 1946 VII Vasinqton U S Government Printing Office seh 646 667 Michael J Cohen 1982 seh 120 134 Secretary of State for the Colonies to Parliament by Command of His Majesty 1946 Palestine Statement of Policy London United States 1955 Foreign Relations of the United States 1946 VII Vasinqton U S Government Printing Office seh 652 667 Foreign Relations of the United States 1946 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 698 Harry S Truman 1956 seh 153 Harry S Truman 1956 seh 152 Michael J Cohen 1982 seh 151 162 Keesing s Contemporary Archives 1946 1948 V London Keesing s Publications Limited seh 8197 Michael J Cohen 1982 seh 199 200 Michael J Cohen 1982 seh 201 United States 1955 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1946 VII Vasinqton U S Government Printing Office seh 701 703 United States Department of State United States Congress Senate Committee on Foreign Relations 1985 A Decade of American Foreign Policy Basic Documents 1941 1949 Vasinqton Department of State Publishing seh 692 693 United States 1955 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1946 VII Vasinqton U S Government Printing Office seh 707 708 George E Kirk 1953 seh 226 United States 1955 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1946 VII Vasinqton U S Government Printing Office seh 736 737 Fahir Armaoglu 1989 seh 88 Fahir Armaoglu 1989 seh 89 Michael J Cohen 1982 seh 203 221 T G Fraser 1980 The Middle East 1914 1979 Nyu York St Martin s Press seh 35 38 Michael J Cohen 1982 seh 217 218 Michael J Cohen 1982 seh 219 Michael J Cohen 1982 seh 221 United States 1955 Foreign Relations of the United States Diplomatic Papers 1947 V Vasinqton U S Government Printing Office seh 1053 United Nations Yearbook of the United States 1946 47 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 276 278 Foreign Relations of the United States 1947 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 1067 1068 United Nations Yearbook of the United States 1946 47 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 301 303 Foreign Relations of the United States 1947 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 1103 Michael J Cohen 1982 seh 264 266 United Nations Yearbook of the United States 1946 47 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 228 United Nations Special Committee on Palestine 1947 United Nations Special Committee on Palestine Report to General Assembly Nyu York John Norton Moore 1991 The Arab Israeli Conflict III Princeton Universty Press seh 260 312 ISBN 978 1 4008 6197 2 Walter Laqueur 2008 The Israel Arab Reader A Documentary History of the Middle East Conflict Penguin Books seh 108 112 ISBN 978 0 14 311379 9 Sami Hadawi 1967 Bitter Harvest Palestine 1914 1967 Nyu York The New York Press seh 81 John Norton Moore 1991 The Arab Israeli Conflict III Princeton Universty Press seh 295 ISBN 978 1 4008 6197 2 United Nations Yearbook of the United States 1947 48 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 231 232 United Nations Yearbook of the United States 1947 48 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 233 235 Foreign Relations of the United States 1947 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 1054 1158 Harry S Truman 1956 seh 319 320 1 2 Michael J Cohen 1982 seh 320 Foreign Relations of the United States 1947 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 1171 1174 Fahir Armaoglu 1989 seh 94 United Nations Yearbook of the United States 1947 48 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 237 245 United Nations Yearbook of the United States 1947 48 Nyu York Office of Public Information United Nations seh 246 Foreign Relations of the United States 1947 V Vasinqton U S Government Printig Office Department of State Publication 8592 1971 seh 1293 Arthur M Schlesinger Jr 1973 The Dynamics of World Power A Documentary History of the United States Policy 1945 1973 V New York Chelsea House Publishers seh 359 375 Fahir Armaoglu 1989 seh 95 Walter Laqueur 2008 The Israel Arab Reader A Documentary History of the Middle East Conflict Penguin Books seh 113 122 ISBN 978 0 14 311379 9 span, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.