fbpx
Wikipedia

Uran (planet)

UranGünəşə yaxınlığına görə yeddinci planet. Günəş sistemində radiusuna görə üçüncü, kütləsinə görə dördüncü ən böyük planetdir. Uranın tərkibi Neptunun tərkibi ilə eynidir, hər ikisində də eyni kimyəvi elementlər mövcuddur, bu tərkib hissələri onları böyük qaz nəhəngləri olan YupiterSaturndan fərqləndirir. Bu səbəblə, alimlər Uran və Neptunu qaz nəhənglərindən ayırmaq üçün onları "buz nəhəngləri" kimi təsnif edirlər. Uranın atmosferinin əsasən hidrogenhelium tərkibi ilə SaturnYupiterin atmosferinə oxşarlığına baxmayaraq, ammonyak, metan və başqa hidrokarbonlarla birlikdə tərkibində daha çox buz mövcuddur. Uran minumum 49 K (−224 °C; −371 °F) temperatur ilə Günəş sistemində ən soyuq atmosferə sahibdir. Uran kompleks təbəqəli bulud strukturuna malikdir. Ən aşağı təbəqədəki buludlarda su, ən üst təbəqədəki buludlarda isə metan olduğu düşünülür. Uranın daxili əsasən buz və qayalıq maddədən təşkil olunmuşdur.

Uran
Uranın Voyacer 2 tərəfindən 1986-cı ildə çəkilmiş şəkli.
Kəşfi
Kəşf edənUilyam Herşel
Kəşf yeriBat, Böyük Britaniya
Kəşf tarixi13 mart 1781
Kəşf üsulubirbaşa müşahidə
Şərəfinə adlandırılıb
Uran, Uraniya
Orbital xarakteristikası
Dövr J2000
Afelisi20,11 AV
Perigelisi18,33 AV
Periapsidi2.734.998.229 km
Apoapsidi3.006.318.143 km
Böyük yarımoxu
19,2184 AV
Orbitinin ekssentrisiteti0.046381
Siderik fırlanma dövrü
30.688,5 gün
84,323 326 il
Sinodik fırlanma dövrü
369,66 gün
Orbital sürəti
6,80 km/s
Orta anomaliyası142,955717°
Əyilməsi0.773° ekliptə nisbətən
6,48° Günəş ekvatoruna nisbətən
1.02° sabit müstəviyə nisbətən
Qalxan milinin uzunluğu
73,989821°
Perisentr arqumenti
96,541318°
Nəyin peykidirGünəş
Kəşf edilmiş peykləri27
Özünə xas ekssentrisitet
0,04725744
Fiziki xarakteristikaları
Orta radiusu
25.362±7 km
Ekvator radiusu
25.559±4 km
Qütb radiusu
24.973±20 km
Qütb sıxılması0,0229±0,0008
Böyük dairəsinin çevrəsi159.354,1 km
Səthinin sahəsi
8,1156×109 km²
15,91 Yer sahəsi
Həcmi6,833×1013 km³
63,086 Yer həcmi
Kütləsi8,6832×1025 kq
14,536 Yer kütləsi
Orta sıxlığı
1,27 q/sm³
8,69 m/s²
0,886 g
Ətalət faktoru momenti
0,23 (təxmini)
İkinci kosmik sürəti
21,3 km/s
-0,71833 gün (retroqrad)
17 s 14 dəq 24 san
Ekvatorial fırlanma sürəti
2,59 km/san
Şimal qütbünün düz qalxması17 s 9 dəq 15 san
257,311°
Şimal qütbünün meyllənməsi
−15,175°
Albedo0,300 (Bond)
0,51 (hənd.)
Temperatur49 K, 53 K, 57 K
Səth temp. min orta maks
1 bar dərəcəsi 76 K
0,1 bar
(tropopauz)
49 K 53 K 57 K
0,1 bar (Selsi) −224 °C −220 °C −216 °C
Görünən ulduz həcmi
5,38 – 6,03
Bucaq diametri
3,3"—4,1"
Atmosfer
Hündürlük şkalası
27,7 km
Atmosfer tərkibi (1,3 bar aşağı)
  • 83 ± 3 % Hidrogen (H2)
  • 15 ± 3 % Helium (He)
  • 2,3 % metan (CH4)
  • 0,009 % (0,007–0,015 %) Hidrogen deytrat (HD)
  • Hidrogen sulfid (H2S)

Buz:

Digər nəhəng planetlər kimi Uranın halqa sistemi, maqnitosferi və çoxlu sayda peyki vardır. Uran sisteminin digər planetlərdən fərqləndirən özünəməxsus konfiqurasiyası var. Onun fırlanma oxu yana əyilmiş şəkildədir və buna görə də, digər planetlərin ekvatorları olan bölgə onun şimal və cənub qütbləridir. 1986-cı ildə Voyager 2-dən gələn görüntülər Uranı görünən işıqda digər nəhəng planetlərlə əlaqəli bulud qrupları və ya tufanları olmayan xüsusiyyətsiz planet kimi göstərdi. Yerdən həyata keçirilən müşahidələr 2007-ci ildə Uran özünün ekinoksuna yaxınlaşdığı zaman onda mövsümi dəyişikliklər və hava aktivliyi olduğunu göstərdi.Uranda küləyin sürəti saniyədə 250 metrə çatır (900 km/saat).

Uran yeganə planetdir ki, adı birbaşa, yunan mifologiyasındaki yunan səma tanrısının latın versiyası olan Ūranus dan gəlir.

Tarixi

Beş klassik planet kimi adi gözlə görülə bilməsinə baxmayaraq, sönüklüyü və yavaş orbitə sahib olmasına görə qədim müşahidəçiləri tərəfindən planet hesab edilməyib. Uilyam Herşel Uranın 1781-ci ilin mart ayındakı kəşfini elan etmiş və tarixdə birinci dəfə Günəş sisteminin sərhədləri genişləndirilmişdir. Uran, həmçinin, teleskopla kəşf edilən ilk planet idi.

Kəşfi

 
Uilyam Herşel
 
Herşelin Uranı kəşf etmək üçün istifadə etdiyi teleskopun kopiyası

Uranı 1781-ci ildə Uilyam Herşel kəşf etdi. Uran planet olaraq hesab edilməmişdən əvvəl bir neçə dəfə müşahidə edilmişdir, ancaq çoxu onun ulduz olduğunu zənn etmişdir. Məlum olan ən əvvəlki müşahidə, b.e.ə 128-ci ildə Hipparx tərəfindən həyata keçirilmişdir. O, Uranı ulduz olaraq qeydə alıb özünün ulduz kataloquna yerləşdirmişdir, sonralar bu, Ptolemeyin Almeqestinə əlavə edilmişdir. Ən erkən nişanlama 1690-cı ildə oldu, Con Flemstid onu ən azı altı dəfə müşahidə edərək Tauri 34 olaraq kataloqlamışdır. Fransız astronom Pier Moniyer Uranı 1750-1769-cu illər arası an azı 12 dəfə müşahidə etmişdir.

Uilyam Herşel 13 mart 1781-ci ildə Uranı İngiltərədə Batdaki Nyu King küçəsindəki evinin bağından müşahidə etdi (indiki Herşel Astronomiya Müzeyi) və başlanğıcda, onu kometa olaraq elan etdi (26 aprel 1781-ci il). Herşel özünün dizayn etdiyi teleskopu istifadə edərək "hərəkətsiz ulduzların paralaksının bir sıra müşahidəsi ilə məşğul idi".

Herşel öz jurnalında yazmışdı: "ζ Tauri yaxınlığında yerləşən dumanvari ulduz və ya bir komet". 17 mart tarixində o, belə bir qeyd aldı: "Mən kometa və ya dumanvari ulduz axtarırdım və onun kometa olduğu aşkar olundu ona görə ki, o mövqeyini dəyişirdi." Herşel kəşfini Kral Cəmiyyətinə təqdim edəndə komet kəşf etdiyini təsdiqləməyə dəvam etdi, həmçinin onu bir planet ilə də müqayisə etdi:

  Mən kometi gördüyümdə güc 227 idi. Təcrübələrimdən bilirəm ki, hərəkətsiz ulduzların diametrləri, planetlərdə olduğu kimi yüksək gücə sahib şəkildə mütənasüb olaraq böyümür; buna görə də mən güc 460 və 932-ni istifadə etdim və aşkar etdim ki, kometin diametri elə olduğu kimi mütənasüb şəkildə böyüyürdü, gümanıma əsasən o hərəkətsiz ulduz deyildi və müqayisə etdiyim ulduzların diyametri həmin ölçü ilə artmırdı. Üstəlik komet işığının qəbul edə biləcəyindən çox daha böyüyürdü, bu böyük güclə dumanlı və təyin edilməsi çətin şəkildə görünürdü, ancaq ulduzların parıltısını və aydınlığını saxladığını, mən minlərlə müşahidəmdən bilirdim. Nəticələr mənim təxminlərimi doğru çıxardırdı və bu da bizim axır vaxtlar müşahidə etdiyimiz şeyin komet olduğunu sübuta yetirir.  

Herşel kəşfini Krallıq Astronomu Nevil Maskeliyana bildirdi və 1781-ci ilin 23 aprel tarixində bu cavabı aldı:

  Mən bilmirəm onu nə adlandıram. Onun günəşin ətrafında dairəvi orbitdə hərəkət edən sadə bir planet olması ehtimalı böyükdür, zira komet çox ekssentrik ellipsdə hərəkət edir. Mən hələ onun komasını və ya quyruğunu görməmişəm.  

Herşel kəşf etdiyi obyekti komet olaraq xarakterizə etməyə dəvam etsə də, digər astronomlar başqa cür şübhələnməyə başlamışdılar. İlk dəfə obyektin orbitini Rusiyada fəaliyyət göstərən fin-isveç astronomu Anders Cohan Leksel hesabladı. Obyektin təxminən dairəvi olan orbitə sahib olması belə bir mülahizə ortaya çıxardırdı ki, o komet deyil bir planetdir. Berlinli astronom İyohan Elert BodeHerşelin kəşfini "indiyə kimi hərəkətli ulduz sayılan Saturnun orbitinin arxa tərəfində dövrə vuran naməlum obyekt " olaraq təsvir etdi. Bode təxminən dairəvi olan orbitin komet orbitindən çox planet orbitinə oxşar olduğu qənaətinə gəldi. Obyekt tezliklə universal şəkildə yeni bir planet olaraq qəbul edildi. 1783-cü ildə Herşel bu faktı Kral Cəmiyyətinin prezidenti Cozef Banksa tanıtdı: Avropanın nüfuzlu astronomları tərəfindən həyata keçirilmiş müşahidələrdən belə görünür ki, 1781-ci ilin mart ayında kəşf etmə şərəfi mənə düşən bu yeni ulduz bizim Günəş sistemimizin əsas planetidir. Onun bu nailiyyətinə görə Kral III Corc Herşelə illik 200 £ stipendiya təşkil etdi.

'''''''

Adı

Maskelyan Herşeldən xahiş etdi: astronomiya aləmi üçün yaxşılıq et və planetinə ad qoy. Bu planet tamami ilə sənindir və bu kəşfinə görə sənə çox borcluyuq. Maskelyanın xahişinə cavab olaraq Herşel Kral III Corcun şərəfinə obyekti Georgium Sidus (Corcun ulduzu) və ya Corcun Planeti olaraq adlandırmağa qərar verdi. Bu qərarını Cosef Banksa yazdığı bir məktubda izah etdi:

  Qədim zamanın əfsanəvi dövründə adlar: Merkuri, Venera, Mars, Yupiter və Saturn onların əsas qəhramanlarının və tanrılarının şərəfinə planetlərə verildi. Günümüzün fəlsəfi dövründə eyni metoda baş vuraraq bizim yeni səma obyektini Juno, Pallas, Apollo və ya Minerva adlandırmaq tamami ilə qəbul edilməz olacaq. Hərhansı xüsusi hadisənin və ya diqqətəlayiq təsadüfün ilk nəzərə alınması onun xronologiyasına görədir: əgər kimsə gələcək dövrdə soruşsa ki, bu axrıncı tapılan planeti nə zaman kəşf etdiniz? bax onda "Kral III Corcun hökmdarlığı dövründə" cavabı çox kifayətləndirici olardı.  

Herşelin təklif etdiyi ad Britaniya xaricində populyarlıqla qarşılanmadı və alternativlər tezliklə irəli sürüldü. Cerom Laland təklif etdi ki, planet onu kəşf edənin şərəfinə Herşel adlandırılsın. Erik Prosperin Neptun adını təklif etdi. Bu təklif ABŞ istiqlal müharibəsi dövründə Krallıq donanmasının qələbələrini yeni planeti Neptun III Corc və ya Neptun Böyük Britaniya adlandıraraq qeyd etmək fikrini bəyənən digər astronomlar tərəfindən dəstəkləndi. Bode yunan tanrısı olan Uranusun latınlaşdırılmış versiyası olan Uran adını təklif etdi. Bode adın digər planetlərdən fərqli görünməməsi üçün mifalogiyanı izlənməsini və necə ki, Saturn Yupiterin atası idisə, yeni planetə Yupiterin atası olan Uran adının qoyulmasını daha uyğun hesab etdi. 1789-cu ildə Bodenin Krallık Cəmiyyəti həmkarı Martin Klaprot kəşf etdiyi yeni elementə Bodenin təklifinə dəstək olmaq üçün uranium adını verdi. Nəticədə, Bodenin təklif etdiyi ad geniş şəkildə istifadə olunmağa başladı və Georgium Sidus adından Uran adına keçirilərək 1850-ci ildə üniversal oldu.

Mifalogiyaya əsasən, Uran (qədim yunanca: Οὐρανός; latınca: Ūranus) yunan tanrıları olan Kronun (Saturn) atası, Zevsin (Yupiter) babasıdır. Uran yeganə planetdir ki, adı birbaşa yunan tanrılarından gəlir.

Uranın iki astronomik simvolu var. Birinci simvol ♅, 1784-cü ildə Lanad tərəfindən təklif edildi. Lanad Herşelə göndərdiyi məktubda bu simvolu belə təsvir etmişdi: "un globe surmonté par la première lettre de votre nom" ("göy cismi hansı ki, sizin adınızın baş hərfi ilə üst-üstə düşür). Sonraki təklif edilmiş simvol ⛢ MarsGünəşin simvollarının hibrididir və belə hesab edilirdi ki, Uran yunan mifalogiyasında səma tanrısı olduğundan, MarsGünəşin birləşdirilmiş gücü ilə dominantlıq edir. Çin, yapon, koreyavyetnam dilində onun adı bir başa "səma kral ulduzu" (天王星) olaraq tərcümə edilir.

'

Orbit və fırlanması

 
Uranın Günəş ətrfında hərəkətini göstərən animasiya.
 
1998-ci il yalançı rənglərlə qurulmuş infraqırmızıya yaxın diapozonda Uranın şəkli, şəkildə Uranın bulud qrupları, halqaları və təbbi peykləri görünür. Şəkil Habbl teleskopu ilə NICMOS kamerası vasitəsi ilə çəkilmişdir

Uran Günəş ətrafında dövrünü 84 ildə tamamlayır. Günəşdən orta məsafəsi təxminən 20 AV-dir (3 milyard km; 2 milyard mil). Günəşdən minimum və maksimum məsafə arasındakı fərq, 1.8 AV-dir, bu fərq digər planetlərə nəzərən daha böyükdür, amma orbit cırtdan planet olan Plutonun orpiti qədər geniş deyildir. Günəş işığının intensivliyi məsafə kvadratına tərs mütənasib olaraq dəyişir (Uran yerə nisbətən günəşdən 20 dəfə uzaqdır) buna görə də, Uranda Günəş şüalarının intensivliyi yerdəkindən 400 dəfə azdır. Uranın orbital elementləri ilk dəfə 1783-cü ildə Pyer Simon Laplas tərəfindən hesablandı. Sonralar müşahidə edilən orbitlə nəzəri olaraq təxmin edilən orbit arasında uyğunsuzluqlar ortaya çıxdı. 1841-ci ildə Con Kauç Adams ilk dəfə belə bir fikir irəli sürdü ki, bu fərqliliklər hansısa görünməyən planetlə olan qravitasiya qarşılıqlı təsiri nəticəsində meydana gəlir. 1845-ci ildə Urban Leverye Uranın orbitini müstəqil olaraq tədqiq etməyə başladı. 1846-cı ilin 23 sentyabr tarixində İohann Qotfrid Qal, Veriyerin təxmin etdiyi mövqedə bir planet müəyyən etdi. Sonradan bu planet Neptun olaraq adlandırıldı.

Uranın daxili hissələrinin fırlanma periyodu saat oxları istiqamətində 17 saat 14 dəqiqə təşkil edir. Bütün nəhəng planetlər kimi, Uranın üst atmosferində fırlanma istiqamətində güclü küləklər hökm sürür. Bəzi en dairələrində məsələn 60 dərəcə cənubda atmosferin görünən xüsusiyyətləri sürətlə yerini dəyişir, nəticədə, tam fırlanma 14 saatdan az müddətdə tamamlanır.

Ox əyriliyi

Uranın oxu 97,77° ilə əyilmiş vəziyyətdədir, buna görə də onun fırlanma oxu Günəş sistemi müstəvisinə demək olar ki, paraleldir. Bu əyrilik nəticəsində heç bir nəhəng planetdə meydana gəlməyən mövsümi dəyişikliklər formalaşır. Gündönümünə yaxın Uranın bir qütbü Günəş işıqlarını davamlı olaraq görürkən digər qütbü görmür. Sadəcə ekvatorun ətrafındaki dar zolaqda sürətli gecə-gündüz döngüsü meydana gəlir, ancaq Günəş üfüqdə batır (Yerin cənub-şimal bölgəsi). Uranın orbitinin digər tərəfində qütblərin Günəşə olan oriyentasiyası tərs çevrilmişdir. Hər bir qütb 42 il davamlı günəş işığı alır və 42 il qaranlıqda qalır. Ekinoksa yaxın Günəşin işığı Uranın ekvatoruna düşür və digər planetlərin əksəriyyətində rastlandığı kimi, gecə-gündüz döngüsü meydana gəlir. Uran ən axrıncı ekinoksuna 7 dekabr 2007-ci ildə çatdı.

Şimali yarımkürə İl Cənub yarımkürə
Qış gündönümü 1902, 1986 Yay gündönümü
Yaz ekinoksu 1923, 2007 Payız ekinoksu
Yay gündönümü 1944, 2028 Qış gündönümü
Payız ekinoksu 1965, 2049 Yaz ekinoksu

Bu ox əyriliyinin nəticələrindən biri də budur ki, orta Uran ilində, onun qütb bölgələri Günəşdən ekvator bölgələrinkindən daha çox enerji alır. Buna baxmayaraq, Uranın ekvatorundaki istilik, qütblərindəkindən çoxdur. Buna səbəb olan əsas mexanizmlər bilinmir. Həmçinin, Uranın ox əyriliyinin səbəbi də dəqiq məlum deyil, lakin bir fərziyyəyə görə, Günəş sisteminin formalaşması zamanı Uranla Yer ölçüsündə bir protoplanet toqquşmuş və onun əyilməsinə səbəb olmuşdur. Voyacer 2 1986-cı ildə Urana uçuşu zamanı planetin cənub qütbü tamami ilə Günəşə istiqamətlənmiş vəziyyətdə idi. Bu qütb Beynalxalq Astronomiya İttifaqının təyininə görə, bu cür adlandırılmışdır, belə ki, planetin hansı istiqamətə fırlanmasına baxmayaraq, həmin planetin və ya peykin şimal qütbü Günəş sisteminin dəyişməyən müstəvisinin yuxarısına doğru istiqamətlənmiş olandır. Bəzən bədənin şimal və cənub qütblərinin fırlanma istiqaməti ilə əlaqəli olaraq sağ əl qaydasına görə təyin olunan başqa bir konvensiya istifadə edilir.

Gürünmə

Əsas görünən ulduz ölçüsü 0,17-lik sapma ilə 5,68-dir, ifratlıq isə 5,38 və +6,03 təşkil edir. Bu parlaqlıq diapazonu ilə adi gözlə görünmə həddinə yaxındır. Dəyişkənliklərin çoxu Günəş tərəfindən aydınladılan və Yerdən izlənilən planetar enliklərə bağlıdır. Onun bucaq diametri 3,4-3,7 arkosaniyədir, müqayisə üçün, Saturnunki 16-20 arkosaniyə, Yupiterinki isə 32-40 arkosaniyədir. Lakin, Uranı qaranlıq səmada adi gözlə görmək mümkündür və hətta şəhər mühitində də durbinlə müşahidə etmək mümkündür. Obyektiv diametri 15-23 sm olan həvəskar teleskopunda Uran aydın əza qaranlıqlaşmasında solğun mavi disk kimi görünür. Daha böyük teleskoplarla (25 sm-lik və daha geniş), Uranın buludlarını və hətta peykləri TitaniyaOberonu görmək mümkündür.

Fiziki xarakteristikaları

Daxili strukturu

 
Yerin Uranla müqayisəsi
 
Uranın daxili strukturunun diaqramı

Uranın kütləsi 14,5 Yer kütləsi qədərdir və 4 nəhəng planet arasında ən az kütləli planetdir. Onun diametri Neptunun diametrindən azca böyük, Yerin diametrindən isə 4 dəfə böyükdür. 1,27 q/sm3 olan yoğunluğu ilə Saturndan sonra ən az yoğunluğa sahib planetdir. Bu qiymət onu göstərir ki, planet su, metanammonyak kimi müxtəlif buzlarından təşkil olunmuşdur. Uranın daxilindəki buzun kütləsi dəqiq olaraq bilinmir, çünki seçilən modelə uyğun olaraq fərqli göstəricilər əldə olunur: ehtimal edilir ki, buzun kütləsi 9,3-13,5 yer kütləsi qədərdir . Hidrogenhelium ümumi kütlənin az hissəsini təşkil edir: 0,5-1,5 Yer kütləsi. Qeyri-buz kütləsinin qalan hissəsi qayalıq maddədir (0,5-3,7 Yer kütləsi).

Uranın strukturunun standart modelinə əsasən, o üç təbəqədən meydana gəlir: mərkəzdə qayalı (silikat/dəmir-nikel) nüvə, ortada buzlu mantiya və qaz halında olan helium/hidrogen xarici təbəqə. Nüvə 0,55 Yer kütləsinə sahib və radiusu Uranın radiusunun 20%-dən azdır. Mantiyasının kütləsi 13,4 Yer kütləsi qədərdir. Üst atmosferi 0,5 Yer kütləsi qədərdir və Uranın radiusunun 20%-nə qədər genişlənir. Uranın nüvəsinin sıxlığı 9 q/sm3, mərkəzindəki təyziq 8 miliyon bar (800 GPa) və temperaturu təxminən 5000 ºK təşkil edir. Yayğın olaraq qəbul edilmişdir ki, buz mantiyası buzdan deyil, su, ammonyak və digər uçucu isti və yoğun madələrdən təşkil olunmuşdur. Su-amonyak okeanı olaraq adlandırılan bu maye yüksək elektirik keçiriciliyinə sahibdir.

Uranın dərinliyindəki İfrat təyziq və temperaturun Metan molekullarını parçaladığı və bunun nəticəsində də karbon atomlarının almaz kristallarına çevrilib mantiyaya dolu kimi yağdığı düşünülür. Lourens Livermor Milli Labaratoriyasında aparılan yüksək təzyiq təcrübələrindən əldə olunan nəticələr əsasında maye okeanında üzən almazların ola biləcəyi ehtimalı ortaya atılmışdır.

Uran və Neptunun əsas tərkib hissələri YupiterSaturnunkindən fərqlidir. Onlarda buz qazlardan çoxdur, məhz buna görə də onları buz nəhəngləri olaraq təsnif edirlər. Uranda su molekullarının hidrogenoksigen iyonlarına parçalandığı iyonlu su təbəqəsi olduğu və həmin təbəqənin daha dərinliyində isə oksigenin kristallaşdığı, ancaq hidrogenin oksigen qəfəsində sərbəst hərəkət etdiyi ifratriyonlu su olduğu fərz edilir.

Yuxarıda nəzərdə tutulan model olduqca standart olsa da, unikal deyil; digər modellər də müşahidələrlə örtüşür. Məsələn, buz mantiyasında əhəmiyyətli miqdarda hidrogen və qayalıq maddə qarışdırıldıqda, daxildəki buzun ümumi kütləsi az və müvafiq olaraq, hidrogen və qayanın ümumi kütləsi çox olacaq. Hal-hazırda mövcud olan göstəricilər ilə hansı modelin doğru olduğunu müəyyən etmək çətindir. Uranın daxili maye strukturu onun möhkəm səthə sahib olmadığını göstərir. Qazvari atmosfer tədricən daxili maye təbəqələrə keçir. Əlverişli olsun deyə, 1 bar (100 kPa) atmosfer təzyiqinin olduğu yerdə qurulan fırlanan sıxılmış sferoid, şərti olaraq "səth" olaraq təyin edilir. Uyğun olaraq, onun ekvatorial və polyar radiusu 25.559 ± 4 və 24.973 ± 20 km-dir. Bu səth bütöv məqalə boyunca hündürlük üçün sıfır nöqtəsi olaraq istifadə ediləcək.

Daxili istiliyi

Uranın daxili istiliyi digər nəhəng planetlərə nisbətən nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağıdır; astronomik terminlərlə ifadə edilsə, aşağı termal axına sahibdir. Uranın daxili temperaturunun nəyə görə bu qədər aşağı olmasının səbəbi hələ də qeyri-müəyyəndir. Urana tərkib hissələrinə və ölçüsünə görə oxşar olan Neptun, Urandan 2,61 dəfə çox Günəşdən aldığı enerjini fəzaya şüalandırır. Bunun əksinə olaraq, Uran həddindən artıq istiliyi demək olar ki, şüalandırmır. Uran tərəfindən şüalandırılan ümumi güc uzaq infraqırmızı spektrdə atmosferinin udduğu enerjinin təqribi olaraq 1,06 ± 0,08 dəfəsidir. Uranın termal axını 0,042±0,047 V/m2 təşkil edir. Bu göstərici yerin daxili termal axınından azdır (Yerin daxili termal axını; 0,075 V/m2). Uranda ən aşağı temperatur onun tropopauzunda qeydə alındı (−224,2 °C). Bu göstərici ilə Uran Günəş sisteminin ən soyuq planetidir.

Uranın belə soyuq olmasını açıqlamaq üçün irəli sürülən bir hipotezə görə, böyük kütləli bir cisimlə keçirdiyi toqquşma zamanı onun əvvəlki istiliyi xaricə yayılmış və nüvəsindəki temperaturunun tükənməsinə səbəb olmuşdur. Bu zərbə hipotezi, həmçinin, Uranın ox əyriliyinin səbəbini açıqlamaq üçün də istifadə olunmuşdur. Digər bir hipotezə görə, Uranın üst təbəqəsində mövcud olan bariyer nüvəsindəki istiliyin səthə çatmasına maneə olur. Misal üçün, konveksiya qurluş cəhətdən fərqli təbəqələrdə meydana gəlir və yuxarıya doğru istilik nəqlinin qarşısını alır; ehtimal ki, ikiqat diffuziv konveksiya məhtudlaşdırıcı faktordur.

Atmosferi

 
OPAL programı əsnasında çəkilmiş Uranın atmosferinin şəkli.

Uranın daxili hissələrinin yaxşı təyin edilmiş bərk səthi olmamasına rəğmən, Uranın məsafədən zondlamağa əlverişli olan ən xaricdəki qazvari təbəqəsi atmosfer adlandırılır. Məsafədən zondlamaq əlverişliliyi 1 bar (100 kPa) səviyyəsinin təxminən 300 km-ə qədər, müvafiq olaraq, 100 barlıq (10MPa) təzyiq və 320 K (47 °C; 116 °F) temperatura qədər uzanır. 1 bar təzyiq səviyyəsi altında olan incə termosfer, nominal səthdən iki planet radiusu qədər genişlənir. Uranın atmosferi üç əsas təbəqəyə bölünür: −300 km-dən 50-km hündürlüyə qədər və 100 bardan 0,1 bar təzyiq səviyyəsi aralığında olan troposfer; 50–4000 km hündürlüyündə və 0,1 bardan və 10−10 bar (10 kPa – 10 µPa) təzyiq səviyyəsi aralığında olan stratosfer və səthdən 4000 km-dən 50.000 km-ə qədər uzanan termosfer. Uranın mezsosferi yoxdur.

Tərkibi

Uranın atmosferinin tərkibi onun əsas tərkib hissələrindən fərqlənir. Atmosferin əsasən tərkibinə molekulyar hidrogenhelium daxildir. Heliumun molyar fraksiyası, yəni qaz molekulu başına helium atomlarının sayı 0,15±0,03 təşkil edir, yuxarı troposferdə kütlə fraksiyasına uyğun gələn göstərici isə 0,26 ± 0,05 təşkil edir. Bu göstərici heliumun qaz nəhənglərində olduğu kimi mərkəzdə mövcud olmadığını ifadə edən, heliumun protosolar kütlə fraksiyasına yaxındır (0,275 ± 0,01). Uranın atmosferinin üçüncü ən çox zəngin tərkib hissəsi metandır (CH4). Metan görünən və yaxın infraqırmızı diapozonda udulma zolaqlarına sahibdir, bunun nəticəsində də Uran mavi rəngdə görünür. Metan molekulları metan buludlarının aşağısında 1,3 bar (130 kPa) təzyiq səviyyəsində, molyar fraksiya ilə atmosferin 2,3% hissəsini təşkil edir. Bu göstərici Günəşdə qeydə alınan karbonun bolluğunun 20-30 dəfə çoxdur. Yuxarı atmosferdə çox aşağı temperatura görə qatılıq nisbəti azdır hansı ki, bu da doyğunluq səviyyəsini düşürüb ifrat miqdarda metanın donmasına səbəb olur. Dərin atmosferdə ammonyak, suhidrogen-sulfid kimi daha az uçucu olan madələrin bolluğu yaxşı tədqiq edilməmişdir. Ehtimal ki, onların göstəricisi Günəşdəkindən çoxdur. Metanla yanaşı Uranın stratosferində, Günəşin ultrabənövşəyi şüalarının təsiri altında metandan fotoliz vasitəsi ilə hasil edildiyi düşünülən bir miqdar müxtəlif cür hidrokarbonların mövcudluğu təsdiqlənmişdir. Bunlara daxildir: etan (C2H6), asetilen (C2H2), metilasetilen (CH3C2H), diasetilen (C2HC2H). Spektroskopik tədqiqatlar, həmçinin, aşkar etmişdir ki, Uranın üst atmosferində su buxarı, karbondioksid və karbonmonoksid vardır hansı ki, bunlar toz və komet kimi xarici mənbələrdən gəlmişdir.

Troposferi

Troposfer temperaturun hündürlüklə birlikdə azalması ilə xarakterizə edilən, atmosferin ən aşağı və ən sıx hissəsidir. Temperatur nominal səthdən -300 km-də 47 °C-dən 50 km-də −220 °C-yə qədər düşür. Troposferin ən soyuq üst bölgəsində temperatur planetar enliklərə bağlı olaraq, −224 °C və −216 °C aralığında dəyişir. Tropopauz, Uranın termal uzaq infraqırmızı emissiyalarının böyük əksəriyyətindən cavabdehdir beləlikə, onun effektiv istiliyini (−214,1 ± 0,3 °C) müəyyən edir.

Troposferin çox mürəkkəb bulud quruluşuna malik olduğu hesab edilir: irəli sürülən hipotezə görə, su buludları 50-100 bar (5 -10 MPa) təyziq aralığında, ammonium-hidrosulfid buludları 20 – 40 bar (2 to 4 MPa) təzyiq aralığında, hidrogensulfid buludları 3-10 bar (0,3-1 MPa) təzyiq aralığında və nəhayət, birbaşa aşkar edilmiş nazik metan buludları isə 1-2 bar (0,1- 0,2 MPa) təzyiq aralığında yerləşir. Troposfer atmosferin güclü küləklər, parlaq buludlar və mövsümi dəyişikliklər sərgiləyən dinamik hissəsidir.

Yuxarı atmosferi

 
Urandaki qütb parıltıları: Şəkil Habl teleskopuna bağlı Kosmik Teleskop Görüntüləmə Spektrografı tərəfindən çəkilib.


Uranın atmosferinin üçüncü təbəqəsi stratosferdir. Uranın stratosferində əsasən hündürlüklə birlikdə tropopauzda temperatur −220 °C-dən termosferə qədər 527-577 °C-yə qədər artır. Stratosferin isinməsi metan fotolizi nəticəsində atmosferin bu bölgəsində meydana gələn metan və digər hidrokarbonlar tərəfindən Günəşin ultrabənövşəyiinfraqırmızı şüalarını udması nəticəsində baş verir. İstilik həmçinin, isti termosferdən də gəlir. Hidrokarbonlar 100 km-dən 300 km qədər, 10 bar-dan 0,1 mbar-a qədər (10,00 – 0,10 hPa), −198 °C temperaturdan −103 °C temperatura qədər olan, nisbətən dar təbəqəni əhatə edir. Ən bol karbohidrogenlər hidrogenə nisbətən 10−7 qarışma nisbəti ilə, metan, asetilenetandır. Karbon monoksidin qarışma nisbəti bu hündürlüklərdə eynidir. Suyun bolluq nisbəti 7×10−9 təşkil edir. Etan və asetilen stratosferintropopauzun (10 mBar təzyiq səviyəsindən aşağıya) daha soyuq və aşağı hissələrində yoğunlaşmağa meyillidir, bunun nəticəsində də duman təbəqələri meydana gətirir və bu da ehtimal ki, Urana qismən yumuşaq görkəm verməkdə cavabdehdir. Uranın stratosferindəki karbohidrogenlərin konsentrasiyası digər nəhəng planetlərin stratosferlərindəkindən daha azdır.

Uranın atmosferinin ən üst təbəqəsi 800 və 850 K temperatura sahib olan termosfer və tacdır. Bu qədər yüksək istilik səviyyənin saxlanılması üçün lazım olan istilik mənbələri qeyri-müəyyəndir, nə Günəşin ultrabənövşəyi şüaları nə də, qütb parıltısı aktivliyi bu istiliyi saxlamaq üçün kifayət miqdarda enerjini təmin edə bilməz. Bunun səbəbinin stratosferdə 0,1 mBar təzyiq səviyyəsinin üstündə hidrokarbonun əksikliyindən meydana gələn zəif soyutma effektivliyi olduğu ehtimal edilir. Molekulyar hidrogendən başqa termosfer-tac çoxlu sayda sərbəst hidrogen atomlarını ehtiva edir. Onların kiçik kütləsi və yüksək temperaturu, tacın nəyə görə səthdən 50.000 km-ə qədər genişləndiyini açıqlayır. Bu genişlənmiş tac Uranın unikal cəhətidir. O, Uranın ətrafında mövcud olan xırda hissəciklərin sürtünməsinə səbəbiyyət verir, bunun nəticəsində də Uran halqalarında tozun ümumi tükənməsi baş verir. Uranın termosferi, stratosferin üst hissəsi ilə birlikdə Uranın ionosferinə uyğun gəlir. Müşahidələr göstərir ki, ionosfer 2000-dən 10.000 km-ə qədər olan bölgəni əhatə edir. Uranın ionosferi Saturn və ya Neptundan daha yoğundur. Onu stratosferdəki hidrokarbonların aşağı konsentrasiyası meydana gətirdiyi düşünülür. İonosfer əsasən Günəşin ultrabənövşəyi şüaları ilə "qidalanır" və onun sıxlığı Günəşin aktivliyinə bağlıdır. Qütb parıltıları Yupiter və Saturn ilə müqayisədə cüzidir.

Maqnitosferi

 
1986-cı ildə Voyacer 2 tərəfindən müşahidə edilmiş Uranın maqnit sahəsi

Voyacer 2-nin Urana çıxmasından əvvəl maqnitosferi ilə əlaqəli hər hansı göstəricilər əldə olunmamışdı, buna görə də onun təbiyyəti sirr olaraq qalırdı. 1986-cı ilə qədər elm adamları fərz edirdilər ki, Uranın maqnit sahəsi Günəş küləkləri ilə eyni xətdə olmalı idi ona görə ki, Uranın ekliptikində yerləşən qütbləri eyni xətdə olacaqdı.

Voyacer 2-in müşahidələri Uranın maqnit sahəsinin həm başlanğıcını özünün həndəsi mərkəzindən götürmədiyindən, həm də fırlanma oxu ilə 59° əmələ gətirdiyindən onun ünikal olduğunu göstərdi. Faktiki olaraq, maqnit dipolu Uranın mərkəzindən cənub fırlanma qütbünə doğru, planet radiusunun üçdə biri qədər yerini dəyişmişdir. Bu qeyri-adi geometriya maqnitosferin yüksək assimetriyasına səbəb olur. Mümkündür ki, maqnit sahəsinin gücü cənub yarımkürəsinin səthində 0,1 qaus (10 µT), şimali yarımkürə səthində isə 1,1 qaus (110 µT) ola bilər. Səthdə orta sahə 0,23 qausdur (23 μT). Voyacer 2-nin 2017-ci ildəki göstəriciləri üzərində aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, bu asimmetriya, Uranın maqnitosferinin bir Uran günündə, bir dəfə Günəş küləyi ilə əlaqə yaratmasına və planetin Günəş hissəciklərinə açılmasına səbəb olur. Müqayisə üçün, Yerin maqnitosferi hər iki qütbdə eyni gücə sahibdir və "maqnetik ekvatoru" təxminən onun coğrafi ekvatoruna paraleldir. Uranın dipol momenti 50 dəfə Yerinkindən güclüdür. Neptunun da eyni şəkildə yer dəyişdirmiş və əyilmiş maqnit sahəsi vardır. Elm adamları fərz edir ki, bu buz nəhənglərinin ortaq xüsusiyyətidir. Bir hipotezə görə, maqnit sahəsinin nüvələrində meydana gəldiyi, qaz nəhəngləri və qayalıq planetlərdən fərqli olaraq, buz nəhənglərinin maqnit sahəsi nisbətən, dayaz bölgələrdəki, misal üçün amoniyak-su okaenındakı hərəkətlənmədən meydana gəlir. Maqnitosferin formasının başqa mümkün izahı budur ki, Uranın daxili hissələrində maye almaz okeanı mövcuddur və maqnit sahəsini tutur.

'''

 
Uranın maqnit sahəsi
(animasiya; 25 mart 2020)

Qəribə formasına baxmayaraq, digər cəhətdən Uranın maqnitosferi digər planetlərin maqnitosferinə oxşardır: onun təxminən 23 Uran radiusu genişliyində qövsvari zərbə dalğası, 18 Uran radiusu qədər olan maqnitopauza və tam inkişaf etmiş maqnitoquyruq və radiasiya qurşağı vardır. Ümumi olaraq, Uranın maqnitosferi Yupiterinkindən fərqlidir və Saturnunkinə daha çox bənzəyir. Uranın maqnitoquyruğu arxa fəzasına doğru milyon km-ə qədər genişlənir və onun yan tərəfi istiqamətində uzun burğu şəklində bükülür.

Uranın maqnitosferi yüklü hissəcikləri ehtiva edir: az miqdarda H2+ ionu ilə birlikdə əsasən protonlarelektronlar. Daha ağır ionlar aşkar edilməmişdir. Bu hissəciklərin əksəriyyəti, ehtimal ki, termosferdən meydana gəlmişdir. Mümkündür ki, ion və elektronların enerjisi, uyğun olaraq, 4 və 1,2 meqaelektronvolt olsun. Düşük enerjili ionların (1 kiloelektronvoltdan aşağı) sıxlığı maqnitosferdə 2 sm−3 təşkil edir. Hissəciklərin populiyasiyası Uranın peykləri tərəfindən güclü təsirə məruz qalır. Peyklər onları maqnitosferdən təmizləyərək nəzərəçarpan boşluqlar meydana gətirir. Hissəciklərin axını, astronomik cəhətdən sürətli vaxt şkalasında (100.000 ildə), öz səthlərində qaralma və ya kosmik hava yaradacaq qədər yüksəkdir. Mümkündür ki, bu Uranın peyklərinin və halqalarının müntəzəm olaraq qaralmasına səbəbiyyət versin. Uran hər iki maqnetik qütbünün ətrafında parlaq qövsvari olaraq görünən, yaxşı inkişaf etmiş qütb parıltılarına sahibdir. Yupiterin qütb parıltılarından fərqli olaraq Uranın qütb parıltıları planetar termosferin enerji balansı nəzərindən əhəmiyyətsiz görünür.

2020-ci ilin mart ayında NASA astronomları, 1986-cı ildə planetə uçuş həyata keçirənVoyacer 2 kosmik zondu tərəfindən qeydə alınmış köhnə məlumatları yenidən nəzərdən keçirdikdən sonra Uran planetindən kosmosa yayılan plazoid olaraq da bilinən böyük bir atmosferik maqnit qabarcağının aşkarlandığını bildirdilər.

İqlimi

 
Xəfif bulud zolaqlarının və atmosferik "kapüşonun" göründüyü, təxminən təbbi rəngdə olan (solda) və qıssa dalğa uzunluğunda olan (sağda) Uranın cənub yarımkürəsi. Şəkil Voyacer 2 tərəfindən çəkilmişdir

Ultrabənövşəyi və görünən dalğa uzunluğunda Uranın atmosferi digər nəhəng planetlərlə, hətta bənzəşdiyi Neptunun atmosferi ilə müqayisədə mülayim görkəmə sahibdir. Voyager 2 1986-cı ildə Uranın ətrafında uçduğu zaman, bütün planet miqasında buludların on xüsusiyyətini müşahidə etdi. Bu xüsusiyyətlərin azlığının bir izahı budur ki, Uranın daxili istiliyi əlamətdar şəkildə digər nəhəng planetlərdəkindən daha aşağıdır. Uranda ən aşağı temperatur, onun tropopauzunda −224 °C olaraq qeydə alınmışdır. Buna əsasən, Uran Günəş sistemindəki ən soyuq planetdir.

Zolaqlı qurluşu, küləklər və buludlar

1986-cı ildə Voyacer 2 Uranın görünən cənub yarımkürəsinin iki bölgəyə bölündüyünü aşkar etdi: parlaq qütb başlıq və qaranlıq ekvatorial zolaqlar. Onların sərhədləri −45° enliklərdə yerləşir. −45°-dən −50°-yə qədər olan enliklərdə yerləşən dar zolaq Uranın görünən səthində ən parlaq böyük cəhətidir. Onu cənub "yaxa" adlandırırlar. Başlıq və yaxanın 1,3 və 2 bar təzyiq aralığında yerləşən yoğun metan buludları bölgəsi olduğu hesab edilir. Böyük miqyaslı zolaqlı strukturdan başqa, Voyacer 2 əksəriyyətinin yaxadan şimla doğru bir neçə dərəcə uzanan, 10 ədəd kiçik bulud müəyyən etdi. 1986-cı ildə başqa hər tərəfdən, Uran dinamik olaraq "ölü" planet kimi göründü. Voyacer 2 Urana cənub yazı əsansında çatdı və şimal yarımkürəsini müşahidə edə bilmədi. 21-ci əsrin əvvələrində şimali qütb bölgəsi müşahidə edilməyə əlverişli olduqda, Habl Kosmik Teleskopuvə Kek teleskopu, başlanğıcda, şimali yarımkürədə nə yaxalıq, nə də qütb başlığı müşahidə etdi. Beləliklə, Uranın asimmetrik olduğu ortaya çıxdı: cənub qütb parlaq və cənub yaxanın şimal bölgəsi isə qaranlıqdır. 2007-ci ildə Uran ekinoksunu keçdiyində cənub yaxa yoxa çıxdı və 45° enliklərin yaxınlığında xəfif bir şimal yaxası ortaya çıxdı.

 
Uranda müəyyən edilmiş ilk tünd ləkə. Şəkil 2006-cı ildə, Habl teleskopunun ACT cihazı vasitəsi ilə çəkilmişdir.

1990-cı illərdə müəyyən edilmiş parlaq bulud xüsusiyyətlərinin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artdı, ona görə ki, yeni yüksək keyfiyyətli görüntüləmə metodları əlçatan olmuşdu. Görünməyə əlverişli olduğu vaxt, buludların çoxusu şimal yarımkürədə aşkar edilmişdi. Bunun ilk izahı (parlaq buludları qaranlıq bölgədə müəyyən etmək daha asandır lakin, şimal yarımkürədə parlaq yaxa onları gizlədir) səhv çıxdı. Halbuki, hər yarımkürənin buludları arasında fərqliliklər vardır. Şimal buludları daha kiçik, daha iti və daha parlaqdır. Onlar daha yüksək hündürlüklərdə yerləşir. Buludların ömrü bir neçə göstərici ilə ölçülür. Bəzi kiçik buludlar saatlarla yaşayır; cəmi bir cənub buludu Voyacer 2-nin uçuşundan bəri aktiv ola bilər. Son müşahidələr həmçinin ortaya çıxardı ki, Uran buludları ilə Neptun buludlarının bir çox ortaq xüsusiyyətləri vardır. Məsələn, Neptunda mövcud olan tünd ləkələr, Uranda 2006-cı ildən əvvəl müşahidə edilməmişdi. Həmin 2006-cı ildə Uranın tünd ləkəsi olaraq adandırılan belə bir xüsusiyyət ilk dəfə müəyyən edildi. Belə görünür ki, Uran özünün ekinoks mövsümü əsnasında Neptun bənzəri olur.

Bir neçə bulud xüsusiyyətlərinin izlənməsi Uranın yuxarı troposferində əsən zonal küləkləri müəyyənləşdirməyə imkan yaratmışdır. Ekvatorda küləklər retrograddır, yəni planetin fırlanma istiqamətinin əksinə əsirlər. Onların sürəti −100 metr/saniyədən −50 metr/saniyəyə qədər dəyişiklik göstərir. Küləyin sürəti ekvatordan uzaqlaşdıqca artır, troposferin temperaturunun minimum olduğu yerdə isə (±20° enliklərdə) sıfıra enir. Qütblərə yaxın, küləklər prograd istiqamətinə keçirlər, yəni Uranın fırlanma istiqamətində əsirlər. Qütblərdə küləyin sürəti sıfıra enmədən əvvəl artır və ±60° enliklərdə maksimuma çatır. Küləyin sürəti ±40° enliklərdə 150 metr/saniyyədən 200 metr/saniyəyə qədər dəyişir. Yaxa paralellərin altındakı bütün buludları gizlətdiyinə görə onun və cənub qütbü arasındaki sürətləri ölçmək qeyri-mümkündür. Əksinə şimal yarımkürədə +50° enliyin yaxınlığında 240 metr/saniyəyə qədər yüksək sürətlər müşahidə edilir.

Mövsümi dəyişikliklər

 
Uran 2005-ci ildə. Şəkildə halqalar, cənub yaxa və şimal yarımkürədə parlaq bulud görünür (Habl Teleskopu).

2004-cü ildə mart ayından may ayına qədər olan bir period ərzində Uranın atmosferində iri buludlar ortaya çıxaraq ona Neptun bənzəri görkəm verdi. Müşahidələr arsında 229 metr/saniyəyə çatan rekord külək sürətləri və "dördüncü iyul atəşvəşanlığı" olaraq adlandırılan davamlı tufan vardı. 2006-cı il 23 avqust tarixində Kosmos Elm İnistutu və Viskonsis Universitetindəki tədqiqatçılar Uranda bir tünd ləkə müşahidə etdilər ki, bu elm adamlarına, Uranın atmosfer aktivlikləri haqqında daha çox məlumat əldə etmək üçün imkan yaratdı. Aktivlikdə bu ani yüksəlişin nəyə görə meydana gəldiyi dəqiq məlum deyil. Ancaq belə görünür ki, Uranın ifrat ox əyriliyi havada ifrat dərəcədə mövsümi dəyişikliklər meydana gətirir. Bu mövsümi dəyişiklikləri dəqiq müəyyən etmək çətindir. Çünki Uranın atmosferinə dair yaxşı göstəricilər 84 ildən daha az bir vaxtda və ya tam bir Uran ilində mövcud olur. Yarım Uran ili boyunca fotometriya (1950-ci ildən başlayaraq) iki spektral zolaqdakı parlaqlıqlarda müntəzəm dəyişikliklər olduğunu göstərdi (maksimum gündönümü dövründə, minimum isə ekinoks dövründə meydana gəlirdi). 1960-cı illərdə dərin troposferin mikrodalğa ölçmələrində, gündönümü dövründə meydana gələn maksimum ilə birlikdə oxşar periyodik dəyişikliklər qeydə alındı. 1970-ci ildə başlayan stratosferin istilik ölçmələri də 1986-cı ildəki gündönümünə yaxın maksimum qiymətləri göstərdi. Bu dəyişkənliyin əksəriyyətinin görüntüləmə geometriyasındakı dəyişiklik səbəbinə görə meydana gəldiyi düşünülür.

Uranda fiziki mövsümi dəyişikliklərin baş verdiyini göstərən bəzi göstəricilər mövcuddur. Uranın cənub qütb regionunun parlaq olmasına baxmayaraq, onun şimali qütb bölgəsi qaranlıqdır hansı ki, yuxarıda bəhs edilən mövsümi dəyişikliklər modelinə uyğun gəlmir. 1944-cü ildə əvvəlki gündönümü əsnasında Uran yüksək səviyyədə parlaqlıq sərgilədi, bu da şimal qütbünün hər zaman bu qədər qaranlıq olmadığını göstərir. Bu məlumat görünən qütbün gündönümündən bir müddət əvvəl parladığını və ekinoksdan sonra qarardığını göstərir. Görünən və mikrodalğa diapozonundaki göstəricilər üzərində həyata keçirilmiş ətraflı təhlillər ortaya çıxardı ki, periyodik parlaqlıq dəyişikliklərinin gündönümləri ətrafında tam olaraq simmetrik deyil, bu da merdional albedo strukturunda dəyişiklik olduğunu göstərdi. 1990-cı illərdə Uran gündönümündən çıxdıqda, HablYerdəki teleskoplar, şimal qütb başlığının nəzərə çarpacaq dərəcədə qarardığını (cənub yaxadan başqa hansı ki, parlaq qaldı), şimal yarımkürədə isə bulud formalaşmaları və qüvvətli küləklər kimi artan aktivlik olduğunu göstərdib, tezliklə onun parlayacağı gözləntilərini gücləndirdi. Bu həqiqətən də 2007-ci ildə Uran ekinoksu keçdiyində baş verdi: xəfif şimal qütb yaxası ortaya çıxdı və cənub yaxası demək olar ki, görünməz oldu, baxmayaraq ki, zonal küləklərin profili bir az asimmetrik oldu və şimal küləkləri cənub küləklərinə nisbətən yavaş idi.

Fiziki dəyişikliklərin mexanizmi dəqiq məlum deyil. Yay və qış gündönümlərinə yaxın, Uranın yarımkürələri sıra ilə Günəşin parlaq şüalarına və ya dərin fəzaya doğru istiqamətlənir. Günəş şüaları tərəfindən aydınlatılan yarımkürənin parlaqlığı, metan buludlarının lokal qalınlaşmasından və troposferdə yerləşən duman təbəqələrindən meydana gəldiyi düşünülür. −45° enlikdəki parlaq yaxa da həmçinin metan buludları ilə əlaqələndirilir. Cənub qütb bölgəsində baş verən digər dəyişikliklər aşağı bulud təbəqələrindəki dəyişikliklər ilə izah edilə bilər. Urandan gələn mikrodalğa emissiyanın dəyişkənliyi, dərin troposfer dövranındaki dəyişikliklərdən qaynaqlanır. Çünki qalın qütb buludları və duman konveksiyanı dayandıra bilər. Hazırda Urana yaz və payız ekinoksları gəlir, dinamika dəyişir və mümkündür ki, konveksiya yenidən baş versin.

'

Formalaşması

Bir çox elm adamları iddia edir ki, qaz nəhəngləri ilə buz nəhəngləri bir-birindən formalaşmağına görə fərqlənirlər. Bir hipotezə görə, Günəş sistemi presolar nebula adlanan fırlanan nəhəng qaz və toz topundan meydana gəlmişdir. Nebula qazının helium və hidrogendən ibarət böyük bir hissəsi əvvəlcə Günəşi meydana gətirdi və toz zərrəcikləri isə bir araya gələrək ilk protoplanetləri meydana gətirdi. Planetlər böyüdükcə bəziləri nebulanın artıq qalan qazını toplaya biləcək qravitasiya üçün kifayət qədər maddəni yığa bildi. Topladıqları qaz miqdarı artdıqca daha da böyüdülər; böyüdükcə kiritik nöqtəyə çatana qədər daha çox qaz topladılar və ölçüləri sürətlə artmağa başladı. Bir neçə yer kütləli nebula qazına sahib olan buz nəhəngləri bu kritik nöqtəyə heç vaxt çatmayıblar. Planet miqrasiyasının axrıncı simulasiyası göstərdi ki, hər iki buz nəhəngi Günəşə indiki mövqelərinin daha da yaxınında formalaşmış və formalaşmasından sonra geriyə doğru yerdəyişmə etmişlər (Nays modeli).

Peykləri

 
Uranın ən böyük peykləri. Soldan sağa: Miranda, Ariel, Ambriel, Titaniya, Oberon. (Voyacer 2 fotoşəkilləri kollajı)
 
Uran sistemi (VLT-nin şəkli).

Uranın 27 təbii peyki məlumdur. Bu peyklərin adları Şekspir və Aleksandr Popun əsərlərindəki obrazlardan seçilmişdir. Beş əsas peyk Miranda, Ariel, Ambriel, Titaniya və Oberondur. Uran peyk sistemi beş nəhəng planet arasında ən az kütləli peyk sistemidir. Hətta bu beş əsas peykin birlikdə kütləsi Tritonun (Neptunun ən böyük peyki) kütləsinin yarısına bərabərdir. Uranın ən böyük peyki olan Titaniyanın radiusu 788,9 km-dir. Onun radiusu Ayın radiusunun yarısından daha az, ancaq Saturnun ikinci ən böyük peyki olan Reyanın radiusundan azca çoxdur. Beləliklə, Titaniya, Günəş sisteminin 8-ci ən böyük peykidir. Uranın peykləri nisbətən aşağı albedolara malikdir; Ariel 0,20, Ambriel 0,35 (yaşıl işıqda). Onlar buz və qayanın birləşməsindən ibarətdir; təxminən 50% buz və 50% qaya. Mümkündür ki, buzda ammonyak və karbondioksid olsun.

Uranın peykləri arasında Ariel, ən az zərbə kraterləri ilə ən cavan, Ambriel isə ən köhnə səthə sahibdir. Miranda 20 km dərinlikdə olan az sayda kanyonları, teraslı təbəqələri və səth yaşında və xüsusiyyətlərində xaotik dəyişikliklərə sahibdir. Belə hesab edilir ki, Mirandanın əvvəlki geoloji aktivlikləri orbitinin indikindən daha eksentirik olduğu zaman ehtimal ki, Ambriel ilə 3:1 orbit rezonansının bir nəticəsi olaraq meydana gələn qabarma-çəkilmə isinməsindən formalaşmışdır. Apvellinq ilə əlaqəli genişlənən proseslər ehtimal edilir ki, Mirandanın "hipodroma" oxşar tacların formalaşdırıcısıdır. Hesab edilir ki, bir vaxt Arielin Titaniya ilə olan orbit rezonansı 4:1 idi.

Uranın nalvari orbiti olan bir obyekti var. O, Uran-Günəşin L3 Laqaranj nöqtəsini əhatə edir — 180º-lik orbitidəki qravitasiyası qeyri-stabil olan bölgə. Bu obyekt 83982 Krantor adlandırılır. Krantor Uranın həmorbit bölgəsində kompleks müvəqqəti nalvari orbitdə hərəkət edir. 2010 EU65 nalvari orbitdə hərəkət etməyə namizəddir.

Halqaları

Uranın halqaları ölçüləri mikrometrdən metrin bir hisəsinə qədər dəyişən ifrat dərəcədə tünd hissəciklərdən təşkil olunmuşdur. Hazırda Uranın 13 fərqli halqası məlumdur. Onlardan ən parlağı ε halqasıdır. Uranın iki halqasından başqa, bütün halqaları son dərəcə dardır — adətən bir neçə kilometr genişlikdədirlər. Uranın halqalarının çox gənc olduğu ehtimal edilir; dinamik mülahizələr göstərir ki, onlar Uran ilə birlikdə formalaşmamışdır. Halqalardakı maddə bir zamanlar yüksək sürətli toqquşmalarla parçalanan ayın (ayların) parçası ola biləcəyi düşünülür. Toqquşmanın nəticəsi olaraq, ortaya çıxan çox sayıda qalıqdan halqaların mövqeyinə müvafiq olaraq stabil bölgələrdə yerləşən sadəcə az miqdarı qaldı.

Uliyam Herşel 1789-cu ildə Uranın ətrafında mümükün halqanı təsvir etmişdi. Onun bu kəşfi ümumən şübhəli hesab edilir, çünki halqalar olduqca xəfifdir və sonraki iki əsrdə heç bir müşahidəçilər tərəfindən qeyd edilməmişdir. Yenə də Herşel epsilon halqasının ölçüsünü, Yerə görə bucağını, qırmızı rəngini və Uranın Günəş ətrafında fırlanarkən onun görünən dəyişikliklərini dəqiq olaraq təsvir etdi. Halqa sistemi 10 mart 1977-ci ildə, Ceyms Elliot, Eduard Danhem və Cesika Mink tərəfindən Kuiper Hava Rəsədxanası vasitəsi ilə kəşf edildi. Kəşf təsadüfi olmuşdu; onlar Uranın atmosferini öyrənmək üçün ulduz SAO 158687-nin Uran tərəfindən tutulmasından faydalanmağı planlamışdılar. Müşahidələri analiz edildiyində, ulduzun Uranın arxasında gizlənməsindən əvvəl göz görüşündən 5 dəfə itdiyi aşkar olundu. Onlar belə bir nəticə çıxardılar ki, Uranın ətrafında bir halqa sistemi olmalıdır. Sonra onlar dörd əlavə halqa kəşf etdilər. Halqalar 1968-ci ildə Voyacer 2-nin Uranın ətrafından uçuşu zamanı birbaşa görüntüləndi. Voyacer 2 həmçinin iki əlavə xəfif halqa kəşf etdi. Beləliklə, halqaların ümumi sayı 11 oldu.

2005-ci ilin dekabrında Habl Teleskopu indiyə qdər bilinməyən bir cüt halqa kəşf etdi. Ən böyüyü Urandan indiyə qədər bilinən halqalarına nisbətən iki dəfə uzaqda yerləşir. Bu yeni halqalar Urandan o qədər uzaqdadır ki, onları "xarici" halqa sistemi adlandırırlar. Habl həmçinin iki kiçik peyk də kəşf etdi. Onlardan biri, Mab olaraq adlandırılan peyk, öz orbitini yeni kəşf edilmiş ən qıraqdaki halqa ilə bölüşür. Bu iki yeni halqa ilə birlikdə Uran halqalarının sayı 13 oldu. 2006-cı ilin aprel tarixində Kek Rəsədxanasından yeni halqaların şəkilləri xarici halqaların rənglərini müəyyən etdi: xaricdəki mavi, ikinci isə qırmızı rəngdədir. Xaricdəki halqanın mavi rəngdə olması ilə əlaqədar bir hipotezə görə, o Mabın səthindəki su buzunun xırda hissəcikləri ilə qarışmışdır və o qədər kiçikdir ki, mavi işığı əks etdirir. Bunun əksinə olaraq, Uranın daxili halqaları boz rəngdədir.

Kəşfiyyat

 
Aypara Uran. Şəkil Voyacer 2 tərəfindən Neptuna səyahət edərkən çəkilib.

1986-cı ildə NASA-nın planetlərarası stansiyası olan Voyacer 2 Uranı ziyarət etdi. Bu uçuş qıssa məsafdən Uranın yeganə tədqiqi olmuşdur və başqa uçuşlar planlanmır. 1977-ci ildə buraxılan Voyacer 2 Neptuna səyahətini dəvam etdirmədən əvvəl, 1986-cı ilin 24 yanvar tarixində Urana 81.500 km məsafə ilə ən yaxın yaxınlaşmasını etdi. Voyacer 2 Uranın 97,77° ox əyriliyi səbəbindən meydana gələn unikal hava şəraiti də daxil olmaqla, onun atmosferinin strukturunu və kimyəvi komponentlərini araşdırdı. O, Uranın 5 ən böyük peykinin ətraflı tədqiqini həyata keçirdi və 10 yeni peykini kəşf etdi. Halqa sisteminin bilinən 9 halqasını müşahidə etdi və ikisini daha kəşf etdi. Həmçinin o, Uranın maqnit sahəsini, onun düzənsiz strukturunu, əyikliyini və yana əyik oriyantasiyasının səbəb olduğu unikal burğu şəklindəki maqnitoquyruğunu tədqiq etdi.

Voyacer 1 Uranı ziyarət edə bilmədi ona görə ki, Satrunun peyki Titanın tədqiqatı prioritet olaraq nəzərdə tutulmuşdu. Bu orbit Voyacer 1- i planet tədqiqat missiyasını sona yetirən ekliptik müstəvidən çıxardı.:118

Kassini kosmik gəmisini Saturndan Urana göndərmək imkanı 2009-cu ildə missiyanın genişləndirilməsi mərhələsi əsnasında dəyərləndirilmişdi, ancaq sonra Saturnun atmosferi tərəfindən yararsız hala düşəcəyi nəzərə alınaraq missiya ləğv edildi. Saturnu tərk edikdən sonra onun Urana çatması iyrimi ilə qədər vaxt alacaqdı. 2011-ci ildə nəşr olunan Planet Elmləri Dekedal Tədqiqatı tərəfindən 2013-2022-ci illər arası üçün bir Uran Orbiter və Zondu təklif edildi; təklifin 2020–2023 illər əsnasında başladılması və Urana 13 illik səyahət proqnozlaşdırılır. Uran zondu Pioner 13-ün irsindən istifadə edərək 1-5 atmosferə enə bilər. ESA Uranus Pathfinder adlandırılan "orta sinif" missiyanı dəyərləndirdi. New Frontiers Uranus Orbiter, The Case for a Uranus tədqiqatı üçün dəyərləndirildi və təklif edildi. Belə bir missiya nisbətən böyük kütlənin sistemə göndərə bilmək imkanı yaradacaq — Atlas 521 ilə 1500 kq-dan çox yük və 12 illik səyahət.

Mədəniyyətdə

Astrologiyada Uran planeti Dolçanın idarəedici planetidir. Uranın rəngi mavi (daha çox mavi və yaşılın qarışımı rəng) olduğundan və elektriklə əlaqələndirildiyindən Uranın rənginə yaxın olan elektrik mavisi Dolçanın işarəsi ilə əlaqələndirilir.

1789-cu ildə Martin Haynriş Klaprot tərəfindən kəşf edilən Uranium elementinə ondan əvvəl kəşf edilmiş Uran planetinin adı verildi.

"Sehirbaz Uran" Qustav Holstun 1914–1916 – cı ildə yazdığı Planetlər adlı orkestr süitasında hərəkətdir.

Uran əməliyyatı SSRİ tərəfindən İkinci Dünya müharibəsi zamanı Stalinqradı geri qaytarmaq üçün həyata keçirilmiş hərbi əməliyyatdır.

İstinadlar

  1. Munsell, Kirk (14 May 2007). "NASA: Solar System Exploration: Planets: Uranus: Facts & Figures". NASA. 11 August 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 August 2007.
  2. Seligman, Courtney. "Rotation Period and Day Length". İstifadə tarixi: 13 August 2009.
  3. Williams, Dr. David R. (31 January 2005). "Uranus Fact Sheet". NASA. 11 August 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2007.
  4. "The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter". 3 April 2009. 14 May 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 April 2009. (produced with Solex 10 Arxivləşdirilib 29 aprel 2009 at WebCite written by Aldo Vitagliano; see also Invariable plane)
  5. Simon, J.L.; Bretagnon, P.; Chapront, J.; Chapront-Touzé, M.; Francou, G.; Laskar, J. (February 1994). "Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets". Astronomy and Astrophysics. 282 (2): 663–683. Bibcode:1994A&A...282..663S.
  6. Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets — 2015. — 3 p.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21128615"></a>
  7. Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, Brent A.; A'Hearn, Michael F.; və b. (2007). "Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 98 (3): 155–180. Bibcode:2007CeMDA..98..155S. doi:10.1007/s10569-007-9072-y.
  8. Jacobson, R. A.; Campbell, J. K.; Taylor, A. H.; Synnott, S. P. (June 1992). "The masses of Uranus and its major satellites from Voyager tracking data and earth-based Uranian satellite data". The Astronomical Journal. 103 (6): 2068–2078. Bibcode:1992AJ....103.2068J. doi:10.1086/116211.
  9. de Pater, Imke; Lissauer, Jack J. (2015). Planetary Sciences (2nd updated). New York: Cambridge University Press. səh. 250. ISBN 978-0-521-85371-2.
  10. Pearl, J.C.; və b. (1990). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Uranus, as determined from Voyager IRIS data". Icarus. 84: 12–28. Bibcode:1990Icar...84...12P. doi:10.1016/0019-1035(90)90155-3.
  11. Mallama, Anthony; Krobusek, Bruce; Pavlov, Hristo (2017). "Comprehensive wide-band magnitudes and albedos for the planets, with applications to exo-planets and Planet Nine". Icarus. 282: 19–33. arXiv:1609.05048. Bibcode:2017Icar..282...19M. doi:10.1016/j.icarus.2016.09.023.
  12. Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (December 1995). "Comparative models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS...43.1517P. doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5.
  13. Lunine, Jonathan I. (September 1993). "The Atmospheres of Uranus and Neptune". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 31: 217–263. Bibcode:1993ARA&A..31..217L. doi:10.1146/annurev.aa.31.090193.001245.
  14. Mallama, A.; Hilton, J.L. (2018). "Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac". Astronomy and Computing. 25: 10–24. arXiv:1808.01973. Bibcode:2018A&C....25...10M. doi:10.1016/j.ascom.2018.08.002.
  15. http://www.astronomycafe.net/FAQs/q2681x.html
  16. https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranusfact.html
  17. Irwin, Patrick G. J.; və b. (23 April 2018). "Detection of hydrogen sulfide above the clouds in Uranus's atmosphere". Nature Astronomy. 2 (5): 420–427. Bibcode:2018NatAs...2..420I. doi:10.1038/s41550-018-0432-1. hdl:2381/42547.
  18. Lindal, G. F.; Lyons, J. R.; Sweetnam, D. N.; Eshleman, V. R.; Hinson, D. P.; Tyler, G. L. (30 December 1987). "The Atmosphere of Uranus: Results of Radio Occultation Measurements with Voyager 2". Journal of Geophysical Research. 92 (A13): 14, 987–15, 001. Bibcode:1987JGR....9214987L. doi:10.1029/JA092iA13p14987. ISSN 0148-0227.
  19. Conrath, B.; Gautier, D.; Hanel, R.; Lindal, G.; Marten, A. (1987). "The Helium Abundance of Uranus from Voyager Measurements". Journal of Geophysical Research. 92 (A13): 15003–15010. Bibcode:1987JGR....9215003C. doi:10.1029/JA092iA13p15003.
  20. Smith, B. A.; Soderblom, L. A.; Beebe, A.; Bliss, D.; Boyce, J. M.; Brahic, A.; Briggs, G. A.; Brown, R. H.; Collins, S. A. (4 July 1986). "Voyager 2 in the Uranian System: Imaging Science Results". Science. 233 (4759): 43–64. Bibcode:1986Sci...233...43S. doi:10.1126/science.233.4759.43. PMID 17812889.
  21. Sromovsky, L. A.; Fry, P. M. (December 2005). "Dynamics of cloud features on Uranus". Icarus. 179 (2): 459–484. arXiv:1503.03714. Bibcode:2005Icar..179..459S. doi:10.1016/j.icarus.2005.07.022.
  22. "MIRA's Field Trips to the Stars Internet Education Program". Monterey Institute for Research in Astronomy. 11 August 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2007.
  23. René Bourtembourg (2013). "Was Uranus Observed by Hipparchos?". Journal for the History of Astronomy. 44 (4): 377–387. Bibcode:2013JHA....44..377B. doi:10.1177/002182861304400401.
  24. Dunkerson, Duane. "Uranus – About Saying, Finding, and Describing It". thespaceguy.com. August 11, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 17, 2007.
  25. "Bath Preservation Trust". İstifadə tarixi: 29 September 2007.
  26. Herschel, William; Watson, Dr. (1781). "Account of a Comet, By Mr. Herschel, F. R. S.; Communicated by Dr. Watson, Jun. of Bath, F. R. S". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 71: 492–501. Bibcode:1781RSPT...71..492H. doi:10.1098/rstl.1781.0056.
  27. Journal of the Royal Society and Royal Astronomical Society 1, 30, quoted in Miner, p. 8.
  28. Royal Astronomical Society MSS W.2/1.2, 23; quoted in Miner p. 8.
  29. RAS MSS Herschel W.2/1.2, 24, quoted in Miner p. 8.
  30. RAS MSS Herschel W1/13.M, 14 quoted in Miner p. 8.
  31. Lexell, A. J. (1787). "Recherches sur la nouvelle Planète, découverte par M. Herschel & nommée par lui Georgium Sidus". Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae (1): 69–82.
  32. Johann Elert Bode, Berliner Astronomisches Jahrbuch, p. 210, 1781, quoted in Miner, p. 11.
  33. Miner, p. 11.
  34. Dreyer, J. L. E. (1912). The Scientific Papers of Sir William Herschel. 1. Royal Society and Royal Astronomical Society. səh. 100. ISBN 978-1-84371-022-6.
  35. Miner, p. 12
  36. RAS MSS Herschel W.1/12.M, 20, quoted in Miner, p. 12
  37. "Voyager at Uranus". NASA Jpl. 7 (85): 400–268. 1986. 10 February 2006 tarixində .
  38. Herschel, Francisca (1917). "The meaning of the symbol H+o for the planet Uranus". The Observatory. 40: 306. Bibcode:1917Obs....40..306H.
  39. Bode, 1784. səh. 88–90: [In original German]: "Bereits in der am 12ten März 1782 bei der hiesigen naturforschenden Gesellschaft vorgelesenen Abhandlung, habe ich den Namen des Vaters vom Saturn, nemlich Uranos, oder wie er mit der lateinischen Endung gewöhnlicher ist, Uranus vorgeschlagen, und habe seit dem das Vergnügen gehabt, daß verschiedene Astronomen und Mathematiker in ihren Schriften oder in Briefen an mich, diese Benennung aufgenommen oder gebilligt. Meines Erachtens muß man bei dieser Wahl die Mythologie befolgen, aus welcher die uralten Namen der übrigen Planeten entlehnen worden; denn in der Reihe der bisher bekannten, würde der von einer merkwürdigen Person oder Begebenheit der neuern Zeit wahrgenommene Name eines Planeten sehr auffallen. Diodor von Cicilien erzahlt die Geschichte der Atlanten, eines uralten Volks, welches eine der fruchtbarsten Gegenden in Africa bewohnte, und die Meeresküsten seines Landes als das Vaterland der Götter ansah. Uranus war ihr, erster König, Stifter ihres gesitteter Lebens und Erfinder vieler nützlichen Künste. Zugleich wird er auch als ein fleißiger und geschickter Himmelsforscher des Alterthums beschrieben... Noch mehr: Uranus war der Vater des Saturns und des Atlas, so wie der erstere der Vater des Jupiters."; [Translated]: "Already in the pre-read at the local Natural History Society on 12th March 1782 treatise, I have the father's name from Saturn, namely Uranos, or as it is usually with the Latin suffix, proposed Uranus, and have since had the pleasure that various astronomers and mathematicians, cited in their writings or letters to me approving this designation. In my view, it is necessary to follow the mythology in this election, which had been borrowed from the ancient name of the other planets; because in the series of previously known, perceived by a strange person or event of modern times name of a planet would very noticeable. Diodorus of Cilicia tells the story of Atlas, an ancient people that inhabited one of the most fertile areas in Africa, and looked at the sea shores of his country as the homeland of the gods. Uranus was her first king, founder of their civilized life and inventor of many useful arts. At the same time he is also described as a diligent and skilful astronomers of antiquity … even more: Uranus was the father of Saturn and the Atlas, as the former is the father of Jupiter."
  40. Littmann, Mark (2004). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Courier Dover Publications. 10–11. ISBN 978-0-486-43602-9.
  41. Daugherty, Brian. . Brian Daugherty. 8 October 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 May 2007.
  42. Finch, James (2006). . allchemicals.info: The online chemical resource. 21 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 March 2009.
  43. . NASA Solar System exploration. 9 December 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2007.
  44. De Groot, Jan Jakob Maria (1912). Religion in China: universism. a key to the study of Taoism and Confucianism. American lectures on the history of religions. 10. G. P. Putnam's Sons. səh. 300. İstifadə tarixi: 8 January 2010.
  45. Crump, Thomas (1992). The Japanese numbers game: the use and understanding of numbers in modern Japan. Nissan Institute/Routledge Japanese studies series. Routledge. 39–40. ISBN 978-0-415-05609-0.
  46. Hulbert, Homer Bezaleel (1909). The passing of Korea. Doubleday, Page & company. səh. 426. İstifadə tarixi: 8 January 2010.
  47. "Asian Astronomy 101". Hamilton Amateur Astronomers. 4 (11). 1997. 18 October 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2007.
  48. Jean Meeus, Astronomical Algorithms (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998) p 271. From the 1841 aphelion to the 2092 one, perihelia are always 18.28 and aphelia always 20.10 astronomical units
  49. "Next Stop Uranus". 1986. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  50. Forbes, George (1909). . November 7, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 7, 2007.
  51. O'Connor, J J. and Robertson, E. F. (1996). "Mathematical discovery of planets". İstifadə tarixi: June 13, 2007.
  52. Gierasch, Peter J., Nicholson, Philip D. (2004). "Uranus" (PDF). World Book. İstifadə tarixi: 8 March 2015.
  53. Sromovsky, Lawrence (2006). . University of Wisconsin Madison. July 20, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 9, 2007.
  54. Hammel, Heidi B. (5 September 2006). (PDF). A report from the 2006 Pasadena Workshop. Archived from the orginal (PDF) on 25 February 2009.
  55. "Hubble Discovers Dark Cloud In The Atmosphere Of Uranus". Science Daily. İstifadə tarixi: 16 April 2007.
  56. Bergstralh, Jay T.; Miner, Ellis; Matthews, Mildred (1991). Uranus. 485–486. ISBN 0-8165-1208-6.
  57. . IAU. 2000. May 12, 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 13, 2007.
  58. "Cartographic Standards" (PDF). NASA. August 11, 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 13, 2007.
  59. . 2003. May 5, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 13, 2007.
  60. Large brightness variations of Uranus at red and near-IR wavelengths. (PDF). Retrieved on 13 September 2018
  61. Espenak, Fred (2005).
  62. Nowak, Gary T. (2006). "Uranus: the Threshold Planet of 2006". 27 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 14 June 2007.
  63. Podolak, M.; Podolak, J. I.; Marley, M. S. (February 2000). "Further investigations of random models of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 48 (2–3): 143–151. Bibcode:2000P&SS...48..143P. doi:10.1016/S0032-0633(99)00088-4.
  64. Faure, Gunter; Mensing, Teresa (2007). "Uranus: What Happened Here?". In Faure, Gunter; Mensing, Teresa M. (eds.). Introduction to Planetary Science. Introduction to Planetary Science. Springer Netherlands. 369–384. doi:10.1007/978-1-4020-5544-7_18. ISBN 978-1-4020-5233-0.
  65. Atreya, S.; Egeler, P.; Baines, K. (2006). "Water-ammonia ionic ocean on Uranus and Neptune?" (PDF). Geophysical Research Abstracts. 8: 05179.
  66. "Is It Raining Diamonds On Uranus". SpaceDaily.com. 1 October 1999. İstifadə tarixi: 17 May 2013.
  67. Kaplan, Sarah (25 August 2017). "It rains solid diamonds on Uranus and Neptune". The Washington Post. İstifadə tarixi: 27 August 2017.
  68. Kraus, D.; və b. (September 2017). "Formation of diamonds in laser-compressed hydrocarbons at planetary interior conditions". Nature Astronomy. 1 (9): 606–611. Bibcode:2017NatAs...1..606K. doi:10.1038/s41550-017-0219-9.
  69. Bland, Eric (18 January 2010). "Outer planets may have oceans of diamond". ABC Science (ingilis). İstifadə tarixi: 9 October 2017.
  70. Baldwin, Emily (21 January 2010). . Astronomy Now. 3 December 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2014.
  71. Shiga, David (1 September 2010). "Weird water lurking inside giant planets". New Scientist (2776).
  72. Hanel, R.; Conrath, B.; Flasar, F. M.; Kunde, V.; Maguire, W.; Pearl, J.; Pirraglia, J.; Samuelson, R.; Cruikshank, D. (4 July 1986). "Infrared Observations of the Uranian System". Science. 233 (4759): 70–74. Bibcode:1986Sci...233...70H. doi:10.1126/science.233.4759.70. PMID 17812891.
  73. Pearl, J. C.; Conrath, B. J.; Hanel, R. A.; Pirraglia, J. A.; Coustenis, A. (March 1990). "The albedo, effective temperature, and energy balance of Uranus, as determined from Voyager IRIS data". Icarus. 84 (1): 12–28. Bibcode:1990Icar...84...12P. doi:10.1016/0019-1035(90)90155-3. ISSN 0019-1035.
  74. Hawksett, David (2005). "Ten Mysteries of the Solar System: Why is Uranus So Cold?". Astronomy Now: 73.
  75. "Adding to Uranus's legacy". www.spacetelescope.org (ingilis). İstifadə tarixi: 11 February 2019.
  76. de Pater, Imke; Romani, Paul N.; Atreya, Sushil K. (June 1991). "Possible microwave absorption by H2S gas in Uranus' and Neptune's atmospheres" (PDF). Icarus. 91 (2): 220–233. Bibcode:1991Icar...91..220D. doi:10.1016/0019-1035(91)90020-T. ISSN 0019-1035.
  77. Herbert, F.; Sandel, B. R.; Yelle, R. V.; Holberg, J. B.; Broadfoot, A. L.; Shemansky, D. E.; Atreya, S. K.; Romani, P. N. (30 December 1987). "The Upper Atmosphere of Uranus: EUV Occultations Observed by Voyager 2" (PDF). Journal of Geophysical Research. 92 (A13): 15, 093–15, 109. Bibcode:1987JGR....9215093H. doi:10.1029/JA092iA13p15093.
  78. Lodders, Katharina (10 July 2003). "Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements" (PDF). The Astrophysical Journal. 591 (2): 1220–1247. Bibcode:2003ApJ...591.1220L. doi:10.1086/375492.
  79. Tyler, J.L.; Sweetnam, D.N.; Anderson, J.D.; Campbell, J. K.; Eshleman, V. R.; Hinson, D. P.; Levy, G. S.; Lindal, G. F.; Marouf, E. A.; Simpson, R. A. (1986). "Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System: Atmosphere, Rings, and Satellites". Science. 233 (4759): 79–84. Bibcode:1986Sci...233...79T. doi:10.1126/science.233.4759.79. PMID 17812893.
  80. Bishop, J.; Atreya, S. K.; Herbert, F.; Romani, P. (December 1990). "Reanalysis of voyager 2 UVS occultations at Uranus: Hydrocarbon mixing ratios in the equatorial stratosphere" (PDF). Icarus. 88 (2): 448–464. Bibcode:1990Icar...88..448B. doi:10.1016/0019-1035(90)90094-P.
  81. de Pater, I.; Romani, P. N.; Atreya, S. K. (December 1989). "Uranius Deep Atmosphere Revealed" (PDF). Icarus. 82 (2): 288–313. Bibcode:1989Icar...82..288D. CiteSeerX 10.1.1.504.149. doi:10.1016/0019-1035(89)90040-7. ISSN 0019-1035.
  82. Summers, M. E.; Strobel, D. F. (1 November 1989). "Photochemistry of the atmosphere of Uranus". The Astrophysical Journal. 346: 495–508. Bibcode:1989ApJ...346..495S. doi:10.1086/168031. ISSN 0004-637X.
  83. Burgdorf, M.; Orton, G.; Vancleve, J.; Meadows, V.; Houck, J. (October 2006). "Detection of new hydrocarbons in Uranus' atmosphere by infrared spectroscopy". Icarus. 184 (2): 634–637. Bibcode:2006Icar..184..634B. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.006.
  84. Encrenaz, Thérèse (February 2003). "ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt?". Planetary and Space Science. 51 (2): 89–103. Bibcode:2003P&SS...51...89E. doi:10.1016/S0032-0633(02)00145-9.
  85. Encrenaz, T.; Lellouch, E.; Drossart, P.; Feuchtgruber, H.; Orton, G. S.; Atreya, S. K. (January 2004). "First detection of CO in Uranus" (PDF). Astronomy and Astrophysics. 413 (2): L5–L9. Bibcode:2004A&A...413L...5E. doi:10.1051/0004-6361:20034637.
  86. Atreya, Sushil K.; Wong, Ah-San (2005). "Coupled Clouds and Chemistry of the Giant Planets — A Case for Multiprobes" (PDF). Space Science Reviews. 116 (1–2): 121–136. Bibcode:2005SSRv..116..121A. doi:10.1007/s11214-005-1951-5. ISSN 0032-0633.
  87. "Alien aurorae on Uranus". www.spacetelescope.org. İstifadə tarixi: 3 April 2017.
  88. Young, Leslie A.; Bosh, Amanda S.; Buie, Marc; Elliot, J. L.; Wasserman, Lawrence H. (2001). "Uranus after Solstice: Results from the 1998 November 6 Occultation" (PDF). Icarus. 153 (2): 236–247. Bibcode:2001Icar..153..236Y. CiteSeerX 10.1.1.8.164. doi:10.1006/icar.2001.6698.
  89. Herbert, Floyd; Sandel, Bill R. (August–September 1999). "Ultraviolet observations of Uranus and Neptune". Planetary and Space Science. 47 (8–9): 1, 119–1, 139. Bibcode:1999P&SS...47.1119H. doi:10.1016/S0032-0633(98)00142-1.
  90. Trafton, L. M.; Miller, S.; Geballe, T. R.; Tennyson, J.; Ballester, G. E. (October 1999). "H2 Quadrupole and H3+ Emission from Uranus: The Uranian Thermosphere, Ionosphere, and Aurora". The Astrophysical Journal. 524 (2): 1, 059–1, 083. Bibcode:1999ApJ...524.1059T. doi:10.1086/307838.
  91. Encrenaz, T.; Drossart, P.; Orton, G.; Feuchtgruber, H.; Lellouch, E.; Atreya, S. K. (December 2003). "The rotational temperature and column density of H3+ in Uranus" (PDF). Planetary and Space Science. 51 (14–15): 1013–1016. Bibcode:2003P&SS...51.1013E. doi:10.1016/j.pss.2003.05.010.
  92. Lam, H. A.; Miller, S.; Joseph, R. D.; Geballe, T. R.; Trafton, L. M.; Tennyson, J.; Ballester, G. E. (1 January 1997). "Variation in the H3+ Emission of Uranus" (PDF). The Astrophysical Journal. 474 (1): L73–L76. Bibcode:1997ApJ...474L..73L. doi:10.1086/310424.
  93. Ness, Norman F.; Acuña, Mario H.; Behannon, Kenneth W.; Burlaga, Leonard F.; Connerney, John E. P.; Lepping, Ronald P.; Neubauer, Fritz M. (July 1986). "Magnetic Fields at Uranus". Science. 233 (4759): 85–89. Bibcode:1986Sci...233...85N. doi:10.1126/science.233.4759.85. PMID 17812894.
  94. Russell, C.T. (1993). "Planetary Magnetospheres". Rep. Prog. Phys. 56 (6): 687–732. Bibcode:1993RPPh...56..687R. doi:10.1088/0034-4885/56/6/001.
  95. Maderer, Jason (26 June 2017). "Topsy-Turvy Motion Creates Light Switch Effect at Uranus". Georgia Tech. İstifadə tarixi: 8 July 2017.
  96. Stanley, Sabine; Bloxham, Jeremy (2004). (PDF). Letters to Nature. 428 (6979): 151–153. Bibcode:2004Natur.428..151S. doi:10.1038/nature02376. PMID 15014493. 7 August 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2007.
  97. Krimigis, S. M.; Armstrong, T. P.; Axford, W. I.; Cheng, A. F.; Gloeckler, G.; Hamilton, D. C.; Keath, E. P.; Lanzerotti, L. J.; Mauk, B. H. (4 July 1986). "The Magnetosphere of Uranus: Hot Plasma and Radiation Environment". Science. 233 (4759): 97–102. Bibcode:1986Sci...233...97K. doi:10.1126/science.233.4759.97. PMID 17812897.
  98. "Voyager: Uranus: Magnetosphere". NASA. 2003. İstifadə tarixi: 13 June 2007.
  99. Bridge, H.S.; Belcher, J.W.; Coppi, B.; Lazarus, A. J.; McNutt Jr, R. L.; Olbert, S.; Richardson, J. D.; Sands, M. R.; Selesnick, R. S.; Sullivan, J. D.; Hartle, R. E.; Ogilvie, K. W.; Sittler Jr, E. C.; Bagenal, F.; Wolff, R. S.; Vasyliunas, V. M.; Siscoe, G. L.; Goertz, C. K.; Eviatar, A. (1986). "Plasma Observations Near Uranus: Initial Results from Voyager 2". Science. 233 (4759): 89–93. Bibcode:1986Sci...233...89B. doi:10.1126/science.233.4759.89. PMID 17812895.
  100. "Voyager Uranus Science Summary". NASA/JPL. 1988. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  101. Hatfield, Mike (25 March 2020). "Revisiting Decades-Old Voyager 2 Data, Scientists Find One More Secret - Eight and a half years into its grand tour of the solar system, NASA's Voyager 2 spacecraft was ready for another encounter. It was Jan. 24, 1986, and soon it would meet the mysterious seventh planet, icy-cold Uranus". NASA. İstifadə tarixi: 27 March 2020.
  102. Andrews, Robin George (27 March 2020). "Uranus Ejected a Giant Plasma Bubble During Voyager 2's Visit - The planet is shedding its atmosphere into the void, a signal that was recorded but overlooked in 1986 when the robotic spacecraft flew past". The New York Times. İstifadə tarixi: 27 March 2020.
  103. Lakdawalla, Emily (2004). "No Longer Boring: 'Fireworks' and Other Surprises at Uranus Spotted Through Adaptive Optics". The Planetary Society. 12 February 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2007.
  104. Hammel, H. B.; De Pater, I.; Gibbard, S. G.; Lockwood, G. W.; Rages, K. (June 2005). "Uranus in 2003: Zonal winds, banded structure, and discrete features" (PDF). Icarus. 175 (2): 534–545. Bibcode:2005Icar..175..534H. doi:10.1016/j.icarus.2004.11.012.
  105. Rages, K. A.; Hammel, H. B.; Friedson, A. J. (11 September 2004). "Evidence for temporal change at Uranus' south pole". Icarus. 172 (2): 548–554. Bibcode:2004Icar..172..548R. doi:10.1016/j.icarus.2004.07.009.
  106. Sromovsky, L. A.; Fry, P. M.; Hammel, H. B.; Ahue, W. M.; de Pater, I.; Rages, K. A.; Showalter, M. R.; van Dam, M. A. (September 2009). "Uranus at equinox: Cloud morphology and dynamics". Icarus. 203 (1): 265–286. arXiv:1503.01957. Bibcode:2009Icar..203..265S. doi:10.1016/j.icarus.2009.04.015.
  107. Karkoschka, Erich (May 2001). "Uranus' Apparent Seasonal Variability in 25 HST Filters". Icarus. 151 (1): 84–92. Bibcode:2001Icar..151...84K. doi:10.1006/icar.2001.6599.
  108. Hammel, H. B.; Depater, I.; Gibbard, S. G.; Lockwood, G. W.; Rages, K. (May 2005). "New cloud activity on Uranus in 2004: First detection of a southern feature at 2.2 µm" (PDF). Icarus. 175 (1): 284–288. Bibcode:2005Icar..175..284H. doi:10.1016/j.icarus.2004.11.016.
  109. Sromovsky, L.; Fry, P.; Hammel, H., Rages, K. "Hubble Discovers a Dark Cloud in the Atmosphere of Uranus" (PDF). physorg.com. İstifadə tarixi: 22 August 2007.
  110. Hammel, H.B.; Lockwood, G.W. (2007). "Long-term atmospheric variability on Uranus and Neptune". Icarus. 186 (1): 291–301. Bibcode:2007Icar..186..291H. doi:10.1016/j.icarus.2006.08.027.
  111. Hammel, H. B.; Rages, K.; Lockwood, G. W.; Karkoschka, E.; de Pater, I. (October 2001). "New Measurements of the Winds of Uranus". Icarus. 153 (2): 229–235. Bibcode:2001Icar..153..229H. doi:10.1006/icar.2001.6689.
  112. Devitt, Terry (2004). "Keck zooms in on the weird weather of Uranus". University of Wisconsin-Madison. İstifadə tarixi: 24 December 2006.
  113. Lockwood, G. W.; Jerzykiewicz, M. A. A. (February 2006). "Photometric variability of Uranus and Neptune, 1950–2004". Icarus. 180 (2): 442–452. Bibcode:2006Icar..180..442L. doi:10.1016/j.icarus.2005.09.009.
  114. Klein, M. J.; Hofstadter, M. D. (September 2006). "Long-term variations in the microwave brightness temperature of the Uranus atmosphere" (PDF). Icarus. 184 (1): 170–180. Bibcode:2006Icar..184..170K. doi:10.1016/j.icarus.2006.04.012.
  115. Hofstadter, M. D.; Butler, B. J. (September 2003). "Seasonal change in the deep atmosphere of Uranus". Icarus. 165 (1): 168–180. Bibcode:2003Icar..165..168H. doi:10.1016/S0019-1035(03)00174-X.
  116. Thommes, Edward W.; Duncan, Martin J.; Levison, Harold F. (1999). "The formation of Uranus and Neptune in the Jupiter-Saturn region of the Solar System" (PDF). Nature. 402 (6762): 635–638. Bibcode:1999Natur.402..635T. doi:10.1038/45185. PMID 10604469.
  117. Brunini, Adrian; Fernandez, Julio A. (1999). "Numerical simulations of the accretion of Uranus and Neptune". Planet. Space Sci. 47 (5): 591–605. Bibcode:1999P&SS...47..591B. doi:10.1016/S0032-0633(98)00140-8.
  118. Sheppard, S. S.; Jewitt, D.; Kleyna, J. (2005). "An Ultradeep Survey for Irregular Satellites of Uranus: Limits to Completeness". The Astronomical Journal. 129 (1): 518. arXiv:astro-ph/0410059. Bibcode:2005AJ....129..518S. doi:10.1086/426329.
  119. "Uranus". nineplanets.org. İstifadə tarixi: 3 July 2007.
  120. Hussmann, Hauke; Sohl, Frank; Spohn, Tilman (2006). "Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-neptunian objects". Icarus. 185 (1): 258–273. Bibcode:2006Icar..185..258H. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.005.
  121. Tittemore, William C.; Wisdom, Jack (June 1990). "Tidal evolution of the Uranian satellites: III. Evolution through the Miranda-Umbriel 3:1, Miranda-Ariel 5:3, and Ariel-Umbriel 2:1 mean-motion commensurabilities". Icarus. 85 (2): 394–443. Bibcode:1990Icar...85..394T. doi:10.1016/0019-1035(90)90125-S. hdl:1721.1/57632.
  122. Pappalardo, R. T.; Reynolds, S. J.; Greeley, R. (1997). "Extensional tilt blocks on Miranda: Evidence for an upwelling origin of Arden Corona". Journal of Geophysical Research. 102 (E6): 13, 369–13, 380. Bibcode:1997JGR...10213369P. doi:10.1029/97JE00802.
  123. Chaikin, Andrew (16 October 2001). "Birth of Uranus' Provocative Moon Still Puzzles Scientists". Space.Com. ImaginovaCorp. 9 July 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 7 December 2007.
  124. Tittemore, W. C. (September 1990). "Tidal heating of Ariel". Icarus. 87 (1): 110–139. Bibcode:1990Icar...87..110T. doi:10.1016/0019-1035(90)90024-4.
  125. Gallardo, T. (2006). "Atlas of the mean motion resonances in the Solar System". Icarus. 184 (1): 29–38. Bibcode:2006Icar..184...29G. doi:10.1016/j.icarus.2006.04.001.
  126. de la Fuente Marcos, C.; de la Fuente Marcos, R. (2013). "Crantor, a short-lived horseshoe companion to Uranus". Astronomy and Astrophysics. 551: A114. arXiv:1301.0770. Bibcode:2013A&A...551A.114D. doi:10.1051/0004-6361/201220646.
  127. Esposito, L.W. (2002). Planetary rings. Reports on Progress in Physics. 65. 1741–1783. Bibcode:2002RPPh...65.1741E. doi:10.1088/0034-4885/65/12/201. ISBN 978-0-521-36222-1.
  128. "Uranus rings 'were seen in 1700s'". BBC News. 19 April 2007. İstifadə tarixi: 19 April 2007.
  129. "Did William Herschel Discover The Rings Of Uranus In The 18th Century?". Physorg.com. 2007. İstifadə tarixi: 20 June 2007.
  130. Elliot, J. L.; Dunham, E.; Mink, D. (1977). "The rings of Uranus". Cornell University. 267 (5609): 328–330. Bibcode:1977Natur.267..328E. doi:10.1038/267328a0. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  131. "NASA's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus". Hubblesite. 2005. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  132. dePater, Imke; Hammel, Heidi B.; Gibbard, Seran G.; Showalter Mark R. (2006). "New Dust Belts of Uranus: Two Ring, red Ring, Blue Ring". Science. 312 (5770): 92–94. Bibcode:2006Sci...312...92D. doi:10.1126/science.1125110. PMID 16601188.
  133. Sanders, Robert (6 April 2006). "Blue ring discovered around Uranus". UC Berkeley News. İstifadə tarixi: 3 October 2006.
  134. Battersby, Stephen (April 2006). "Blue ring of Uranus linked to sparkling ice". New Scientist. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  135. "Voyager: The Interstellar Mission: Uranus". JPL. 2004. İstifadə tarixi: 9 June 2007.
  136. David W. Swift (1 January 1997). Voyager Tales: Personal Views of the Grand Tour. AIAA. səh. 69. ISBN 978-1-56347-252-7.
  137. Spilker, Linda (1 April 2008). "Cassini Extended Missions" (PDF). Lunar and Planetary Institute. 23 April 2008 tarixində (PDF).
  138. Space Studies Board. "NRC planetary decadal survey 2013–2022". NASA Lunar Science Institute. İstifadə tarixi: 5 August 2011.
  139. Michael Schirber – Missions Proposed to Explore Mysterious Tilted Planet Uranus (2011) – Astrobiology Magazine. Space.com. Retrieved on 2 April 2012.
  140. THE CASE FOR A URANUS ORBITER, Mark Hofstadter et al.
  141. To Uranus on Solar Power and Batteries. (PDF) . Retrieved on 2 April 2012.
  142. Parker, Derek and Julia Aquarius. Planetary Zodiac Library. New York: Mitchell Beazley/Ballantine Book. 1972. səh. 14.
  143. "Uranium". The American Heritage Dictionary of the English Language (4th). Houghton Mifflin Company. İstifadə tarixi: 20 April 2010.

Əlavə oxu

  • Alexander, Arthur Francis O'Donel (1965). The Planet Uranus – A History of Observation, Theory and Discovery.
  • Miner, Ellis D. (1998). Uranus: The Planet, Rings and Satellites. New York: John Wiley and Sons. ISBN 978-0-471-97398-0.
  • Bode, Johann Elert (1784). Von dem neu entdeckten Planeten. Von dem Neu Entdeckten Planeten. Bibcode:1784vdne.book.....B. doi:10.3931/e-rara-1454.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

İngiliscə

  • Uranus at European Space Agency
  • NASA's Uranus fact sheet
  • at NASA's Solar System Exploration site
  • Planets – Uranus A kid's guide to Uranus.
  • Uranus at Jet Propulsion Laboratory's planetary photojournal. (photos)
  • Voyager at Uranus (photos)
  • Uranus (Astronomy Cast homepage) (blog)
  • Uranian system montage (photo)
  • Gray, Meghan; Merrifield, Michael (2010). "Uranus". Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham.
  • "How to Pronounce Uranus" by CGP Grey

uran, planet, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, uran, uran, günəşə, yaxınlığına, görə, yeddinci, planet, günəş, sistemində, radiusuna, görə, üçüncü, kütləsinə, görə, dördüncü, böyük, planetdir, uranın, tərkibi, neptunun, tərkibi, ilə, eynidir, hər, ikisi. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Uran Uran Gunese yaxinligina gore yeddinci planet Gunes sisteminde radiusuna gore ucuncu kutlesine gore dorduncu en boyuk planetdir Uranin terkibi Neptunun terkibi ile eynidir her ikisinde de eyni kimyevi elementler movcuddur bu terkib hisseleri onlari boyuk qaz nehengleri olan Yupiter ve Saturndan ferqlendirir Bu sebeble alimler Uran ve Neptunu qaz nehenglerinden ayirmaq ucun onlari buz nehengleri kimi tesnif edirler Uranin atmosferinin esasen hidrogen ve helium terkibi ile Saturn ve Yupiterin atmosferine oxsarligina baxmayaraq ammonyak metan ve basqa hidrokarbonlarla birlikde terkibinde daha cox buz movcuddur 13 Uran minumum 49 K 224 C 371 F temperatur ile Gunes sisteminde en soyuq atmosfere sahibdir Uran kompleks tebeqeli bulud strukturuna malikdir En asagi tebeqedeki buludlarda su en ust tebeqedeki buludlarda ise metan oldugu dusunulur 13 Uranin daxili esasen buz ve qayaliq maddeden teskil olunmusdur 12 UranUranin Voyacer 2 terefinden 1986 ci ilde cekilmis sekli KesfiKesf edenUilyam HerselKesf yeriBat Boyuk BritaniyaKesf tarixi13 mart 1781Kesf usulubirbasa musahideSerefine adlandirilibUran UraniyaOrbital xarakteristikasi 5 Dovr J2000Afelisi20 11 AVPerigelisi18 33 AVPeriapsidi2 734 998 229 kmApoapsidi3 006 318 143 kmBoyuk yarimoxu19 2184 AVOrbitinin ekssentrisiteti0 046381Siderik firlanma dovru30 688 5 gun84 323 326 il 1 2 Sinodik firlanma dovru369 66 gun 3 Orbital sureti6 80 km s 3 Orta anomaliyasi142 955717 Eyilmesi0 773 eklipte nisbeten6 48 Gunes ekvatoruna nisbeten 1 02 sabit musteviye nisbeten 4 Qalxan milinin uzunlugu73 989821 Perisentr arqumenti96 541318 Neyin peykidirGunesKesf edilmis peykleri27Ozune xas ekssentrisitet0 04725744 6 Fiziki xarakteristikalariOrta radiusu25 362 7 km 7 Ekvator radiusu25 559 4 km 7 Qutb radiusu24 973 20 km 7 Qutb sixilmasi0 0229 0 0008Boyuk dairesinin cevresi159 354 1 km 1 Sethinin sahesi8 1156 109 km 1 15 91 Yer sahesiHecmi6 833 1013 km 3 63 086 Yer hecmiKutlesi8 6832 1025 kq 14 536 Yer kutlesi 8 Orta sixligi1 27 q sm 3 Serbestdusme tecili8 69 m s 3 0 886 gEtalet faktoru momenti0 23 9 texmini Ikinci kosmik sureti21 3 km s 3 Siderik firlanma dovru 0 71833 gun retroqrad 17 s 14 deq 24 san 7 Ekvatorial firlanma sureti2 59 km sanSimal qutbunun duz qalxmasi17 s 9 deq 15 san257 311 7 Simal qutbunun meyllenmesi 15 175 7 Albedo0 300 Bond 10 0 51 hend 11 Temperatur49 K 15 53 K 16 57 K 17 Seth temp min orta maks1 bar derecesi 12 76 K0 1 bar tropopauz 13 49 K 53 K 57 K0 1 bar Selsi 224 C 220 C 216 CGorunen ulduz hecmi5 38 14 6 03 14 Bucaq diametri3 3 4 1 3 Atmosfer 13 19 20 Hundurluk skalasi27 7 km 3 Atmosfer terkibi 1 3 bar asagi 83 3 Hidrogen H2 15 3 Helium He 2 3 metan CH4 0 009 0 007 0 015 Hidrogen deytrat HD Hidrogen sulfid H2S 18 Buz ammonyakli NH3 sulu H2O ammoni hidrosulfidli NH2SH metanliDiger neheng planetler kimi Uranin halqa sistemi maqnitosferi ve coxlu sayda peyki vardir Uran sisteminin diger planetlerden ferqlendiren ozunemexsus konfiqurasiyasi var Onun firlanma oxu yana eyilmis sekildedir ve buna gore de diger planetlerin ekvatorlari olan bolge onun simal ve cenub qutbleridir 21 1986 ci ilde Voyager 2 den gelen goruntuler Urani gorunen isiqda diger neheng planetlerle elaqeli bulud qruplari ve ya tufanlari olmayan xususiyyetsiz planet kimi gosterdi 21 Yerden heyata kecirilen musahideler 2007 ci ilde Uran ozunun ekinoksuna yaxinlasdigi zaman onda movsumi deyisiklikler ve hava aktivliyi oldugunu gosterdi Uranda kuleyin sureti saniyede 250 metre catir 900 km saat 22 Uran yegane planetdir ki adi birbasa yunan mifologiyasindaki yunan sema tanrisinin latin versiyasi olan uranus dan gelir Mundericat 1 Tarixi 1 1 Kesfi 1 2 Adi 2 Orbit ve firlanmasi 2 1 Ox eyriliyi 2 2 Gurunme 3 Fiziki xarakteristikalari 3 1 Daxili strukturu 3 1 1 Daxili istiliyi 4 Atmosferi 4 1 Terkibi 4 2 Troposferi 4 3 Yuxari atmosferi 5 Maqnitosferi 6 Iqlimi 6 1 Zolaqli qurlusu kulekler ve buludlar 6 2 Movsumi deyisiklikler 7 Formalasmasi 8 Peykleri 9 Halqalari 10 Kesfiyyat 11 Medeniyyetde 12 Istinadlar 13 Elave oxu 14 Hemcinin bax 15 Xarici kecidlerTarixi RedakteBes klassik planet kimi adi gozle gorule bilmesine baxmayaraq sonukluyu ve yavas orbite sahib olmasina gore qedim musahidecileri terefinden planet hesab edilmeyib 23 Uilyam Hersel Uranin 1781 ci ilin mart ayindaki kesfini elan etmis ve tarixde birinci defe Gunes sisteminin serhedleri genislendirilmisdir Uran hemcinin teleskopla kesf edilen ilk planet idi Kesfi Redakte Uilyam Hersel Herselin Urani kesf etmek ucun istifade etdiyi teleskopun kopiyasi Urani 1781 ci ilde Uilyam Hersel kesf etdi Uran planet olaraq hesab edilmemisden evvel bir nece defe musahide edilmisdir ancaq coxu onun ulduz oldugunu zenn etmisdir Melum olan en evvelki musahide b e e 128 ci ilde Hipparx terefinden heyata kecirilmisdir O Urani ulduz olaraq qeyde alib ozunun ulduz kataloquna yerlesdirmisdir sonralar bu Ptolemeyin Almeqestine elave edilmisdir 24 En erken nisanlama 1690 ci ilde oldu Con Flemstid onu en azi alti defe musahide ederek Tauri 34 olaraq kataloqlamisdir Fransiz astronom Pier Moniyer Urani 1750 1769 cu iller arasi an azi 12 defe musahide etmisdir 25 Uilyam Hersel 13 mart 1781 ci ilde Urani Ingilterede Batdaki Nyu King kucesindeki evinin bagindan musahide etdi 26 indiki Hersel Astronomiya Muzeyi ve baslangicda onu kometa olaraq elan etdi 26 aprel 1781 ci il 27 Hersel ozunun dizayn etdiyi teleskopu istifade ederek hereketsiz ulduzlarin paralaksinin bir sira musahidesi ile mesgul idi 28 Hersel oz jurnalinda yazmisdi z Tauri yaxinliginda yerlesen dumanvari ulduz ve ya bir komet 29 17 mart tarixinde o bele bir qeyd aldi Men kometa ve ya dumanvari ulduz axtarirdim ve onun kometa oldugu askar olundu ona gore ki o movqeyini deyisirdi 30 Hersel kesfini Kral Cemiyyetine teqdim edende komet kesf etdiyini tesdiqlemeye devam etdi hemcinin onu bir planet ile de muqayise etdi 28 Men kometi gorduyumde guc 227 idi Tecrubelerimden bilirem ki hereketsiz ulduzlarin diametrleri planetlerde oldugu kimi yuksek guce sahib sekilde mutenasub olaraq boyumur buna gore de men guc 460 ve 932 ni istifade etdim ve askar etdim ki kometin diametri ele oldugu kimi mutenasub sekilde boyuyurdu gumanima esasen o hereketsiz ulduz deyildi ve muqayise etdiyim ulduzlarin diyametri hemin olcu ile artmirdi Ustelik komet isiginin qebul ede bileceyinden cox daha boyuyurdu bu boyuk gucle dumanli ve teyin edilmesi cetin sekilde gorunurdu ancaq ulduzlarin pariltisini ve aydinligini saxladigini men minlerle musahidemden bilirdim Neticeler menim texminlerimi dogru cixardirdi ve bu da bizim axir vaxtlar musahide etdiyimiz seyin komet oldugunu subuta yetirir 28 Hersel kesfini Kralliq Astronomu Nevil Maskeliyana bildirdi ve 1781 ci ilin 23 aprel tarixinde bu cavabi aldi Men bilmirem onu ne adlandiram Onun gunesin etrafinda dairevi orbitde hereket eden sade bir planet olmasi ehtimali boyukdur zira komet cox ekssentrik ellipsde hereket edir Men hele onun komasini ve ya quyrugunu gormemisem 31 Hersel kesf etdiyi obyekti komet olaraq xarakterize etmeye devam etse de diger astronomlar basqa cur subhelenmeye baslamisdilar Ilk defe obyektin orbitini Rusiyada fealiyyet gosteren fin isvec astronomu Anders Cohan Leksel hesabladi 32 Obyektin texminen dairevi olan orbite sahib olmasi bele bir mulahize ortaya cixardirdi ki o komet deyil bir planetdir Berlinli astronom Iyohan Elert BodeHerselin kesfini indiye kimi hereketli ulduz sayilan Saturnun orbitinin arxa terefinde dovre vuran namelum obyekt olaraq tesvir etdi 33 Bode texminen dairevi olan orbitin komet orbitinden cox planet orbitine oxsar oldugu qenaetine geldi 34 Obyekt tezlikle universal sekilde yeni bir planet olaraq qebul edildi 1783 cu ilde Hersel bu fakti Kral Cemiyyetinin prezidenti Cozef Banksa tanitdi Avropanin nufuzlu astronomlari terefinden heyata kecirilmis musahidelerden bele gorunur ki 1781 ci ilin mart ayinda kesf etme serefi mene dusen bu yeni ulduz bizim Gunes sistemimizin esas planetidir 35 Onun bu nailiyyetine gore Kral III Corc Hersele illik 200 stipendiya teskil etdi 36 Adi Redakte Maskelyan Herselden xahis etdi astronomiya alemi ucun yaxsiliq et ve planetine ad qoy Bu planet tamami ile senindir ve bu kesfine gore sene cox borcluyuq 37 Maskelyanin xahisine cavab olaraq Hersel Kral III Corcun serefine 38 obyekti Georgium Sidus Corcun ulduzu ve ya Corcun Planeti olaraq adlandirmaga qerar verdi Bu qerarini Cosef Banksa yazdigi bir mektubda izah etdi 35 Qedim zamanin efsanevi dovrunde adlar Merkuri Venera Mars Yupiter ve Saturn onlarin esas qehramanlarinin ve tanrilarinin serefine planetlere verildi Gunumuzun felsefi dovrunde eyni metoda bas vuraraq bizim yeni sema obyektini Juno Pallas Apollo ve ya Minerva adlandirmaq tamami ile qebul edilmez olacaq Herhansi xususi hadisenin ve ya diqqetelayiq tesadufun ilk nezere alinmasi onun xronologiyasina goredir eger kimse gelecek dovrde sorussa ki bu axrinci tapilan planeti ne zaman kesf etdiniz bax onda Kral III Corcun hokmdarligi dovrunde cavabi cox kifayetlendirici olardi Herselin teklif etdiyi ad Britaniya xaricinde populyarliqla qarsilanmadi ve alternativler tezlikle ireli suruldu Cerom Laland teklif etdi ki planet onu kesf edenin serefine Hersel adlandirilsin 39 Erik Prosperin Neptun adini teklif etdi Bu teklif ABS istiqlal muharibesi dovrunde Kralliq donanmasinin qelebelerini yeni planeti Neptun III Corc ve ya Neptun Boyuk Britaniya adlandiraraq qeyd etmek fikrini beyenen diger astronomlar terefinden desteklendi 32 Bode yunan tanrisi olan Uranusun latinlasdirilmis versiyasi olan Uran adini teklif etdi 40 Bode adin diger planetlerden ferqli gorunmemesi ucun mifalogiyani izlenmesini ve nece ki Saturn Yupiterin atasi idise yeni planete Yupiterin atasi olan Uran adinin qoyulmasini daha uygun hesab etdi 36 40 41 42 1789 cu ilde Bodenin Krallik Cemiyyeti hemkari Martin Klaprot kesf etdiyi yeni elemente Bodenin teklifine destek olmaq ucun uranium adini verdi 43 Neticede Bodenin teklif etdiyi ad genis sekilde istifade olunmaga basladi ve Georgium Sidus adindan Uran adina kecirilerek 1850 ci ilde universal oldu 41 Mifalogiyaya esasen Uran qedim yunanca Oὐranos latinca uranus yunan tanrilari olan Kronun Saturn atasi Zevsin Yupiter babasidir Uran yegane planetdir ki adi birbasa yunan tanrilarindan gelir Uranin iki astronomik simvolu var Birinci simvol 1784 cu ilde Lanad terefinden teklif edildi Lanad Hersele gonderdiyi mektubda bu simvolu bele tesvir etmisdi un globe surmonte par la premiere lettre de votre nom goy cismi hansi ki sizin adinizin bas herfi ile ust uste dusur 39 Sonraki teklif edilmis simvol Mars ve Gunesin simvollarinin hibrididir ve bele hesab edilirdi ki Uran yunan mifalogiyasinda sema tanrisi oldugundan Mars ve Gunesin birlesdirilmis gucu ile dominantliq edir 44 Cin yapon koreya ve vyetnam dilinde onun adi bir basa sema kral ulduzu 天王星 olaraq tercume edilir 45 46 47 48 Orbit ve firlanmasi Redakte Uranin Gunes etrfinda hereketini gosteren animasiya 1998 ci il yalanci renglerle qurulmus infraqirmiziya yaxin diapozonda Uranin sekli sekilde Uranin bulud qruplari halqalari ve tebbi peykleri gorunur Sekil Habbl teleskopu ile NICMOS kamerasi vasitesi ile cekilmisdir Uran Gunes etrafinda dovrunu 84 ilde tamamlayir Gunesden orta mesafesi texminen 20 AV dir 3 milyard km 2 milyard mil Gunesden minimum ve maksimum mesafe arasindaki ferq 1 8 AV dir bu ferq diger planetlere nezeren daha boyukdur amma orbit cirtdan planet olan Plutonun orpiti qeder genis deyildir 49 Gunes isiginin intensivliyi mesafe kvadratina ters mutenasib olaraq deyisir Uran yere nisbeten gunesden 20 defe uzaqdir buna gore de Uranda Gunes sualarinin intensivliyi yerdekinden 400 defe azdir 50 Uranin orbital elementleri ilk defe 1783 cu ilde Pyer Simon Laplas terefinden hesablandi 51 Sonralar musahide edilen orbitle nezeri olaraq texmin edilen orbit arasinda uygunsuzluqlar ortaya cixdi 1841 ci ilde Con Kauc Adams ilk defe bele bir fikir ireli surdu ki bu ferqlilikler hansisa gorunmeyen planetle olan qravitasiya qarsiliqli tesiri neticesinde meydana gelir 1845 ci ilde Urban Leverye Uranin orbitini musteqil olaraq tedqiq etmeye basladi 1846 ci ilin 23 sentyabr tarixinde Iohann Qotfrid Qal Veriyerin texmin etdiyi movqede bir planet mueyyen etdi 52 Sonradan bu planet Neptun olaraq adlandirildi Uranin daxili hisselerinin firlanma periyodu saat oxlari istiqametinde 17 saat 14 deqiqe teskil edir Butun neheng planetler kimi Uranin ust atmosferinde firlanma istiqametinde guclu kulekler hokm surur Bezi en dairelerinde meselen 60 derece cenubda atmosferin gorunen xususiyyetleri suretle yerini deyisir neticede tam firlanma 14 saatdan az muddetde tamamlanir 53 Ox eyriliyi Redakte Uranin oxu 97 77 ile eyilmis veziyyetdedir buna gore de onun firlanma oxu Gunes sistemi mustevisine demek olar ki paraleldir Bu eyrilik neticesinde hec bir neheng planetde meydana gelmeyen movsumi deyisiklikler formalasir Gundonumune yaxin Uranin bir qutbu Gunes isiqlarini davamli olaraq gorurken diger qutbu gormur Sadece ekvatorun etrafindaki dar zolaqda suretli gece gunduz dongusu meydana gelir ancaq Gunes ufuqde batir Yerin cenub simal bolgesi Uranin orbitinin diger terefinde qutblerin Gunese olan oriyentasiyasi ters cevrilmisdir Her bir qutb 42 il davamli gunes isigi alir ve 42 il qaranliqda qalir 54 Ekinoksa yaxin Gunesin isigi Uranin ekvatoruna dusur ve diger planetlerin ekseriyyetinde rastlandigi kimi gece gunduz dongusu meydana gelir Uran en axrinci ekinoksuna 7 dekabr 2007 ci ilde catdi 55 56 Simali yarimkure Il Cenub yarimkureQis gundonumu 1902 1986 Yay gundonumuYaz ekinoksu 1923 2007 Payiz ekinoksuYay gundonumu 1944 2028 Qis gundonumuPayiz ekinoksu 1965 2049 Yaz ekinoksuBu ox eyriliyinin neticelerinden biri de budur ki orta Uran ilinde onun qutb bolgeleri Gunesden ekvator bolgelerinkinden daha cox enerji alir Buna baxmayaraq Uranin ekvatorundaki istilik qutblerindekinden coxdur Buna sebeb olan esas mexanizmler bilinmir Hemcinin Uranin ox eyriliyinin sebebi de deqiq melum deyil lakin bir ferziyyeye gore Gunes sisteminin formalasmasi zamani Uranla Yer olcusunde bir protoplanet toqqusmus ve onun eyilmesine sebeb olmusdur 57 Voyacer 2 1986 ci ilde Urana ucusu zamani planetin cenub qutbu tamami ile Gunese istiqametlenmis veziyyetde idi Bu qutb Beynalxalq Astronomiya Ittifaqinin teyinine gore bu cur adlandirilmisdir bele ki planetin hansi istiqamete firlanmasina baxmayaraq hemin planetin ve ya peykin simal qutbu Gunes sisteminin deyismeyen mustevisinin yuxarisina dogru istiqametlenmis olandir 58 59 Bezen bedenin simal ve cenub qutblerinin firlanma istiqameti ile elaqeli olaraq sag el qaydasina gore teyin olunan basqa bir konvensiya istifade edilir 60 Gurunme Redakte Esas gorunen ulduz olcusu 0 17 lik sapma ile 5 68 dir ifratliq ise 5 38 ve 6 03 teskil edir 14 Bu parlaqliq diapazonu ile adi gozle gorunme heddine yaxindir Deyiskenliklerin coxu Gunes terefinden aydinladilan ve Yerden izlenilen planetar enliklere baglidir 61 Onun bucaq diametri 3 4 3 7 arkosaniyedir muqayise ucun Saturnunki 16 20 arkosaniye Yupiterinki ise 32 40 arkosaniyedir 62 Lakin Urani qaranliq semada adi gozle gormek mumkundur ve hetta seher muhitinde de durbinle musahide etmek mumkundur 3 Obyektiv diametri 15 23 sm olan heveskar teleskopunda Uran aydin eza qaranliqlasmasinda solgun mavi disk kimi gorunur Daha boyuk teleskoplarla 25 sm lik ve daha genis Uranin buludlarini ve hetta peykleri Titaniya ve Oberonu gormek mumkundur 63 Fiziki xarakteristikalari RedakteDaxili strukturu Redakte Yerin Uranla muqayisesi Uranin daxili strukturunun diaqrami Uranin kutlesi 14 5 Yer kutlesi qederdir ve 4 neheng planet arasinda en az kutleli planetdir Onun diametri Neptunun diametrinden azca boyuk Yerin diametrinden ise 4 defe boyukdur 1 27 q sm3 olan yogunlugu ile Saturndan sonra en az yogunluga sahib planetdir 7 8 Bu qiymet onu gosterir ki planet su metan ve ammonyak kimi muxtelif buzlarindan teskil olunmusdur 12 Uranin daxilindeki buzun kutlesi deqiq olaraq bilinmir cunki secilen modele uygun olaraq ferqli gostericiler elde olunur ehtimal edilir ki buzun kutlesi 9 3 13 5 yer kutlesi qederdir 12 64 Hidrogen ve helium umumi kutlenin az hissesini teskil edir 0 5 1 5 Yer kutlesi 12 Qeyri buz kutlesinin qalan hissesi qayaliq maddedir 0 5 3 7 Yer kutlesi 12 Uranin strukturunun standart modeline esasen o uc tebeqeden meydana gelir merkezde qayali silikat demir nikel nuve ortada buzlu mantiya ve qaz halinda olan helium hidrogen xarici tebeqe 12 65 Nuve 0 55 Yer kutlesine sahib ve radiusu Uranin radiusunun 20 den azdir Mantiyasinin kutlesi 13 4 Yer kutlesi qederdir Ust atmosferi 0 5 Yer kutlesi qederdir ve Uranin radiusunun 20 ne qeder genislenir 12 65 Uranin nuvesinin sixligi 9 q sm3 merkezindeki teyziq 8 miliyon bar 800 GPa ve temperaturu texminen 5000 ºK teskil edir 64 65 Yaygin olaraq qebul edilmisdir ki buz mantiyasi buzdan deyil su ammonyak ve diger ucucu isti ve yogun madelerden teskil olunmusdur 12 65 Su amonyak okeani olaraq adlandirilan bu maye yuksek elektirik keciriciliyine sahibdir 66 Uranin derinliyindeki Ifrat teyziq ve temperaturun Metan molekullarini parcaladigi ve bunun neticesinde de karbon atomlarinin almaz kristallarina cevrilib mantiyaya dolu kimi yagdigi dusunulur 67 68 69 Lourens Livermor Milli Labaratoriyasinda aparilan yuksek tezyiq tecrubelerinden elde olunan neticeler esasinda maye okeaninda uzen almazlarin ola bileceyi ehtimali ortaya atilmisdir 70 71 Uran ve Neptunun esas terkib hisseleri Yupiter ve Saturnunkinden ferqlidir Onlarda buz qazlardan coxdur mehz buna gore de onlari buz nehengleri olaraq tesnif edirler Uranda su molekullarinin hidrogen ve oksigen iyonlarina parcalandigi iyonlu su tebeqesi oldugu ve hemin tebeqenin daha derinliyinde ise oksigenin kristallasdigi ancaq hidrogenin oksigen qefesinde serbest hereket etdiyi ifratriyonlu su oldugu ferz edilir 72 Yuxarida nezerde tutulan model olduqca standart olsa da unikal deyil diger modeller de musahidelerle ortusur Meselen buz mantiyasinda ehemiyyetli miqdarda hidrogen ve qayaliq madde qarisdirildiqda daxildeki buzun umumi kutlesi az ve muvafiq olaraq hidrogen ve qayanin umumi kutlesi cox olacaq Hal hazirda movcud olan gostericiler ile hansi modelin dogru oldugunu mueyyen etmek cetindir 64 Uranin daxili maye strukturu onun mohkem sethe sahib olmadigini gosterir Qazvari atmosfer tedricen daxili maye tebeqelere kecir 12 Elverisli olsun deye 1 bar 100 kPa atmosfer tezyiqinin oldugu yerde qurulan firlanan sixilmis sferoid serti olaraq seth olaraq teyin edilir Uygun olaraq onun ekvatorial ve polyar radiusu 25 559 4 ve 24 973 20 km dir 7 Bu seth butov meqale boyunca hundurluk ucun sifir noqtesi olaraq istifade edilecek Daxili istiliyi Redakte Uranin daxili istiliyi diger neheng planetlere nisbeten nezere carpacaq derecede asagidir astronomik terminlerle ifade edilse asagi termal axina sahibdir 22 73 Uranin daxili temperaturunun neye gore bu qeder asagi olmasinin sebebi hele de qeyri mueyyendir Urana terkib hisselerine ve olcusune gore oxsar olan Neptun Urandan 2 61 defe cox Gunesden aldigi enerjini fezaya sualandirir 22 Bunun eksine olaraq Uran heddinden artiq istiliyi demek olar ki sualandirmir Uran terefinden sualandirilan umumi guc uzaq infraqirmizi spektrde atmosferinin uddugu enerjinin teqribi olaraq 1 06 0 08 defesidir 13 74 Uranin termal axini 0 042 0 047 V m2 teskil edir Bu gosterici yerin daxili termal axinindan azdir 74 Yerin daxili termal axini 0 075 V m2 Uranda en asagi temperatur onun tropopauzunda qeyde alindi 224 2 C Bu gosterici ile Uran Gunes sisteminin en soyuq planetidir 13 74 Uranin bele soyuq olmasini aciqlamaq ucun ireli surulen bir hipoteze gore boyuk kutleli bir cisimle kecirdiyi toqqusma zamani onun evvelki istiliyi xarice yayilmis ve nuvesindeki temperaturunun tukenmesine sebeb olmusdur 75 Bu zerbe hipotezi hemcinin Uranin ox eyriliyinin sebebini aciqlamaq ucun de istifade olunmusdur Diger bir hipoteze gore Uranin ust tebeqesinde movcud olan bariyer nuvesindeki istiliyin sethe catmasina manee olur 12 Misal ucun konveksiya qurlus cehetden ferqli tebeqelerde meydana gelir ve yuxariya dogru istilik neqlinin qarsisini alir 13 74 ehtimal ki ikiqat diffuziv konveksiya mehtudlasdirici faktordur 12 Atmosferi Redakte OPAL programi esnasinda cekilmis Uranin atmosferinin sekli 76 Uranin daxili hisselerinin yaxsi teyin edilmis berk sethi olmamasina regmen Uranin mesafeden zondlamaga elverisli olan en xaricdeki qazvari tebeqesi atmosfer adlandirilir 13 Mesafeden zondlamaq elverisliliyi 1 bar 100 kPa seviyyesinin texminen 300 km e qeder muvafiq olaraq 100 barliq 10MPa tezyiq ve 320 K 47 C 116 F temperatura qeder uzanir 77 1 bar tezyiq seviyyesi altinda olan ince termosfer nominal sethden iki planet radiusu qeder genislenir 78 Uranin atmosferi uc esas tebeqeye bolunur 300 km den 50 km hundurluye qeder ve 100 bardan 0 1 bar tezyiq seviyyesi araliginda olan troposfer 50 4000 km hundurluyunde ve 0 1 bardan ve 10 10 bar 10 kPa 10 µPa tezyiq seviyyesi araliginda olan stratosfer ve sethden 4000 km den 50 000 km e qeder uzanan termosfer 13 Uranin mezsosferi yoxdur Terkibi Redakte Uranin atmosferinin terkibi onun esas terkib hisselerinden ferqlenir Atmosferin esasen terkibine molekulyar hidrogen ve helium daxildir 13 Heliumun molyar fraksiyasi yeni qaz molekulu basina helium atomlarinin sayi 0 15 0 03 teskil edir 20 yuxari troposferde kutle fraksiyasina uygun gelen gosterici ise 0 26 0 05 teskil edir 13 74 Bu gosterici heliumun qaz nehenglerinde oldugu kimi merkezde movcud olmadigini ifade eden heliumun protosolar kutle fraksiyasina yaxindir 0 275 0 01 79 Uranin atmosferinin ucuncu en cox zengin terkib hissesi metandir CH4 13 Metan gorunen ve yaxin infraqirmizi diapozonda udulma zolaqlarina sahibdir bunun neticesinde de Uran mavi rengde gorunur 13 Metan molekullari metan buludlarinin asagisinda 1 3 bar 130 kPa tezyiq seviyyesinde molyar fraksiya ile atmosferin 2 3 hissesini teskil edir Bu gosterici Gunesde qeyde alinan karbonun bollugunun 20 30 defe coxdur 13 19 80 Yuxari atmosferde cox asagi temperatura gore qatiliq nisbeti azdir hansi ki bu da doygunluq seviyyesini dusurub ifrat miqdarda metanin donmasina sebeb olur 81 Derin atmosferde ammonyak su ve hidrogen sulfid kimi daha az ucucu olan madelerin bollugu yaxsi tedqiq edilmemisdir Ehtimal ki onlarin gostericisi Gunesdekinden coxdur 13 82 Metanla yanasi Uranin stratosferinde Gunesin ultrabenovseyi sualarinin tesiri altinda metandan fotoliz vasitesi ile hasil edildiyi dusunulen bir miqdar muxtelif cur hidrokarbonlarin movcudlugu tesdiqlenmisdir 83 Bunlara daxildir etan C2H6 asetilen C2H2 metilasetilen CH3C2H diasetilen C2HC2H 81 84 85 Spektroskopik tedqiqatlar hemcinin askar etmisdir ki Uranin ust atmosferinde su buxari karbondioksid ve karbonmonoksid vardir hansi ki bunlar toz ve komet kimi xarici menbelerden gelmisdir 84 85 86 Troposferi Redakte Troposfer temperaturun hundurlukle birlikde azalmasi ile xarakterize edilen atmosferin en asagi ve en six hissesidir 13 Temperatur nominal sethden 300 km de 47 C den 50 km de 220 C ye qeder dusur 77 80 Troposferin en soyuq ust bolgesinde temperatur planetar enliklere bagli olaraq 224 C ve 216 C araliginda deyisir 13 73 Tropopauz Uranin termal uzaq infraqirmizi emissiyalarinin boyuk ekseriyyetinden cavabdehdir belelike onun effektiv istiliyini 214 1 0 3 C mueyyen edir 73 74 Troposferin cox murekkeb bulud qurulusuna malik oldugu hesab edilir ireli surulen hipoteze gore su buludlari 50 100 bar 5 10 MPa teyziq araliginda ammonium hidrosulfid buludlari 20 40 bar 2 to 4 MPa tezyiq araliginda hidrogensulfid buludlari 3 10 bar 0 3 1 MPa tezyiq araliginda ve nehayet birbasa askar edilmis nazik metan buludlari ise 1 2 bar 0 1 0 2 MPa tezyiq araliginda yerlesir 13 19 77 87 Troposfer atmosferin guclu kulekler parlaq buludlar ve movsumi deyisiklikler sergileyen dinamik hissesidir 22 Yuxari atmosferi Redakte Urandaki qutb pariltilari Sekil Habl teleskopuna bagli Kosmik Teleskop Goruntuleme Spektrografi terefinden cekilib 88 Uranin atmosferinin ucuncu tebeqesi stratosferdir Uranin stratosferinde esasen hundurlukle birlikde tropopauzda temperatur 220 C den termosfere qeder 527 577 C ye qeder artir 78 Stratosferin isinmesi metan fotolizi neticesinde atmosferin bu bolgesinde meydana gelen metan ve diger hidrokarbonlar terefinden 83 Gunesin ultrabenovseyi ve infraqirmizi sualarini udmasi neticesinde bas verir 89 Istilik hemcinin isti termosferden de gelir 89 Hidrokarbonlar 100 km den 300 km qeder 10 bar dan 0 1 mbar a qeder 10 00 0 10 hPa 198 C temperaturdan 103 C temperatura qeder olan nisbeten dar tebeqeni ehate edir 81 84 En bol karbohidrogenler hidrogene nisbeten 10 7 qarisma nisbeti ile metan asetilen ve etandir Karbon monoksidin qarisma nisbeti bu hundurluklerde eynidir 81 84 86 Suyun bolluq nisbeti 7 10 9 teskil edir 85 Etan ve asetilen stratosferin ve tropopauzun 10 mBar tezyiq seviyesinden asagiya daha soyuq ve asagi hisselerinde yogunlasmaga meyillidir 83 bunun neticesinde de duman tebeqeleri meydana getirir ve bu da ehtimal ki Urana qismen yumusaq gorkem vermekde cavabdehdir Uranin stratosferindeki karbohidrogenlerin konsentrasiyasi diger neheng planetlerin stratosferlerindekinden daha azdir 81 90 Uranin atmosferinin en ust tebeqesi 800 ve 850 K temperatura sahib olan termosfer ve tacdir 13 90 Bu qeder yuksek istilik seviyyenin saxlanilmasi ucun lazim olan istilik menbeleri qeyri mueyyendir ne Gunesin ultrabenovseyi sualari ne de qutb pariltisi aktivliyi bu istiliyi saxlamaq ucun kifayet miqdarda enerjini temin ede bilmez Bunun sebebinin stratosferde 0 1 mBar tezyiq seviyyesinin ustunde hidrokarbonun eksikliyinden meydana gelen zeif soyutma effektivliyi oldugu ehtimal edilir 78 90 Molekulyar hidrogenden basqa termosfer tac coxlu sayda serbest hidrogen atomlarini ehtiva edir Onlarin kicik kutlesi ve yuksek temperaturu tacin neye gore sethden 50 000 km e qeder genislendiyini aciqlayir 78 90 Bu genislenmis tac Uranin unikal cehetidir 90 O Uranin etrafinda movcud olan xirda hisseciklerin surtunmesine sebebiyyet verir bunun neticesinde de Uran halqalarinda tozun umumi tukenmesi bas verir 78 Uranin termosferi stratosferin ust hissesi ile birlikde Uranin ionosferine uygun gelir 80 Musahideler gosterir ki ionosfer 2000 den 10 000 km e qeder olan bolgeni ehate edir 80 Uranin ionosferi Saturn ve ya Neptundan daha yogundur Onu stratosferdeki hidrokarbonlarin asagi konsentrasiyasi meydana getirdiyi dusunulur 90 91 Ionosfer esasen Gunesin ultrabenovseyi sualari ile qidalanir ve onun sixligi Gunesin aktivliyine baglidir 92 Qutb pariltilari Yupiter ve Saturn ile muqayisede cuzidir 90 93 Uranin atmosferi Uranin troposfer ve asagi stratosferinin temperatur profili Buludlar ve hemcinin duman tebeqeleri gosterilmisdir Urandaki zonal kulel suretleri Stirxli saheler cenub yaxani ve onun gelecek simal dublikatini gosterir Qirmizi eyri gostericilerle simmetrik uyumdadir Maqnitosferi Redakte 1986 ci ilde Voyacer 2 terefinden musahide edilmis Uranin maqnit sahesi Voyacer 2 nin Urana cixmasindan evvel maqnitosferi ile elaqeli her hansi gostericiler elde olunmamisdi buna gore de onun tebiyyeti sirr olaraq qalirdi 1986 ci ile qeder elm adamlari ferz edirdiler ki Uranin maqnit sahesi Gunes kulekleri ile eyni xetde olmali idi ona gore ki Uranin ekliptikinde yerlesen qutbleri eyni xetde olacaqdi 94 Voyacer 2 in musahideleri Uranin maqnit sahesinin hem baslangicini ozunun hendesi merkezinden goturmediyinden hem de firlanma oxu ile 59 emele getirdiyinden onun unikal oldugunu gosterdi 94 95 Faktiki olaraq maqnit dipolu Uranin merkezinden cenub firlanma qutbune dogru planet radiusunun ucde biri qeder yerini deyismisdir 94 Bu qeyri adi geometriya maqnitosferin yuksek assimetriyasina sebeb olur Mumkundur ki maqnit sahesinin gucu cenub yarimkuresinin sethinde 0 1 qaus 10 µT simali yarimkure sethinde ise 1 1 qaus 110 µT ola biler 94 Sethde orta sahe 0 23 qausdur 23 mT 94 Voyacer 2 nin 2017 ci ildeki gostericileri uzerinde aparilan tedqiqatlar gosterdi ki bu asimmetriya Uranin maqnitosferinin bir Uran gununde bir defe Gunes kuleyi ile elaqe yaratmasina ve planetin Gunes hisseciklerine acilmasina sebeb olur 96 Muqayise ucun Yerin maqnitosferi her iki qutbde eyni guce sahibdir ve maqnetik ekvatoru texminen onun cografi ekvatoruna paraleldir 95 Uranin dipol momenti 50 defe Yerinkinden gucludur 94 95 Neptunun da eyni sekilde yer deyisdirmis ve eyilmis maqnit sahesi vardir Elm adamlari ferz edir ki bu buz nehenglerinin ortaq xususiyyetidir 95 Bir hipoteze gore maqnit sahesinin nuvelerinde meydana geldiyi qaz nehengleri ve qayaliq planetlerden ferqli olaraq buz nehenglerinin maqnit sahesi nisbeten dayaz bolgelerdeki misal ucun amoniyak su okaenindaki hereketlenmeden meydana gelir 66 97 Maqnitosferin formasinin basqa mumkun izahi budur ki Uranin daxili hisselerinde maye almaz okeani movcuddur ve maqnit sahesini tutur 70 Uranin maqnit sahesi animasiya 25 mart 2020 Qeribe formasina baxmayaraq diger cehetden Uranin maqnitosferi diger planetlerin maqnitosferine oxsardir onun texminen 23 Uran radiusu genisliyinde qovsvari zerbe dalgasi 18 Uran radiusu qeder olan maqnitopauza ve tam inkisaf etmis maqnitoquyruq ve radiasiya qursagi vardir 94 95 98 Umumi olaraq Uranin maqnitosferi Yupiterinkinden ferqlidir ve Saturnunkine daha cox benzeyir 94 95 Uranin maqnitoquyrugu arxa fezasina dogru milyon km e qeder genislenir ve onun yan terefi istiqametinde uzun burgu seklinde bukulur 94 99 Uranin maqnitosferi yuklu hissecikleri ehtiva edir az miqdarda H2 ionu ile birlikde esasen protonlar ve elektronlar 95 98 Daha agir ionlar askar edilmemisdir Bu hisseciklerin ekseriyyeti ehtimal ki termosferden meydana gelmisdir 98 Mumkundur ki ion ve elektronlarin enerjisi uygun olaraq 4 ve 1 2 meqaelektronvolt olsun 98 Dusuk enerjili ionlarin 1 kiloelektronvoltdan asagi sixligi maqnitosferde 2 sm 3 teskil edir 100 Hisseciklerin populiyasiyasi Uranin peykleri terefinden guclu tesire meruz qalir Peykler onlari maqnitosferden temizleyerek nezerecarpan bosluqlar meydana getirir 98 Hisseciklerin axini astronomik cehetden suretli vaxt skalasinda 100 000 ilde oz sethlerinde qaralma ve ya kosmik hava yaradacaq qeder yuksekdir 98 Mumkundur ki bu Uranin peyklerinin ve halqalarinin muntezem olaraq qaralmasina sebebiyyet versin 101 Uran her iki maqnetik qutbunun etrafinda parlaq qovsvari olaraq gorunen yaxsi inkisaf etmis qutb pariltilarina sahibdir 90 Yupiterin qutb pariltilarindan ferqli olaraq Uranin qutb pariltilari planetar termosferin enerji balansi nezerinden ehemiyyetsiz gorunur 93 2020 ci ilin mart ayinda NASA astronomlari 1986 ci ilde planete ucus heyata kecirenVoyacer 2 kosmik zondu terefinden qeyde alinmis kohne melumatlari yeniden nezerden kecirdikden sonra Uran planetinden kosmosa yayilan plazoid olaraq da bilinen boyuk bir atmosferik maqnit qabarcaginin askarlandigini bildirdiler 102 103 Iqlimi Redakte Xefif bulud zolaqlarinin ve atmosferik kapusonun gorunduyu texminen tebbi rengde olan solda ve qissa dalga uzunlugunda olan sagda Uranin cenub yarimkuresi Sekil Voyacer 2 terefinden cekilmisdir Ultrabenovseyi ve gorunen dalga uzunlugunda Uranin atmosferi diger neheng planetlerle hetta benzesdiyi Neptunun atmosferi ile muqayisede mulayim gorkeme sahibdir 22 Voyager 2 1986 ci ilde Uranin etrafinda ucdugu zaman butun planet miqasinda buludlarin on xususiyyetini musahide etdi 21 104 Bu xususiyyetlerin azliginin bir izahi budur ki Uranin daxili istiliyi elametdar sekilde diger neheng planetlerdekinden daha asagidir Uranda en asagi temperatur onun tropopauzunda 224 C olaraq qeyde alinmisdir Buna esasen Uran Gunes sistemindeki en soyuq planetdir 13 74 Zolaqli qurlusu kulekler ve buludlar Redakte 1986 ci ilde Voyacer 2 Uranin gorunen cenub yarimkuresinin iki bolgeye bolunduyunu askar etdi parlaq qutb basliq ve qaranliq ekvatorial zolaqlar 21 Onlarin serhedleri 45 enliklerde yerlesir 45 den 50 ye qeder olan enliklerde yerlesen dar zolaq Uranin gorunen sethinde en parlaq boyuk cehetidir 21 105 Onu cenub yaxa adlandirirlar Basliq ve yaxanin 1 3 ve 2 bar tezyiq araliginda yerlesen yogun metan buludlari bolgesi oldugu hesab edilir 106 Boyuk miqyasli zolaqli strukturdan basqa Voyacer 2 ekseriyyetinin yaxadan simla dogru bir nece derece uzanan 10 eded kicik bulud mueyyen etdi 21 1986 ci ilde basqa her terefden Uran dinamik olaraq olu planet kimi gorundu Voyacer 2 Urana cenub yazi esansinda catdi ve simal yarimkuresini musahide ede bilmedi 21 ci esrin evvelerinde simali qutb bolgesi musahide edilmeye elverisli olduqda Habl Kosmik Teleskopuve Kek teleskopu baslangicda simali yarimkurede ne yaxaliq ne de qutb basligi musahide etdi 105 Belelikle Uranin asimmetrik oldugu ortaya cixdi cenub qutb parlaq ve cenub yaxanin simal bolgesi ise qaranliqdir 105 2007 ci ilde Uran ekinoksunu kecdiyinde cenub yaxa yoxa cixdi ve 45 enliklerin yaxinliginda xefif bir simal yaxasi ortaya cixdi 107 Uranda mueyyen edilmis ilk tund leke Sekil 2006 ci ilde Habl teleskopunun ACT cihazi vasitesi ile cekilmisdir 1990 ci illerde mueyyen edilmis parlaq bulud xususiyyetlerinin sayi ehemiyyetli derecede artdi ona gore ki yeni yuksek keyfiyyetli goruntuleme metodlari elcatan olmusdu 22 Gorunmeye elverisli oldugu vaxt buludlarin coxusu simal yarimkurede askar edilmisdi 22 Bunun ilk izahi parlaq buludlari qaranliq bolgede mueyyen etmek daha asandir lakin simal yarimkurede parlaq yaxa onlari gizledir sehv cixdi 108 109 Halbuki her yarimkurenin buludlari arasinda ferqlilikler vardir Simal buludlari daha kicik daha iti ve daha parlaqdir 109 Onlar daha yuksek hundurluklerde yerlesir 109 Buludlarin omru bir nece gosterici ile olculur Bezi kicik buludlar saatlarla yasayir cemi bir cenub buludu Voyacer 2 nin ucusundan beri aktiv ola biler 22 104 Son musahideler hemcinin ortaya cixardi ki Uran buludlari ile Neptun buludlarinin bir cox ortaq xususiyyetleri vardir 22 Meselen Neptunda movcud olan tund lekeler Uranda 2006 ci ilden evvel musahide edilmemisdi Hemin 2006 ci ilde Uranin tund lekesi olaraq adandirilan bele bir xususiyyet ilk defe mueyyen edildi 110 Bele gorunur ki Uran ozunun ekinoks movsumu esnasinda Neptun benzeri olur 111 Bir nece bulud xususiyyetlerinin izlenmesi Uranin yuxari troposferinde esen zonal kulekleri mueyyenlesdirmeye imkan yaratmisdir 22 Ekvatorda kulekler retrograddir yeni planetin firlanma istiqametinin eksine esirler Onlarin sureti 100 metr saniyeden 50 metr saniyeye qeder deyisiklik gosterir 22 105 Kuleyin sureti ekvatordan uzaqlasdiqca artir troposferin temperaturunun minimum oldugu yerde ise 20 enliklerde sifira enir 22 73 Qutblere yaxin kulekler prograd istiqametine kecirler yeni Uranin firlanma istiqametinde esirler Qutblerde kuleyin sureti sifira enmeden evvel artir ve 60 enliklerde maksimuma catir 22 Kuleyin sureti 40 enliklerde 150 metr saniyyeden 200 metr saniyeye qeder deyisir Yaxa paralellerin altindaki butun buludlari gizletdiyine gore onun ve cenub qutbu arasindaki suretleri olcmek qeyri mumkundur 22 Eksine simal yarimkurede 50 enliyin yaxinliginda 240 metr saniyeye qeder yuksek suretler musahide edilir 22 105 112 Movsumi deyisiklikler Redakte Uran 2005 ci ilde Sekilde halqalar cenub yaxa ve simal yarimkurede parlaq bulud gorunur Habl Teleskopu 2004 cu ilde mart ayindan may ayina qeder olan bir period erzinde Uranin atmosferinde iri buludlar ortaya cixaraq ona Neptun benzeri gorkem verdi 109 113 Musahideler arsinda 229 metr saniyeye catan rekord kulek suretleri ve dorduncu iyul atesvesanligi olaraq adlandirilan davamli tufan vardi 104 2006 ci il 23 avqust tarixinde Kosmos Elm Inistutu ve Viskonsis Universitetindeki tedqiqatcilar Uranda bir tund leke musahide etdiler ki bu elm adamlarina Uranin atmosfer aktivlikleri haqqinda daha cox melumat elde etmek ucun imkan yaratdi 110 Aktivlikde bu ani yukselisin neye gore meydana geldiyi deqiq melum deyil Ancaq bele gorunur ki Uranin ifrat ox eyriliyi havada ifrat derecede movsumi deyisiklikler meydana getirir 56 111 Bu movsumi deyisiklikleri deqiq mueyyen etmek cetindir Cunki Uranin atmosferine dair yaxsi gostericiler 84 ilden daha az bir vaxtda ve ya tam bir Uran ilinde movcud olur Yarim Uran ili boyunca fotometriya 1950 ci ilden baslayaraq iki spektral zolaqdaki parlaqliqlarda muntezem deyisiklikler oldugunu gosterdi maksimum gundonumu dovrunde minimum ise ekinoks dovrunde meydana gelirdi 114 1960 ci illerde derin troposferin mikrodalga olcmelerinde gundonumu dovrunde meydana gelen maksimum ile birlikde oxsar periyodik deyisiklikler qeyde alindi 115 1970 ci ilde baslayan stratosferin istilik olcmeleri de 1986 ci ildeki gundonumune yaxin maksimum qiymetleri gosterdi 89 Bu deyiskenliyin ekseriyyetinin goruntuleme geometriyasindaki deyisiklik sebebine gore meydana geldiyi dusunulur 108 Uranda fiziki movsumi deyisikliklerin bas verdiyini gosteren bezi gostericiler movcuddur Uranin cenub qutb regionunun parlaq olmasina baxmayaraq onun simali qutb bolgesi qaranliqdir hansi ki yuxarida behs edilen movsumi deyisiklikler modeline uygun gelmir 111 1944 cu ilde evvelki gundonumu esnasinda Uran yuksek seviyyede parlaqliq sergiledi bu da simal qutbunun her zaman bu qeder qaranliq olmadigini gosterir 114 Bu melumat gorunen qutbun gundonumunden bir muddet evvel parladigini ve ekinoksdan sonra qarardigini gosterir 111 Gorunen ve mikrodalga diapozonundaki gostericiler uzerinde heyata kecirilmis etrafli tehliller ortaya cixardi ki periyodik parlaqliq deyisikliklerinin gundonumleri etrafinda tam olaraq simmetrik deyil bu da merdional albedo strukturunda deyisiklik oldugunu gosterdi 111 1990 ci illerde Uran gundonumunden cixdiqda Habl ve Yerdeki teleskoplar simal qutb basliginin nezere carpacaq derecede qarardigini cenub yaxadan basqa hansi ki parlaq qaldi 106 simal yarimkurede ise bulud formalasmalari 104 ve quvvetli kulekler kimi 104 artan aktivlik oldugunu gosterdib tezlikle onun parlayacagi gozlentilerini guclendirdi 109 Bu heqiqeten de 2007 ci ilde Uran ekinoksu kecdiyinde bas verdi xefif simal qutb yaxasi ortaya cixdi ve cenub yaxasi demek olar ki gorunmez oldu baxmayaraq ki zonal kuleklerin profili bir az asimmetrik oldu ve simal kulekleri cenub kuleklerine nisbeten yavas idi Fiziki deyisikliklerin mexanizmi deqiq melum deyil 111 Yay ve qis gundonumlerine yaxin Uranin yarimkureleri sira ile Gunesin parlaq sualarina ve ya derin fezaya dogru istiqametlenir Gunes sualari terefinden aydinlatilan yarimkurenin parlaqligi metan buludlarinin lokal qalinlasmasindan ve troposferde yerlesen duman tebeqelerinden meydana geldiyi dusunulur 106 45 enlikdeki parlaq yaxa da hemcinin metan buludlari ile elaqelendirilir 106 Cenub qutb bolgesinde bas veren diger deyisiklikler asagi bulud tebeqelerindeki deyisiklikler ile izah edile biler 106 Urandan gelen mikrodalga emissiyanin deyiskenliyi derin troposfer dovranindaki deyisikliklerden qaynaqlanir Cunki qalin qutb buludlari ve duman konveksiyani dayandira biler 116 Hazirda Urana yaz ve payiz ekinokslari gelir dinamika deyisir ve mumkundur ki konveksiya yeniden bas versin 104 116 Formalasmasi RedakteBir cox elm adamlari iddia edir ki qaz nehengleri ile buz nehengleri bir birinden formalasmagina gore ferqlenirler 117 118 Bir hipoteze gore Gunes sistemi presolar nebula adlanan firlanan neheng qaz ve toz topundan meydana gelmisdir Nebula qazinin helium ve hidrogenden ibaret boyuk bir hissesi evvelce Gunesi meydana getirdi ve toz zerrecikleri ise bir araya gelerek ilk protoplanetleri meydana getirdi Planetler boyudukce bezileri nebulanin artiq qalan qazini toplaya bilecek qravitasiya ucun kifayet qeder maddeni yiga bildi 117 118 Topladiqlari qaz miqdari artdiqca daha da boyuduler boyudukce kiritik noqteye catana qeder daha cox qaz topladilar ve olculeri suretle artmaga basladi Bir nece yer kutleli nebula qazina sahib olan buz nehengleri bu kritik noqteye hec vaxt catmayiblar 117 118 119 Planet miqrasiyasinin axrinci simulasiyasi gosterdi ki her iki buz nehengi Gunese indiki movqelerinin daha da yaxininda formalasmis ve formalasmasindan sonra geriye dogru yerdeyisme etmisler Nays modeli 117 Peykleri Redakte Uranin en boyuk peykleri Soldan saga Miranda Ariel Ambriel Titaniya Oberon Voyacer 2 fotosekilleri kollaji Uran sistemi VLT nin sekli Uranin 27 tebii peyki melumdur 119 Bu peyklerin adlari Sekspir ve Aleksandr Popun eserlerindeki obrazlardan secilmisdir 65 120 Bes esas peyk Miranda Ariel Ambriel Titaniya ve Oberondur 65 Uran peyk sistemi bes neheng planet arasinda en az kutleli peyk sistemidir Hetta bu bes esas peykin birlikde kutlesi Tritonun Neptunun en boyuk peyki kutlesinin yarisina beraberdir 8 Uranin en boyuk peyki olan Titaniyanin radiusu 788 9 km dir Onun radiusu Ayin radiusunun yarisindan daha az ancaq Saturnun ikinci en boyuk peyki olan Reyanin radiusundan azca coxdur Belelikle Titaniya Gunes sisteminin 8 ci en boyuk peykidir Uranin peykleri nisbeten asagi albedolara malikdir Ariel 0 20 Ambriel 0 35 yasil isiqda 21 Onlar buz ve qayanin birlesmesinden ibaretdir texminen 50 buz ve 50 qaya Mumkundur ki buzda ammonyak ve karbondioksid olsun 101 121 Uranin peykleri arasinda Ariel en az zerbe kraterleri ile en cavan Ambriel ise en kohne sethe sahibdir 21 101 Miranda 20 km derinlikde olan az sayda kanyonlari terasli tebeqeleri ve seth yasinda ve xususiyyetlerinde xaotik deyisikliklere sahibdir 21 Bele hesab edilir ki Mirandanin evvelki geoloji aktivlikleri orbitinin indikinden daha eksentirik oldugu zaman ehtimal ki Ambriel ile 3 1 orbit rezonansinin bir neticesi olaraq meydana gelen qabarma cekilme isinmesinden formalasmisdir 122 Apvellinq ile elaqeli genislenen prosesler ehtimal edilir ki Mirandanin hipodroma oxsar taclarin formalasdiricisidir 123 124 Hesab edilir ki bir vaxt Arielin Titaniya ile olan orbit rezonansi 4 1 idi 125 Uranin nalvari orbiti olan bir obyekti var O Uran Gunesin L3 Laqaranj noqtesini ehate edir 180º lik orbitideki qravitasiyasi qeyri stabil olan bolge Bu obyekt 83982 Krantor adlandirilir 126 127 Krantor Uranin hemorbit bolgesinde kompleks muveqqeti nalvari orbitde hereket edir 2010 EU65 nalvari orbitde hereket etmeye namizeddir 127 Halqalari RedakteUranin halqalari olculeri mikrometrden metrin bir hisesine qeder deyisen ifrat derecede tund hisseciklerden teskil olunmusdur 21 Hazirda Uranin 13 ferqli halqasi melumdur Onlardan en parlagi e halqasidir Uranin iki halqasindan basqa butun halqalari son derece dardir adeten bir nece kilometr genislikdedirler Uranin halqalarinin cox genc oldugu ehtimal edilir dinamik mulahizeler gosterir ki onlar Uran ile birlikde formalasmamisdir Halqalardaki madde bir zamanlar yuksek suretli toqqusmalarla parcalanan ayin aylarin parcasi ola bileceyi dusunulur Toqqusmanin neticesi olaraq ortaya cixan cox sayida qaliqdan halqalarin movqeyine muvafiq olaraq stabil bolgelerde yerlesen sadece az miqdari qaldi 101 128 Uliyam Hersel 1789 cu ilde Uranin etrafinda mumukun halqani tesvir etmisdi Onun bu kesfi umumen subheli hesab edilir cunki halqalar olduqca xefifdir ve sonraki iki esrde hec bir musahideciler terefinden qeyd edilmemisdir Yene de Hersel epsilon halqasinin olcusunu Yere gore bucagini qirmizi rengini ve Uranin Gunes etrafinda firlanarken onun gorunen deyisikliklerini deqiq olaraq tesvir etdi 129 130 Halqa sistemi 10 mart 1977 ci ilde Ceyms Elliot Eduard Danhem ve Cesika Mink terefinden Kuiper Hava Resedxanasi vasitesi ile kesf edildi Kesf tesadufi olmusdu onlar Uranin atmosferini oyrenmek ucun ulduz SAO 158687 nin Uran terefinden tutulmasindan faydalanmagi planlamisdilar Musahideleri analiz edildiyinde ulduzun Uranin arxasinda gizlenmesinden evvel goz gorusunden 5 defe itdiyi askar olundu Onlar bele bir netice cixardilar ki Uranin etrafinda bir halqa sistemi olmalidir 131 Sonra onlar dord elave halqa kesf etdiler 131 Halqalar 1968 ci ilde Voyacer 2 nin Uranin etrafindan ucusu zamani birbasa goruntulendi 21 Voyacer 2 hemcinin iki elave xefif halqa kesf etdi Belelikle halqalarin umumi sayi 11 oldu 21 2005 ci ilin dekabrinda Habl Teleskopu indiye qder bilinmeyen bir cut halqa kesf etdi En boyuyu Urandan indiye qeder bilinen halqalarina nisbeten iki defe uzaqda yerlesir Bu yeni halqalar Urandan o qeder uzaqdadir ki onlari xarici halqa sistemi adlandirirlar Habl hemcinin iki kicik peyk de kesf etdi Onlardan biri Mab olaraq adlandirilan peyk oz orbitini yeni kesf edilmis en qiraqdaki halqa ile bolusur Bu iki yeni halqa ile birlikde Uran halqalarinin sayi 13 oldu 132 2006 ci ilin aprel tarixinde Kek Resedxanasindan yeni halqalarin sekilleri xarici halqalarin renglerini mueyyen etdi xaricdeki mavi ikinci ise qirmizi rengdedir 133 134 Xaricdeki halqanin mavi rengde olmasi ile elaqedar bir hipoteze gore o Mabin sethindeki su buzunun xirda hissecikleri ile qarismisdir ve o qeder kicikdir ki mavi isigi eks etdirir 133 135 Bunun eksine olaraq Uranin daxili halqalari boz rengdedir 133 Uranin halqalari 1977 ci ilde kesf edilen qaralmani gosteren animasiya Uran murekkeb halqa sistemine sahibdir O Saturn halqa sisteminden sonra Gunes sisteminde kesf edilen ikinci bele bir sistemdir Habl teleskopu ile cekilmis Uranin sekli Sekilde Uranin qutb pariltilari ve ekvator halqalari gorunur Yupiter ve Yerin qutb pariltilarindan ferqli olaraq Uranin qutb pariltilari onun qutbleri ile eyni xette deyildir ona gore ki Uran duzensiz maqnit sahesine sahibdir Kesfiyyat Redakte Aypara Uran Sekil Voyacer 2 terefinden Neptuna seyahet ederken cekilib 1986 ci ilde NASA nin planetlerarasi stansiyasi olan Voyacer 2 Urani ziyaret etdi Bu ucus qissa mesafden Uranin yegane tedqiqi olmusdur ve basqa ucuslar planlanmir 1977 ci ilde buraxilan Voyacer 2 Neptuna seyahetini devam etdirmeden evvel 1986 ci ilin 24 yanvar tarixinde Urana 81 500 km mesafe ile en yaxin yaxinlasmasini etdi Voyacer 2 Uranin 97 77 ox eyriliyi sebebinden meydana gelen unikal hava seraiti de daxil olmaqla onun atmosferinin strukturunu ve kimyevi komponentlerini arasdirdi 80 O Uranin 5 en boyuk peykinin etrafli tedqiqini heyata kecirdi ve 10 yeni peykini kesf etdi Halqa sisteminin bilinen 9 halqasini musahide etdi ve ikisini daha kesf etdi 21 101 136 Hemcinin o Uranin maqnit sahesini onun duzensiz strukturunu eyikliyini ve yana eyik oriyantasiyasinin sebeb oldugu unikal burgu seklindeki maqnitoquyrugunu tedqiq etdi 94 Voyacer 1 Urani ziyaret ede bilmedi ona gore ki Satrunun peyki Titanin tedqiqati prioritet olaraq nezerde tutulmusdu Bu orbit Voyacer 1 i planet tedqiqat missiyasini sona yetiren ekliptik musteviden cixardi 137 118Kassini kosmik gemisini Saturndan Urana gondermek imkani 2009 cu ilde missiyanin genislendirilmesi merhelesi esnasinda deyerlendirilmisdi ancaq sonra Saturnun atmosferi terefinden yararsiz hala duseceyi nezere alinaraq missiya legv edildi 138 Saturnu terk edikden sonra onun Urana catmasi iyrimi ile qeder vaxt alacaqdi 138 2011 ci ilde nesr olunan Planet Elmleri Dekedal Tedqiqati terefinden 2013 2022 ci iller arasi ucun bir Uran Orbiter ve Zondu teklif edildi teklifin 2020 2023 iller esnasinda basladilmasi ve Urana 13 illik seyahet proqnozlasdirilir 139 Uran zondu Pioner 13 un irsinden istifade ederek 1 5 atmosfere ene biler 139 ESA Uranus Pathfinder adlandirilan orta sinif missiyani deyerlendirdi 140 New Frontiers Uranus Orbiter The Case for a Uranus tedqiqati ucun deyerlendirildi ve teklif edildi 141 Bele bir missiya nisbeten boyuk kutlenin sisteme gondere bilmek imkani yaradacaq Atlas 521 ile 1500 kq dan cox yuk ve 12 illik seyahet 142 Medeniyyetde RedakteAstrologiyada Uran planeti Dolcanin idareedici planetidir Uranin rengi mavi daha cox mavi ve yasilin qarisimi reng oldugundan ve elektrikle elaqelendirildiyinden Uranin rengine yaxin olan elektrik mavisi Dolcanin isaresi ile elaqelendirilir 143 1789 cu ilde Martin Haynris Klaprot terefinden kesf edilen Uranium elementine ondan evvel kesf edilmis Uran planetinin adi verildi 144 Sehirbaz Uran Qustav Holstun 1914 1916 ci ilde yazdigi Planetler adli orkestr suitasinda hereketdir Uran emeliyyati SSRI terefinden Ikinci Dunya muharibesi zamani Stalinqradi geri qaytarmaq ucun heyata kecirilmis herbi emeliyyatdir Istinadlar Redakte 1 2 3 Munsell Kirk 14 May 2007 NASA Solar System Exploration Planets Uranus Facts amp Figures NASA 11 August 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2007 Seligman Courtney Rotation Period and Day Length Istifade tarixi 13 August 2009 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Williams Dr David R 31 January 2005 Uranus Fact Sheet NASA 11 August 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 August 2007 The MeanPlane Invariable plane of the Solar System passing through the barycenter 3 April 2009 14 May 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 April 2009 produced with Solex 10 Arxivlesdirilib 29 aprel 2009 at WebCite written by Aldo Vitagliano see also Invariable plane Simon J L Bretagnon P Chapront J Chapront Touze M Francou G Laskar J February 1994 Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets Astronomy and Astrophysics 282 2 663 683 Bibcode 1994A amp A 282 663S Standish E M Keplerian elements for approximate positions of the major planets 2015 3 p lt a href https wikidata org wiki Track Q21128615 gt lt a gt 1 2 3 4 5 6 7 8 Seidelmann P Kenneth Archinal Brent A A Hearn Michael F ve b 2007 Report of the IAU IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements 2006 Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 3 155 180 Bibcode 2007CeMDA 98 155S doi 10 1007 s10569 007 9072 y 1 2 3 Jacobson R A Campbell J K Taylor A H Synnott S P June 1992 The masses of Uranus and its major satellites from Voyager tracking data and earth based Uranian satellite data The Astronomical Journal 103 6 2068 2078 Bibcode 1992AJ 103 2068J doi 10 1086 116211 de Pater Imke Lissauer Jack J 2015 Planetary Sciences 2nd updated New York Cambridge University Press seh 250 ISBN 978 0 521 85371 2 Pearl J C ve b 1990 The albedo effective temperature and energy balance of Uranus as determined from Voyager IRIS data Icarus 84 12 28 Bibcode 1990Icar 84 12P doi 10 1016 0019 1035 90 90155 3 Mallama Anthony Krobusek Bruce Pavlov Hristo 2017 Comprehensive wide band magnitudes and albedos for the planets with applications to exo planets and Planet Nine Icarus 282 19 33 arXiv 1609 05048 Bibcode 2017Icar 282 19M doi 10 1016 j icarus 2016 09 023 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Podolak M Weizman A Marley M December 1995 Comparative models of Uranus and Neptune Planetary and Space Science 43 12 1517 1522 Bibcode 1995P amp SS 43 1517P doi 10 1016 0032 0633 95 00061 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Lunine Jonathan I September 1993 The Atmospheres of Uranus and Neptune Annual Review of Astronomy and Astrophysics 31 217 263 Bibcode 1993ARA amp A 31 217L doi 10 1146 annurev aa 31 090193 001245 1 2 3 Mallama A Hilton J L 2018 Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac Astronomy and Computing 25 10 24 arXiv 1808 01973 Bibcode 2018A amp C 25 10M doi 10 1016 j ascom 2018 08 002 http www astronomycafe net FAQs q2681x html https nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet uranusfact html https web archive org web 20131102112312 http marsrover nasa gov spotlight 20070612 html Irwin Patrick G J ve b 23 April 2018 Detection of hydrogen sulfide above the clouds in Uranus s atmosphere Nature Astronomy 2 5 420 427 Bibcode 2018NatAs 2 420I doi 10 1038 s41550 018 0432 1 hdl 2381 42547 1 2 3 Lindal G F Lyons J R Sweetnam D N Eshleman V R Hinson D P Tyler G L 30 December 1987 The Atmosphere of Uranus Results of Radio Occultation Measurements with Voyager 2 Journal of Geophysical Research 92 A13 14 987 15 001 Bibcode 1987JGR 9214987L doi 10 1029 JA092iA13p14987 ISSN 0148 0227 1 2 Conrath B Gautier D Hanel R Lindal G Marten A 1987 The Helium Abundance of Uranus from Voyager Measurements Journal of Geophysical Research 92 A13 15003 15010 Bibcode 1987JGR 9215003C doi 10 1029 JA092iA13p15003 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Smith B A Soderblom L A Beebe A Bliss D Boyce J M Brahic A Briggs G A Brown R H Collins S A 4 July 1986 Voyager 2 in the Uranian System Imaging Science Results Science 233 4759 43 64 Bibcode 1986Sci 233 43S doi 10 1126 science 233 4759 43 PMID 17812889 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Sromovsky L A Fry P M December 2005 Dynamics of cloud features on Uranus Icarus 179 2 459 484 arXiv 1503 03714 Bibcode 2005Icar 179 459S doi 10 1016 j icarus 2005 07 022 MIRA s Field Trips to the Stars Internet Education Program Monterey Institute for Research in Astronomy 11 August 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 August 2007 Rene Bourtembourg 2013 Was Uranus Observed by Hipparchos Journal for the History of Astronomy 44 4 377 387 Bibcode 2013JHA 44 377B doi 10 1177 002182861304400401 Dunkerson Duane Uranus About Saying Finding and Describing It thespaceguy com August 11 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi April 17 2007 Bath Preservation Trust Istifade tarixi 29 September 2007 Herschel William Watson Dr 1781 Account of a Comet By Mr Herschel F R S Communicated by Dr Watson Jun of Bath F R S Philosophical Transactions of the Royal Society of London 71 492 501 Bibcode 1781RSPT 71 492H doi 10 1098 rstl 1781 0056 1 2 3 Journal of the Royal Society and Royal Astronomical Society 1 30 quoted in Miner p 8 Royal Astronomical Society MSS W 2 1 2 23 quoted in Miner p 8 RAS MSS Herschel W 2 1 2 24 quoted in Miner p 8 RAS MSS Herschel W1 13 M 14 quoted in Miner p 8 1 2 Lexell A J 1787 Recherches sur la nouvelle Planete decouverte par M Herschel amp nommee par lui Georgium Sidus Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae 1 69 82 Johann Elert Bode Berliner Astronomisches Jahrbuch p 210 1781 quoted in Miner p 11 Miner p 11 1 2 Dreyer J L E 1912 The Scientific Papers of Sir William Herschel 1 Royal Society and Royal Astronomical Society seh 100 ISBN 978 1 84371 022 6 1 2 Miner p 12 RAS MSS Herschel W 1 12 M 20 quoted in Miner p 12 Voyager at Uranus NASA Jpl 7 85 400 268 1986 10 February 2006 tarixinde arxivlesdirilib 1 2 Herschel Francisca 1917 The meaning of the symbol H o for the planet Uranus The Observatory 40 306 Bibcode 1917Obs 40 306H 1 2 Bode 1784 seh 88 90 In original German Bereits in der am 12ten Marz 1782 bei der hiesigen naturforschenden Gesellschaft vorgelesenen Abhandlung habe ich den Namen des Vaters vom Saturn nemlich Uranos oder wie er mit der lateinischen Endung gewohnlicher ist Uranus vorgeschlagen und habe seit dem das Vergnugen gehabt dass verschiedene Astronomen und Mathematiker in ihren Schriften oder in Briefen an mich diese Benennung aufgenommen oder gebilligt Meines Erachtens muss man bei dieser Wahl die Mythologie befolgen aus welcher die uralten Namen der ubrigen Planeten entlehnen worden denn in der Reihe der bisher bekannten wurde der von einer merkwurdigen Person oder Begebenheit der neuern Zeit wahrgenommene Name eines Planeten sehr auffallen Diodor von Cicilien erzahlt die Geschichte der Atlanten eines uralten Volks welches eine der fruchtbarsten Gegenden in Africa bewohnte und die Meereskusten seines Landes als das Vaterland der Gotter ansah Uranus war ihr erster Konig Stifter ihres gesitteter Lebens und Erfinder vieler nutzlichen Kunste Zugleich wird er auch als ein fleissiger und geschickter Himmelsforscher des Alterthums beschrieben Noch mehr Uranus war der Vater des Saturns und des Atlas so wie der erstere der Vater des Jupiters Translated Already in the pre read at the local Natural History Society on 12th March 1782 treatise I have the father s name from Saturn namely Uranos or as it is usually with the Latin suffix proposed Uranus and have since had the pleasure that various astronomers and mathematicians cited in their writings or letters to me approving this designation In my view it is necessary to follow the mythology in this election which had been borrowed from the ancient name of the other planets because in the series of previously known perceived by a strange person or event of modern times name of a planet would very noticeable Diodorus of Cilicia tells the story of Atlas an ancient people that inhabited one of the most fertile areas in Africa and looked at the sea shores of his country as the homeland of the gods Uranus was her first king founder of their civilized life and inventor of many useful arts At the same time he is also described as a diligent and skilful astronomers of antiquity even more Uranus was the father of Saturn and the Atlas as the former is the father of Jupiter 1 2 Littmann Mark 2004 Planets Beyond Discovering the Outer Solar System Courier Dover Publications 10 11 ISBN 978 0 486 43602 9 Daugherty Brian Astronomy in Berlin Brian Daugherty 8 October 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 May 2007 Finch James 2006 The Straight Scoop on Uranium allchemicals info The online chemical resource 21 December 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 30 March 2009 Planet symbols NASA Solar System exploration 9 December 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 August 2007 De Groot Jan Jakob Maria 1912 Religion in China universism a key to the study of Taoism and Confucianism American lectures on the history of religions 10 G P Putnam s Sons seh 300 Istifade tarixi 8 January 2010 Crump Thomas 1992 The Japanese numbers game the use and understanding of numbers in modern Japan Nissan Institute Routledge Japanese studies series Routledge 39 40 ISBN 978 0 415 05609 0 Hulbert Homer Bezaleel 1909 The passing of Korea Doubleday Page amp company seh 426 Istifade tarixi 8 January 2010 Asian Astronomy 101 Hamilton Amateur Astronomers 4 11 1997 18 October 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 August 2007 Jean Meeus Astronomical Algorithms Richmond VA Willmann Bell 1998 p 271 From the 1841 aphelion to the 2092 one perihelia are always 18 28 and aphelia always 20 10 astronomical units Next Stop Uranus 1986 Istifade tarixi 9 June 2007 Forbes George 1909 History of Astronomy November 7 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi August 7 2007 O Connor J J and Robertson E F 1996 Mathematical discovery of planets Istifade tarixi June 13 2007 Gierasch Peter J Nicholson Philip D 2004 Uranus PDF World Book Istifade tarixi 8 March 2015 Sromovsky Lawrence 2006 Hubble captures rare fleeting shadow on Uranus University of Wisconsin Madison July 20 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi June 9 2007 Hammel Heidi B 5 September 2006 Uranus nears Equinox PDF A report from the 2006 Pasadena Workshop Archived from the orginal PDF on 25 February 2009 1 2 Hubble Discovers Dark Cloud In The Atmosphere Of Uranus Science Daily Istifade tarixi 16 April 2007 Bergstralh Jay T Miner Ellis Matthews Mildred 1991 Uranus 485 486 ISBN 0 8165 1208 6 Report of the IAU IAG working group on cartographic coordinates and rotational elements of the planets and satellites 2000 IAU 2000 May 12 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi June 13 2007 Cartographic Standards PDF NASA August 11 2011 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi June 13 2007 Coordinate Frames Used in MASL 2003 May 5 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi June 13 2007 Large brightness variations of Uranus at red and near IR wavelengths PDF Retrieved on 13 September 2018 Espenak Fred 2005 Twelve Year Planetary Ephemeris 1995 2006 Nowak Gary T 2006 Uranus the Threshold Planet of 2006 27 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 June 2007 1 2 3 Podolak M Podolak J I Marley M S February 2000 Further investigations of random models of Uranus and Neptune Planetary and Space Science 48 2 3 143 151 Bibcode 2000P amp SS 48 143P doi 10 1016 S0032 0633 99 00088 4 1 2 3 4 5 6 Faure Gunter Mensing Teresa 2007 Uranus What Happened Here In Faure Gunter Mensing Teresa M eds Introduction to Planetary Science Introduction to Planetary Science Springer Netherlands 369 384 doi 10 1007 978 1 4020 5544 7 18 ISBN 978 1 4020 5233 0 1 2 Atreya S Egeler P Baines K 2006 Water ammonia ionic ocean on Uranus and Neptune PDF Geophysical Research Abstracts 8 05179 Is It Raining Diamonds On Uranus SpaceDaily com 1 October 1999 Istifade tarixi 17 May 2013 Kaplan Sarah 25 August 2017 It rains solid diamonds on Uranus and Neptune The Washington Post Istifade tarixi 27 August 2017 Kraus D ve b September 2017 Formation of diamonds in laser compressed hydrocarbons at planetary interior conditions Nature Astronomy 1 9 606 611 Bibcode 2017NatAs 1 606K doi 10 1038 s41550 017 0219 9 1 2 Bland Eric 18 January 2010 Outer planets may have oceans of diamond ABC Science ingilis Istifade tarixi 9 October 2017 Baldwin Emily 21 January 2010 Oceans of diamond possible on Uranus and Neptune Astronomy Now 3 December 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 February 2014 Shiga David 1 September 2010 Weird water lurking inside giant planets New Scientist 2776 1 2 3 4 Hanel R Conrath B Flasar F M Kunde V Maguire W Pearl J Pirraglia J Samuelson R Cruikshank D 4 July 1986 Infrared Observations of the Uranian System Science 233 4759 70 74 Bibcode 1986Sci 233 70H doi 10 1126 science 233 4759 70 PMID 17812891 1 2 3 4 5 6 7 Pearl J C Conrath B J Hanel R A Pirraglia J A Coustenis A March 1990 The albedo effective temperature and energy balance of Uranus as determined from Voyager IRIS data Icarus 84 1 12 28 Bibcode 1990Icar 84 12P doi 10 1016 0019 1035 90 90155 3 ISSN 0019 1035 Hawksett David 2005 Ten Mysteries of the Solar System Why is Uranus So Cold Astronomy Now 73 Adding to Uranus s legacy www spacetelescope org ingilis Istifade tarixi 11 February 2019 1 2 3 de Pater Imke Romani Paul N Atreya Sushil K June 1991 Possible microwave absorption by H2S gas in Uranus and Neptune s atmospheres PDF Icarus 91 2 220 233 Bibcode 1991Icar 91 220D doi 10 1016 0019 1035 91 90020 T ISSN 0019 1035 1 2 3 4 5 Herbert F Sandel B R Yelle R V Holberg J B Broadfoot A L Shemansky D E Atreya S K Romani P N 30 December 1987 The Upper Atmosphere of Uranus EUV Occultations Observed by Voyager 2 PDF Journal of Geophysical Research 92 A13 15 093 15 109 Bibcode 1987JGR 9215093H doi 10 1029 JA092iA13p15093 Lodders Katharina 10 July 2003 Solar System Abundances and Condensation Temperatures of the Elements PDF The Astrophysical Journal 591 2 1220 1247 Bibcode 2003ApJ 591 1220L doi 10 1086 375492 1 2 3 4 5 Tyler J L Sweetnam D N Anderson J D Campbell J K Eshleman V R Hinson D P Levy G S Lindal G F Marouf E A Simpson R A 1986 Voyger 2 Radio Science Observations of the Uranian System Atmosphere Rings and Satellites Science 233 4759 79 84 Bibcode 1986Sci 233 79T doi 10 1126 science 233 4759 79 PMID 17812893 1 2 3 4 5 Bishop J Atreya S K Herbert F Romani P December 1990 Reanalysis of voyager 2 UVS occultations at Uranus Hydrocarbon mixing ratios in the equatorial stratosphere PDF Icarus 88 2 448 464 Bibcode 1990Icar 88 448B doi 10 1016 0019 1035 90 90094 P de Pater I Romani P N Atreya S K December 1989 Uranius Deep Atmosphere Revealed PDF Icarus 82 2 288 313 Bibcode 1989Icar 82 288D CiteSeerX 10 1 1 504 149 doi 10 1016 0019 1035 89 90040 7 ISSN 0019 1035 1 2 3 Summers M E Strobel D F 1 November 1989 Photochemistry of the atmosphere of Uranus The Astrophysical Journal 346 495 508 Bibcode 1989ApJ 346 495S doi 10 1086 168031 ISSN 0004 637X 1 2 3 4 Burgdorf M Orton G Vancleve J Meadows V Houck J October 2006 Detection of new hydrocarbons in Uranus atmosphere by infrared spectroscopy Icarus 184 2 634 637 Bibcode 2006Icar 184 634B doi 10 1016 j icarus 2006 06 006 1 2 3 Encrenaz Therese February 2003 ISO observations of the giant planets and Titan what have we learnt Planetary and Space Science 51 2 89 103 Bibcode 2003P amp SS 51 89E doi 10 1016 S0032 0633 02 00145 9 1 2 Encrenaz T Lellouch E Drossart P Feuchtgruber H Orton G S Atreya S K January 2004 First detection of CO in Uranus PDF Astronomy and Astrophysics 413 2 L5 L9 Bibcode 2004A amp A 413L 5E doi 10 1051 0004 6361 20034637 Atreya Sushil K Wong Ah San 2005 Coupled Clouds and Chemistry of the Giant Planets A Case for Multiprobes PDF Space Science Reviews 116 1 2 121 136 Bibcode 2005SSRv 116 121A doi 10 1007 s11214 005 1951 5 ISSN 0032 0633 Alien aurorae on Uranus www spacetelescope org Istifade tarixi 3 April 2017 1 2 3 Young Leslie A Bosh Amanda S Buie Marc Elliot J L Wasserman Lawrence H 2001 Uranus after Solstice Results from the 1998 November 6 Occultation PDF Icarus 153 2 236 247 Bibcode 2001Icar 153 236Y CiteSeerX 10 1 1 8 164 doi 10 1006 icar 2001 6698 1 2 3 4 5 6 7 8 Herbert Floyd Sandel Bill R August September 1999 Ultraviolet observations of Uranus and Neptune Planetary and Space Science 47 8 9 1 119 1 139 Bibcode 1999P amp SS 47 1119H doi 10 1016 S0032 0633 98 00142 1 Trafton L M Miller S Geballe T R Tennyson J Ballester G E October 1999 H2 Quadrupole and H3 Emission from Uranus The Uranian Thermosphere Ionosphere and Aurora The Astrophysical Journal 524 2 1 059 1 083 Bibcode 1999ApJ 524 1059T doi 10 1086 307838 Encrenaz T Drossart P Orton G Feuchtgruber H Lellouch E Atreya S K December 2003 The rotational temperature and column density of H3 in Uranus PDF Planetary and Space Science 51 14 15 1013 1016 Bibcode 2003P amp SS 51 1013E doi 10 1016 j pss 2003 05 010 1 2 Lam H A Miller S Joseph R D Geballe T R Trafton L M Tennyson J Ballester G E 1 January 1997 Variation in the H3 Emission of Uranus PDF The Astrophysical Journal 474 1 L73 L76 Bibcode 1997ApJ 474L 73L doi 10 1086 310424 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ness Norman F Acuna Mario H Behannon Kenneth W Burlaga Leonard F Connerney John E P Lepping Ronald P Neubauer Fritz M July 1986 Magnetic Fields at Uranus Science 233 4759 85 89 Bibcode 1986Sci 233 85N doi 10 1126 science 233 4759 85 PMID 17812894 1 2 3 4 5 6 7 Russell C T 1993 Planetary Magnetospheres Rep Prog Phys 56 6 687 732 Bibcode 1993RPPh 56 687R doi 10 1088 0034 4885 56 6 001 Maderer Jason 26 June 2017 Topsy Turvy Motion Creates Light Switch Effect at Uranus Georgia Tech Istifade tarixi 8 July 2017 Stanley Sabine Bloxham Jeremy 2004 Convective region geometry as the cause of Uranus and Neptune s unusual magnetic fields PDF Letters to Nature 428 6979 151 153 Bibcode 2004Natur 428 151S doi 10 1038 nature02376 PMID 15014493 7 August 2007 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 August 2007 1 2 3 4 5 6 Krimigis S M Armstrong T P Axford W I Cheng A F Gloeckler G Hamilton D C Keath E P Lanzerotti L J Mauk B H 4 July 1986 The Magnetosphere of Uranus Hot Plasma and Radiation Environment Science 233 4759 97 102 Bibcode 1986Sci 233 97K doi 10 1126 science 233 4759 97 PMID 17812897 Voyager Uranus Magnetosphere NASA 2003 Istifade tarixi 13 June 2007 Bridge H S Belcher J W Coppi B Lazarus A J McNutt Jr R L Olbert S Richardson J D Sands M R Selesnick R S Sullivan J D Hartle R E Ogilvie K W Sittler Jr E C Bagenal F Wolff R S Vasyliunas V M Siscoe G L Goertz C K Eviatar A 1986 Plasma Observations Near Uranus Initial Results from Voyager 2 Science 233 4759 89 93 Bibcode 1986Sci 233 89B doi 10 1126 science 233 4759 89 PMID 17812895 1 2 3 4 5 Voyager Uranus Science Summary NASA JPL 1988 Istifade tarixi 9 June 2007 Hatfield Mike 25 March 2020 Revisiting Decades Old Voyager 2 Data Scientists Find One More Secret Eight and a half years into its grand tour of the solar system NASA s Voyager 2 spacecraft was ready for another encounter It was Jan 24 1986 and soon it would meet the mysterious seventh planet icy cold Uranus NASA Istifade tarixi 27 March 2020 Andrews Robin George 27 March 2020 Uranus Ejected a Giant Plasma Bubble During Voyager 2 s Visit The planet is shedding its atmosphere into the void a signal that was recorded but overlooked in 1986 when the robotic spacecraft flew past The New York Times Istifade tarixi 27 March 2020 1 2 3 4 5 6 Lakdawalla Emily 2004 No Longer Boring Fireworks and Other Surprises at Uranus Spotted Through Adaptive Optics The Planetary Society 12 February 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 June 2007 1 2 3 4 5 Hammel H B De Pater I Gibbard S G Lockwood G W Rages K June 2005 Uranus in 2003 Zonal winds banded structure and discrete features PDF Icarus 175 2 534 545 Bibcode 2005Icar 175 534H doi 10 1016 j icarus 2004 11 012 1 2 3 4 5 Rages K A Hammel H B Friedson A J 11 September 2004 Evidence for temporal change at Uranus south pole Icarus 172 2 548 554 Bibcode 2004Icar 172 548R doi 10 1016 j icarus 2004 07 009 Sromovsky L A Fry P M Hammel H B Ahue W M de Pater I Rages K A Showalter M R van Dam M A September 2009 Uranus at equinox Cloud morphology and dynamics Icarus 203 1 265 286 arXiv 1503 01957 Bibcode 2009Icar 203 265S doi 10 1016 j icarus 2009 04 015 1 2 Karkoschka Erich May 2001 Uranus Apparent Seasonal Variability in 25 HST Filters Icarus 151 1 84 92 Bibcode 2001Icar 151 84K doi 10 1006 icar 2001 6599 1 2 3 4 5 Hammel H B Depater I Gibbard S G Lockwood G W Rages K May 2005 New cloud activity on Uranus in 2004 First detection of a southern feature at 2 2 µm PDF Icarus 175 1 284 288 Bibcode 2005Icar 175 284H doi 10 1016 j icarus 2004 11 016 1 2 Sromovsky L Fry P Hammel H Rages K Hubble Discovers a Dark Cloud in the Atmosphere of Uranus PDF physorg com Istifade tarixi 22 August 2007 1 2 3 4 5 6 Hammel H B Lockwood G W 2007 Long term atmospheric variability on Uranus and Neptune Icarus 186 1 291 301 Bibcode 2007Icar 186 291H doi 10 1016 j icarus 2006 08 027 Hammel H B Rages K Lockwood G W Karkoschka E de Pater I October 2001 New Measurements of the Winds of Uranus Icarus 153 2 229 235 Bibcode 2001Icar 153 229H doi 10 1006 icar 2001 6689 Devitt Terry 2004 Keck zooms in on the weird weather of Uranus University of Wisconsin Madison Istifade tarixi 24 December 2006 1 2 Lockwood G W Jerzykiewicz M A A February 2006 Photometric variability of Uranus and Neptune 1950 2004 Icarus 180 2 442 452 Bibcode 2006Icar 180 442L doi 10 1016 j icarus 2005 09 009 Klein M J Hofstadter M D September 2006 Long term variations in the microwave brightness temperature of the Uranus atmosphere PDF Icarus 184 1 170 180 Bibcode 2006Icar 184 170K doi 10 1016 j icarus 2006 04 012 1 2 Hofstadter M D Butler B J September 2003 Seasonal change in the deep atmosphere of Uranus Icarus 165 1 168 180 Bibcode 2003Icar 165 168H doi 10 1016 S0019 1035 03 00174 X 1 2 3 4 Thommes Edward W Duncan Martin J Levison Harold F 1999 The formation of Uranus and Neptune in the Jupiter Saturn region of the Solar System PDF Nature 402 6762 635 638 Bibcode 1999Natur 402 635T doi 10 1038 45185 PMID 10604469 1 2 3 Brunini Adrian Fernandez Julio A 1999 Numerical simulations of the accretion of Uranus and Neptune Planet Space Sci 47 5 591 605 Bibcode 1999P amp SS 47 591B doi 10 1016 S0032 0633 98 00140 8 1 2 Sheppard S S Jewitt D Kleyna J 2005 An Ultradeep Survey for Irregular Satellites of Uranus Limits to Completeness The Astronomical Journal 129 1 518 arXiv astro ph 0410059 Bibcode 2005AJ 129 518S doi 10 1086 426329 Uranus nineplanets org Istifade tarixi 3 July 2007 Hussmann Hauke Sohl Frank Spohn Tilman 2006 Subsurface oceans and deep interiors of medium sized outer planet satellites and large trans neptunian objects Icarus 185 1 258 273 Bibcode 2006Icar 185 258H doi 10 1016 j icarus 2006 06 005 Tittemore William C Wisdom Jack June 1990 Tidal evolution of the Uranian satellites III Evolution through the Miranda Umbriel 3 1 Miranda Ariel 5 3 and Ariel Umbriel 2 1 mean motion commensurabilities Icarus 85 2 394 443 Bibcode 1990Icar 85 394T doi 10 1016 0019 1035 90 90125 S hdl 1721 1 57632 Pappalardo R T Reynolds S J Greeley R 1997 Extensional tilt blocks on Miranda Evidence for an upwelling origin of Arden Corona Journal of Geophysical Research 102 E6 13 369 13 380 Bibcode 1997JGR 10213369P doi 10 1029 97JE00802 Chaikin Andrew 16 October 2001 Birth of Uranus Provocative Moon Still Puzzles Scientists Space Com ImaginovaCorp 9 July 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 December 2007 Tittemore W C September 1990 Tidal heating of Ariel Icarus 87 1 110 139 Bibcode 1990Icar 87 110T doi 10 1016 0019 1035 90 90024 4 Gallardo T 2006 Atlas of the mean motion resonances in the Solar System Icarus 184 1 29 38 Bibcode 2006Icar 184 29G doi 10 1016 j icarus 2006 04 001 1 2 de la Fuente Marcos C de la Fuente Marcos R 2013 Crantor a short lived horseshoe companion to Uranus Astronomy and Astrophysics 551 A114 arXiv 1301 0770 Bibcode 2013A amp A 551A 114D doi 10 1051 0004 6361 201220646 Esposito L W 2002 Planetary rings Reports on Progress in Physics 65 1741 1783 Bibcode 2002RPPh 65 1741E doi 10 1088 0034 4885 65 12 201 ISBN 978 0 521 36222 1 Uranus rings were seen in 1700s BBC News 19 April 2007 Istifade tarixi 19 April 2007 Did William Herschel Discover The Rings Of Uranus In The 18th Century Physorg com 2007 Istifade tarixi 20 June 2007 1 2 Elliot J L Dunham E Mink D 1977 The rings of Uranus Cornell University 267 5609 328 330 Bibcode 1977Natur 267 328E doi 10 1038 267328a0 Istifade tarixi 9 June 2007 NASA s Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus Hubblesite 2005 Istifade tarixi 9 June 2007 1 2 3 dePater Imke Hammel Heidi B Gibbard Seran G Showalter Mark R 2006 New Dust Belts of Uranus Two Ring red Ring Blue Ring Science 312 5770 92 94 Bibcode 2006Sci 312 92D doi 10 1126 science 1125110 PMID 16601188 Sanders Robert 6 April 2006 Blue ring discovered around Uranus UC Berkeley News Istifade tarixi 3 October 2006 Battersby Stephen April 2006 Blue ring of Uranus linked to sparkling ice New Scientist Istifade tarixi 9 June 2007 Voyager The Interstellar Mission Uranus JPL 2004 Istifade tarixi 9 June 2007 David W Swift 1 January 1997 Voyager Tales Personal Views of the Grand Tour AIAA seh 69 ISBN 978 1 56347 252 7 1 2 Spilker Linda 1 April 2008 Cassini Extended Missions PDF Lunar and Planetary Institute 23 April 2008 tarixinde arxivlesdirilib PDF 1 2 Space Studies Board NRC planetary decadal survey 2013 2022 NASA Lunar Science Institute Istifade tarixi 5 August 2011 Michael Schirber Missions Proposed to Explore Mysterious Tilted Planet Uranus 2011 Astrobiology Magazine Space com Retrieved on 2 April 2012 THE CASE FOR A URANUS ORBITER Mark Hofstadter et al To Uranus on Solar Power and Batteries PDF Retrieved on 2 April 2012 Parker Derek and JuliaAquarius Planetary Zodiac Library New York Mitchell Beazley Ballantine Book 1972 seh 14 Uranium The American Heritage Dictionary of the English Language 4th Houghton Mifflin Company Istifade tarixi 20 April 2010 Elave oxu RedakteAlexander Arthur Francis O Donel 1965 The Planet Uranus A History of Observation Theory and Discovery Miner Ellis D 1998 Uranus The Planet Rings and Satellites New York John Wiley and Sons ISBN 978 0 471 97398 0 Bode Johann Elert 1784 Von dem neu entdeckten Planeten Von dem Neu Entdeckten Planeten Bibcode 1784vdne book B doi 10 3931 e rara 1454 Hemcinin bax Redakte Gunes sistemi portaliGunes sistemi Uran mifologiya Xarici planetler Voyacer 2Xarici kecidler RedakteIngilisce Vikianbarda Uran ile elaqeli mediafayllar var Uranus at European Space Agency NASA s Uranus fact sheet Uranus Profile at NASA s Solar System Exploration site Planets Uranus A kid s guide to Uranus Uranus at Jet Propulsion Laboratory s planetary photojournal photos Voyager at Uranus photos Uranus Astronomy Cast homepage blog Uranian system montage photo Gray Meghan Merrifield Michael 2010 Uranus Sixty Symbols Brady Haran for the University of Nottingham How to Pronounce Uranus by CGP GreyMenbe https az wikipedia org w index php title Uran planet amp oldid 6076098, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.