fbpx
Wikipedia

Hidrogen

Avqust 03, 2021

1 (yoxdur) ← Hidrogen → helium
-
↑
H
↓
Li
Ümumi
Ad, İşarə, Nömrə Hidrogen, H, 1
Qrup, Dövr, Blok 1,7, 1, s
Xarici görünüşü rəngsiz qaz
Atom kütləsi 1.00795 q/mol
Elektron formulu 1s1
Fiziki xassələr
Halı
Sıxlığı (0 °C, 101.325 kPa)
0.08988 q/L
Ərimə temperaturu -259.14 °C
(14.01 K, −434.45 °F)
Qaynama temperaturu −252.87 °C
(20.28 K, −423.17 °F)
Elektromənfiliyi
Oksidləşmə dərəcəsi
Spektr =
İonlaşma enerjisi kCmol-1

Hidrogen (H) – (Yunanca: ὑδρογόνο ( İdrogono = su hazırlayan, su edən ); D.İ. Mendeleyevin dövri cədvəl sistemində 1-ci elementdir. Nisbi şəraitdə rəngsiz, qoxusuz, qeyri-metal, dadsız, asan yanan, havadan 14.5 dəfə yüngül, suda pis həll olan və H2 molekullarından ibarət qazdır. 1.00794 q/mol-a bərabər olan atom kütləsi ilə bütün elementlər arasında ən yüngül elementdir.

Tarixi


Hidrogen 1766-cı ildə İngilis fiziki və kimyaçısı Henri Kavendiş (1731–1810) tərəfindən kəşf edilmişdir. O, bunu "yanar qaz" adlandırmışdı. 1783-cü ildə suyu sintez edən Antuan-Loran Lavuazye "yanar qaza" hydrogene ("su əmələ gətirən") adını vermişdir. Rus dilində "водород" adını 1824-cü ildə kimyaçı M.F.Soloyov (1785–1856) təklif etmişdir.

Hidrogen elementlərin dövri sistemində

Hidrogen kimyəvi elementlərin dövri sisteminin həm IA, həm də VIIA əsas yarımqrupunda yerləşir. Silisium və Bordan başqa digər qeyri metallarla +1 oksidləşmə dərəcəsi göstərdiyi üçün IA, Metallar, silisium və borla birləşmələrdə isə −1 oksidləşmə dərəcəsi göstərdiyi üçün VIIA yarımqrupunda yerləşir. Hidrogenin metallarla birləşmələri bərk, qeyri metallarla birşəmələri isə qaz halındadır.

Hidrogenin mövcudluğu

Hidrogen spektri testi

Bioelement orqanizmlərin qurulmasında və onların həyat fəaliyyətinin təmin olunmasında iştirak edən üzvi birləşmələrin (vitaminlər, hormonlar, fermentlər, aminturşular, zülallar, yağlar, karbohidratlar) struktur vahididir. Yer səthində su və hava da daxil olmaqla hidrogenin payına 1% kütlə düşür.

Hidrogen oksigen ilə birləşərək su əmələ gətirir. Suyun bitkilərin və mikroorqanizmlərin həyatında böyük rolu var.

Bitkinin kütləsinin 6,3 %-i hidrogendən ibarətdir.

Bitkilərin 70–80 %-i sudan ibarətdir. Su biokimyəvi reaksiyalar üçün mühit olub fotosintezdə iştirak edir, sitoplazmaların kolloidlərinin strukturunu təmin edir, fermentlərin və hüceyrə membranlarının və orqanoidlərin struktur zülallarının konformasiyasını və funksional aktivliyini müəyyən edir. Hüceyrələrin su ilə doyması dartılma ilə onların inkişafını təmin edir, toxumalara elastiklik verir və bitkinin orqanlarını fəzada istiqamətləndirir.

Su bitkilərin kökləri tərəfindən (başlıca olaraq kök telləri sahəsində) udulur, mərkəzi silindrin damarlarına daxil olur və sonra oduncağın – bitkilərin keçirici damarları ilə hərəkət edir. Su axını ilə onda həll olmuş qida maddələri də nəql olunur. Yarpaq səthinə çatan suyun az bir hissəsi yarpaq hüceyrələrinin böyüməsində və metobolizmində iştirak edir, çox hissəsi isə (90%-ə qədəri) buxarlanma və quttasiya zamanı atmosferə ayrılır. Quttasiya yarpaqların kənarlarında və çıxıntılarında yerləşən su axarları – qitatonlardan bitkilərdə su çox olduqda kök təzyiqinin təsiri ilə maye damcılarının tökülməsidir. Müəyyən qədər su bitkinin özü tərəfindən nəfəsalma prosesində əmələ gələ bilər. Keçirici sistemin damarlarını dolduran su vahid hidrostatik sistemdir. Molekulları böyük ilişmə qüvvəsinə malik olan su 10 metrdən yuxarı qalxır. Suyun bitkilərdə hərəkət sürəti xarici faktorlardan (temperatur və havanın nəmliyi, şüalanma, torpağın nəmliyi və duzluluğu və s.), həmçinin bitkinin özünün xüsusiyyətlərindən (yarpaq səthinin ölçülərindən, kök sisteminin uzunluğundan) asılıdır. İynəyarpaqlılarda o, 0,5-dən 1 sm/saata qədər, enli yarpaqlılarda isə saatda 40 sm və daha çox olur. Sutka ərzində bu sürət dəyişir və gündüz daha böyük olur.

Bitkilərin suyu istifadə miqyasları olduqca böyükdür. Belə ki, qarğıdalı sutkada 800 qram, kələm 1000 qram, tozağacı isə 60 litrdən çox su istifadə edir.

Yalnız vegetasiya dövründə qarğıdalı bitkisi 200 kq, 1 hektarda əkilmiş taxıl 2-dən 3 tona qədər, 35 illik alma ağacı 26 tona qədər su buxarlandırır.

Əksər bakteriyaların həyat fəaliyyəti su mühitində baş verir. Torpaqda hidrogen bakteriyaları geniş yayılmışdır ki, onlar torpağın mikroorqanizmləri vasitəsi ilə üzvi qalıqların anaerob (oksigensiz) parçalanması zamanı daima əmələ gələn hidrogeni oksidləşdirirlər:

2H2 + O2 → 2H2O + Q

Meduzaların bədəninin 95–98%-ə qədəri, məməlilərin bədəninin 60–70%-ə qədəri, həşəratların bədəninin 45–65%-i sudan ibarətdir. İnsan bədənində suyun miqdarı 60%-ə yaxın olur ki, onun da 40%-i hüceyrə daxilində, 16%-i hüceyrələr arası mayedə, 4,5%-i isə damar daxilində olur.

Su onda həll olan mineral maddələrlə su-duz mübadiləsinə — suyun və duzların mənimsənilməsi, sorulması və ayrılması ümumi proseslərinə daxil olur. Su-duz mübadiləsi osmotik qatılığın, ion tərkibinin, turşu-qələvi tarazlığının və orqanizmin daxili mühitində mayenin həcminin sabit qalmasını təmin edir. Toxumalarda fiziki-kimyəvi proseslərin xarakterini Na+, K+, Ca2+, Mg2+, Cl-, SO42-, HCO3- və s. ionlar, həmçinin mikroelementlər müəyyən edir.

Elektrolitlərin sorulması bağırsaqlarda, şirin suda yaşayan heyvanlarda, həmçinin dəri örtüyündə və ya ağız boşluğunda və ifrazat dəliyində baş verir, duzların qana daxil olmasını təmin edir. Qan və ya limfa ilə o, orqanizmin hüceyrələrinə daşınır. Tərkibinə görə hüceyrə daxili və hüceyrə xarici mayelər kəskin fərqlənirlər. Hüceyrələrin daxilində K+, Mg2+ və fosfatlar, hüceyrə xarici mayedə isə Na+, Ca2+, Cl- üstünlük təşkil edir. İon asimmetriyası plazmatik membranın fəaliyyəti və bir çox ionların hüceyrənin kimyəvi komponentləri ilə əlaqələnməsi hesabına təmin olunur.

Hüceyrə daxilində də ionlar qeyri-bərabər paylanmışdır: nüvədə Na+ sitoplazmada olduğundan çox, Ca2+ isə mitoxondridlərdə çox olur.

Məlumat üçün bildirək ki, aclıqdan insan öz kütləsinin 50%-ni itirərsə sağ qala bilər. Susuzlaşma nəticəsində insan bədənindəki suyun 15–20%-ni itirdikdə ölür.

Bəzi heyvanlar bir neçə həftə susuz yaşaya bilirlər. Belə ki, onlar maddələr mübadiləsi prosesində metobolik su əmələ gətirirlər. Məsələn, dəvələrdə su piylərin oksidləşməsi prosesində əmələ gəlir. Metobolik oksidləşmə zamanı 100 qram piydən 107 ml su əmələ gəlir.

Hidrogenin ən geniş yayılmış birləşməsi olan su həyat və sağlamlıq deməkdir.

Təbiətdə tapılması

Hidrogen təbiətdə geniş yayılmış elementlərdəndir. Yer qabığında (atmosfer, biosfer və hidrosferdə) olan elementlərin ümumi kütləsinin ~0,88%-i hidrogenin payına düşür. Suyun kütləsinin ~11,1%-ni hidrogen təşkil edir. Bütün üzvi birləşmələrin tərkibində hidrogen elementi var. Hidrogen kainatda ən çox yayılmış elementdir. Günəş və digər ulduzlar əsasən hidrogendən elementindən ibarətdir.


Xassələri

Adi şəraitdə hidrogen rəngsiz, dadsız və iysiz qazdır. Maye hidrogen rəngsiz, bərk hidrogen isə qaraoxşar kütlədir.Hidrogen mayelərdə çox zəif həll olur. Məsələn, 1l suda (20oC və 1 atm.təzyiqdə) cəmi 0,0182mq hidrogen həll olur. O spirtlərdə, efirlərdəı, benzolda, xloroformda və s-də həmçinin, pis həll olur. Bir sıra metallar yüksək temperaturda hidrogeni yaxşı həll edir. temperaturun artması ilə hidrogenin metallarda həll olması dahada artır. hidrogen molekulu yüksək davamlılığa və kiçik polyarlaşma qabiliyyətinə malikdir. Bundan başqa hidrogen üçün kiçik ölçü və kiçik kütlə, lakin böyük mütəhərriklik xarakterikdir. Bütün bunların nəticəsində hidrogen çox aşağı ərimə (-257,3oC) və qaynama (-252,80C) temperaturuna malikdir. Bu cəhətdə o birinciliyi yalnız heliuma verir. Hidrogenin istiliyi keçirmə qabiliyyəti bütün qazlara nisbətən üstündür. Onun istilik keçirməsi havadan 7 dəfə artıqdır. Bu onun xüsusi istilik tutumunun yüksək olmasından irəli gəlir. Qazlar qarışığında və ya kiçik məsamələri keçməkdə hidrogenin diffuziya sürəti də bütün qazlara nisbətən üstündür. Bu isə onun yüngüllüyü ilə əlaqədardır.

Yanma xassələri

Hidrogen adi şəraitdə kimyəvi cəhətdən aktiv deyil. 1 mol H2 molekulunun atomlara parçalanması üçün 420kC enerji tələb olunur. Hidrogen qızdırıldıqda onun molekullarının müəyyən hissəsi aktivləşir və bu qalan hissənin sürətlə aktivləşməsinə səbəb olur. Deməli, hidrogenin aktivləşməsi zəncirvari reaksiya üzrə baş verir. Hidrogen ilə oksigen qazları qarışığına qığılcım verdikdə reaksiyanın partlayışla getməsi bunu sübut edir.

  • 2H2 + O2 → 2H2O

İki həcm hidrogen və bir həcm oksigen qazları qarışığı guruldayıcı qaz adlanır.

Birləşmələri

Hidrogen molekulu davamlı olduğundan, nisbətən az aktivdir və adi şəraitdə yalnız flüor ilə qarşılıqlı təsirə girir. Digər elementlər ilə yalnız qızdırıldıqda reaksiyaya daxil olur. Atom quruluşuna görə hidrogen bütün elementlərin ən sadəsi olmasına baxmayaraq, daha çox müxtəlif birləşmələr əmələ gətirən elementlərdən biridir. Hidrogenin "təsirsiz" qazlar müstəsna olmaqla, bütün elementlər ilə birləşmələri məlumdur. Hidrogen, həmçinin , təbii birləşmələri zəngin olan elementlərdən biridir. O planetimizdə gil, daş kömür, neft kimi çox geniş yayılmış maddələrin tərkibinə daxildir. Hidrogen həmçinin canlı aləmi təşkil edən müxtəlif üzvi birləşmələrin əsas tərkib hissələrindən biridir.

İzotopları

Hidrogen elementinin üç izotopu var: 1H,2H və 3H. Bunlardan əlavə yüksək qeyri-sabit nüvəli izotoplar (4H və 7H) da vardır. Amma onlar Təbiətdə mövcut olmayıb, yalnız labaratoriyalarda alınmışdır.

  • 1H — (Protium), ən geniş yayilan hidrogen izotopudur (~99.98%). Nüvəsində 1 proton var. Neytronu yoxdur.
  • 2H (və ya 2D) — (Deyterium). Nüvəsindəsində 1 proton və 1 neytron var. İndi olan deyteriumun hamısı əsasən "Böyük Partlayış"-dan sonra yarandığı ehtiva olunur. Deuterium radioaktiv deyil, özündə ciddi bir toksikliyə malik təhlükəni əks etdirmir. Təbiətdə cüzi miqdarda "ağır su" vardır. "Ağır su" suyun tərkibindəki protiumun deyteriumla əvəz olunmasından alinir. Deyterium və onun birləşmələrindən kimyəvi reaksiyalarda radioaktiv olmayan etiketlərdə və 1H-NMR spektroskopiyasında həlledici olaraq istifadə olunur.
  • 3H (və ya 3T) — (Tritium) Nüvəsində 1 proton və 2 neytron var.

Alınması

Sənayedə

  • Karbohidrogenlərin termiki parçalanmasına əsaslanır. Məsələn, karbohidrogenlərin ən sadə nümayəndəsi olan metan 1000oC-yə qədər qızdırıldıqda karbona və hidrogenə parçalanır:
 
zahid
 
  • Elektroliz üsulu ilə alınır::
 
 

Təmiz hidrogen və ya çirkli?

Yaşıl enerjinin necəsə utilləşmə məsələsi ilə hidrogen energetikası problemi də əlaqədardır. Əslində, əgər enerjinin generasiyası zamanı saxlama sistemini inkişaf etdirərək, karbohidrogenlərin yandırılmasından imtina etmək mümkün olsa da, nəqliyyat ilə belə fənd bir o qədər də keçmir. Misallar üçün İlon Maskın yaradıcılığına müraciət etmək lazım deyil: maraqlanan vətəndaşlar aşkar etdilər ki, Moskva hökumətinin trolleybuslar əvəzinə tətbiq etdikləri elektrobuslarda dizel mühərriki də var – akkumuluyatorun enerjisi soyuq havada hərəkət və salonun qızdırılması üçün yetərli olmur. Elektrik enerjisinin müxtəlif növ yük maşınlarını, xüsusən də uzaq məsafəyə işləyən yük maşınlarını, həmçinin kənd təsrrüfatı texnikasını qidalandırmaq gücündə olması mütəxəssislərdə ciddi şübhələr yaradır. Odur ki, ağıllı alternativ enerjinin daha qatı formalarının istifadəsi hesab olunur: kimyəvi aktiv birləşmələr şəklində (yeri gəlmişkən, kriotoplayıcıların inkişafı göstərir ki, üçüncü yol da var – maye havanın enerjisindən istifadə). Və eləki söhbət yaşıl kimyəvi yanacaqdan gedir, ekspertin baxışları suyun elektrolizi ilə alınan hidrogenə yönəlir. Onun karbohidrogenlərə nisbətən üstünlüyü sözsüzdür: hidrogen yandıqda su əmələ gəlir, zərərli tüstü qazları yox. Lakin, hidrogenin də poblemləri var ki, on illiklərlə onları həll etmək mümkün olmur – partlayış təhlükəliliyi, toplayıcıların böyük çəkisi, həmçinin hidrogenin oksidləşməsi ilə elektrik enerjisinin alındığı yanacaq elementlərinin şıltaqlığı və yüksək qiyməti. Hidrogen energetikası probleminə dəfələrlə yanaşma hələlik yaxşı həllər verməyib: hidrogen nəqliyyatının nümayiş nümunələrindən irəli gedilməyib, bununla belə, Cənubi Koreya hidrogen nəqliyyatı və onlar üçün yanacaq elementlərini istehsal etmə işində lider olmağı planlaşdırır. Odur ki, daha az müqavimətli yol ilə getmək ideyası yaranır: yeraltı yanacaqları sintetik yanacaqlar ilə əvəz etmək və onu eyni avtomaşınlara və eyni yanacaq doldurma məntəqəsində doldurmaq. Onun sintezi üçün yaşıl hidrogen suyun elektrozlizi ilə alınır, karbon qazı tullantı, istilik və ya bərpa olunan elektrik ilə yığılır, sonra onlar birləşdirilərək ya metan, ya metanol, ya dimetil efiri, ya da hansısa yanar maye almaq olar. Rusiya qazçılarının yuxarıda qeyd olunan təklifləri nəzərə alınmaqla yeraltı metandan yaşıl hidrogen almaqda belə variant yox sayılmır ki, sonra bu hidrogen yenidən metana çevriləcək, amma artıq yaşıl metana. Bu, absurd teatrındakı səhnə kimi görünür, lakin belə teatr bir neçə il sonra bizim həyatımızın reallığı ola bilər. Səbəb ondadır ki, nəqliyyat üçün əsas hərəkətverici kimi daxili yanma mühərrikini saxlamaqla mövcud yanacaq infirastrukturuna qoyulmuş onlarla trilyon dollarları xilas etmək olacaq. Beləliklə, yaşıl hidrogen və ondan sintez olunmuş yanacaqlar vasitəsi ilə hidrogen energetikası tətbiqi iqtisadiyyat üçün şübhəsiz xeyir hesab olunur. Maraqlıdır ki, karbon qazının yaşıl metan üçün toplanması onun zərərli yeraltı metanın yanmasından əmələ gəldiyi fabrikdə aparılması ilə istilikxana qazının utilləşməsinə görə bonuslar almaq olar. Bəli, qatı karbon qazını burada, onun əmələ gəlmə mənbəyində yığmaq atmosferdən az - az yığmağa nisbətdə daha əlverişlidir. Əgər göründüyü kimi hidrogenin bu və ya digər şəkildə mühərrik yanacağı kimi istifadəsinə pis olmayan texniki həllər mövcuddursa, xüsusən mövcud infrastruktur istifadə edildikdə, elektrik nəqliyyatı üçün bu gələcəyin işidir. Çətin olmayan hesablamalar göstərir: elə ki, elektrik nəqliyyatının payı hansısa minimumu keçir, energetiklərdə daha güclü baş ağrısı yaranır, nəinki yaşıl elektrostansiyaların qovşağa qoşulmasından. Əslində, ehtimal edilir ki, elektromobilin akkumuluyatoru şəhər yükləmə məntəqələrində bir neçə dəqiqəyə yüklənəcək: əks halda növbə yaranacaq. “Tesla” seriyalı elektromobillərdə akkumulyator təxminən 75 kVt.s enerji saxlayır. Onun 10 dəqiqəyə dolması üçün qovşaq dispetçeri 450 kVt gücündə ehtiyyata malik olmalıdır. 450 kVt güc nədir? Bu, müasir normativlərə görə o limitdir ki, Mosenerji satış hardasa yüzə yaxın məhlədən ibarət Moskva ətrafı bağ qəsəbəsini ayırır. Doldurma məntəqələrinin tikilməsi, meqavatlıq kabellərin çəkilişi iri şəhərlərin daxilində tamamilə yerinə yetirilməyən məsələ kimi görünür, ən azı, elektrik qovşaqları texnologiyalarında inqilab baş verənə və ifrat keçirici texnologiyaların tətbiqinə qədər. Problemin maraqlı həlli elektrik enerjisinin böyük məsafəyə naqilsiz ötürülməsi layihəsi ilə əlaqədardır. Belə texnologiyalar artıq var, amma onlar başlıca olaraq mobil qurğuların ləvazimatlarına yükləmək üçün istifadə olunur, məsələn aypədin stilusu. Elektrik nəqliyyatının yaxşı işi üçün isə böyük gücləri təxminən metr məsafədən vermək lazımdır: avtomobil yolunun altından çəkilmiş kabeldən avtomobilin mühərrikinə qədər. Əgər belə texnologiyalar təkcə yaranmaq yox, həm də həyata keçirilsə, onda həqiqətən həqiqi çoxplanlı inqilab alınar: avtoyolda elektromobil qovşaqdan qidalanacaq, avtoyolun altındakı kabel elektrik ötürmə xətti olacaq, ola bilsin ki, maye azot boru kəməri olacaq. Belə həll nə vaxtsa, olacağını hələlik heç kim bilmir; bu, qlobal energetik transformasiyanın inkişafı gedişində aydınlaşacaq.

  Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz.
Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.
Bu məqalə sonuncu dəfə 14 gün əvvəl Shihab1729 tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

İstinadlar

1.Химия и жизнь. 2021, №1. 2.NKPİ.az.saytı 2021-05-06


Laboratoriyada

 
 
 
 
 
 

Mənbə

  • Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya", Maarif, 1975.
  • Кузьменко Н. Е., Еремин В. В., Попков В. А. Начала химии. Современный курс для поступающих в вузы: Учебное пособие для вузов. — М.: Издательство "Экзамен", 2005.
  • Учебный справочник школьника. Учебное издание. — М.: Дрофа, 2001.
  • Дигонский С. В., Тен В. В. Неизвестный водород. — СПб: Наука, 2006. ISBN 5-02-025114-3
  Vikianbarda Hidrogen ilə əlaqəli mediafayllar var.
   Kimyəvi element haqqında olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.


Avqust 03, 2021
hidrogen, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, yoxdur, helium, dövri, cədvəlümumiad, işarə, nömrə, 1qrup, dövr, blok, sxarici, görünüşü, rəngsiz, qazatom, kütləsi, 00795, molel. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin 1 yoxdur Hidrogen helium H Li dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre Hidrogen H 1Qrup Dovr Blok 1 7 1 sXarici gorunusu rengsiz qazAtom kutlesi 1 00795 q molElektron formulu 1s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 0 08988 q LErime temperaturu 259 14 C 14 01 K 434 45 F Qaynama temperaturu 252 87 C 20 28 K 423 17 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1Hidrogen H Yunanca ὑdrogono Idrogono su hazirlayan su eden D I Mendeleyevin dovri cedvel sisteminde 1 ci elementdir Nisbi seraitde rengsiz qoxusuz qeyri metal dadsiz asan yanan havadan 14 5 defe yungul suda pis hell olan ve H2 molekullarindan ibaret qazdir 1 00794 q mol a beraber olan atom kutlesi ile butun elementler arasinda en yungul elementdir Mundericat 1 Tarixi 2 Hidrogen elementlerin dovri sisteminde 3 Hidrogenin movcudlugu 4 Tebietde tapilmasi 5 Xasseleri 5 1 Yanma xasseleri 6 Birlesmeleri 7 Izotoplari 8 Alinmasi 8 1 Senayede 8 2 Temiz hidrogen ve ya cirkli 9 Istinadlar 9 1 Laboratoriyada 10 MenbeTarixi RedakteHidrogen 1766 ci ilde Ingilis fiziki ve kimyacisi Henri Kavendis 1731 1810 terefinden kesf edilmisdir O bunu yanar qaz adlandirmisdi 1783 cu ilde suyu sintez eden Antuan Loran Lavuazye yanar qaza hydrogene su emele getiren adini vermisdir Rus dilinde vodorod adini 1824 cu ilde kimyaci M F Soloyov 1785 1856 teklif etmisdir Hidrogen elementlerin dovri sisteminde RedakteHidrogen kimyevi elementlerin dovri sisteminin hem IA hem de VIIA esas yarimqrupunda yerlesir Silisium ve Bordan basqa diger qeyri metallarla 1 oksidlesme derecesi gosterdiyi ucun IA Metallar silisium ve borla birlesmelerde ise 1 oksidlesme derecesi gosterdiyi ucun VIIA yarimqrupunda yerlesir Hidrogenin metallarla birlesmeleri berk qeyri metallarla birsemeleri ise qaz halindadir Hidrogenin movcudlugu Redakte Mediani oxut Hidrogen spektri testi Bioelement orqanizmlerin qurulmasinda ve onlarin heyat fealiyyetinin temin olunmasinda istirak eden uzvi birlesmelerin vitaminler hormonlar fermentler amintursular zulallar yaglar karbohidratlar struktur vahididir Yer sethinde su ve hava da daxil olmaqla hidrogenin payina 1 kutle dusur Hidrogen oksigen ile birleserek su emele getirir Suyun bitkilerin ve mikroorqanizmlerin heyatinda boyuk rolu var Bitkinin kutlesinin 6 3 i hidrogenden ibaretdir Bitkilerin 70 80 i sudan ibaretdir Su biokimyevi reaksiyalar ucun muhit olub fotosintezde istirak edir sitoplazmalarin kolloidlerinin strukturunu temin edir fermentlerin ve huceyre membranlarinin ve orqanoidlerin struktur zulallarinin konformasiyasini ve funksional aktivliyini mueyyen edir Huceyrelerin su ile doymasi dartilma ile onlarin inkisafini temin edir toxumalara elastiklik verir ve bitkinin orqanlarini fezada istiqametlendirir Su bitkilerin kokleri terefinden baslica olaraq kok telleri sahesinde udulur merkezi silindrin damarlarina daxil olur ve sonra oduncagin bitkilerin kecirici damarlari ile hereket edir Su axini ile onda hell olmus qida maddeleri de neql olunur Yarpaq sethine catan suyun az bir hissesi yarpaq huceyrelerinin boyumesinde ve metobolizminde istirak edir cox hissesi ise 90 e qederi buxarlanma ve quttasiya zamani atmosfere ayrilir Quttasiya yarpaqlarin kenarlarinda ve cixintilarinda yerlesen su axarlari qitatonlardan bitkilerde su cox olduqda kok tezyiqinin tesiri ile maye damcilarinin tokulmesidir Mueyyen qeder su bitkinin ozu terefinden nefesalma prosesinde emele gele biler Kecirici sistemin damarlarini dolduran su vahid hidrostatik sistemdir Molekullari boyuk ilisme quvvesine malik olan su 10 metrden yuxari qalxir Suyun bitkilerde hereket sureti xarici faktorlardan temperatur ve havanin nemliyi sualanma torpagin nemliyi ve duzlulugu ve s hemcinin bitkinin ozunun xususiyyetlerinden yarpaq sethinin olculerinden kok sisteminin uzunlugundan asilidir Iyneyarpaqlilarda o 0 5 den 1 sm saata qeder enli yarpaqlilarda ise saatda 40 sm ve daha cox olur Sutka erzinde bu suret deyisir ve gunduz daha boyuk olur Bitkilerin suyu istifade miqyaslari olduqca boyukdur Bele ki qargidali sutkada 800 qram kelem 1000 qram tozagaci ise 60 litrden cox su istifade edir Yalniz vegetasiya dovrunde qargidali bitkisi 200 kq 1 hektarda ekilmis taxil 2 den 3 tona qeder 35 illik alma agaci 26 tona qeder su buxarlandirir Ekser bakteriyalarin heyat fealiyyeti su muhitinde bas verir Torpaqda hidrogen bakteriyalari genis yayilmisdir ki onlar torpagin mikroorqanizmleri vasitesi ile uzvi qaliqlarin anaerob oksigensiz parcalanmasi zamani daima emele gelen hidrogeni oksidlesdirirler 2H2 O2 2H2O QMeduzalarin bedeninin 95 98 e qederi memelilerin bedeninin 60 70 e qederi heseratlarin bedeninin 45 65 i sudan ibaretdir Insan bedeninde suyun miqdari 60 e yaxin olur ki onun da 40 i huceyre daxilinde 16 i huceyreler arasi mayede 4 5 i ise damar daxilinde olur Su onda hell olan mineral maddelerle su duz mubadilesine suyun ve duzlarin menimsenilmesi sorulmasi ve ayrilmasi umumi proseslerine daxil olur Su duz mubadilesi osmotik qatiligin ion terkibinin tursu qelevi tarazliginin ve orqanizmin daxili muhitinde mayenin hecminin sabit qalmasini temin edir Toxumalarda fiziki kimyevi proseslerin xarakterini Na K Ca2 Mg2 Cl SO42 HCO3 ve s ionlar hemcinin mikroelementler mueyyen edir Elektrolitlerin sorulmasi bagirsaqlarda sirin suda yasayan heyvanlarda hemcinin deri ortuyunde ve ya agiz boslugunda ve ifrazat deliyinde bas verir duzlarin qana daxil olmasini temin edir Qan ve ya limfa ile o orqanizmin huceyrelerine dasinir Terkibine gore huceyre daxili ve huceyre xarici mayeler keskin ferqlenirler Huceyrelerin daxilinde K Mg2 ve fosfatlar huceyre xarici mayede ise Na Ca2 Cl ustunluk teskil edir Ion asimmetriyasi plazmatik membranin fealiyyeti ve bir cox ionlarin huceyrenin kimyevi komponentleri ile elaqelenmesi hesabina temin olunur Huceyre daxilinde de ionlar qeyri beraber paylanmisdir nuvede Na sitoplazmada oldugundan cox Ca2 ise mitoxondridlerde cox olur Melumat ucun bildirek ki acliqdan insan oz kutlesinin 50 ni itirerse sag qala biler Susuzlasma neticesinde insan bedenindeki suyun 15 20 ni itirdikde olur Bezi heyvanlar bir nece hefte susuz yasaya bilirler Bele ki onlar maddeler mubadilesi prosesinde metobolik su emele getirirler Meselen develerde su piylerin oksidlesmesi prosesinde emele gelir Metobolik oksidlesme zamani 100 qram piyden 107 ml su emele gelir Hidrogenin en genis yayilmis birlesmesi olan su heyat ve saglamliq demekdir Tebietde tapilmasi RedakteHidrogen tebietde genis yayilmis elementlerdendir Yer qabiginda atmosfer biosfer ve hidrosferde olan elementlerin umumi kutlesinin 0 88 i hidrogenin payina dusur Suyun kutlesinin 11 1 ni hidrogen teskil edir Butun uzvi birlesmelerin terkibinde hidrogen elementi var Hidrogen kainatda en cox yayilmis elementdir Gunes ve diger ulduzlar esasen hidrogenden elementinden ibaretdir Xasseleri RedakteAdi seraitde hidrogen rengsiz dadsiz ve iysiz qazdir Maye hidrogen rengsiz berk hidrogen ise qaraoxsar kutledir Hidrogen mayelerde cox zeif hell olur Meselen 1l suda 20oC ve 1 atm tezyiqde cemi 0 0182mq hidrogen hell olur O spirtlerde efirlerdei benzolda xloroformda ve s de hemcinin pis hell olur Bir sira metallar yuksek temperaturda hidrogeni yaxsi hell edir temperaturun artmasi ile hidrogenin metallarda hell olmasi dahada artir hidrogen molekulu yuksek davamliliga ve kicik polyarlasma qabiliyyetine malikdir Bundan basqa hidrogen ucun kicik olcu ve kicik kutle lakin boyuk muteherriklik xarakterikdir Butun bunlarin neticesinde hidrogen cox asagi erime 257 3oC ve qaynama 252 80C temperaturuna malikdir Bu cehetde o birinciliyi yalniz heliuma verir Hidrogenin istiliyi kecirme qabiliyyeti butun qazlara nisbeten ustundur Onun istilik kecirmesi havadan 7 defe artiqdir Bu onun xususi istilik tutumunun yuksek olmasindan ireli gelir Qazlar qarisiginda ve ya kicik mesameleri kecmekde hidrogenin diffuziya sureti de butun qazlara nisbeten ustundur Bu ise onun yungulluyu ile elaqedardir Yanma xasseleri Redakte Hidrogen adi seraitde kimyevi cehetden aktiv deyil 1 mol H2 molekulunun atomlara parcalanmasi ucun 420kC enerji teleb olunur Hidrogen qizdirildiqda onun molekullarinin mueyyen hissesi aktivlesir ve bu qalan hissenin suretle aktivlesmesine sebeb olur Demeli hidrogenin aktivlesmesi zencirvari reaksiya uzre bas verir Hidrogen ile oksigen qazlari qarisigina qigilcim verdikde reaksiyanin partlayisla getmesi bunu subut edir 2H2 O2 2H2OIki hecm hidrogen ve bir hecm oksigen qazlari qarisigi guruldayici qaz adlanir Birlesmeleri RedakteHidrogen molekulu davamli oldugundan nisbeten az aktivdir ve adi seraitde yalniz fluor ile qarsiliqli tesire girir Diger elementler ile yalniz qizdirildiqda reaksiyaya daxil olur Atom qurulusuna gore hidrogen butun elementlerin en sadesi olmasina baxmayaraq daha cox muxtelif birlesmeler emele getiren elementlerden biridir Hidrogenin tesirsiz qazlar mustesna olmaqla butun elementler ile birlesmeleri melumdur Hidrogen hemcinin tebii birlesmeleri zengin olan elementlerden biridir O planetimizde gil das komur neft kimi cox genis yayilmis maddelerin terkibine daxildir Hidrogen hemcinin canli alemi teskil eden muxtelif uzvi birlesmelerin esas terkib hisselerinden biridir Izotoplari RedakteHidrogen elementinin uc izotopu var 1H 2H ve 3H Bunlardan elave yuksek qeyri sabit nuveli izotoplar 4H ve 7H da vardir Amma onlar Tebietde movcut olmayib yalniz labaratoriyalarda alinmisdir 1H Protium en genis yayilan hidrogen izotopudur 99 98 Nuvesinde 1 proton var Neytronu yoxdur 2H ve ya 2D Deyterium Nuvesindesinde 1 proton ve 1 neytron var Indi olan deyteriumun hamisi esasen Boyuk Partlayis dan sonra yarandigi ehtiva olunur Deuterium radioaktiv deyil ozunde ciddi bir toksikliye malik tehlukeni eks etdirmir Tebietde cuzi miqdarda agir su vardir Agir su suyun terkibindeki protiumun deyteriumla evez olunmasindan alinir Deyterium ve onun birlesmelerinden kimyevi reaksiyalarda radioaktiv olmayan etiketlerde ve 1H NMR spektroskopiyasinda helledici olaraq istifade olunur 3H ve ya 3T Tritium Nuvesinde 1 proton ve 2 neytron var Alinmasi RedakteSenayede Redakte Karbohidrogenlerin termiki parcalanmasina esaslanir Meselen karbohidrogenlerin en sade numayendesi olan metan 1000oC ye qeder qizdirildiqda karbona ve hidrogene parcalanir C H 4 H 2 O C O 3 H 2 displaystyle mathsf CH 4 H 2 O rightleftarrows CO 3H 2 zahid dd H 2 O C C O H 2 displaystyle mathsf H 2 O C rightleftarrows CO uparrow H 2 uparrow dd Elektroliz usulu ile alinir 2 N a C l 2 H 2 O 2 N a O H C l 2 H 2 displaystyle mathsf 2NaCl 2H 2 O xrightarrow 2NaOH Cl 2 uparrow H 2 uparrow dd 2 H 2 O 4 e 2 H 2 O 2 displaystyle ce 2H2O gt 4e 2H2 O2 dd Temiz hidrogen ve ya cirkli Redakte Yasil enerjinin necese utillesme meselesi ile hidrogen energetikasi problemi de elaqedardir Eslinde eger enerjinin generasiyasi zamani saxlama sistemini inkisaf etdirerek karbohidrogenlerin yandirilmasindan imtina etmek mumkun olsa da neqliyyat ile bele fend bir o qeder de kecmir Misallar ucun Ilon Maskin yaradiciligina muraciet etmek lazim deyil maraqlanan vetendaslar askar etdiler ki Moskva hokumetinin trolleybuslar evezine tetbiq etdikleri elektrobuslarda dizel muherriki de var akkumuluyatorun enerjisi soyuq havada hereket ve salonun qizdirilmasi ucun yeterli olmur Elektrik enerjisinin muxtelif nov yuk masinlarini xususen de uzaq mesafeye isleyen yuk masinlarini hemcinin kend tesrrufati texnikasini qidalandirmaq gucunde olmasi mutexessislerde ciddi subheler yaradir Odur ki agilli alternativ enerjinin daha qati formalarinin istifadesi hesab olunur kimyevi aktiv birlesmeler seklinde yeri gelmisken kriotoplayicilarin inkisafi gosterir ki ucuncu yol da var maye havanin enerjisinden istifade Ve eleki sohbet yasil kimyevi yanacaqdan gedir ekspertin baxislari suyun elektrolizi ile alinan hidrogene yonelir Onun karbohidrogenlere nisbeten ustunluyu sozsuzdur hidrogen yandiqda su emele gelir zererli tustu qazlari yox Lakin hidrogenin de poblemleri var ki on illiklerle onlari hell etmek mumkun olmur partlayis tehlukeliliyi toplayicilarin boyuk cekisi hemcinin hidrogenin oksidlesmesi ile elektrik enerjisinin alindigi yanacaq elementlerinin siltaqligi ve yuksek qiymeti Hidrogen energetikasi problemine defelerle yanasma helelik yaxsi heller vermeyib hidrogen neqliyyatinin numayis numunelerinden ireli gedilmeyib bununla bele Cenubi Koreya hidrogen neqliyyati ve onlar ucun yanacaq elementlerini istehsal etme isinde lider olmagi planlasdirir Odur ki daha az muqavimetli yol ile getmek ideyasi yaranir yeralti yanacaqlari sintetik yanacaqlar ile evez etmek ve onu eyni avtomasinlara ve eyni yanacaq doldurma menteqesinde doldurmaq Onun sintezi ucun yasil hidrogen suyun elektrozlizi ile alinir karbon qazi tullanti istilik ve ya berpa olunan elektrik ile yigilir sonra onlar birlesdirilerek ya metan ya metanol ya dimetil efiri ya da hansisa yanar maye almaq olar Rusiya qazcilarinin yuxarida qeyd olunan teklifleri nezere alinmaqla yeralti metandan yasil hidrogen almaqda bele variant yox sayilmir ki sonra bu hidrogen yeniden metana cevrilecek amma artiq yasil metana Bu absurd teatrindaki sehne kimi gorunur lakin bele teatr bir nece il sonra bizim heyatimizin realligi ola biler Sebeb ondadir ki neqliyyat ucun esas hereketverici kimi daxili yanma muherrikini saxlamaqla movcud yanacaq infirastrukturuna qoyulmus onlarla trilyon dollarlari xilas etmek olacaq Belelikle yasil hidrogen ve ondan sintez olunmus yanacaqlar vasitesi ile hidrogen energetikasi tetbiqi iqtisadiyyat ucun subhesiz xeyir hesab olunur Maraqlidir ki karbon qazinin yasil metan ucun toplanmasi onun zererli yeralti metanin yanmasindan emele geldiyi fabrikde aparilmasi ile istilikxana qazinin utillesmesine gore bonuslar almaq olar Beli qati karbon qazini burada onun emele gelme menbeyinde yigmaq atmosferden az az yigmaga nisbetde daha elverislidir Eger gorunduyu kimi hidrogenin bu ve ya diger sekilde muherrik yanacagi kimi istifadesine pis olmayan texniki heller movcuddursa xususen movcud infrastruktur istifade edildikde elektrik neqliyyati ucun bu geleceyin isidir Cetin olmayan hesablamalar gosterir ele ki elektrik neqliyyatinin payi hansisa minimumu kecir energetiklerde daha guclu bas agrisi yaranir neinki yasil elektrostansiyalarin qovsaga qosulmasindan Eslinde ehtimal edilir ki elektromobilin akkumuluyatoru seher yukleme menteqelerinde bir nece deqiqeye yuklenecek eks halda novbe yaranacaq Tesla seriyali elektromobillerde akkumulyator texminen 75 kVt s enerji saxlayir Onun 10 deqiqeye dolmasi ucun qovsaq dispetceri 450 kVt gucunde ehtiyyata malik olmalidir 450 kVt guc nedir Bu muasir normativlere gore o limitdir ki Mosenerji satis hardasa yuze yaxin mehleden ibaret Moskva etrafi bag qesebesini ayirir Doldurma menteqelerinin tikilmesi meqavatliq kabellerin cekilisi iri seherlerin daxilinde tamamile yerine yetirilmeyen mesele kimi gorunur en azi elektrik qovsaqlari texnologiyalarinda inqilab bas verene ve ifrat kecirici texnologiyalarin tetbiqine qeder Problemin maraqli helli elektrik enerjisinin boyuk mesafeye naqilsiz oturulmesi layihesi ile elaqedardir Bele texnologiyalar artiq var amma onlar baslica olaraq mobil qurgularin levazimatlarina yuklemek ucun istifade olunur meselen aypedin stilusu Elektrik neqliyyatinin yaxsi isi ucun ise boyuk gucleri texminen metr mesafeden vermek lazimdir avtomobil yolunun altindan cekilmis kabelden avtomobilin muherrikine qeder Eger bele texnologiyalar tekce yaranmaq yox hem de heyata kecirilse onda heqiqeten heqiqi coxplanli inqilab alinar avtoyolda elektromobil qovsaqdan qidalanacaq avtoyolun altindaki kabel elektrik oturme xetti olacaq ola bilsin ki maye azot boru kemeri olacaq Bele hell ne vaxtsa olacagini helelik hec kim bilmir bu qlobal energetik transformasiyanin inkisafi gedisinde aydinlasacaq Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 14 gun evvel Shihab1729 terefinden redakte olunub Yenile Istinadlar Redakte1 Himiya i zhizn 2021 1 2 NKPI az sayti 2021 05 06 Laboratoriyada Redakte Z n H 2 S O 4 Z n S O 4 H 2 displaystyle mathsf Zn H 2 SO 4 rightarrow ZnSO 4 H 2 uparrow dd C a 2 H 2 O C a O H 2 H 2 displaystyle mathsf Ca 2H 2 O rightarrow Ca OH 2 H 2 uparrow dd N a H H 2 O N a O H H 2 displaystyle mathsf NaH H 2 O rightarrow NaOH H 2 uparrow dd 2 A l 2 N a O H 6 H 2 O 2 N a A l O H 4 3 H 2 displaystyle mathsf 2Al 2NaOH 6H 2 O rightarrow 2Na Al OH 4 3H 2 uparrow dd Z n 2 K O H 2 H 2 O K 2 Z n O H 4 H 2 displaystyle mathsf Zn 2KOH 2H 2 O rightarrow K 2 Zn OH 4 H 2 uparrow dd 2 H 3 O 2 e 2 H 2 O H 2 displaystyle mathsf 2H 3 O 2e rightarrow 2H 2 O H 2 uparrow dd Menbe RedakteZ Qarayev Qeyri uzvi kimya Maarif 1975 Kuzmenko N E Eremin V V Popkov V A Nachala himii Sovremennyj kurs dlya postupayushih v vuzy Uchebnoe posobie dlya vuzov M Izdatelstvo Ekzamen 2005 Uchebnyj spravochnik shkolnika Uchebnoe izdanie M Drofa 2001 Digonskij S V Ten V V Neizvestnyj vodorod SPb Nauka 2006 ISBN 5 02 025114 3 Vikianbarda Hidrogen ile elaqeli mediafayllar var Kimyevi element haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Hidrogen amp oldid 6055395, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.