fbpx
Wikipedia

Saturn (planet)

Saturn, köhnəlmiş adı ZühəlGünəş sistemində Yupiterdən sonra ən böyük ikinci, Günəşdən məsafəsinə görə altıncı planet. Saturn radiusu Yerin radiusundan təqribən doqquz dəfə böyük olan qaz nəhəngidir. Saturnun sıxlığı Yerin sıxlığının səkkizdə biri qədər olsa da, həcmi Yerin həcmindən 95 dəfə çoxdur. Planetin adı Roma mifologiyasında tanrı olan Saturndan gəlir və astronomik simvolu (♄) Saturnun orağını təmsil edir.

Saturn

Saturnun Ekinoksa yaxınlaşdığı vaxt Kassini tərəfindən təbii rəngində 2008-ci ilin iyulunda çəkilmiş şəkli; sol alt küncdəki nöqtə Titandır.
Orbital xarakteristikası
Dövr J2000.0
Afelisi1.514,50 milyon km
10,1238 AV
Perigelisi1.352,55 milyon km
9,0412 AV
Periapsidi1.349.823.615 km, 1.353.572.955.891 m
Apoapsidi1.503.509.229 km, 1.513.325.782.874,5 m
Böyük yarımoxu
1.433,53 milyon km
9,5826 AV
Orbitinin ekssentrisiteti0,0565
Siderik fırlanma dövrü
29,4571 il
10.759,22 gün
24.491,07 Saturn Günəş günü
Sinodik fırlanma dövrü
378,09 gün
Orbital sürəti
9,68 km/san
Orta anomaliyası317,020°
Əyilməsi2,485° ekliptə nəzərən
5.51° Günəş ekvatoruna nəzərən
0,93° sabit müstəviyə nəzərən
Qalxan milinin uzunluğu
113,665°
Perisentr arqumenti
339,392°
Nəyin peykidirGünəş
Kəşf edilmiş peykləri82
Özünə xas ekssentrisitet
0,05386179
Fiziki xarakteristikaları
Orta radiusu
58.232 km
Ekvator radiusu
60.268 km
9,449 Yer radiusu
Qütb radiusu
54.364 km
8,552 Yer qütb radiusu
Qütb sıxılması0,09796
Səthinin sahəsi
4,27×1010 km2
83,703 Yer səthi
Həcmi8,2713×1014 km3
763,59 Yer həcmi
Kütləsi5,6834×1026 kq
95 159 Yer kütləsi
Orta sıxlığı
0,687 q/sm3
(sudan az)
Ekvatorda sərbəstdüşmə təcili
10 44 m/san2
Ətalət faktoru momenti
0,22
İkinci kosmik sürəti
35,5km/san
10 saat 33 dəq 38 san
Ekvatorial fırlanma sürəti
9,87 km/san
Şimal qütbünün düz qalxması40,589°; 2 saat 42 dəq 21 san 
Şimal qütbünün meyllənməsi
83,537°
Geometrik albedo
0,342 (Bond)
0,499 (hənd.)
Temperatur134 K
Səth temp. min orta maks
1 bar 134 K (−139 ° C)
0,1 bar 84 K (−189 ° C)
Görünən ulduz həcmi
−0,55 – 1,17
Bucaq diametri
14,5″ to 20,1″ (halqalar istisna olmaqla)
Atmosfer
140 kPa
Hündürlük şkalası
59,5 km
Atmosfer tərkibihəcm ilə
  • 96,3%±2,4% Hidrogen (H2)
  • 3,25%±2,4% Helium (He)
  • 0,45%±0,2% metan (CH4)
  • 0,0125%±0,0075% Ammonyak (NH3)
  • 0,0110%±0,0058% Hidrogen deytrat (HD)
  • 0,0007%±0,00015% Etan (C2H6)

Buzlar:

Ehtimal olunur ki, Saturnun daxili nüvəsi dəmir-nikel və qayadan (silisiumoksigen birləşmələri) təşkil olmuşdur. Bu nüvənin də metallik hidrogenlə əhatələndiyi, orta təbəqələrdə maye hidrogenlə maye heliumun yerləşdiyi və Frenkel xəttindən xaricdə qalan hissənin də qaz təbəqəsindən ibarət olduğu düşünülür. Saturnun yuxarı atmosferi ammonyak kristallarından təşkil olunduğundan rəngi açıq sarı görünür. Metallik hidrogen təbəqəsindəki elektrik axınının planetin maqnit sahəsinin yaranmasına səbəb olduğu düşünülür. Bu axın Yerdəkinə nisbətən daha zəif olmasına baxmayaraq, planetin böyük ölçüləri səbəbindən onun maqnit momenti Yerin maqnit momentindən 580 dəfə böyükdür. Saturnun maqnit sahəsinin gücü Yupiterin maqnit sahəsinin gücünün iyirmidə birinə bərabərdir. Saturnun yuxarı atmosferi əsasən mülayim və sakitdir. Buna baxmayaraq, uzun müddət davam edən atmosfer hadisələri də müşahidə oluna bilir. Saturnda küləyin sürəti 1800 km/saata bərabərdir ki, bu göstərici Yupiterdəkindən daha güclü, Neptundakından isə daha zəifdir. 2019-cu ilin yanvarında tədqiqatçılar Saturnun C halqası üzərində aparılan araşdırmalara əsasən bir Saturn gününün 10 saat 33 dəqiqə 38 saniyə (± 1 dəqiqə 19 saniyə) olduğunu müəyyən etmişlər.

Saturn doqquzu davamlı halqa və üçü davamsız kaman formalı olmaqla buz hissəcikləri, qaya parçaları və kosmik tozdan ibarət olan diqqətçəkən halqa sisteminə sahibdir. Saturnun kəşf olunmuş 82 peyki vardır ki, bunlardan 53-ü rəsmi şəkildə adlandırılmışdır. Bu siyahıya halqalardakı nisbətən iri hissəciklər daxil edilmir. Saturnun ən böyük peyki Titandır və ölçüsünə görə Günəş sistemində Qanimeddən sonra ikinci peykdir. Ölçüsünə görə Merkuridən daha böyük olan Titanın vacib bir xüsusiyyəti də diqqətçəkən atmosferə sahib olmasıdır.

Fiziki xüsusiyyətlər

 
Saturnun Yerlə müqayisəsi

Saturn əsasən hidrogenheliumdan təşkil olunduğundan qaz nəhəngidir. Bərk səthə malik deyil, ancaq sərt nüvəyə malik olması ehtimalı vardır. Saturn öz oxu ətrafında sürətlə fırlandığına görə qütblərdən basıq formadadır. Ekvator (60. 268 km) və qütb radiusu (54.364 km) arasında 10 % fərq vardır. Yupiter, UranNeptun kimi əsasən qazdan təşkil olunmuş planetlər də qütblərdən basıq formadadır, ancaq Saturnda bu daha qabarıq formada nəzərə çarpır. Saturn Günəş sistemində sıxlığı sudan az olan (təqribən 30 % daha az) tək planetdir. Saturnun nüvəsinin suya nəzərən olduqca sıx olmasına baxmayaraq, sıxlığı az olan yuxarı qatlarına görə orta sıxlığı 0,69 q/sm3-ə bərabərdir. Yupiter kütləsinə görə Yerdən 318 dəfə , Saturn isə 95 dəfə daha ağırdır. Yupiter və Saturn birlikdə kütləsi Günəş sistemindəki planetlərin ümumi kütləsinin 92%-ni təşkil edir.

Daxili quruluşu

 
Saturnun daxili quruluşunu göstərən diaqram

Saturn əsasən hidrogenheliumdan təşkil olunmasına baxmayaraq, bu maddələrin çox hissəsi qaz halında deyildir. Çünki hidrogenin sıxlığı 0,01 q/sm3-dən çox olduğu halda ideal olmayan maye halına keçir və Saturnun kütləsinin 99,9 %-ni təşkil edir. Saturnun daxilinə doğru getdikcə istilik, sıxlıq və təzyiq artır və bu da nüvənin ətrafında hidrogenin metal xüsusiyyətləri daşımasına səbəb olur. Standart planetlər modelinə görə Saturnun daxili hissəsinin Yupiterin daxili hissəsinə oxşadığı, kiçik qaya nüvəyə sahib olduğu və onun ətrafının bir qədər uçucu maddələrlə birgə hidrogenheliumla əhatələndiyi düşünülür. Bu nüvənin tərkibi Yerin nüvəsinə oxşayır, ancaq sıxlığı daha çoxdur. Saturnun qravitasiya momentinin daxili fiziki quruluş modelləri ilə birgə öyrənilməsi nəticəsində, fransız astronomlar, Didier Saumon və Tristan Quillot nüvənin kütləsinə məhdudiyyət tətbiq olunması düşüncəsini qəbul etdi. 2004-cü ildə düşünülürdü ki, nüvənin diametri təqribən 25.000 kilometrdir və kütləsi Yerdən 9-22 dəfə çoxdur. Nüvənin metalik hidrogenlə əhatələndiyi və daha yuxarı qatlarda tədricən qaz halına keçən heliumla hidrogen təbəqəsinin olduğu düşünülürdü. Ən xaricdə yerləşən təbəqənin qalınlığı 1000 kilometrdir və qaz halındadır.

Saturnun nüvəsində 11.700 °C-yə çatan istilik vardır və ətrafa Günəşdən qəbul etdiyindən 2,5 dəfə çox enerji yayır. Yupiterin termal enerjisi yavaş qravitasiya sıxışdırmasının Kelvin-Helmholtz mexanizmi tərəfindən meydana çıxır, ancaq Saturnun kütləsi nisbətən az olduğundan bu planetin daxili istiliyini açıqlamaq üçün kifayət deyildir. Saturnun daxilində helium damcılarının yağış olaraq yağması kimi alternativ və ya əlavə mexanizmin isinmənin qaynağı olduğu düşünülür. Helium damcıları daha az sıxlıqlı hidrogenə doğru enərkən sürtünmə nəticəsində istiliyi sərbəst buraxır və xarici təbəqələrdəki helium azalır. Bu enən damcıların nüvəni əhatələyən helium təbəqəsində yığılması ehtimalı vardır. Və buz nəhəngləri olan Neptunla Uran kimi Saturnda da və həmçinin Yupiterdə almaz yağışlarının olduğu düşünülür.

Atmosferi

 
Saturnu əhatələyən metan zolaqları. Diona peyki halqalrın altında görünür.

Saturnun xarici atmosferinin tərkibi 96,3 % molekulyar hidrogen və 3,25 % heliumdan ibarətdir. Günəşdəki heliumun bolluğu ilə müqayisədə Saturnda heliumun nisbəti önəmli dərəcədə azdır. Heliumdan daha ağır (metal) maddələrinin nisbəti bilinməsə də, onların Günəş sisteminin yaranmasının ilkin mərhələlərindəki miqdarına uyğun olduğu düşünülür. Bu ağır elementlərin ümumi kütləsinin Yerdən 19-31 dəfə daha ağır olduğu düşünülür və önəmli hissəsinin nüvə ətrafında olduğu düşünülür.

Saturnun atmosferində az miqdarda ammonyak, asetilen, etan, propan, fosfin və metan aşkar edilmişdir. Yuxarı bulud təbəqələri ammonyak kristallarından, aşağı bulud təbəqələri isə ammoniyum hidrosulfid (NH4SH) və ya sudan ibarətdir. Günəşdən gələn ultrabənövşəyi şüalar yuxarı atmosferdə metan fotolizinə səbəb olur və nəticədə meydana çıxan maddələr bir sıra karbohidrogen reaksiyalarına səbəb olur. Bunun nəticəsində ortaya çıxan maddələr diffuziya və burulğanlarla aşağı təbəqələrə daşınır. Bu fotokimyəvi dövrə Saturnun fəsil dövrələri ilə tənzimlənir.

Bulud təbəqələri

 
2011-ci ildə planeti bürüyən qlobal qasırğa.

Saturnun atmosferi də Yupiterin atmosferi kimi zolaqlıdır, ancaq Saturnun zolaqları daha solğun və ekvatora yaxındır. Bu zolaqları təsnif etmək üçün istifadə olunan termin Yupiterdəki ilə eynidir. Saturnun daha incə olan zolaqları 1980-ci illərdə təşkil olunmuş Voyacer proqramına qədər bilinmirdi. O vaxtdan bu yana Yerdən müşahidə edən teleskoplar zolaqları birbaşa müşahidə edəcək səviyyə çata bilmişdir.

Buludların tərkibi dərinlik və artan təzyiqə bağlı olaraq dəyişir. Yuxarı bulud təbəqələrində təzyiq 0,5-2 bar arasında dəyişir və ammonyak buzundan təşkil olmuşdur. Su buzundan təşkil olmuş buludlar 2,5-9,5 bar aralığında dəyişən təzyiqin olduğu dərinlikdə meydana gəlir. 3-6 bar aralığında dəyişən təzyiq bölgələrində ammoniyum-hidrosulfid buzundan təşkil olunmuş buludlar müşahidə olunur. Təzyiqin 10-20 bar aralığında dəyişdiyi bölgədə ammonyakın maye şəklinə keçib damcıladığı aşağı bulud təbəqəsi mövcuddur.

Saturnun əsasən mülayim olan atmosferində bəzi hallarda Yupiterdəkilərə oxşar oval qasırğalar və digər hadisələr müşahidə olunur. 1990-cı ildə Habbl teleskopu ilə Saturnun ekvatoruna yaxın bölgəsində Voyacer proqramı zamanı müşahidə olunmayan böyük ağ bulud müşahidə olundu. Daha sonra 1994-cü ildə başqa kiçik qasırğa müşahidə olundu. 1990-cı ildə müşahidə olunan Böyük ağ ləkə olaraq adlandırılan qasırğa Saturnun şimal yarımkürəsinin yay gündönümündə təqribən hər otuz ildə bir müşahidə olunan qısaömürlü astronomik hadisədir. 1876, 1903, 1933 və 1960-cı illərdə Böyük ağ ləkə müşahidə olunmuşdu ki, bunlardan ən məşhuru 1933-cü ildə baş verən qasırğa idi. Əgər bu dövrə davam etsə 2020-ci ildə növbəti qasırğa gözlənilir.

Saturnda baş verən küləklər sürətinə görə Günəş sistemində Neptundan sonra ikinci yerdədir. Voyacer proqramı zamanı əldə olunan məlumatlar nəticəsində Saturnda müşahidə olunan şərqdən əsən ən güclü küləklərin 1800 km/saat sürətə sahib olduğu məlum olmuşdur. 2007-ci ildə Kassini-Hüygens kosmik gəmisi tərəfindən əldə olunan şəkillər nəticəsində Saturnun şimal yarımkürəsində Urandakına oxşar açıq göy tonda rəng olduğu müşahidə olundu. Böyük ehtimalla rəngin Saturnda baş verən Reyli səpilməsi nəticəsində meydana gəldiyi düşünülür. Müşahidələr nəticəsində Saturnun cənub yarımkürəsində yerləşən qütb qasırğası müəyyən olmuşdur. Bu qütb qasırğası Günəş sistemində isti olan tək qütb qasırğasıdır. Saturnun istiliyi normalda −185 °C olduğu halda, qütb qasırğası −122 °C istiliyə sahibdir. Cənub qütb qasırğasında müşahidə olunan istiliyin Saturnda müşahidə olunan ən isti yer olduğu düşünülür.

Şimal qütbündə altıbucaqlı qasırğa

 
Saturnun şimal qütbü (İR) animasiya
 
Saturnun cənub qütbü

Voyacer proqramı əsnasında çəkilən görüntülər nəticəsində Saturnun 78° şimal enliyindən başlamaqla qütbündə dönən altıbucaq formalı qasırğa müəyyən olundu. Altıbucaqlının tərəflərindən hər biri Yerin diametrindən daha uzun olub təqribən 13.800 kilometr uzunluğa sahibdir. Bütün strukturun dönmə sürətinin Saturnun daxili hissəsinin dönməsinə bərabər olduğunu qəbul etsək, bu dövrə 10 saat 39 dəqiqə 24 saniyə ərzində baş verir. Altıbucaqlı struktur Saturnun görünən atmosferindəki digər buludlar kimi uzunluğa görə yerini dəyişdirmir. Bu strukturun qaynağı ilə bağlı bir sıra nəzəriyyələr vardır. Bir çox alim bunun atmosferdə dayanan dalğa nümunəsi olduğunu düşünür. Çoxbucaqlı formalar laboratoriyada müxtəlif axıcılığa sahib olan mayelərin döngüsü ilə bağlı sınaq zamanı əldə olunub.

Cənub qütbündə qasırğa

Cənub qütb bölgəsinin Habl Teleskopu görüntüləməsi, orada jet axınının varlığını göstərdi. Ancaq güclü qütb qasırğası və altıbucaq dayanan dalğa yox idi. 2006-cı ilin noyabr ayında NASA Kassininin aydın şəkildə görünən edilə bilən bir "göz divarına" sahib, cənubda yerləşən "tropik siklon" bənzəri tufanı müşahidə etdiyi məlumatını verdi. Göz divarı buludları əvvəl Yerdən başqa heç bir planetdə müşahidə edilməmişdi. Misal üçün, Qalileo kosmik gəmisindən gələn görüntülər Yupiterin Böyük qırmızı ləkəsində "göz divarı" göstərmədi.

Hesab edilir ki, cənub qütb tufanı milyardlara ildir mövcuddur. Bu qasırğa Yerin böyüklüyü ilə müqayisə edilə biləcək dərəcədə böyükdür. Onun külək sürəti 550 km/saat təşkil edir.

Digər xüsusiyyətlər

Kassini şimal enliklərdə olan "İncilərin simləri" olaraq adlandırılan bir sıra bulud xüsusiyyətlərini müşahidə etdi. Bu xüsusiyyətlər dərin bulud təbəqələrində olan bulud açıqlıqlarıdır.

Maqnitosfer

 
Saturnun maqnitosferinin strukturu
Kassini tərəfindən aşkar edilən radio emissiyaları

Saturnun sadə simmetrik formalı bir maqnit dipola sahib maqnit sahəsi var. Onun gücü ekvatorda – 0.2 qaus (20 µT) təşkil edir – Yupiterin ətrafındaki sahənin təqribi olaraq iyrimidə biri qədər və Yerin maqnit sahəsindən azca zəifdir. Saturnun maqnitosferi Yupiterin maqnitosferindən daha kiçikdir. Voyacer 2 maqnitosferə daxil olduqda, günəş küləyinin təyziqi yüksək idi və maqnitosfer 19 Saturn radiusu qədər və ya 1,1 million km-ə qədər genişlənmiş, bir neçə saat ərzində genişlənməyinə baxmayaraq, təxminən üç gün boyunca həmin vəziyyətdə qalmışdı. Böyük ehtimalla, Saturnun maqnit sahəsi Yupiterinkinə oxşar şəkildə metallik-hidrogen dinamo olaraq adlandırılan metallik-hidrogen təbəqəsindəki axıntılar vasitəsi ilə meydana gəlmişdir. Saturnun maqnitosferi Günəş küləklərini sapdırmaqda effektlidir. Saturnun maqnitosferi həm planetdən, həm də peyklərdən gələn plazma ilə doludur. Titan Saturnun maqnitosferinin xaric hissəsindəki orbitdə hərlənir və atmosferindəki iyonlaşmış hissəciklərdən bu plazmaya "qatqı" verir. Saturnun maqnitosferi Yerin maqnitosferi kimi qütb parıltıları meydana gətirir.

Orbit və fırlanması

 
Saturnun günəş ətrafındaki hərəkətini göstərən animasiya

Saturn və Günəş arasındaki orta məsafə 1,4 milyard km-dən çoxdur (9 AV). 9,68 km/san orta sürəti ilə Günəş ətrafında tam dövrəsi 10,759 Yer gününə (və ya 29 12 ilinə) bərabərdir. Nəticədə, Yupiter ilə 5:2-yə yaxın orta-hərəkət rezonansı meydana gətirir. Saturnun elliptik orbiti Yerin orbital müstəfisinə 2,48° meyillidir. Perigelisi və afelisi uyğun olaraq, ortalama 9,195 və 9,957 AV-dir. Saturnun görünən xüsusiyyətləri enliklərə və fərqli bölgələr üçün təyin edilmiş çoxsaylı fırlanma periyodlarına bağlı olaraq, fərqli tempdə dövrə vurur (Yupiterdəki kimi).

Astronomlar Saturnun fırlanma tempini ifadə etmək üçün üç fərqli sistem istifadə edirlər. I Sistem 10 saat 14 dəq 00 san fırlanma periyoduna sahibdir (844,3°/gün) və ekvator bölgəsi, cənub ekvator kəməri və şimal ekvator kəmərini əhatə edir. Qütb bölgələrinin I Sistem-ə bənzər fırlanma dövrü olduğu hesab edilir. Şimal və cənub bölgələrindən başqa, Saturnun bütün digər enlikləri II Sistem olaraq göstərilmiş və 10 saat 38 dəq 25,4 san (810,76 °/ gün) fırlanma müddətinə sahibdir. III Sistem Saturnun daxilinin fırlanma periyodunu ifadə edir. Voyacer 1Voyacer 2 tərəfindən aşkar edilən planetdən yayılan radio emissiyalarına əsasən , III Sistem fırlanma periyodu 10 saat 39 dəq 22,4 saniyəyə bərabərdir (810,8 °/ gün). III Sistem əsaslı şəkildə II Sistem-i əvəz etmişdir.

Daxili hissələrin fırlanma periyodu üçün dəqiq göstərici qeyri-müəyyəndir. 2004-cü ildə Kassini Saturna yaxınlaşarkən onun radio fırlanma periodunun əhəmiyyətli dərəcədə artığını, təqribi olaraq 10 saat 45 dəq 45 san (± 36 san) olduğunu müəyyən etdi. Saturnun fırlanma periyodunun axrıncı təxmini VoyacerPioneer kosmik gəmiləri tərəfindən 2007-ci ilin sentyabr ayında Kassinidən əldə olunan müxtəlif ölçmələrin tərtibatı əsasında müəyyən olunmuşdu – 10 saat 32 dəqi 35 san.

2007-ci ilin mart ayında planetdən yayılan radio emissiyalardaki fərqliliklər Saturnun fırlanma tempinə uyğun gəlmədiyi müəyyən edildi. Bu fərqliliklərin Saturnun Enkelad peykindəki qeyzer aktivliklərindən meydana gəldiyi ehtimal edilir. Bu aktivlik tərəfindən Saturnun orbitinə yayılan su buxarı yüklənir və onun maqnit sahəsində ləngitmə yaradaraq planetin fırlanmasına nəzərən onun dönüşünü yavaşladır.

Saturnun troyan asteroidi yoxdur. Troyanlar Günəş ətrafında planetə və onun orbitinə 60° ilə təyin olunmuş L4L5 olaraq adlandırılan stabil Laqranj nöqtələrində fırlanan kiçik planetlərdir. Marsın, Yupiterin, UranınNeptunun kəşf edilmiş troyanları vardır. Sekulyar rezonans da daxil olmaqla orbital rezonans mexanizmlərinin Saturnun troyanları əldən verməsinə səbəb olduğu hesab edilir.

Təbii peykləri

  Əsas məqalə: Saturnun peykləri
 
Saturn, halqaları və buzlu peykləri — Mimasdan Reyay qədər

Saturnun kəşf olunmuş 82 peyki vardır ki, bunlardan 53-ü rəsmi şəkildə adlandırılmışdır. Həmçinin, Saturnun halqalarında həqiqi peyk olaraq qəbul edilməyən, diyametri 40-500 metr qədər olan çox sayıda iri hissəciklər vardır. Ən böyük peyki olan Titan haqlalar da daxil olmaqla Saturnun ətrafındaki orbitdə kütlənin 90 %-ni təşkil edir. Saturnun ikinci böyük peyki olan Reyanın seyrək atmosferə və bir haqla sisteminə sahib olduğu düşünülür.

Digər peyklər kiçikdir: 34-nün diametri 10 km-dən az, 14-nün diametri 10 və 50 km arasındadır. Ənənəvi olaraq, Saturn peykləri adlarını yunan mifologiyasındaki Titanlardan almışdır. Titan kompleks üzvi maddələrin meydana gəldiyi böyük atmosferə sahib yeganə peykdir. O, hidrokarbon gölləri olan yeganə peykdir.

6 iyun 2013-cü ildə IAA-CSIC alimləri Titanın yuxarı atmosferində çox dövürlü aromatik hidrokarbonların olduğunu aşkar etdilər. Bunun əsasən, Titanda "yaşam" olması ehtimal edilir. NASA 23 iyun 2013-cü il tarixində Titanın atmosferindəki azotun əvvəllər Saturnu meydana gətirən materiallardan deyil, Oort buludundaki materiallardan gəldiyini və kometlərlə əlaqəli olduğuna dair güclü sübutlara sahib olduğunu iddia etdi.

Kimyəvi tərkibinə görə kometlərə oxşar olan Enkelad, mikrobioloji həyat üçün potensial yaşayış yeri olaraq qəbul edilir. Bu ehtimalın sübutuna daxildir; peyk "okean-bənzəri" komponentlərə sahib duz cəhətdən zəngin hissəcikləri ehtiva etməsi və bu da göstərir ki, Enkeladın xaricə püskürən buzunun böyük hissəsi maye duzlu suyun buxarlaşmasından meydana gəlir. 2015-ci ildə Kassini Enkeladın yaxınından uçarkən metanogenesizlə yaşayan canlıların həyatlarını dəvam etdirmələri üçün lazımlı komponentlərin çoxsunu aşkar etdi.

2014-cü ilin aprel ayında NASA alimləri 15 aprel 2013-cü ildə Kassini tərəfindən görüntülənən A halqasından yeni peykin mümükün başlanğıcı məlumatını verdilər.

Halqaları

  Əsas məqalə: Saturnun halqaları
 
Saturnun xarici A və B halqalarının yanlış rəngli UV görüntüsü
 
Saturn halqaları (Kassini tərəfindən 2007-ci ildə çəkilmiş şəkil) Günəş sistemində ən böyük və diqqətçəkən halqa sisteminə sahibdir.

Saturn unikal halqa sisteminə sahibdir. Halqalar Saturnun ekvatorunun 6.630 km uzaqlığından başlayıb 120.700 km-ə qədər uzanır və təxminən 20 metr qalınlığındadır. Halqaların 93 %-i əsasən az miqdara tolin tərkibli buzlu sudan, 7 %-i isə amorf karbon astarından təşkil olunmuşdur. Halqaları meydana gətirən hissəciklərin ölçüsü 1 sm-dən 10 metrə qədər çatır. Digər qaz nəhənglərinin də halqa sistemi olsa da Saturnun halqa sistemi ən böyük və ən nəzərəçarpandır.

Halqaların mənşəyi ilə əlaqəli iki əsas hipotez mövcuddur. Birinci hipotezə görə, halqalar parçalanmış Saturn peykinin qalıqlarıdır. İkinci hipotezə əsasən, isə halqalar Saturnu meydana gətirən dumanlıq materialdan ayrılmışdır. E halqasındaki buzun bir hissəsi Enkelad peykinin qeyzerlərindən gəlir. Halqalardaki su bolluğu radial olaraq dəyişir. Ən xaricdəki E halaqsı ən saf buz suyuna sahibdir. Bu bolluqdakı dəyişkənlik meteor bombardımanı ilə əlaqələndirilir.

Planetdən 12 miliyon km uzaqlıqda, əsas halqaların kənarında, digər haqlara nisbətən 27° meyilliyi olan seyrək Fob halqası Fob peyki kimi retroqrad istiqamətdə fırlanır.

Pandora və Promete də daxil olmaqla, Saturnun peykləri "çoban peyklər" kimi halqaları hüdudlaşdır və onların səbələnməsinin qarşısını alır.

Müşahidəsinin və kəşfiyyatının tarixi

 
Qalileo Qaliley ilk dəfə 1610-cu ildə Saturnun halqalarını müşahidə etdi.

Saturnun müşahidəsi və kəşfiyyatı üç əsas mərhələyə bölünür. Birinci mərhələ müasir teleskopların ixtirasından əvvəlki qədim müşahidələri əhatə edir (açıq gözlə müşahidə). 17-ci əsrdən başlayaraq, Yerdən tədricən daha qabaqcıl teleskoplarla müşahidələr edilmişdir. Üçüncü mərhələ kosmik gəmilərlə həyata keçirilən ziyarətləri əhatə edir. Yerdən müşahidələr Habl Teleskopu kimi atmosferdənkənar teleskoplar da daxil olmaqla 21-ci əsrdə dəvam edir. Kassini 2017-ci ildə missiyasını sona çatdırana qədər Saturnu yaxından tədqiq etmişdir.

Qədim müşahidələr

Saturn tarixdən qabaq dövrdə də bilinirdi və qeydə alınmış tarixi mənbələrə görə, müxtəlif mifologiyalarda əsas obraz olmuşdur. Babil astronomları Saturnun hərəkətini sistematik şəkildə müşahidə etmiş və qeydə almışlar. Qədim yunan dilində planet Fanion, Roma dövründə isə "Saturn ulduzu" olaraq adlandırılırdı. Qədim Roma mifologiyasına görə, planet Fanion planetin müasir adını aldığı bu əkinçilik tanrısı üçün müqəddəsdir. Romalılar Yunan tanrısı Kronu Saturna ekvivalent hesab edirdilər; müasir yunan dilində planet "Kron" (Cronus—Κρόνος: Kronos.) adını saxlayır.

Ptolemey Saturnun orbit hesablamalarını onun qarşıdurma əsnasında həyata keçirdiyi müşahidələrə əsaslandırdı. Hindu astrologiyasında Navaqrahalar olaraq bilinən 9 astroloji obyekt vardır. Saturn "Şani" olaraq bilinir və hərkəsi həyatdaki yaxşı və pis əməllərinə görə mühakimə edir. Qədim Çin və yapon mədəniyyətində, Saturn planeti "Yer ulduzu" (土星) olaraq adlandırılırdı. Bu, ənənəvi olaraq təbii elementləri təsnif etmək üçün istifadə edilən Beş Elementə əsaslanırdı.

Qədim ivrit dilində planet "Şabatay" olaraq adlandırılırdı. Onun mələyi Kassiyəl-dir. Zəkalı və ya faydalı ruhu Əqiyəl-dir (İvrit: עֲזָאזֵל‎, translit. ʿƏqyal) və onun qaranlıq ruhu Zazəl-dir (İvrit: זאזל‎, translit. Zazl). Zazəl Süleymanın sehri ilə çağrılan böyük mələk olaraq təsvir edilmişdir. Osmanlı, urdumalay dillərində Zazəl-in adı "Zuhal"-dır bu ad ərəb dilindən gəlmişdir (Ərəbcə: زحل‎, translit. Zuhal).

Avropada müşahidələr

Saturn halqalarını müəyyən etmək üçün 15-mm diametrli teleskop lazımdır və buna görə də Qaliley onları 1610-cu ildə ilk dəfə müşahidə edənə qədər mövcudluqları bilinmirdi. O, halqaları Saturnun yanlarında olan iki peyk olaraq hesab etdi. 1655-ci ildə holland astronom Xristian Hüygens əlli dəfə yaxınlaşdıra bilən teleskopdan istifadə edərək, Saturnun ətrafındakı həmin quruluşun halqa olduğunu aşkarladı. Hüygens Saturnun Titan peykini kəşf etdi; Covanni Kassini daha sonra başqa dörd peyk kəşf etdi: Yapet, Reya, Tetis və Diona. 1675-ci ildə Kassini hazırda Kassini aralığı olaraq adlandırılan aralığı kəşf etdi.

1780-cu il Uilyam Herşel Enkelad və Miması kəşf edənə qədər əhəmiyyətli kəşflər olmamışdı. Titan ilə rezonansa sahib düzənsiz formalı Hiperion peyki, İngilis qrupu tərəfindən 1848-ci ildə kəşf edildi.

1899-cu ildə Uilyam Henri Pikerinq Saturnla digər böyük peyklərinin əksinə sinxron şəkildə fırlanmayan olduqca düzənsiz peyk olan Fobu kəşf etdi. Fob kəşf edilmiş ilk belə peyk idi. O, saturn ətrafında retroqrad orbitdə hərəkət edir və bir tam dövrü bir ildən çox çəkir. 20-ci əsrin başlanğıcında, Titan üzərindəki tədqiqatlar onun özünəməxsus atmosferə sahib olduğu fikrini doğruladı.

NASA və AKA müşahidələri

Pioner 11 missiyası

 
Saturnun Pioner 11 ilə çəkilmiş şəkli.

Pioner 11 Saturna olan uçuşu zamanı, 1979-cu ildə onun bulud təpələrinin 20.000 km yaxınlığından keçmişdi. Şəkillərin keyfiyyəti səth detallarını müayyənləşdirmək üçün kifayət qədər yaxşı olmasa da, planetin və bir neçə peykin şəkilləri çəkildi. Kosmik gəmi həmçinin, halqaları da tədqiq etdi; incə F halqasını və halqalardaki qaranlıq boşluqların yüksək faz bucağında (Günəşə doğru) baxıldıqda parlaq göründüyünü, yəni incə işıq saçan material ehtiva etdiyini aşkarladı. Bundan əlavə, Pioneer 11 Titanın temperaturunu ölçdü.

Voyacer missiyası

1980-ci ilin noyabr ayında Voyacer 1 Saturnu ziyarət etdi. Kosmik gəmi planetin, onun halqalarının və peyklərinin ilk yüksək keyfiyyətli şəkillərini göndərdi. İlk dəfə müxtəlif peyklərin səth xüsusiyyətləri görüldü. Voyacer 1 Titana yaxın uçuş edərək onun atmosferini tədqiq etdi. O, Titan atmosferinin görünən uzun dalğaları keçirmədiyini aşkarladı; buna görə də heç bir səth məlumatları əldə edilə bilmədi. Uçuş kosmik gəminin orbitini Günəş sistemi müstəvisindən çıxarmışdır.

Təxminən bir il sonra, 1981-ci ilin avqust ayında, Voyacer 2 Saturn sistemini öyrənməyə davam etdi. Onun vasitəsi ilə peyklərin yaxın çəkilmiş görüntüləri və atmosferdəki və halqalardaki dəyişkənliklərin sübutu qeydə alındı. Uçuş zamanı kosmik gəminin fırlanan kamerası bir neçə gün sıxışmış və bəzi planlaşdırılmış şəkillər əldə oluna bilməmişdi. Saturnun cazibə qüvvəsi kosmik gəminin orbitini Urana doğru istiqamətləndirmək üçün istifadə edilmişdi.

Kosmik gəmilər planet halqasının yaxınında və ya içində, həmçinin kiçik Maksvel aralığı (C halqsındaki aralıq) və Kepler aralığı (A halqasında 42 km genişliyindəki aralıq) ətrafında fırlanan yeni bir neçə peykləri kəşf etdi.

Kassini-Hüygens kosmik gəmisi

1 iyul 2004-cü il tarixində Kassini-Hüygens kosmik gəmisi Saturnun orbitinə daxil oldu. İyun 2004-cu ildə Fob peykinə yaxın uçuş edərək, yüksək keyfiyyətli şəkillər və göstəricilər göndərdi. Kassini Saturnun ən böyük peyki olan Titana uçuşu zamanı saysız ada və dağlarla birlikdə böyük göllər və onların sahillərinin radar görüntülərini əldə etdi. Orbiter Hüygens kosmik gəmisini 25 dekabr 2004-cü ildə sərbəst buraxmadan əvvəl, iki Titan uçuşu həyata keçirdi. Hüygens 14 yanvar 2005-ci ildə Titanın səthinə eniş etdi.

2005-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq, alimlər Kassinini Saturndaki ildırımları tədqiq etmək üçün istifadə etdilər. Saturndaki ildırımın gücü Yerdəki ildırımın gücündən 1000 dəfə çoxdur.

 
Enkeladın cənub qütbündəki qeyzerlər, pələng zolaqları boyunca bir çox yerdən su fışqırdır.

2006-cı ildə NASA Kassinin Enkelad peykinin fışqıran qeyzer səthlərinin bir neçə metr altında su okeanı tapdığı məlumatını verdi. Bu fışqıran buz hissəcikləri, peykin cənub qütb bölgəsindən Saturnun ətrafındaki orbitə yayılır. Enkeladda 100-dən çox geyzer müəyyən edilmişdir. 2011-ci ilin may ayında NASA alimləri məlumat verdilər ki, Enkelad "Günəş sistemində yaşam üçün bildiyimiz kimi Yerdən xaric ən yaşama əlverişli bölgə olaraq görünür."

Kassini Saturnun əsas parlaq G və E halqalarının kənarında daha əvvəl kəşf edilməmiş halqa aşkarladı. Bu halqanın mənbəsinin Yanus və Epimetey peyklərindən gələn meteor çöküntüləri olduğu hesab edilir. İyul 2006-cı ildə Titanın şimal qütbünə yaxın hidrokarbon göllərinin şəkilləri əldə edildi; bunların varlığı yanvar 2007-ci ildə doğrulandı. Mart 2007-ci ildə şimal qütbün yaxınlığında, ən böyüyü Xəzər dənizinin ölçüsündə olan hidrokarbon dənizləri aşkar edildi. Oktyabr 2006-cı ildə kosmik gəmi Saturnun cənub qütbündə bir"göz divarı" olan 8000 km diametr ölçüsündə siklon bənzəri tufan müəyyən etdi.

2004-cü ildən 2009-cu ilə qədər Kassini səkkiz yeni peyk kəşf etmişdi. Aprel 2013-cü ildə Kassini Saturnun şimal qütbündə Yerdəki qasırğalardan 20 dəfə böyük və külək sürəti 530 km/saat-dan çox olan bir qasırğanın görüntülərini göndərdi. 15 iyul 2017-ci ildə Kassini kosmik gəmisi missiyanın Böyük finalını həyata keçirdi: Saturn ilə Saturnun daxili halqaları arasındaki boşluqlardan bir neçə keçiş. Kassini 15 sentyabr 2017-ci ildə Saturnun atmosferinə eniş edərək missiyanı sona çatdırdı.

Müşahidəsi

 
Saturnun həvəskar teleskopu ilə görünüşü.

Saturn Yerdən açıq gözlə asanca görülən beş planetin ən uzaq olanıdır, digərləri: Merkuri, Venera, MarsYupiter. (Uran və bəzən 4 Vesta qaranlıq səmada açıq gözlə görülə bilir). Saturn gecə səmada açıq gözlə parlaq, sarımtıl işıq nöqtəsi olaraq görünür. Saturnun əsas görünmə böyüklüyü 0,34-lük sapma ilə 0,46-dır. Ulduz ölçüsündəki dəyişikliklərin çoxu halqa sisteminin GünəşəYerə olan meyilliyindən aslıdır. Ən parlaq görünmə böyüklüyü (-0,55) halqa müstəvisinin ən çox meyilli olduğu vaxta yaxın zaman meydana gəlir. Ən xəfif görünmə böyüklüyü (1,17) isə az meyilli olduqda meydana gəlir. Planetin zodiakın arxaplan bürclərinə qarşı bütöv ekliptik dövrü tamamlaması 29,5 il çəkir. Satrunun halqalarını aydın şəkildə müşahidə etmək üçün ən az 30 dəfə böyüdə bilən optik vasitə (böyük bir binokl və ya kiçik bir teleskop) lazımdır. Hər Saturn ilində iki dəfə (təxminən hər 15 Yer ilində) Saturn halqaları meyilli və çox incə olduqlarından qıssa müddətə gözdən itir. Bu cür "gözdən itmə" daha sonra 2025-ci ildə baş verəcək, lakin Saturn Günəşə çox yaxın olacaq və bu, halqa-keçid müşahidələrinin həyata keçirilə bilməsinə imkan yaradacaq.

 
Bir orbit ərzində (2001-2029) qarşıdurma zamanı Saturnun yerdən görünüşünün simuliyasiyası.
 
Saturn Günəşi tuttur. F halqası da daxil olmaqla halqalar görünür. Kassini

Saturnun halqaları qarşıdurmada və ya ona yaxın olduğu daha yaxşı görünür, bu zaman planet Günəşin qarşısında durur. Hər il — təxminən 378 gündən bir Saturn qarşıdurması meydana gəlir və bu planetin ən parlaq şəkildə görünməsinə imkan yaradır. Həm Yer, həm də Saturn, Günəşin ətrafında ekssentrik orbitdə hərəkət edir hansı ki, bu da onların Günəşə olan məsafəsinin və həmçinin bir-birilərindən uzaqlıqların zaman ərzində dəyişməsi deməkdir, bu səbəblə Saturnun parlaqlığı bir qarşıdurmadan sonraki qarşıdurmaya dəyişir. Saturn həmçinin, halqaları sanki daha görünən olduğu kimi əyimli olduqada daha parlaq görünür. Misal üçün, 17 dekabr 2002 tarixli qarşıdurma zamanı, Saturn 2003-cü ilin sonlarında onun Günəşə və Yerə daha yaxın olmasına rəğmən, halqalarının Yerə görə əlverişli oriyentasiyası səbəbi ilə ən parlaq şəkildə göründü.

Zaman-zaman Saturn Ay tərəfindən tutulur (yəni Ay Saturnun səmada örtür). Günəş sisteminin digər planetlərində olduğu kimi Saturnun tutulmaları "mövsümlər"də meydana gəlir. Saturn tutulmaları 12 aylıq bir vaxt ərzində 12 və ya daha çox dəfə meydana gələcək və dəvamında belə bir aktivliyin qeydə alınmayacağı beş illik bir vaxt izləyəcək. Avstraliyalı astronomlar Hill və Horner Saturn tutulmalarının mövsümi təbiətini izah edir:

Bu, Ayın Yer ətrafındaki orbitinin Yerin Günəş ətrafındaki orbitinə nəzərən əyimli şəkildə olmasının nəticəsidir və çox vaxt Ay səmada Saturnun altından və ya üstündən keçəcək və heç bir tutulma meydana gəlməyəcəkdir. Saturn sadəcə Ayın orbitinin tutulamaların ola biləcəyi "ekliptik müstəvisini" keçdiyi nöqtəyə yaxınlaşdığı vaxt baş verə bilər və - sonra Saturn keçiş nöqtəsindən uzaqlaşıncaya qədər Ayın hər sallanışında meydana gəlir.

 
Saturn peyklərinə (Enkelad, Epimeteus, Janus, Mimas, Pandora və Promete) vida. Kassini 21 noyabr 2017.

İstinadlar

  1. Seligman, Courtney. "Rotation Period and Day Length". 28 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2009.
  2. Simon, J.L.; Bretagnon, P.; Chapront, J.; Chapront-Touzé, M.; Francou, G.; Laskar, J. (February 1994). "Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets". Astronomy and Astrophysics. 282 (2): 663–683. Bibcode:1994A&A...282..663S.
  3. . 3 April 2009. 20 April 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 April 2009. (produced with Solex 10 20 dekabr 2008 at the Wayback Machine written by Aldo Vitagliano; see also Invariable plane)
  4. Williams, David R. (23 December 2016). . NASA. 17 July 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 October 2017.
  5. https://www.le-systeme-solaire.net/modules.php?name=syssol&page=saturne
  6. Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets — 2015. — 3 p.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21128615"></a>
  7. "NASA: Solar System Exploration: Planets: Saturn: Facts & Figures". Solarsystem.nasa.gov. 22 March 2011. 2 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 8 August 2011.
  8. Fortney, J.J.; Helled, R.; Nettlemann, N.; Stevenson, D.J.; Marley, M.S.; Hubbard, W.B.; Iess, L. (6 December 2018). "The Interior of Saturn". In Baines, K.H.; Flasar, F.M.; Krupp, N.; Stallard, T. (eds.). Saturn in the 21st Century. Cambridge University Press. 44–68. ISBN 978-1-108-68393-7.
  9. McCartney, Gretchen; Wendel, JoAnna (18 January 2019). "Scientists Finally Know What Time It Is on Saturn". NASA. İstifadə tarixi: 18 January 2019.[ölü keçid]
  10. Mankovich, Christopher; və b. (17 January 2019). "Cassini Ring Seismology as a Probe of Saturn's Interior. I. Rigid Rotation". The Astrophysical Journal. 871 (1): 1. arXiv:1805.10286. doi:10.3847/1538-4357/aaf798.
  11. Hanel, R.A.; və b. (1983). "Albedo, internal heat flux, and energy balance of Saturn". Icarus. 53 (2): 262–285. Bibcode:1983Icar...53..262H. doi:10.1016/0019-1035(83)90147-1.
  12. Mallama, Anthony; Krobusek, Bruce; Pavlov, Hristo (2017). "Comprehensive wide-band magnitudes and albedos for the planets, with applications to exo-planets and Planet Nine". Icarus. 282: 19–33. arXiv:1609.05048. Bibcode:2017Icar..282...19M. doi:10.1016/j.icarus.2016.09.023.
  13. Mallama, A.; Hilton, J.L. (2018). "Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac". Astronomy and Computing. 25: 10–24. arXiv:1808.01973. Bibcode:2018A&C....25...10M. doi:10.1016/j.ascom.2018.08.002.
  14. https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/saturnfact.html
  15. Knecht, Robin (24 October 2005). (PDF). 14 October 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 October 2017.
  16. Azleks. "zühəl".
  17. Sultan-Məcid Qənizadə (1909). Rusca-azərbaycanca lüğət (Русско-татарский словарь). səh. 322.
  18. Brainerd, Jerome James (24 November 2004). . The Astrophysics Spectator. 1 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2010.
  19. . Scienceray. 28 July 2011. 7 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 August 2011.
  20. Brainerd, Jerome James (6 October 2004). . The Astrophysics Spectator. 1 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2010.
  21. Dunbar, Brian (29 November 2007). . NASA. 29 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2011.
  22. Cain, Fraser (3 July 2008). "Mass of Saturn". Universe Today. İstifadə tarixi: 17 August 2011.
  23. Russell, C. T.; və b. (1997). "Saturn: Magnetic Field and Magnetosphere". Science. 207 (4429): 407. Bibcode:1980Sci...207..407S. doi:10.1126/science.207.4429.407. 27 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 29 April 2007.
  24. "The Planets ('Giants')". Science Channel. 8 June 2004.
  25. Piazza, Enrico. "Saturn's Moons". Cassini, Equinox Mission. JPL NASA. 24 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 June 2010.
  26. Munsell, Kirk (6 April 2005). . NASA Jet Propulsion Laboratory; California Institute of Technology. 16 August 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 July 2007.
  27. Melosh, H. Jay (2011). Planetary Surface Processes. Cambridge Planetary Science. 13. Cambridge University Press. səh. 5. ISBN 978-0-521-51418-7.
  28. "Saturn – The Most Beautiful Planet of our solar system". Preserve Articles. 23 January 2011. 20 January 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 24 July 2011.
  29. Williams, David R. (16 November 2004). . NASA. 26 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2007.
  30. Fortney, Jonathan J.; Nettelmann, Nadine (May 2010). "The Interior Structure, Composition, and Evolution of Giant Planets". Space Science Reviews. 152 (1–4): 423–447. arXiv:0912.0533. Bibcode:2010SSRv..152..423F. doi:10.1007/s11214-009-9582-x.
  31. Guillot, Tristan; və b. (2009). "Saturn's Exploration Beyond Cassini-Huygens". In Dougherty, Michele K.; Esposito, Larry W.; Krimigis, Stamatios M. (eds.). Saturn from Cassini-Huygens. Springer Science+Business Media B.V. səh. 745. arXiv:0912.2020. Bibcode:2009sfch.book..745G. doi:10.1007/978-1-4020-9217-6_23. ISBN 978-1-4020-9216-9.
  32. "Saturn". BBC. 2000. 1 January 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  33. Fortney, Jonathan J. (2004). "Looking into the Giant Planets". Science. 305 (5689): 1414–1415. doi:10.1126/science.1101352. PMID 15353790.
  34. Saumon, D.; Guillot, T. (July 2004). "Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn". The Astrophysical Journal. 609 (2): 1170–1180. arXiv:astro-ph/0403393. Bibcode:2004ApJ...609.1170S. doi:10.1086/421257.
  35. Faure, Gunter; Mensing, Teresa M. (2007). Introduction to planetary science: the geological perspective. Springer. səh. 337. ISBN 978-1-4020-5233-0.
  36. . National Maritime Museum. 2015-08-20. 23 June 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 July 2007.
  37. "Structure of Saturn's Interior". Windows to the Universe. 17 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  38. de Pater, Imke; Lissauer, Jack J. (2010). Planetary Sciences (2nd). Cambridge University Press. 254–255. ISBN 978-0-521-85371-2.
  39. . NASA. 2004. 29 December 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 July 2007.
  40. Kramer, Miriam (9 October 2013). "Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn". Space.com. İstifadə tarixi: 27 August 2017.
  41. Kaplan, Sarah (25 August 2017). "It rains solid diamonds on Uranus and Neptune". The Washington Post. İstifadə tarixi: 27 August 2017.
  42. "Saturn". Universe Guide. İstifadə tarixi: 29 March 2009.
  43. Guillot, Tristan (1999). "Interiors of Giant Planets Inside and Outside the Solar System". Science. 286 (5437): 72–77. Bibcode:1999Sci...286...72G. doi:10.1126/science.286.5437.72. PMID 10506563.
  44. Courtin, R.; və b. (1967). "The Composition of Saturn's Atmosphere at Temperate Northern Latitudes from Voyager IRIS spectra". Bulletin of the American Astronomical Society. 15: 831. Bibcode:1983BAAS...15..831C.
  45. Cain, Fraser (22 January 2009). "Atmosphere of Saturn". Universe Today. 12 January 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 20 July 2011.
  46. Guerlet, S.; Fouchet, T.; Bézard, B. (November 2008). Charbonnel, C.; Combes, F.; Samadi, R. (eds.). "Ethane, acetylene and propane distribution in Saturn's stratosphere from Cassini/CIRS limb observations". SF2A-2008: Proceedings of the Annual Meeting of the French Society of Astronomy and Astrophysics: 405. Bibcode:2008sf2a.conf..405G.
  47. Martinez, Carolina (5 September 2005). "Cassini Discovers Saturn's Dynamic Clouds Run Deep". NASA. 8 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 29 April 2007.
  48. Orton, Glenn S. (September 2009). "Ground-Based Observational Support for Spacecraft Exploration of the Outer Planets". Earth, Moon, and Planets. 105 (2–4): 143–152. Bibcode:2009EM&P..105..143O. doi:10.1007/s11038-009-9295-x.
  49. Dougherty, Michele K.; Esposito, Larry W.; Krimigis, Stamatios M. (2009). Dougherty, Michele K.; Esposito, Larry W.; Krimigis, Stamatios M. (eds.). Saturn from Cassini-Huygens. Saturn from Cassini-Huygens. Springer. səh. 162. Bibcode:2009sfch.book.....D. doi:10.1007/978-1-4020-9217-6. ISBN 978-1-4020-9216-9.
  50. Pérez-Hoyos, S.; Sánchez-Laveg, A.; French, R. G.; J. F., Rojas (2005). "Saturn's cloud structure and temporal evolution from ten years of Hubble Space Telescope images (1994–2003)". Icarus. 176 (1): 155–174. Bibcode:2005Icar..176..155P. doi:10.1016/j.icarus.2005.01.014.
  51. Kidger, Mark (1992). "The 1990 Great White Spot of Saturn". In Moore, Patrick (ed.). 1993 Yearbook of Astronomy. 1993 Yearbook of Astronomy. London: W.W. Norton & Company. 176–215. Bibcode:1992ybas.conf.....M.
  52. Hamilton, Calvin J. (1997). "Voyager Saturn Science Summary". Solarviews. 26 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2007.
  53. Watanabe, Susan (27 March 2007). "Saturn's Strange Hexagon". NASA. 16 January 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 6 July 2007.
  54. "Warm Polar Vortex on Saturn". Merrillville Community Planetarium. 2007. 21 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 25 July 2007.
  55. Godfrey, D. A. (1988). "A hexagonal feature around Saturn's North Pole". Icarus. 76 (2): 335. Bibcode:1988Icar...76..335G. doi:10.1016/0019-1035(88)90075-9.
  56. Sanchez-Lavega, A.; və b. (1993). "Ground-based observations of Saturn's north polar SPOT and hexagon". Science. 260 (5106): 329–32. Bibcode:1993Sci...260..329S. doi:10.1126/science.260.5106.329. PMID 17838249.
  57. Overbye, Dennis (6 August 2014). "Storm Chasing on Saturn". New York Times. İstifadə tarixi: 6 August 2014.
  58. "New images show Saturn's weird hexagon cloud". MSNBC. 12 December 2009. 27 January 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 29 September 2011.
  59. Godfrey, D. A. (9 March 1990). "The Rotation Period of Saturn's Polar Hexagon". Science. 247 (4947): 1206–1208. Bibcode:1990Sci...247.1206G. doi:10.1126/science.247.4947.1206. PMID 17809277.
  60. Baines, Kevin H.; və b. (December 2009). "Saturn's north polar cyclone and hexagon at depth revealed by Cassini/VIMS". Planetary and Space Science. 57 (14–15): 1671–1681. Bibcode:2009P&SS...57.1671B. doi:10.1016/j.pss.2009.06.026.
  61. Ball, Philip (19 May 2006). "Geometric whirlpools revealed". Nature. doi:10.1038/news060515-17. Bizarre geometric shapes that appear at the center of swirling vortices in planetary atmospheres might be explained by a simple experiment with a bucket of water but correlating this to Saturn's pattern is by no means certain.
  62. Aguiar, Ana C. Barbosa; və b. (April 2010). "A laboratory model of Saturn's North Polar Hexagon". Icarus. 206 (2): 755–763. Bibcode:2010Icar..206..755B. doi:10.1016/j.icarus.2009.10.022. Laboratory experiment of spinning disks in a liquid solution forms vortices around a stable hexagonal pattern similar to that of Saturn's.
  63. Sánchez-Lavega, A.; və b. (8 October 2002). "Hubble Space Telescope Observations of the Atmospheric Dynamics in Saturn's South Pole from 1997 to 2002". Bulletin of the American Astronomical Society. 34: 857. Bibcode:2002DPS....34.1307S. İstifadə tarixi: 6 July 2007.
  64. "NASA catalog page for image PIA09187". NASA Planetary Photojournal. 9 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 May 2007.
  65. "Huge 'hurricane' rages on Saturn". BBC News. 10 November 2006. 3 August 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 29 September 2011.
  66. . NASA. 9 November 2006. 7 May 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 November 2006.
  67. Nemiroff, R.; Bonnell, J., eds. (13 November 2006). "A [ölü keçid] Over the South Pole of Saturn"[ölü keçid]. Astronomy Picture of the Day. NASA. Retrieved 1 May 2013.
  68. "Cassini Image Shows Saturn Draped in a String of Pearls" (Press-reliz). Carolina Martinez, NASA. 10 November 2006. İstifadə tarixi: 3 March 2013.
  69. McDermott, Matthew (2000). "Saturn: Atmosphere and Magnetosphere". Thinkquest Internet Challenge. 20 October 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 15 July 2007.
  70. "Voyager – Saturn's Magnetosphere". NASA Jet Propulsion Laboratory. 18 October 2010. 19 March 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  71. Atkinson, Nancy (14 December 2010). "Hot Plasma Explosions Inflate Saturn's Magnetic Field". Universe Today. 1 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 24 August 2011.
  72. Russell, Randy (3 June 2003). "Saturn Magnetosphere Overview". Windows to the Universe. 6 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  73. Cain, Fraser (26 January 2009). "Orbit of Saturn". Universe Today. 23 January 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  74. Michtchenko, T. A.; Ferraz-Mello, S. (February 2001). "Modeling the 5 : 2 Mean-Motion Resonance in the Jupiter-Saturn Planetary System". Icarus. 149 (2): 357–374. Bibcode:2001Icar..149..357M. doi:10.1006/icar.2000.6539.
  75. Jean Meeus, Astronomical Algorithms (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998). Average of the nine extremes on p 273. All are within 0.02 AU of the averages.
  76. Kaiser, M. L.; Desch, M. D.; Warwick, J. W.; Pearce, J. B. (1980). "Voyager Detection of Nonthermal Radio Emission from Saturn". Science. 209 (4462): 1238–40. Bibcode:1980Sci...209.1238K. doi:10.1126/science.209.4462.1238. hdl:2060/19800013712. PMID 17811197.
  77. Benton, Julius (2006). Saturn and how to observe it. Astronomers' observing guides (11th). Springer Science & Business. səh. 136. ISBN 978-1-85233-887-9.
  78. "Scientists Find That Saturn's Rotation Period is a Puzzle". NASA. 28 June 2004. 29 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 March 2007.
  79. Cain, Fraser (30 June 2008). "Saturn". Universe Today. 25 October 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 17 August 2011.
  80. Anderson, J. D.; Schubert, G. (2007). "Saturn's gravitational field, internal rotation and interior structure". Science. 317 (5843): 1384–1387. Bibcode:2007Sci...317.1384A. doi:10.1126/science.1144835. PMID 17823351.
  81. (Press-reliz). NASA Jet Propulsion Laboratory. 22 March 2007. 7 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 March 2007.
  82. Gurnett, D. A.; və b. (2007). "The Variable Rotation Period of the Inner Region of Saturn's Plasma Disc". Science. 316 (5823): 442–5. Bibcode:2007Sci...316..442G. doi:10.1126/science.1138562. PMID 17379775.
  83. Bagenal, F. (2007). "A New Spin on Saturn's Rotation". Science. 316 (5823): 380–1. doi:10.1126/science.1142329. PMID 17446379.
  84. Hou, X. Y.; və b. (January 2014). "Saturn Trojans: a dynamical point of view". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 437 (2): 1420–1433. Bibcode:2014MNRAS.437.1420H. doi:10.1093/mnras/stt1974.
  85. "Solar System Dynamics – Planetary Satellite Discovery Circumstances". NASA. 9 March 2015. İstifadə tarixi: 26 February 2016.
  86. Wall, Mike (21 June 2011). "Saturn's 'Ice Queen' Moon Helene Shimmers in New Photo". Space.com. 2 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  87. Tiscareno, Matthew (17 July 2013). "The population of propellers in Saturn's A Ring". The Astronomical Journal. 135 (3): 1083–1091. arXiv:0710.4547. Bibcode:2008AJ....135.1083T. doi:10.1088/0004-6256/135/3/1083.
  88. Brunier, Serge (2005). Solar System Voyage. Cambridge University Press. səh. 164. ISBN 978-0-521-80724-1.
  89. Jones, G. H.; və b. (7 March 2008). "The Dust Halo of Saturn's Largest Icy Moon, Rhea". Science. 319 (5868): 1380–1384. Bibcode:2008Sci...319.1380J. doi:10.1126/science.1151524. PMID 18323452.
  90. Atkinson, Nancy (26 November 2010). "Tenuous Oxygen Atmosphere Found Around Saturn's Moon Rhea". Universe Today. 25 September 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 20 July 2011.
  91. NASA (30 November 2010). "Thin air: Oxygen atmosphere found on Saturn's moon Rhea". ScienceDaily. 8 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 July 2011.
  92. Ryan, Clare (26 November 2010). "Cassini reveals oxygen atmosphere of Saturn′s moon Rhea". UCL Mullard Space Science Laboratory. 16 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 July 2011.
  93. . Department of Terrestrial Magnetism. 26 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 June 2010.
  94. "Cassini Finds Hydrocarbon Rains May Fill Titan Lakes". ScienceDaily. 30 January 2009. 9 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  95. "Voyager – Titan". NASA Jet Propulsion Laboratory. 18 October 2010. 26 October 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  96. "Evidence of hydrocarbon lakes on Titan". MSNBC. Associated Press. 25 July 2006. 5 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  97. . Cosmos Magazine. 31 July 2008. 1 November 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  98. López-Puertas, Manuel (6 June 2013). "PAH's in Titan's Upper Atmosphere". CSIC. İstifadə tarixi: 6 June 2013.
  99. Dyches, Preston; və b. (23 June 2014). "Titan's Building Blocks Might Pre-date Saturn". NASA. İstifadə tarixi: 24 June 2014.
  100. Battersby, Stephen (26 March 2008). "Saturn's moon Enceladus surprisingly comet-like". New Scientist. İstifadə tarixi: 16 April 2015.
  101. NASA (21 April 2008). "Could There Be Life On Saturn's Moon Enceladus?". ScienceDaily. 9 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  102. Madrigal, Alexis (24 June 2009). "Hunt for Life on Saturnian Moon Heats Up". Wired Science. 4 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  103. Spotts, Peter N. (28 September 2005). "Life beyond Earth? Potential solar system sites pop up". USA Today. 26 July 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 21 July 2011.
  104. Pili, Unofre (9 September 2009). . Scienceray. 7 October 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2011.
  105. "Strongest evidence yet indicates Enceladus hiding saltwater ocean". Physorg. 22 June 2011. 19 October 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  106. Kaufman, Marc (22 June 2011). "Saturn′s moon Enceladus shows evidence of an ocean beneath its surface". Washington Post. 12 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  107. Greicius, Tony; və b. (22 June 2011). "Cassini Captures Ocean-Like Spray at Saturn Moon". NASA. 14 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 17 September 2011.
  108. Chou, Felicia; Dyches, Preston; Weaver, Donna; Villard, Ray (13 April 2017). "NASA Missions Provide New Insights into 'Ocean Worlds' in Our Solar System". NASA. İstifadə tarixi: 20 April 2017.
  109. Platt, Jane; və b. (14 April 2014). "NASA Cassini Images May Reveal Birth of a Saturn Moon". NASA. İstifadə tarixi: 14 April 2014.
  110. Poulet F.; və b. (2002). "The Composition of Saturn's Rings". Icarus. 160 (2): 350. Bibcode:2002Icar..160..350P. doi:10.1006/icar.2002.6967.
  111. Porco, Carolyn. "Questions about Saturn's rings". CICLOPS web site. İstifadə tarixi: 18 June 2017.
  112. Spahn, F.; və b. (2006). "Cassini Dust Measurements at Enceladus and Implications for the Origin of the E Ring" (PDF). Science. 311 (5766): 1416–1418. Bibcode:2006Sci...311.1416S. CiteSeerX 10.1.1.466.6748. doi:10.1126/science.1121375. PMID 16527969.
  113. "Finger-like Ring Structures In Saturn's E Ring Produced By Enceladus' Geysers". CICLOPS web site.
  114. "Icy Tendrils Reaching into Saturn Ring Traced to Their Source". CICLOPS web site (Press-reliz). 14 April 2015.
  115. . Science@NASA. 12 February 2002. 19 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 February 2018.
  116. Esposito, Larry W.; və b. (February 2005). "Ultraviolet Imaging Spectroscopy Shows an Active Saturnian System". Science. 307 (5713): 1251–1255. Bibcode:2005Sci...307.1251E. doi:10.1126/science.1105606. PMID 15604361.
  117. Cowen, Rob (7 November 1999). "Largest known planetary ring discovered". Science News. 22 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 9 April 2010.
  118. Russell, Randy (7 June 2004). "Saturn Moons and Rings". Windows to the Universe. 4 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 19 July 2011.
  119. "Observing Saturn". National Maritime Museum. 2015-08-20. 22 April 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 6 July 2007.
  120. Sachs, A. (2 May 1974). "Babylonian Observational Astronomy". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 276 (1257): 43–50. Bibcode:1974RSPTA.276...43S. doi:10.1098/rsta.1974.0008. JSTOR 74273.
  121. Cicero,De Natura Deorum.
  122. "Starry Night Times". Imaginova Corp. 2006. 1 October 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 5 July 2007.
  123. "Greek Names of the Planets". 2010-04-25. İstifadə tarixi: 14 July 2012. The Greek name of the planet Saturn is Kronos. The Titan Cronus was the father of Zeus, while Saturn was the Roman God of agriculture. See also the Greek article about the planet.
  124. Corporation, Bonnier (April 1893). "Popular Miscellany – Superstitions about Saturn". The Popular Science Monthly: 862.
  125. De Groot, Jan Jakob Maria (1912). Religion in China: universism. a key to the study of Taoism and Confucianism. American lectures on the history of religions. 10. G. P. Putnam's Sons. səh. 300. İstifadə tarixi: 8 January 2010.
  126. Crump, Thomas (1992). The Japanese numbers game: the use and understanding of numbers in modern Japan. Nissan Institute/Routledge Japanese studies series. Routledge. 39–40. ISBN 978-0415056090.
  127. Hulbert, Homer Bezaleel (1909). The passing of Korea. Doubleday, Page & company. səh. 426. İstifadə tarixi: 8 January 2010.
  128. Cessna, Abby (15 November 2009). "When Was Saturn Discovered?". Universe Today. 14 February 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 21 July 2011.
  129. "The Magus, Book I: The Celestial Intelligencer: Chapter XXVIII". Sacred-Text.com. İstifadə tarixi: 4 August 2018.
  130. Beyer, Catherine (8 March 2017). "Planetary Spirit Sigils – 01 Spirit of Saturn". ThoughtCo.com. İstifadə tarixi: 3 August 2018.
  131. "Meaning and Origin of: Zazel". FamilyEducation.com. 2014. İstifadə tarixi: 3 August 2018. Latin: Angel summoned for love invocations
  132. . Hafapea.com. 1998. 22 July 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2018. a Solomonic angel of love rituals
  133. Eastman, Jack (1998). . The Denver Astronomical Society. 28 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 September 2008.
  134. Chan, Gary (2000). "Saturn: History Timeline". 16 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 16 July 2007.
  135. Cain, Fraser (3 July 2008). "History of Saturn". Universe Today. 26 January 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 24 July 2011.
  136. Cain, Fraser (7 July 2008). "Interesting Facts About Saturn". Universe Today. 25 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 17 September 2011.
  137. Cain, Fraser (27 November 2009). "Who Discovered Saturn?". Universe Today. 18 July 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 17 September 2011.
  138. Micek, Catherine. . 23 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 July 2007.
  139. Barton, Samuel G. (April 1946). "The names of the satellites". Popular Astronomy. 54 cild. 122–130. Bibcode:1946PA.....54..122B.
  140. Kuiper, Gerard P. (November 1944). "Titan: a Satellite with an Atmosphere". Astrophysical Journal. 100: 378–388. Bibcode:1944ApJ...100..378K. doi:10.1086/144679.
  141. . Mission Descriptions. 30 January 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2007.
  142. "Missions to Saturn". The Planetary Society. 2007. 28 July 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 24 July 2007.
  143. Lebreton, Jean-Pierre; və b. (December 2005). "An overview of the descent and landing of the Huygens probe on Titan". Nature. 438 (7069): 758–764. Bibcode:2005Natur.438..758L. doi:10.1038/nature04347. PMID 16319826.
  144. "Astronomers Find Giant Lightning Storm At Saturn". ScienceDaily LLC. 2007. 28 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 27 July 2007.
  145. Dyches, Preston; və b. (28 July 2014). "Cassini Spacecraft Reveals 101 Geysers and More on Icy Saturn Moon". NASA. İstifadə tarixi: 29 July 2014.
  146. Pence, Michael (9 March 2006). "NASA's Cassini Discovers Potential Liquid Water on Enceladus". NASA Jet Propulsion Laboratory. 11 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2011.
  147. Lovett, Richard A. (31 May 2011). "Enceladus named sweetest spot for alien life". Nature. doi:10.1038/news.2011.337. 5 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2011.
  148. Kazan, Casey (2 June 2011). "Saturn's Enceladus Moves to Top of "Most-Likely-to-Have-Life" List". The Daily Galaxy. 6 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 3 June 2011.
  149. Shiga, David (20 September 2007). "Faint new ring discovered around Saturn". NewScientist.com. 3 May 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 8 July 2007.
  150. Rincon, Paul (14 March 2007). "Probe reveals seas on Saturn moon". BBC. 11 November 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 26 September 2007.
  151. Rincon, Paul (10 November 2006). "Huge 'hurricane' rages on Saturn". BBC. 2 September 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 12 July 2007.
  152. "Mission overview – introduction". Cassini Solstice Mission. NASA / JPL. 2010. 7 August 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 23 November 2010.
  153. "Massive storm at Saturn's north pole". 3 News NZ. 30 April 2013.
  154. Brown, Dwayne; Cantillo, Laurie; Dyches, Preston (15 September 2017). "NASA's Cassini Spacecraft Ends Its Historic Exploration of Saturn". NASA. İstifadə tarixi: 15 September 2017.
  155. Chang, Kenneth (14 September 2017). "Cassini Vanishes Into Saturn, Its Mission Celebrated and Mourned". The New York Times. İstifadə tarixi: 15 September 2017.
  156. . Classical Astronomy. 2013. 5 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2013.
  157. Schmude Jr., Richard W. (Winter 2003). "Saturn in 2002–03". Georgia Journal of Science. 61 (4). ISSN 0147-9369. İstifadə tarixi: 29 June 2015.
  158. Tanya Hill; və b. (9 May 2014). "Bright Saturn will blink out across Australia – for an hour, anyway". The Conversation. İstifadə tarixi: 11 May 2014.

Əlavə oxu

  • Alexander, Arthur Francis O'Donel (1980) [1962]. The Planet Saturn - A History of Observation, Theory and Discovery. Dover. ISBN 978-0-486-23927-9.
  • Gore, Rick (July 1981). "Voyager 1 at Saturn: Riddles of the Rings". National Geographic. 160 cild no. 1. 3–31. ISSN 0027-9358. OCLC 643483454.
  • Lovett, L.; və b. (2006). Saturn: A New View. Harry N. Abrams. ISBN 978-0-8109-3090-2.
  • Karttunen, H.; və b. (2007). Fundamental Astronomy (5th). Springer. ISBN 978-3-540-34143-7.
  • Seidelmann, P. Kenneth; və b. (2007). "Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 98 (3): 155–180. Bibcode:2007CeMDA..98..155S. doi:10.1007/s10569-007-9072-y.
  • de Pater, Imke; Lissauer, Jack J. (2015). Planetary Sciences (2nd updated). Cambridge University Press. səh. 250. ISBN 978-0-521-85371-2.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

İngiliscə
  • Saturn profile 2017-08-31 at the Wayback Machine at NASA's Solar System Exploration site
  • Saturn Fact Sheet, by NASA
  • Gazetteer of Planetary Nomenclature – Saturn (USGS)
  • Cassini–Huygens mission to Saturn 2018-01-26 at the Wayback Machine, by NASA
  • Research News about Saturn
  • General information about Saturn
  • Astronomy Cast: Saturn
  • Saturn in Daytime (12 inch telescope)
  • Saturn 'Rev 175' Raw Preview
  • Haese, Paul. "Capturing Saturn". Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham.
  • BBC In Our Time radio program

saturn, planet, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, saturn, saturn, köhnəlmiş, adı, zühəl, günəş, sistemində, yupiterdən, sonra, böyük, ikinci, günəşdən, məsafəsinə, görə, altıncı, planet, saturn, radiusu, yerin, radiusundan, təqribən, doqquz, dəfə, böyük,. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Saturn Saturn kohnelmis adi Zuhel 16 17 Gunes sisteminde Yupiterden sonra en boyuk ikinci Gunesden mesafesine gore altinci planet Saturn radiusu Yerin radiusundan teqriben doqquz defe boyuk olan qaz nehengidir 18 19 Saturnun sixligi Yerin sixliginin sekkizde biri qeder olsa da hecmi Yerin hecminden 95 defe coxdur 20 21 22 Planetin adi Roma mifologiyasinda tanri olan Saturndan gelir ve astronomik simvolu Saturnun oragini temsil edir SaturnSaturnun Ekinoksa yaxinlasdigi vaxt Kassini terefinden tebii renginde 2008 ci ilin iyulunda cekilmis sekli sol alt kuncdeki noqte Titandir Orbital xarakteristikasi 4 Dovr J2000 0Afelisi1 514 50 milyon km10 1238 AVPerigelisi1 352 55 milyon km9 0412 AVPeriapsidi1 349 823 615 km 5 1 353 572 955 891 mApoapsidi1 503 509 229 km 5 1 513 325 782 874 5 mBoyuk yarimoxu1 433 53 milyon km 9 5826 AVOrbitinin ekssentrisiteti0 0565Siderik firlanma dovru29 4571 il10 759 22 gun24 491 07 Saturn Gunes gunu 1 Sinodik firlanma dovru378 09 gunOrbital sureti9 68 km sanOrta anomaliyasi317 020 2 Eyilmesi2 485 eklipte nezeren 2 5 51 Gunes ekvatoruna nezeren 2 0 93 sabit musteviye nezeren 3 Qalxan milinin uzunlugu113 665 Perisentr arqumenti339 392 2 Neyin peykidirGunesKesf edilmis peykleri82 4 Ozune xas ekssentrisitet0 05386179 6 Fiziki xarakteristikalari 4 Orta radiusu58 232 kmEkvator radiusu60 268 km9 449 Yer radiusuQutb radiusu54 364 km8 552 Yer qutb radiusuQutb sixilmasi0 09796Sethinin sahesi4 27 1010 km2 7 83 703 Yer sethiHecmi8 2713 1014 km3763 59 Yer hecmiKutlesi5 6834 1026 kq95 159 Yer kutlesiOrta sixligi0 687 q sm3 sudan az Ekvatorda serbestdusme tecili10 44 m san2Etalet faktoru momenti0 22 8 Ikinci kosmik sureti35 5km sanSiderik firlanma dovru10 saat 33 deq 38 san 9 10 Ekvatorial firlanma sureti9 87 km sanSimal qutbunun duz qalxmasi40 589 2 saat 42 deq 21 san Simal qutbunun meyllenmesi83 537 Geometrik albedo0 342 Bond 11 0 499 hend 12 Temperatur134 K 14 Seth temp min orta maks1 bar 134 K 139 C 0 1 bar 84 K 189 C Gorunen ulduz hecmi 0 55 13 1 17 13 Bucaq diametri14 5 to 20 1 halqalar istisna olmaqla Atmosfer 4 Atmosfer tezyiqi140 kPa 15 Hundurluk skalasi59 5 kmAtmosfer terkibihecm ile 96 3 2 4 Hidrogen H2 3 25 2 4 Helium He 0 45 0 2 metan CH4 0 0125 0 0075 Ammonyak NH3 0 0110 0 0058 Hidrogen deytrat HD 0 0007 0 00015 Etan C2H6 Buzlar ammonyakli NH3 sulu H2O ammoni hidrosulfidli NH2SH Ehtimal olunur ki Saturnun daxili nuvesi demir nikel ve qayadan silisium ve oksigen birlesmeleri teskil olmusdur Bu nuvenin de metallik hidrogenle ehatelendiyi orta tebeqelerde maye hidrogenle maye heliumun yerlesdiyi ve Frenkel xettinden xaricde qalan hissenin de qaz tebeqesinden ibaret oldugu dusunulur Saturnun yuxari atmosferi ammonyak kristallarindan teskil olundugundan rengi aciq sari gorunur Metallik hidrogen tebeqesindeki elektrik axininin planetin maqnit sahesinin yaranmasina sebeb oldugu dusunulur Bu axin Yerdekine nisbeten daha zeif olmasina baxmayaraq planetin boyuk olculeri sebebinden onun maqnit momenti Yerin maqnit momentinden 580 defe boyukdur Saturnun maqnit sahesinin gucu Yupiterin maqnit sahesinin gucunun iyirmide birine beraberdir 23 Saturnun yuxari atmosferi esasen mulayim ve sakitdir Buna baxmayaraq uzun muddet davam eden atmosfer hadiseleri de musahide oluna bilir Saturnda kuleyin sureti 1800 km saata beraberdir ki bu gosterici Yupiterdekinden daha guclu Neptundakindan ise daha zeifdir 24 2019 cu ilin yanvarinda tedqiqatcilar Saturnun C halqasi uzerinde aparilan arasdirmalara esasen bir Saturn gununun 10 saat 33 deqiqe 38 saniye 1 deqiqe 19 saniye oldugunu mueyyen etmisler 9 10 Saturn doqquzu davamli halqa ve ucu davamsiz kaman formali olmaqla buz hissecikleri qaya parcalari ve kosmik tozdan ibaret olan diqqetceken halqa sistemine sahibdir Saturnun kesf olunmus 82 peyki vardir 25 ki bunlardan 53 u resmi sekilde adlandirilmisdir Bu siyahiya halqalardaki nisbeten iri hissecikler daxil edilmir Saturnun en boyuk peyki Titandir ve olcusune gore Gunes sisteminde Qanimedden sonra ikinci peykdir Olcusune gore Merkuriden daha boyuk olan Titanin vacib bir xususiyyeti de diqqetceken atmosfere sahib olmasidir 26 Mundericat 1 Fiziki xususiyyetler 1 1 Daxili qurulusu 1 2 Atmosferi 1 2 1 Bulud tebeqeleri 1 2 2 Simal qutbunde altibucaqli qasirga 1 2 3 Cenub qutbunde qasirga 1 2 4 Diger xususiyyetler 1 3 Maqnitosfer 2 Orbit ve firlanmasi 3 Tebii peykleri 4 Halqalari 5 Musahidesinin ve kesfiyyatinin tarixi 5 1 Qedim musahideler 5 2 Avropada musahideler 5 3 NASA ve AKA musahideleri 5 3 1 Pioner 11 missiyasi 5 3 2 Voyacer missiyasi 5 3 3 Kassini Huygens kosmik gemisi 6 Musahidesi 7 Istinadlar 8 Elave oxu 9 Hemcinin bax 10 Xarici kecidlerFiziki xususiyyetler Redakte Saturnun Yerle muqayisesi Saturn esasen hidrogen ve heliumdan teskil olundugundan qaz nehengidir Berk sethe malik deyil ancaq sert nuveye malik olmasi ehtimali vardir 27 Saturn oz oxu etrafinda suretle firlandigina gore qutblerden basiq formadadir Ekvator 60 268 km ve qutb radiusu 54 364 km arasinda 10 ferq vardir 4 Yupiter Uran ve Neptun kimi esasen qazdan teskil olunmus planetler de qutblerden basiq formadadir ancaq Saturnda bu daha qabariq formada nezere carpir Saturn Gunes sisteminde sixligi sudan az olan teqriben 30 daha az tek planetdir 28 Saturnun nuvesinin suya nezeren olduqca six olmasina baxmayaraq sixligi az olan yuxari qatlarina gore orta sixligi 0 69 q sm3 e beraberdir Yupiter kutlesine gore Yerden 318 defe 29 Saturn ise 95 defe daha agirdir 4 Yupiter ve Saturn birlikde kutlesi Gunes sistemindeki planetlerin umumi kutlesinin 92 ni teskil edir 30 Daxili qurulusu Redakte Saturnun daxili qurulusunu gosteren diaqram Saturn esasen hidrogen ve heliumdan teskil olunmasina baxmayaraq bu maddelerin cox hissesi qaz halinda deyildir Cunki hidrogenin sixligi 0 01 q sm3 den cox oldugu halda ideal olmayan maye halina kecir ve Saturnun kutlesinin 99 9 ni teskil edir Saturnun daxiline dogru getdikce istilik sixliq ve tezyiq artir ve bu da nuvenin etrafinda hidrogenin metal xususiyyetleri dasimasina sebeb olur 30 Standart planetler modeline gore Saturnun daxili hissesinin Yupiterin daxili hissesine oxsadigi kicik qaya nuveye sahib oldugu ve onun etrafinin bir qeder ucucu maddelerle birge hidrogen ve heliumla ehatelendiyi dusunulur 31 Bu nuvenin terkibi Yerin nuvesine oxsayir ancaq sixligi daha coxdur Saturnun qravitasiya momentinin daxili fiziki qurulus modelleri ile birge oyrenilmesi neticesinde fransiz astronomlar Didier Saumon ve Tristan Quillot nuvenin kutlesine mehdudiyyet tetbiq olunmasi dusuncesini qebul etdi 2004 cu ilde dusunulurdu ki nuvenin diametri teqriben 25 000 kilometrdir 32 ve kutlesi Yerden 9 22 defe coxdur 33 34 Nuvenin metalik hidrogenle ehatelendiyi ve daha yuxari qatlarda tedricen qaz halina kecen heliumla hidrogen tebeqesinin oldugu dusunulurdu En xaricde yerlesen tebeqenin qalinligi 1000 kilometrdir ve qaz halindadir 35 36 37 Saturnun nuvesinde 11 700 C ye catan istilik vardir ve etrafa Gunesden qebul etdiyinden 2 5 defe cox enerji yayir Yupiterin termal enerjisi yavas qravitasiya sixisdirmasinin Kelvin Helmholtz mexanizmi terefinden meydana cixir ancaq Saturnun kutlesi nisbeten az oldugundan bu planetin daxili istiliyini aciqlamaq ucun kifayet deyildir Saturnun daxilinde helium damcilarinin yagis olaraq yagmasi kimi alternativ ve ya elave mexanizmin isinmenin qaynagi oldugu dusunulur Helium damcilari daha az sixliqli hidrogene dogru enerken surtunme neticesinde istiliyi serbest buraxir ve xarici tebeqelerdeki helium azalir 38 39 Bu enen damcilarin nuveni ehateleyen helium tebeqesinde yigilmasi ehtimali vardir 31 Ve buz nehengleri olan Neptunla Uran kimi Saturnda da ve hemcinin Yupiterde 40 almaz yagislarinin oldugu dusunulur 41 Atmosferi Redakte Saturnu ehateleyen metan zolaqlari Diona peyki halqalrin altinda gorunur Saturnun xarici atmosferinin terkibi 96 3 molekulyar hidrogen ve 3 25 heliumdan ibaretdir 42 Gunesdeki heliumun bollugu ile muqayisede Saturnda heliumun nisbeti onemli derecede azdir 31 Heliumdan daha agir metal maddelerinin nisbeti bilinmese de onlarin Gunes sisteminin yaranmasinin ilkin merhelelerindeki miqdarina uygun oldugu dusunulur Bu agir elementlerin umumi kutlesinin Yerden 19 31 defe daha agir oldugu dusunulur ve onemli hissesinin nuve etrafinda oldugu dusunulur 43 Saturnun atmosferinde az miqdarda ammonyak asetilen etan propan fosfin ve metan askar edilmisdir 44 45 46 Yuxari bulud tebeqeleri ammonyak kristallarindan asagi bulud tebeqeleri ise ammoniyum hidrosulfid NH4SH ve ya sudan ibaretdir 47 Gunesden gelen ultrabenovseyi sualar yuxari atmosferde metan fotolizine sebeb olur ve neticede meydana cixan maddeler bir sira karbohidrogen reaksiyalarina sebeb olur Bunun neticesinde ortaya cixan maddeler diffuziya ve burulganlarla asagi tebeqelere dasinir Bu fotokimyevi dovre Saturnun fesil dovreleri ile tenzimlenir 46 Bulud tebeqeleri Redakte 2011 ci ilde planeti buruyen qlobal qasirga Saturnun atmosferi de Yupiterin atmosferi kimi zolaqlidir ancaq Saturnun zolaqlari daha solgun ve ekvatora yaxindir Bu zolaqlari tesnif etmek ucun istifade olunan termin Yupiterdeki ile eynidir Saturnun daha ince olan zolaqlari 1980 ci illerde teskil olunmus Voyacer proqramina qeder bilinmirdi O vaxtdan bu yana Yerden musahide eden teleskoplar zolaqlari birbasa musahide edecek seviyye cata bilmisdir 48 Buludlarin terkibi derinlik ve artan tezyiqe bagli olaraq deyisir Yuxari bulud tebeqelerinde tezyiq 0 5 2 bar arasinda deyisir ve ammonyak buzundan teskil olmusdur Su buzundan teskil olmus buludlar 2 5 9 5 bar araliginda deyisen tezyiqin oldugu derinlikde meydana gelir 3 6 bar araliginda deyisen tezyiq bolgelerinde ammoniyum hidrosulfid buzundan teskil olunmus buludlar musahide olunur Tezyiqin 10 20 bar araliginda deyisdiyi bolgede ammonyakin maye sekline kecib damciladigi asagi bulud tebeqesi movcuddur 49 Saturnun esasen mulayim olan atmosferinde bezi hallarda Yupiterdekilere oxsar oval qasirgalar ve diger hadiseler musahide olunur 1990 ci ilde Habbl teleskopu ile Saturnun ekvatoruna yaxin bolgesinde Voyacer proqrami zamani musahide olunmayan boyuk ag bulud musahide olundu Daha sonra 1994 cu ilde basqa kicik qasirga musahide olundu 1990 ci ilde musahide olunan Boyuk ag leke olaraq adlandirilan qasirga Saturnun simal yarimkuresinin yay gundonumunde teqriben her otuz ilde bir musahide olunan qisaomurlu astronomik hadisedir 50 1876 1903 1933 ve 1960 ci illerde Boyuk ag leke musahide olunmusdu ki bunlardan en meshuru 1933 cu ilde bas veren qasirga idi Eger bu dovre davam etse 2020 ci ilde novbeti qasirga gozlenilir 51 Saturnda bas veren kulekler suretine gore Gunes sisteminde Neptundan sonra ikinci yerdedir Voyacer proqrami zamani elde olunan melumatlar neticesinde Saturnda musahide olunan serqden esen en guclu kuleklerin 1800 km saat surete sahib oldugu melum olmusdur 52 2007 ci ilde Kassini Huygens kosmik gemisi terefinden elde olunan sekiller neticesinde Saturnun simal yarimkuresinde Urandakina oxsar aciq goy tonda reng oldugu musahide olundu Boyuk ehtimalla rengin Saturnda bas veren Reyli sepilmesi neticesinde meydana geldiyi dusunulur 53 Musahideler neticesinde Saturnun cenub yarimkuresinde yerlesen qutb qasirgasi mueyyen olmusdur Bu qutb qasirgasi Gunes sisteminde isti olan tek qutb qasirgasidir 54 Saturnun istiliyi normalda 185 C oldugu halda qutb qasirgasi 122 C istiliye sahibdir Cenub qutb qasirgasinda musahide olunan istiliyin Saturnda musahide olunan en isti yer oldugu dusunulur 54 Simal qutbunde altibucaqli qasirga Redakte Saturnun simal qutbu IR animasiya Saturnun cenub qutbu Voyacer proqrami esnasinda cekilen goruntuler neticesinde Saturnun 78 simal enliyinden baslamaqla qutbunde donen altibucaq formali qasirga mueyyen olundu 55 56 57 Altibucaqlinin tereflerinden her biri Yerin diametrinden daha uzun olub teqriben 13 800 kilometr uzunluga sahibdir 58 Butun strukturun donme suretinin Saturnun daxili hissesinin donmesine beraber oldugunu qebul etsek bu dovre 10 saat 39 deqiqe 24 saniye erzinde bas verir 59 Altibucaqli struktur Saturnun gorunen atmosferindeki diger buludlar kimi uzunluga gore yerini deyisdirmir 60 Bu strukturun qaynagi ile bagli bir sira nezeriyyeler vardir Bir cox alim bunun atmosferde dayanan dalga numunesi oldugunu dusunur Coxbucaqli formalar laboratoriyada muxtelif axiciliga sahib olan mayelerin dongusu ile bagli sinaq zamani elde olunub 61 62 Cenub qutbunde qasirga Redakte Cenub qutb bolgesinin Habl Teleskopu goruntulemesi orada jet axininin varligini gosterdi Ancaq guclu qutb qasirgasi ve altibucaq dayanan dalga yox idi 63 2006 ci ilin noyabr ayinda NASA Kassininin aydin sekilde gorunen edile bilen bir goz divarina sahib cenubda yerlesen tropik siklon benzeri tufani musahide etdiyi melumatini verdi 64 65 Goz divari buludlari evvel Yerden basqa hec bir planetde musahide edilmemisdi Misal ucun Qalileo kosmik gemisinden gelen goruntuler Yupiterin Boyuk qirmizi lekesinde goz divari gostermedi 66 Hesab edilir ki cenub qutb tufani milyardlara ildir movcuddur 67 Bu qasirga Yerin boyukluyu ile muqayise edile bilecek derecede boyukdur Onun kulek sureti 550 km saat teskil edir 67 Diger xususiyyetler Redakte Kassini simal enliklerde olan Incilerin simleri olaraq adlandirilan bir sira bulud xususiyyetlerini musahide etdi Bu xususiyyetler derin bulud tebeqelerinde olan bulud aciqliqlaridir 68 Maqnitosfer Redakte Saturnun maqnitosferinin strukturu source source Kassiniterefinden askar edilen radio emissiyalari Saturnun sade simmetrik formali bir maqnit dipola sahib maqnit sahesi var Onun gucu ekvatorda 0 2 qaus 20 µT teskil edir Yupiterin etrafindaki sahenin teqribi olaraq iyrimide biri qeder ve Yerin maqnit sahesinden azca zeifdir 23 Saturnun maqnitosferi Yupiterin maqnitosferinden daha kicikdir 69 Voyacer 2 maqnitosfere daxil olduqda gunes kuleyinin teyziqi yuksek idi ve maqnitosfer 19 Saturn radiusu qeder ve ya 1 1 million km e qeder 70 genislenmis bir nece saat erzinde genislenmeyine baxmayaraq texminen uc gun boyunca hemin veziyyetde qalmisdi 71 Boyuk ehtimalla Saturnun maqnit sahesi Yupiterinkine oxsar sekilde metallik hidrogen dinamo olaraq adlandirilan metallik hidrogen tebeqesindeki axintilar vasitesi ile meydana gelmisdir 69 Saturnun maqnitosferi Gunes kuleklerini sapdirmaqda effektlidir Saturnun maqnitosferi hem planetden hem de peyklerden gelen plazma ile doludur Titan Saturnun maqnitosferinin xaric hissesindeki orbitde herlenir ve atmosferindeki iyonlasmis hisseciklerden bu plazmaya qatqi verir 23 Saturnun maqnitosferi Yerin maqnitosferi kimi qutb pariltilari meydana getirir 72 Orbit ve firlanmasi Redakte Saturnun gunes etrafindaki hereketini gosteren animasiya Saturn ve Gunes arasindaki orta mesafe 1 4 milyard km den coxdur 9 AV 9 68 km san orta sureti ile 4 Gunes etrafinda tam dovresi 10 759 Yer gunune ve ya 29 1 2 iline beraberdir 4 73 Neticede Yupiter ile 5 2 ye yaxin orta hereket rezonansi meydana getirir 74 Saturnun elliptik orbiti Yerin orbital mustefisine 2 48 meyillidir 4 Perigelisi ve afelisi uygun olaraq ortalama 9 195 ve 9 957 AV dir 4 75 Saturnun gorunen xususiyyetleri enliklere ve ferqli bolgeler ucun teyin edilmis coxsayli firlanma periyodlarina bagli olaraq ferqli tempde dovre vurur Yupiterdeki kimi Astronomlar Saturnun firlanma tempini ifade etmek ucun uc ferqli sistem istifade edirler I Sistem 10 saat 14 deq 00 san firlanma periyoduna sahibdir 844 3 gun ve ekvator bolgesi cenub ekvator kemeri ve simal ekvator kemerini ehate edir Qutb bolgelerinin I Sistem e benzer firlanma dovru oldugu hesab edilir Simal ve cenub bolgelerinden basqa Saturnun butun diger enlikleri II Sistem olaraq gosterilmis ve 10 saat 38 deq 25 4 san 810 76 gun firlanma muddetine sahibdir III Sistem Saturnun daxilinin firlanma periyodunu ifade edir Voyacer 1 ve Voyacer 2 terefinden askar edilen planetden yayilan radio emissiyalarina esasen 76 III Sistem firlanma periyodu 10 saat 39 deq 22 4 saniyeye beraberdir 810 8 gun III Sistem esasli sekilde II Sistem i evez etmisdir 77 Daxili hisselerin firlanma periyodu ucun deqiq gosterici qeyri mueyyendir 2004 cu ilde Kassini Saturna yaxinlasarken onun radio firlanma periodunun ehemiyyetli derecede artigini teqribi olaraq 10 saat 45 deq 45 san 36 san oldugunu mueyyen etdi 78 79 Saturnun firlanma periyodunun axrinci texmini Voyacer ve Pioneer kosmik gemileri terefinden 2007 ci ilin sentyabr ayinda Kassiniden elde olunan muxtelif olcmelerin tertibati esasinda mueyyen olunmusdu 10 saat 32 deqi 35 san 80 2007 ci ilin mart ayinda planetden yayilan radio emissiyalardaki ferqlilikler Saturnun firlanma tempine uygun gelmediyi mueyyen edildi Bu ferqliliklerin Saturnun Enkelad peykindeki qeyzer aktivliklerinden meydana geldiyi ehtimal edilir Bu aktivlik terefinden Saturnun orbitine yayilan su buxari yuklenir ve onun maqnit sahesinde lengitme yaradaraq planetin firlanmasina nezeren onun donusunu yavasladir 81 82 83 Saturnun troyan asteroidi yoxdur Troyanlar Gunes etrafinda planete ve onun orbitine 60 ile teyin olunmus L4 ve L5 olaraq adlandirilan stabil Laqranj noqtelerinde firlanan kicik planetlerdir Marsin Yupiterin Uranin ve Neptunun kesf edilmis troyanlari vardir Sekulyar rezonans da daxil olmaqla orbital rezonans mexanizmlerinin Saturnun troyanlari elden vermesine sebeb oldugu hesab edilir 84 Tebii peykleri Redakte Esas meqale Saturnun peykleri Saturn halqalari ve buzlu peykleri Mimasdan Reyay qeder Saturnun kesf olunmus 82 peyki vardir ki bunlardan 53 u resmi sekilde adlandirilmisdir 85 86 Hemcinin Saturnun halqalarinda heqiqi peyk olaraq qebul edilmeyen diyametri 40 500 metr qeder olan cox sayida iri hissecikler vardir 87 En boyuk peyki olan Titan haqlalar da daxil olmaqla Saturnun etrafindaki orbitde kutlenin 90 ni teskil edir 88 Saturnun ikinci boyuk peyki olan Reyanin seyrek atmosfere ve bir haqla sistemine sahib oldugu dusunulur 89 90 91 92 Diger peykler kicikdir 34 nun diametri 10 km den az 14 nun diametri 10 ve 50 km arasindadir 93 Enenevi olaraq Saturn peykleri adlarini yunan mifologiyasindaki Titanlardan almisdir Titan kompleks uzvi maddelerin meydana geldiyi boyuk atmosfere sahib yegane peykdir 94 95 O hidrokarbon golleri olan yegane peykdir 96 97 6 iyun 2013 cu ilde IAA CSIC alimleri Titanin yuxari atmosferinde cox dovurlu aromatik hidrokarbonlarin oldugunu askar etdiler Bunun esasen Titanda yasam olmasi ehtimal edilir 98 NASA 23 iyun 2013 cu il tarixinde Titanin atmosferindeki azotun evveller Saturnu meydana getiren materiallardan deyil Oort buludundaki materiallardan geldiyini ve kometlerle elaqeli olduguna dair guclu subutlara sahib oldugunu iddia etdi 99 Kimyevi terkibine gore kometlere oxsar olan Enkelad 100 mikrobioloji heyat ucun potensial yasayis yeri olaraq qebul edilir 101 102 103 104 Bu ehtimalin subutuna daxildir peyk okean benzeri komponentlere sahib duz cehetden zengin hissecikleri ehtiva etmesi ve bu da gosterir ki Enkeladin xarice puskuren buzunun boyuk hissesi maye duzlu suyun buxarlasmasindan meydana gelir 105 106 107 2015 ci ilde Kassini Enkeladin yaxinindan ucarken metanogenesizle yasayan canlilarin heyatlarini devam etdirmeleri ucun lazimli komponentlerin coxsunu askar etdi 108 2014 cu ilin aprel ayinda NASA alimleri 15 aprel 2013 cu ilde Kassini terefinden goruntulenen A halqasindan yeni peykin mumukun baslangici melumatini verdiler 109 Halqalari Redakte Esas meqale Saturnun halqalari Saturnun xarici A ve B halqalarinin yanlis rengli UV goruntusu Saturn halqalari Kassiniterefinden 2007 ci ilde cekilmis sekil Gunes sisteminde en boyuk ve diqqetceken halqa sistemine sahibdir 36 Saturn unikal halqa sistemine sahibdir 36 Halqalar Saturnun ekvatorunun 6 630 km uzaqligindan baslayib 120 700 km e qeder uzanir ve texminen 20 metr qalinligindadir Halqalarin 93 i esasen az miqdara tolin terkibli buzlu sudan 7 i ise amorf karbon astarindan teskil olunmusdur 110 Halqalari meydana getiren hisseciklerin olcusu 1 sm den 10 metre qeder catir 111 Diger qaz nehenglerinin de halqa sistemi olsa da Saturnun halqa sistemi en boyuk ve en nezerecarpandir Halqalarin menseyi ile elaqeli iki esas hipotez movcuddur Birinci hipoteze gore halqalar parcalanmis Saturn peykinin qaliqlaridir Ikinci hipoteze esasen ise halqalar Saturnu meydana getiren dumanliq materialdan ayrilmisdir E halqasindaki buzun bir hissesi Enkelad peykinin qeyzerlerinden gelir 112 113 114 115 Halqalardaki su bollugu radial olaraq deyisir En xaricdeki E halaqsi en saf buz suyuna sahibdir Bu bolluqdaki deyiskenlik meteor bombardimani ile elaqelendirilir 116 Planetden 12 miliyon km uzaqliqda esas halqalarin kenarinda diger haqlara nisbeten 27 meyilliyi olan seyrek Fob halqasi Fob peyki kimi retroqrad istiqametde firlanir 117 Pandora ve Promete de daxil olmaqla Saturnun peykleri coban peykler kimi halqalari hududlasdir ve onlarin sebelenmesinin qarsisini alir 118 Musahidesinin ve kesfiyyatinin tarixi Redakte Qalileo Qaliley ilk defe 1610 cu ilde Saturnun halqalarini musahide etdi Saturnun musahidesi ve kesfiyyati uc esas merheleye bolunur Birinci merhele muasir teleskoplarin ixtirasindan evvelki qedim musahideleri ehate edir aciq gozle musahide 17 ci esrden baslayaraq Yerden tedricen daha qabaqcil teleskoplarla musahideler edilmisdir Ucuncu merhele kosmik gemilerle heyata kecirilen ziyaretleri ehate edir Yerden musahideler Habl Teleskopu kimi atmosferdenkenar teleskoplar da daxil olmaqla 21 ci esrde devam edir Kassini 2017 ci ilde missiyasini sona catdirana qeder Saturnu yaxindan tedqiq etmisdir Qedim musahideler Redakte Saturn tarixden qabaq dovrde de bilinirdi 119 ve qeyde alinmis tarixi menbelere gore muxtelif mifologiyalarda esas obraz olmusdur Babil astronomlari Saturnun hereketini sistematik sekilde musahide etmis ve qeyde almislar 120 Qedim yunan dilinde planet Fanion Roma dovrunde ise Saturn ulduzu olaraq adlandirilirdi 121 Qedim Roma mifologiyasina gore planet Fanion planetin muasir adini aldigi bu ekincilik tanrisi ucun muqeddesdir 122 Romalilar Yunan tanrisi Kronu Saturna ekvivalent hesab edirdiler muasir yunan dilinde planet Kron Cronus Kronos Kronos adini saxlayir 123 Ptolemey Saturnun orbit hesablamalarini onun qarsidurma esnasinda heyata kecirdiyi musahidelere esaslandirdi 124 Hindu astrologiyasinda Navaqrahalar olaraq bilinen 9 astroloji obyekt vardir Saturn Sani olaraq bilinir ve herkesi heyatdaki yaxsi ve pis emellerine gore muhakime edir 122 124 Qedim Cin ve yapon medeniyyetinde Saturn planeti Yer ulduzu 土星 olaraq adlandirilirdi Bu enenevi olaraq tebii elementleri tesnif etmek ucun istifade edilen Bes Elemente esaslanirdi 125 126 127 Qedim ivrit dilinde planet Sabatay olaraq adlandirilirdi 128 Onun meleyi Kassiyel dir Zekali ve ya faydali ruhu Eqiyel dir Ivrit ע ז אז ל translit ʿEqyal 129 ve onun qaranliq ruhu Zazel dir Ivrit זאזל translit Zazl 129 130 131 Zazel Suleymanin sehri ile cagrilan boyuk melek olaraq tesvir edilmisdir 132 133 Osmanli urdu ve malay dillerinde Zazel in adi Zuhal dir bu ad ereb dilinden gelmisdir Erebce زحل translit Zuhal 130 Avropada musahideler Redakte Saturn halqalarini mueyyen etmek ucun 15 mm diametrli teleskop lazimdir 134 ve buna gore de Qaliley onlari 1610 cu ilde ilk defe musahide edene qeder movcudluqlari bilinmirdi 135 136 O halqalari Saturnun yanlarinda olan iki peyk olaraq hesab etdi 137 138 1655 ci ilde holland astronom Xristian Huygens elli defe yaxinlasdira bilen teleskopdan istifade ederek Saturnun etrafindaki hemin qurulusun halqa oldugunu askarladi Huygens Saturnun Titan peykini kesf etdi Covanni Kassini daha sonra basqa dord peyk kesf etdi Yapet Reya Tetis ve Diona 1675 ci ilde Kassini hazirda Kassini araligi olaraq adlandirilan araligi kesf etdi 139 1780 cu il Uilyam Hersel Enkelad ve Mimasi kesf edene qeder ehemiyyetli kesfler olmamisdi Titan ile rezonansa sahib duzensiz formali Hiperion peyki Ingilis qrupu terefinden 1848 ci ilde kesf edildi 140 1899 cu ilde Uilyam Henri Pikerinq Saturnla diger boyuk peyklerinin eksine sinxron sekilde firlanmayan olduqca duzensiz peyk olan Fobu kesf etdi 140 Fob kesf edilmis ilk bele peyk idi O saturn etrafinda retroqrad orbitde hereket edir ve bir tam dovru bir ilden cox cekir 20 ci esrin baslangicinda Titan uzerindeki tedqiqatlar onun ozunemexsus atmosfere sahib oldugu fikrini dogruladi 141 NASA ve AKA musahideleri Redakte Pioner 11 missiyasi Redakte Saturnun Pioner 11 ile cekilmis sekli Pioner 11 Saturna olan ucusu zamani 1979 cu ilde onun bulud tepelerinin 20 000 km yaxinligindan kecmisdi Sekillerin keyfiyyeti seth detallarini muayyenlesdirmek ucun kifayet qeder yaxsi olmasa da planetin ve bir nece peykin sekilleri cekildi Kosmik gemi hemcinin halqalari da tedqiq etdi ince F halqasini ve halqalardaki qaranliq bosluqlarin yuksek faz bucaginda Gunese dogru baxildiqda parlaq gorunduyunu yeni ince isiq sacan material ehtiva etdiyini askarladi Bundan elave Pioneer 11 Titanin temperaturunu olcdu 142 Voyacer missiyasi Redakte 1980 ci ilin noyabr ayinda Voyacer 1 Saturnu ziyaret etdi Kosmik gemi planetin onun halqalarinin ve peyklerinin ilk yuksek keyfiyyetli sekillerini gonderdi Ilk defe muxtelif peyklerin seth xususiyyetleri goruldu Voyacer 1 Titana yaxin ucus ederek onun atmosferini tedqiq etdi O Titan atmosferinin gorunen uzun dalgalari kecirmediyini askarladi buna gore de hec bir seth melumatlari elde edile bilmedi Ucus kosmik geminin orbitini Gunes sistemi mustevisinden cixarmisdir 143 Texminen bir il sonra 1981 ci ilin avqust ayinda Voyacer 2 Saturn sistemini oyrenmeye davam etdi Onun vasitesi ile peyklerin yaxin cekilmis goruntuleri ve atmosferdeki ve halqalardaki deyiskenliklerin subutu qeyde alindi Ucus zamani kosmik geminin firlanan kamerasi bir nece gun sixismis ve bezi planlasdirilmis sekiller elde oluna bilmemisdi Saturnun cazibe quvvesi kosmik geminin orbitini Urana dogru istiqametlendirmek ucun istifade edilmisdi 143 Kosmik gemiler planet halqasinin yaxininda ve ya icinde hemcinin kicik Maksvel araligi C halqsindaki araliq ve Kepler araligi A halqasinda 42 km genisliyindeki araliq etrafinda firlanan yeni bir nece peykleri kesf etdi Kassini Huygens kosmik gemisi Redakte 1 iyul 2004 cu il tarixinde Kassini Huygens kosmik gemisi Saturnun orbitine daxil oldu Iyun 2004 cu ilde Fob peykine yaxin ucus ederek yuksek keyfiyyetli sekiller ve gostericiler gonderdi Kassini Saturnun en boyuk peyki olan Titana ucusu zamani saysiz ada ve daglarla birlikde boyuk goller ve onlarin sahillerinin radar goruntulerini elde etdi Orbiter Huygens kosmik gemisini 25 dekabr 2004 cu ilde serbest buraxmadan evvel iki Titan ucusu heyata kecirdi Huygens 14 yanvar 2005 ci ilde Titanin sethine enis etdi 144 2005 ci ilin evvellerinden baslayaraq alimler Kassinini Saturndaki ildirimlari tedqiq etmek ucun istifade etdiler Saturndaki ildirimin gucu Yerdeki ildirimin gucunden 1000 defe coxdur 145 Enkeladin cenub qutbundeki qeyzerler peleng zolaqlari boyunca bir cox yerden su fisqirdir 146 2006 ci ilde NASA Kassinin Enkelad peykinin fisqiran qeyzer sethlerinin bir nece metr altinda su okeani tapdigi melumatini verdi Bu fisqiran buz hissecikleri peykin cenub qutb bolgesinden Saturnun etrafindaki orbite yayilir 147 Enkeladda 100 den cox geyzer mueyyen edilmisdir 146 2011 ci ilin may ayinda NASA alimleri melumat verdiler ki Enkelad Gunes sisteminde yasam ucun bildiyimiz kimi Yerden xaric en yasama elverisli bolge olaraq gorunur 148 149 Kassini Saturnun esas parlaq G ve E halqalarinin kenarinda daha evvel kesf edilmemis halqa askarladi Bu halqanin menbesinin Yanus ve Epimetey peyklerinden gelen meteor cokuntuleri oldugu hesab edilir 150 Iyul 2006 ci ilde Titanin simal qutbune yaxin hidrokarbon gollerinin sekilleri elde edildi bunlarin varligi yanvar 2007 ci ilde dogrulandi Mart 2007 ci ilde simal qutbun yaxinliginda en boyuyu Xezer denizinin olcusunde olan hidrokarbon denizleri askar edildi 151 Oktyabr 2006 ci ilde kosmik gemi Saturnun cenub qutbunde bir goz divari olan 8000 km diametr olcusunde siklon benzeri tufan mueyyen etdi 152 2004 cu ilden 2009 cu ile qeder Kassini sekkiz yeni peyk kesf etmisdi 153 Aprel 2013 cu ilde Kassini Saturnun simal qutbunde Yerdeki qasirgalardan 20 defe boyuk ve kulek sureti 530 km saat dan cox olan bir qasirganin goruntulerini gonderdi 154 15 iyul 2017 ci ilde Kassini kosmik gemisi missiyanin Boyuk finalini heyata kecirdi Saturn ile Saturnun daxili halqalari arasindaki bosluqlardan bir nece kecis 155 156 Kassini 15 sentyabr 2017 ci ilde Saturnun atmosferine enis ederek missiyani sona catdirdi Musahidesi Redakte Saturnun heveskar teleskopu ile gorunusu Saturn Yerden aciq gozle asanca gorulen bes planetin en uzaq olanidir digerleri Merkuri Venera Mars ve Yupiter Uran ve bezen 4 Vesta qaranliq semada aciq gozle gorule bilir Saturn gece semada aciq gozle parlaq sarimtil isiq noqtesi olaraq gorunur Saturnun esas gorunme boyukluyu 0 34 luk sapma ile 0 46 dir 13 Ulduz olcusundeki deyisikliklerin coxu halqa sisteminin Gunese ve Yere olan meyilliyinden aslidir En parlaq gorunme boyukluyu 0 55 halqa mustevisinin en cox meyilli oldugu vaxta yaxin zaman meydana gelir En xefif gorunme boyukluyu 1 17 ise az meyilli olduqda meydana gelir 13 Planetin zodiakin arxaplan burclerine qarsi butov ekliptik dovru tamamlamasi 29 5 il cekir Satrunun halqalarini aydin sekilde musahide etmek ucun en az 30 defe boyude bilen optik vasite boyuk bir binokl ve ya kicik bir teleskop lazimdir 36 134 Her Saturn ilinde iki defe texminen her 15 Yer ilinde Saturn halqalari meyilli ve cox ince olduqlarindan qissa muddete gozden itir Bu cur gozden itme daha sonra 2025 ci ilde bas verecek lakin Saturn Gunese cox yaxin olacaq ve bu halqa kecid musahidelerinin heyata kecirile bilmesine imkan yaradacaq 157 Bir orbit erzinde 2001 2029 qarsidurma zamani Saturnun yerden gorunusunun simuliyasiyasi Saturn Gunesi tuttur F halqasi da daxil olmaqla halqalar gorunur Kassini Saturnun halqalari qarsidurmada ve ya ona yaxin oldugu daha yaxsi gorunur bu zaman planet Gunesin qarsisinda durur Her il texminen 378 gunden bir Saturn qarsidurmasi meydana gelir ve bu planetin en parlaq sekilde gorunmesine imkan yaradir Hem Yer hem de Saturn Gunesin etrafinda ekssentrik orbitde hereket edir hansi ki bu da onlarin Gunese olan mesafesinin ve hemcinin bir birilerinden uzaqliqlarin zaman erzinde deyismesi demekdir bu sebeble Saturnun parlaqligi bir qarsidurmadan sonraki qarsidurmaya deyisir Saturn hemcinin halqalari sanki daha gorunen oldugu kimi eyimli olduqada daha parlaq gorunur Misal ucun 17 dekabr 2002 tarixli qarsidurma zamani Saturn 2003 cu ilin sonlarinda onun Gunese ve Yere daha yaxin olmasina regmen 158 halqalarinin Yere gore elverisli oriyentasiyasi sebebi ile en parlaq sekilde gorundu 158 Zaman zaman Saturn Ay terefinden tutulur yeni Ay Saturnun semada ortur Gunes sisteminin diger planetlerinde oldugu kimi Saturnun tutulmalari movsumler de meydana gelir Saturn tutulmalari 12 ayliq bir vaxt erzinde 12 ve ya daha cox defe meydana gelecek ve devaminda bele bir aktivliyin qeyde alinmayacagi bes illik bir vaxt izleyecek 159 Avstraliyali astronomlar Hill ve Horner Saturn tutulmalarinin movsumi tebietini izah edir Bu Ayin Yer etrafindaki orbitinin Yerin Gunes etrafindaki orbitine nezeren eyimli sekilde olmasinin neticesidir ve cox vaxt Ay semada Saturnun altindan ve ya ustunden kececek ve hec bir tutulma meydana gelmeyecekdir Saturn sadece Ayin orbitinin tutulamalarin ola bileceyi ekliptik mustevisini kecdiyi noqteye yaxinlasdigi vaxt bas vere biler ve sonra Saturn kecis noqtesinden uzaqlasincaya qeder Ayin her sallanisinda meydana gelir 159 Saturn peyklerine Enkelad Epimeteus Janus Mimas Pandora ve Promete vida Kassini 21 noyabr 2017 Istinadlar Redakte Seligman Courtney Rotation Period and Day Length 28 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 August 2009 1 2 3 4 Simon J L Bretagnon P Chapront J Chapront Touze M Francou G Laskar J February 1994 Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets Astronomy and Astrophysics 282 2 663 683 Bibcode 1994A amp A 282 663S The MeanPlane Invariable plane of the Solar System passing through the barycenter 3 April 2009 20 April 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 April 2009 produced with Solex 10 Arxivlesdirilib 20 dekabr 2008 at the Wayback Machine written by Aldo Vitagliano see also Invariable plane 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Williams David R 23 December 2016 Saturn Fact Sheet NASA 17 July 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 October 2017 1 2 https www le systeme solaire net modules php name syssol amp page saturne Standish E M Keplerian elements for approximate positions of the major planets 2015 3 p lt a href https wikidata org wiki Track Q21128615 gt lt a gt NASA Solar System Exploration Planets Saturn Facts amp Figures Solarsystem nasa gov 22 March 2011 2 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 August 2011 Fortney J J Helled R Nettlemann N Stevenson D J Marley M S Hubbard W B Iess L 6 December 2018 The Interior of Saturn In Baines K H Flasar F M Krupp N Stallard T eds Saturn in the 21st Century Cambridge University Press 44 68 ISBN 978 1 108 68393 7 1 2 McCartney Gretchen Wendel JoAnna 18 January 2019 Scientists Finally Know What Time It Is on Saturn NASA Istifade tarixi 18 January 2019 olu kecid 1 2 Mankovich Christopher ve b 17 January 2019 Cassini Ring Seismology as a Probe of Saturn s Interior I Rigid Rotation The Astrophysical Journal 871 1 1 arXiv 1805 10286 doi 10 3847 1538 4357 aaf798 Hanel R A ve b 1983 Albedo internal heat flux and energy balance of Saturn Icarus 53 2 262 285 Bibcode 1983Icar 53 262H doi 10 1016 0019 1035 83 90147 1 Mallama Anthony Krobusek Bruce Pavlov Hristo 2017 Comprehensive wide band magnitudes and albedos for the planets with applications to exo planets and Planet Nine Icarus 282 19 33 arXiv 1609 05048 Bibcode 2017Icar 282 19M doi 10 1016 j icarus 2016 09 023 1 2 3 4 Mallama A Hilton J L 2018 Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac Astronomy and Computing 25 10 24 arXiv 1808 01973 Bibcode 2018A amp C 25 10M doi 10 1016 j ascom 2018 08 002 https nssdc gsfc nasa gov planetary factsheet saturnfact html Knecht Robin 24 October 2005 On The Atmospheres Of Different Planets PDF 14 October 2017 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 October 2017 Azleks zuhel Sultan Mecid Qenizade 1909 Rusca azerbaycanca luget Russko tatarskij slovar seh 322 Brainerd Jerome James 24 November 2004 Characteristics of Saturn The Astrophysics Spectator 1 October 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 July 2010 General Information About Saturn Scienceray 28 July 2011 7 October 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 August 2011 Brainerd Jerome James 6 October 2004 Solar System Planets Compared to Earth The Astrophysics Spectator 1 October 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 July 2010 Dunbar Brian 29 November 2007 NASA Saturn NASA 29 September 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2011 Cain Fraser 3 July 2008 Mass of Saturn Universe Today Istifade tarixi 17 August 2011 1 2 3 Russell C T ve b 1997 Saturn Magnetic Field and Magnetosphere Science 207 4429 407 Bibcode 1980Sci 207 407S doi 10 1126 science 207 4429 407 27 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 April 2007 The Planets Giants Science Channel 8 June 2004 Piazza Enrico Saturn s Moons Cassini Equinox Mission JPL NASA 24 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 June 2010 Munsell Kirk 6 April 2005 The Story of Saturn NASA Jet Propulsion Laboratory California Institute of Technology 16 August 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 July 2007 Melosh H Jay 2011 Planetary Surface Processes Cambridge Planetary Science 13 Cambridge University Press seh 5 ISBN 978 0 521 51418 7 Saturn The Most Beautiful Planet of our solar system Preserve Articles 23 January 2011 20 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 July 2011 Williams David R 16 November 2004 Jupiter Fact Sheet NASA 26 September 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 August 2007 1 2 Fortney Jonathan J Nettelmann Nadine May 2010 The Interior Structure Composition and Evolution of Giant Planets Space Science Reviews 152 1 4 423 447 arXiv 0912 0533 Bibcode 2010SSRv 152 423F doi 10 1007 s11214 009 9582 x 1 2 3 Guillot Tristan ve b 2009 Saturn s Exploration Beyond Cassini Huygens In Dougherty Michele K Esposito Larry W Krimigis Stamatios M eds Saturn from Cassini Huygens Springer Science Business Media B V seh 745 arXiv 0912 2020 Bibcode 2009sfch book 745G doi 10 1007 978 1 4020 9217 6 23 ISBN 978 1 4020 9216 9 Saturn BBC 2000 1 January 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Fortney Jonathan J 2004 Looking into the Giant Planets Science 305 5689 1414 1415 doi 10 1126 science 1101352 PMID 15353790 Saumon D Guillot T July 2004 Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn The Astrophysical Journal 609 2 1170 1180 arXiv astro ph 0403393 Bibcode 2004ApJ 609 1170S doi 10 1086 421257 Faure Gunter Mensing Teresa M 2007 Introduction to planetary science the geological perspective Springer seh 337 ISBN 978 1 4020 5233 0 1 2 3 4 Saturn National Maritime Museum 2015 08 20 23 June 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 July 2007 Structure of Saturn s Interior Windows to the Universe 17 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 de Pater Imke Lissauer Jack J 2010 Planetary Sciences 2nd Cambridge University Press 254 255 ISBN 978 0 521 85371 2 NASA Saturn NASA 2004 29 December 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 July 2007 Kramer Miriam 9 October 2013 Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn Space com Istifade tarixi 27 August 2017 Kaplan Sarah 25 August 2017 It rains solid diamonds on Uranus and Neptune The Washington Post Istifade tarixi 27 August 2017 Saturn Universe Guide Istifade tarixi 29 March 2009 Guillot Tristan 1999 Interiors of Giant Planets Inside and Outside the Solar System Science 286 5437 72 77 Bibcode 1999Sci 286 72G doi 10 1126 science 286 5437 72 PMID 10506563 Courtin R ve b 1967 The Composition of Saturn s Atmosphere at Temperate Northern Latitudes from Voyager IRIS spectra Bulletin of the American Astronomical Society 15 831 Bibcode 1983BAAS 15 831C Cain Fraser 22 January 2009 Atmosphere of Saturn Universe Today 12 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 July 2011 1 2 Guerlet S Fouchet T Bezard B November 2008 Charbonnel C Combes F Samadi R eds Ethane acetylene and propane distribution in Saturn s stratosphere from Cassini CIRS limb observations SF2A 2008 Proceedings of the Annual Meeting of the French Society of Astronomy and Astrophysics 405 Bibcode 2008sf2a conf 405G Martinez Carolina 5 September 2005 Cassini Discovers Saturn s Dynamic Clouds Run Deep NASA 8 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 April 2007 Orton Glenn S September 2009 Ground Based Observational Support for Spacecraft Exploration of the Outer Planets Earth Moon and Planets 105 2 4 143 152 Bibcode 2009EM amp P 105 143O doi 10 1007 s11038 009 9295 x Dougherty Michele K Esposito Larry W Krimigis Stamatios M 2009 Dougherty Michele K Esposito Larry W Krimigis Stamatios M eds Saturn from Cassini Huygens Saturn from Cassini Huygens Springer seh 162 Bibcode 2009sfch book D doi 10 1007 978 1 4020 9217 6 ISBN 978 1 4020 9216 9 Perez Hoyos S Sanchez Laveg A French R G J F Rojas 2005 Saturn s cloud structure and temporal evolution from ten years of Hubble Space Telescope images 1994 2003 Icarus 176 1 155 174 Bibcode 2005Icar 176 155P doi 10 1016 j icarus 2005 01 014 Kidger Mark 1992 The 1990 Great White Spot of Saturn In Moore Patrick ed 1993 Yearbook of Astronomy 1993 Yearbook of Astronomy London W W Norton amp Company 176 215 Bibcode 1992ybas conf M Hamilton Calvin J 1997 Voyager Saturn Science Summary Solarviews 26 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 July 2007 Watanabe Susan 27 March 2007 Saturn s Strange Hexagon NASA 16 January 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 July 2007 1 2 Warm Polar Vortex on Saturn Merrillville Community Planetarium 2007 21 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 July 2007 Godfrey D A 1988 A hexagonal feature around Saturn s North Pole Icarus 76 2 335 Bibcode 1988Icar 76 335G doi 10 1016 0019 1035 88 90075 9 Sanchez Lavega A ve b 1993 Ground based observations of Saturn s north polar SPOT and hexagon Science 260 5106 329 32 Bibcode 1993Sci 260 329S doi 10 1126 science 260 5106 329 PMID 17838249 Overbye Dennis 6 August 2014 Storm Chasing on Saturn New York Times Istifade tarixi 6 August 2014 New images show Saturn s weird hexagon cloud MSNBC 12 December 2009 27 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 September 2011 Godfrey D A 9 March 1990 The Rotation Period of Saturn s Polar Hexagon Science 247 4947 1206 1208 Bibcode 1990Sci 247 1206G doi 10 1126 science 247 4947 1206 PMID 17809277 Baines Kevin H ve b December 2009 Saturn s north polar cyclone and hexagon at depth revealed by Cassini VIMS Planetary and Space Science 57 14 15 1671 1681 Bibcode 2009P amp SS 57 1671B doi 10 1016 j pss 2009 06 026 Ball Philip 19 May 2006 Geometric whirlpools revealed Nature doi 10 1038 news060515 17 Bizarre geometric shapes that appear at the center of swirling vortices in planetary atmospheres might be explained by a simple experiment with a bucket of water but correlating this to Saturn s pattern is by no means certain Aguiar Ana C Barbosa ve b April 2010 A laboratory model of Saturn s North Polar Hexagon Icarus 206 2 755 763 Bibcode 2010Icar 206 755B doi 10 1016 j icarus 2009 10 022 Laboratory experiment of spinning disks in a liquid solution forms vortices around a stable hexagonal pattern similar to that of Saturn s Sanchez Lavega A ve b 8 October 2002 Hubble Space Telescope Observations of the Atmospheric Dynamics in Saturn s South Pole from 1997 to 2002 Bulletin of the American Astronomical Society 34 857 Bibcode 2002DPS 34 1307S Istifade tarixi 6 July 2007 NASA catalog page for image PIA09187 NASA Planetary Photojournal 9 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 May 2007 Huge hurricane rages on Saturn BBC News 10 November 2006 3 August 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 September 2011 NASA Sees into the Eye of a Monster Storm on Saturn NASA 9 November 2006 7 May 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 November 2006 1 2 Nemiroff R Bonnell J eds 13 November 2006 A olu kecid Over the South Pole of Saturn olu kecid Astronomy Picture of the Day NASA Retrieved 1 May 2013 Cassini Image Shows Saturn Draped in a String of Pearls Press reliz Carolina Martinez NASA 10 November 2006 Istifade tarixi 3 March 2013 1 2 McDermott Matthew 2000 Saturn Atmosphere and Magnetosphere Thinkquest Internet Challenge 20 October 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 July 2007 Voyager Saturn s Magnetosphere NASA Jet Propulsion Laboratory 18 October 2010 19 March 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Atkinson Nancy 14 December 2010 Hot Plasma Explosions Inflate Saturn s Magnetic Field Universe Today 1 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 August 2011 Russell Randy 3 June 2003 Saturn Magnetosphere Overview Windows to the Universe 6 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Cain Fraser 26 January 2009 Orbit of Saturn Universe Today 23 January 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Michtchenko T A Ferraz Mello S February 2001 Modeling the 5 2 Mean Motion Resonance in the Jupiter Saturn Planetary System Icarus 149 2 357 374 Bibcode 2001Icar 149 357M doi 10 1006 icar 2000 6539 Jean Meeus Astronomical Algorithms Richmond VA Willmann Bell 1998 Average of the nine extremes on p 273 All are within 0 02 AU of the averages Kaiser M L Desch M D Warwick J W Pearce J B 1980 Voyager Detection of Nonthermal Radio Emission from Saturn Science 209 4462 1238 40 Bibcode 1980Sci 209 1238K doi 10 1126 science 209 4462 1238 hdl 2060 19800013712 PMID 17811197 Benton Julius 2006 Saturn and how to observe it Astronomers observing guides 11th Springer Science amp Business seh 136 ISBN 978 1 85233 887 9 Scientists Find That Saturn s Rotation Period is a Puzzle NASA 28 June 2004 29 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 March 2007 Cain Fraser 30 June 2008 Saturn Universe Today 25 October 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 August 2011 Anderson J D Schubert G 2007 Saturn s gravitational field internal rotation and interior structure Science 317 5843 1384 1387 Bibcode 2007Sci 317 1384A doi 10 1126 science 1144835 PMID 17823351 Enceladus Geysers Mask the Length of Saturn s Day Press reliz NASA Jet Propulsion Laboratory 22 March 2007 7 December 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 March 2007 Gurnett D A ve b 2007 The Variable Rotation Period of the Inner Region of Saturn s Plasma Disc Science 316 5823 442 5 Bibcode 2007Sci 316 442G doi 10 1126 science 1138562 PMID 17379775 Bagenal F 2007 A New Spin on Saturn s Rotation Science 316 5823 380 1 doi 10 1126 science 1142329 PMID 17446379 Hou X Y ve b January 2014 Saturn Trojans a dynamical point of view Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 437 2 1420 1433 Bibcode 2014MNRAS 437 1420H doi 10 1093 mnras stt1974 Solar System Dynamics Planetary Satellite Discovery Circumstances NASA 9 March 2015 Istifade tarixi 26 February 2016 Wall Mike 21 June 2011 Saturn s Ice Queen Moon Helene Shimmers in New Photo Space com 2 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Tiscareno Matthew 17 July 2013 The population of propellers in Saturn s A Ring The Astronomical Journal 135 3 1083 1091 arXiv 0710 4547 Bibcode 2008AJ 135 1083T doi 10 1088 0004 6256 135 3 1083 Brunier Serge 2005 Solar System Voyage Cambridge University Press seh 164 ISBN 978 0 521 80724 1 Jones G H ve b 7 March 2008 The Dust Halo of Saturn s Largest Icy Moon Rhea Science 319 5868 1380 1384 Bibcode 2008Sci 319 1380J doi 10 1126 science 1151524 PMID 18323452 Atkinson Nancy 26 November 2010 Tenuous Oxygen Atmosphere Found Around Saturn s Moon Rhea Universe Today 25 September 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 July 2011 NASA 30 November 2010 Thin air Oxygen atmosphere found on Saturn s moon Rhea ScienceDaily 8 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 July 2011 Ryan Clare 26 November 2010 Cassini reveals oxygen atmosphere of Saturn s moon Rhea UCL Mullard Space Science Laboratory 16 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 July 2011 Saturn s Known Satellites Department of Terrestrial Magnetism 26 September 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 June 2010 Cassini Finds Hydrocarbon Rains May Fill Titan Lakes ScienceDaily 30 January 2009 9 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Voyager Titan NASA Jet Propulsion Laboratory 18 October 2010 26 October 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Evidence of hydrocarbon lakes on Titan MSNBC Associated Press 25 July 2006 5 November 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Hydrocarbon lake finally confirmed on Titan Cosmos Magazine 31 July 2008 1 November 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Lopez Puertas Manuel 6 June 2013 PAH s in Titan s Upper Atmosphere CSIC Istifade tarixi 6 June 2013 Dyches Preston ve b 23 June 2014 Titan s Building Blocks Might Pre date Saturn NASA Istifade tarixi 24 June 2014 Battersby Stephen 26 March 2008 Saturn s moon Enceladus surprisingly comet like New Scientist Istifade tarixi 16 April 2015 NASA 21 April 2008 Could There Be Life On Saturn s Moon Enceladus ScienceDaily 9 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Madrigal Alexis 24 June 2009 Hunt for Life on Saturnian Moon Heats Up Wired Science 4 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Spotts Peter N 28 September 2005 Life beyond Earth Potential solar system sites pop up USA Today 26 July 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2011 Pili Unofre 9 September 2009 Enceladus Saturn s Moon Has Liquid Ocean of Water Scienceray 7 October 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2011 Strongest evidence yet indicates Enceladus hiding saltwater ocean Physorg 22 June 2011 19 October 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Kaufman Marc 22 June 2011 Saturn s moon Enceladus shows evidence of an ocean beneath its surface Washington Post 12 November 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Greicius Tony ve b 22 June 2011 Cassini Captures Ocean Like Spray at Saturn Moon NASA 14 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 September 2011 Chou Felicia Dyches Preston Weaver Donna Villard Ray 13 April 2017 NASA Missions Provide New Insights into Ocean Worlds in Our Solar System NASA Istifade tarixi 20 April 2017 Platt Jane ve b 14 April 2014 NASA Cassini Images May Reveal Birth of a Saturn Moon NASA Istifade tarixi 14 April 2014 Poulet F ve b 2002 The Composition of Saturn s Rings Icarus 160 2 350 Bibcode 2002Icar 160 350P doi 10 1006 icar 2002 6967 Porco Carolyn Questions about Saturn s rings CICLOPS web site Istifade tarixi 18 June 2017 Spahn F ve b 2006 Cassini Dust Measurements at Enceladus and Implications for the Origin of the E Ring PDF Science 311 5766 1416 1418 Bibcode 2006Sci 311 1416S CiteSeerX 10 1 1 466 6748 doi 10 1126 science 1121375 PMID 16527969 Finger like Ring Structures In Saturn s E Ring Produced By Enceladus Geysers CICLOPS web site Icy Tendrils Reaching into Saturn Ring Traced to Their Source CICLOPS web site Press reliz 14 April 2015 The Real Lord of the Rings Science NASA 12 February 2002 19 August 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 February 2018 Esposito Larry W ve b February 2005 Ultraviolet Imaging Spectroscopy Shows an Active Saturnian System Science 307 5713 1251 1255 Bibcode 2005Sci 307 1251E doi 10 1126 science 1105606 PMID 15604361 Cowen Rob 7 November 1999 Largest known planetary ring discovered Science News 22 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 April 2010 Russell Randy 7 June 2004 Saturn Moons and Rings Windows to the Universe 4 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 July 2011 Observing Saturn National Maritime Museum 2015 08 20 22 April 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 July 2007 Sachs A 2 May 1974 Babylonian Observational Astronomy Philosophical Transactions of the Royal Society of London 276 1257 43 50 Bibcode 1974RSPTA 276 43S doi 10 1098 rsta 1974 0008 JSTOR 74273 Cicero De Natura Deorum 1 2 Starry Night Times Imaginova Corp 2006 1 October 2009 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 July 2007 Greek Names of the Planets 2010 04 25 Istifade tarixi 14 July 2012 The Greek name of the planet Saturn is Kronos The Titan Cronus was the father of Zeus while Saturn was the Roman God of agriculture See also the Greek article about the planet 1 2 Corporation Bonnier April 1893 Popular Miscellany Superstitions about Saturn The Popular Science Monthly 862 De Groot Jan Jakob Maria 1912 Religion in China universism a key to the study of Taoism and Confucianism American lectures on the history of religions 10 G P Putnam s Sons seh 300 Istifade tarixi 8 January 2010 Crump Thomas 1992 The Japanese numbers game the use and understanding of numbers in modern Japan Nissan Institute Routledge Japanese studies series Routledge 39 40 ISBN 978 0415056090 Hulbert Homer Bezaleel 1909 The passing of Korea Doubleday Page amp company seh 426 Istifade tarixi 8 January 2010 Cessna Abby 15 November 2009 When Was Saturn Discovered Universe Today 14 February 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2011 1 2 The Magus Book I The Celestial Intelligencer Chapter XXVIII Sacred Text com Istifade tarixi 4 August 2018 1 2 Saturn in Mythology CrystalLinks com Istifade tarixi 5 August 2018 Beyer Catherine 8 March 2017 Planetary Spirit Sigils 01 Spirit of Saturn ThoughtCo com Istifade tarixi 3 August 2018 Meaning and Origin of Zazel FamilyEducation com 2014 Istifade tarixi 3 August 2018 Latin Angel summoned for love invocations Angelic Beings Hafapea com 1998 22 July 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 August 2018 a Solomonic angel of love rituals 1 2 Eastman Jack 1998 Saturn in Binoculars The Denver Astronomical Society 28 July 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 September 2008 Chan Gary 2000 Saturn History Timeline 16 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 July 2007 Cain Fraser 3 July 2008 History of Saturn Universe Today 26 January 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 July 2011 Cain Fraser 7 July 2008 Interesting Facts About Saturn Universe Today 25 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 September 2011 Cain Fraser 27 November 2009 Who Discovered Saturn Universe Today 18 July 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 September 2011 Micek Catherine Saturn History of Discoveries 23 July 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 July 2007 1 2 Barton Samuel G April 1946 The names of the satellites Popular Astronomy 54 cild 122 130 Bibcode 1946PA 54 122B Kuiper Gerard P November 1944 Titan a Satellite with an Atmosphere Astrophysical Journal 100 378 388 Bibcode 1944ApJ 100 378K doi 10 1086 144679 The Pioneer 10 amp 11 Spacecraft Mission Descriptions 30 January 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 July 2007 1 2 Missions to Saturn The Planetary Society 2007 28 July 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 July 2007 Lebreton Jean Pierre ve b December 2005 An overview of the descent and landing of the Huygens probe on Titan Nature 438 7069 758 764 Bibcode 2005Natur 438 758L doi 10 1038 nature04347 PMID 16319826 Astronomers Find Giant Lightning Storm At Saturn ScienceDaily LLC 2007 28 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 July 2007 1 2 Dyches Preston ve b 28 July 2014 Cassini Spacecraft Reveals 101 Geysers and More on Icy Saturn Moon NASA Istifade tarixi 29 July 2014 Pence Michael 9 March 2006 NASA s Cassini Discovers Potential Liquid Water on Enceladus NASA Jet Propulsion Laboratory 11 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 June 2011 Lovett Richard A 31 May 2011 Enceladus named sweetest spot for alien life Nature doi 10 1038 news 2011 337 5 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 June 2011 Kazan Casey 2 June 2011 Saturn s Enceladus Moves to Top of Most Likely to Have Life List The Daily Galaxy 6 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 June 2011 Shiga David 20 September 2007 Faint new ring discovered around Saturn NewScientist com 3 May 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 July 2007 Rincon Paul 14 March 2007 Probe reveals seas on Saturn moon BBC 11 November 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 September 2007 Rincon Paul 10 November 2006 Huge hurricane rages on Saturn BBC 2 September 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 July 2007 Mission overview introduction Cassini Solstice Mission NASA JPL 2010 7 August 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 November 2010 Massive storm at Saturn s north pole 3 News NZ 30 April 2013 Brown Dwayne Cantillo Laurie Dyches Preston 15 September 2017 NASA s Cassini Spacecraft Ends Its Historic Exploration of Saturn NASA Istifade tarixi 15 September 2017 Chang Kenneth 14 September 2017 Cassini Vanishes Into Saturn Its Mission Celebrated and Mourned The New York Times Istifade tarixi 15 September 2017 Saturn s Rings Edge On Classical Astronomy 2013 5 November 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 August 2013 1 2 Schmude Jr Richard W Winter 2003 Saturn in 2002 03 Georgia Journal of Science 61 4 ISSN 0147 9369 Istifade tarixi 29 June 2015 1 2 Tanya Hill ve b 9 May 2014 Bright Saturn will blink out across Australia for an hour anyway The Conversation Istifade tarixi 11 May 2014 Elave oxu RedakteAlexander Arthur Francis O Donel 1980 1962 The Planet Saturn A History of Observation Theory and Discovery Dover ISBN 978 0 486 23927 9 Gore Rick July 1981 Voyager 1 at Saturn Riddles of the Rings National Geographic 160 cild no 1 3 31 ISSN 0027 9358 OCLC 643483454 Lovett L ve b 2006 Saturn A New View Harry N Abrams ISBN 978 0 8109 3090 2 Karttunen H ve b 2007 Fundamental Astronomy 5th Springer ISBN 978 3 540 34143 7 Seidelmann P Kenneth ve b 2007 Report of the IAU IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements 2006 Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 3 155 180 Bibcode 2007CeMDA 98 155S doi 10 1007 s10569 007 9072 y de Pater Imke Lissauer Jack J 2015 Planetary Sciences 2nd updated Cambridge University Press seh 250 ISBN 978 0 521 85371 2 Hemcinin bax Redakte Gunes sistemi portaliGunes sistemi Saturnun halqalari Saturnun peykleri Saturn mifologiya Xarici kecidler RedakteIngilisce Vikianbarda Saturn ile elaqeli mediafayllar var Saturn profile Arxivlesdirilib 2017 08 31 at the Wayback Machine at NASA s Solar System Exploration site Saturn Fact Sheet by NASA Gazetteer of Planetary Nomenclature Saturn USGS Cassini Huygens mission to Saturn Arxivlesdirilib 2018 01 26 at the Wayback Machine by NASA Research News about Saturn General information about Saturn Astronomy Cast Saturn Saturn in Daytime 12 inch telescope Saturn Rev 175 Raw Preview Haese Paul Capturing Saturn Sixty Symbols Brady Haran for the University of Nottingham BBC In Our Time radio programMenbe https az wikipedia org w index php title Saturn planet amp oldid 6075462, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.