fbpx
Wikipedia

Meteor

Avqust 21, 2021

Axan ulduz və ya Meteor Günəş sisteminin kicik cisimlərindən biridir. Onlar kometlərin parçalanması nəticəsində yaranan, həmçinin Günəşə yaxınlaşarkən itələmə qüvvəsinin təsiri ilə kometləri tərk edən hissəciklərdir.

Planetlərarası fəzada toz mühiti

Bildiyimiz kimi kometlər müxtəlif ölçülü toz hissəciklərinin mənbəyidir. Həmçinin asteroidlərin toqquşması da planetlərarası toz mühitinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Planetlərarası toz əsasən ekliptika müstəvisində sıxlaşır və biz bunu zodial işıq kimi müşahidə edirik. Kosmik aparatlarda qoyulan cihazlar planetlərarası toz hissəciklərinin toqquşmasını bilavasitə qeydə alır.

Meteorlar haqqında

Planetlərin toz mühiti içərisində ən dinamik maddə növü meteor maddəsidir. Bunların ən kiçikləri (ᐸ0,5 mkm) işığın təzyiqi ilə Günəş sistemini tərk edirlər. Nisbətən böyük meteor maddəsi Robertson-Poyntinq effekti nəticəsində Günəş sistemində qalır. Bunların hər birinin kütləsi qramın onda biri qədər, hətta daha kiçik olur. Nadir halda bəzi meteor cisminin kütləsi qramlarla olur. Bu cisimlərin konsentrasiyası çox kiçikdir: yerətrafı fəzada 1 km3 həcmdə iki mikrometeor vardır. Yerə nisbətən sürətləri 10–15 km/san olan mikrometeorlar əksəriyyət təşkil edirlər. Belə kiçik sürətli meteor cisimləri yer atmosferinə daxil olanda orada adi toz şəklində qalırlar, ya da yerin səthində səthində tökülürlər. Bəzi meteor cisimlərinin sürəti (30–40) km/san olur və belələri yer atmosferinə daxil olanda əriyir, alışır və el arasında axan ulduzlar adlanan hadisəni yaradır. Beləliklə axan ulduz hadisəsinin səbəbi kiçik kosmik zərrəciklər selinin (30–40) km/san və daha böyük sürətlə yer atmosferinə daxil olması və atmosfer tərəfindən ciddi tormozlanması nəticəsində əriyərək alışmasıdır. Meteorların əksəriyyəti atmosferin (80–120) km hündürlüyündə alışır və (30–40) km hündürlükdə toz halında atmosferə qarışaraq sönür. Axan ulduzların spektral tədqiqatları göstərir ki, onların spektrləri əsasən ionlaşmış kalsiumun H və K, neytral dəmir, kalium, ionlaşmış alüminium, silisium və başqa elementlərin emisiya xətlərindən ibarətdir. Ümumiyyətlə, meteorların kimyəvi tərkibi kometlərin nüvəsinin və meteoritlərin kimyəvi tərkibindən prinsipcə fərqlənməməlidir. Lakin meteor zərrəciklərin mexaniki quruluşu başqa olmalıdır. Onların Yer atmosferində tormozlanma sürətlərinin qiyməti bunu sübut edir: meteor zərrəciklər elə tormozlanır ki, sanki, onların sıxlığı metalın sıxlığından kiçikdir. Bu onu göstərir ki, meteor zərrəciklər çox kiçik zərrəciklərdən təşkil olunmuş və bu zərrəciklərin arası tez uçan mühitlə dolduğundan onlar çox məsaməlidir. Meteorların müşahidəsində fotoqrafiya və radiolikasiyadan geniş istifadə edilir. (3–10) m dalğalarda işləyən radiolokatorlar vasitəsilə meteor axandan sonra arxasında qalan ionlaşmış hava sütunundan əks olunan impuls qeydə alınır. Meteor axandan sonra parlaq iz qalır. Bu ionlaşmış hava sütununda molekulların həyəcanlanmasının nəticəsidir. Həmin parlaq iz bir neçə saniyədən bir neçə dəqiqəyədək yaşayır. Parlaq izin çox davam etməsi həm geosentrik sürətdən, həm də kütlədən asılıdır. Bəzən meteor seli iri kütləli komponentlərdən ibarət olur. Bunlar çox parlaq meteorlardır və bolid adlanırlar.

Meteor

Meteorların mənşəyi

Mənşəcə bəzi kometlər parçalanaraq meteor selinə çevrilən kometlər vardır, məsələn Biela kometi. Bu komet yox olandan sonra orbiti həmin kometin orbiti üzərinə düşən meteor seli dönə-dönə müşahidə olunmuşdur. Buradan deyə bilərik ki, meteorlar kometlərin dağılması nəticəsində yaranır. Meteorların görünmə tezliyi və onların Günəş sistemi fəzasında paylanması həmişə müntəzəm olmur. Dalbadal bir neçə göyün eyni oblastında meteor selini müşahidə edərək onların izlərini əks tərəfə uzatsaq görərik ki, bu izlər göyün eyni nöqtəsində yığışır. Bu nöqtə meteor selinin radiantı adlanır. Hər il iyulun ortalarında avqustun ortalarınadək radiantı Persey bürcündə olan meteorlar seli müşahidə olunur. Bunlara bürcün adına uyğun olaraq Perseidlər deyilir.

Meteoritlər

  Əsas məqalə: Meteoritlər

Meteoritlər elə nisbətən böyük kütləyə malik obyektlərdir ki, onlar Yerin cazibə sahəsinə daxil olarkən meteorlar kimi atmosferdə yanıb yox olmur və yerin səthiə düşürlər. İndiyədək yerdə 3000-ə qədər meteorit tapılıb. Güman etmək olar ki, ibtidai insanlar bu meteorit parçalarından metal alətlər düzəltmək üçün istifadə etmişlər.

Meteoritlərin kimyəvi tərkibi

Meteoritlər kimyəvi tərkiblərinə görə üç qrupa bölünür: daş (aerolit), dəmir-daş (sidepolit) və dəmir (siderit)

Aerolitin tərkibində 47% oksigen, 21% silisium, 16% dəmir, 14% maqnezium və 2% qarışıq vardır. Buradan görünür ki, daş meteoritin tərkibində O və Si elementlərinin nisbi miqdarı yer qabığındakına yaxındır, metal isə çoxdur.

Siderolitin tərkibində 55% dəmir, 19% oksigen, 12% maqnezium, 8% silisium, 5% nikel və 1% qarışıq vardır.

Siderit 91% dəmirdən, 8% nikeldən, 0,5% kobaltdan və qalan çox az hissə fosfor, kükürd və başqa qarışıqlardan ibarətdir.

Meteorit növlərinin kimyəvi tərkibinin müqayisəsindən onlara verilən adların tərkiblərinə uyğun olduğu görünür. Qeyd edək ki kimyəvi elementlərinin faizlərini göstərən qiymətlər meteoritdən asılı olaraq öz yaxın ətrafında nisbətən aşağı və ya yuxarı ola bilər.

Meteoritlərin quruluşu və yaranma şəraiti

Quruluş və yaranma şəraitinə görə meteoritlər iki qrupa bölünürlər: differensasiya olunmuş meteoritlər və xondritlər.

Differensasiya olunmuş meteoritlər böyük cismin ( asteroidin) dağılmasından əmələ gəlir, xondiritlər isə kiçik hissəciklərin birləşməsindən yaranır.

Azərbaycan ərazisində Qazax rayonu ərazisinə, Ağcabədi rayonunun Hindarx bölməsinə və nəhayət , Yardımlı rayonu ərazisinə isə kütləsi 127 kq olan meteorit düşmüşdür.

Yardımlı meteoriti

  Əsas məqalə: Yardımlı meteoriti

Azərbaycan ərazisinə düşən məlum olan ən böyük meteoritdir, 1959-cu ildə Yardımlı rayonunda dağlıq əraziyə düşmüş, çəkisi 127 kq, əsas tərkib hissəsi dəmirdir.

İstinadlar

 

  1. ↑ R.Ə.Hüseynov Astronomiya "Maarif", 1997
  2. http://www.gia.az/view.php?lang=az&menu=48&id=570
  3. http://www.shao.az/

Avqust 21, 2021
meteor, axan, ulduz, günəş, sisteminin, kicik, cisimlərindən, biridir, onlar, kometlərin, parçalanması, nəticəsində, yaranan, həmçinin, günəşə, yaxınlaşarkən, itələmə, qüvvəsinin, təsiri, ilə, kometləri, tərk, edən, hissəciklərdir, mündəricat, planetlərarası, . Axan ulduz ve ya Meteor Gunes sisteminin kicik cisimlerinden biridir Onlar kometlerin parcalanmasi neticesinde yaranan hemcinin Gunese yaxinlasarken iteleme quvvesinin tesiri ile kometleri terk eden hisseciklerdir Mundericat 1 Planetlerarasi fezada toz muhiti 2 Meteorlar haqqinda 2 1 Meteorlarin menseyi 3 Meteoritler 3 1 Meteoritlerin kimyevi terkibi 3 2 Meteoritlerin qurulusu ve yaranma seraiti 3 3 Yardimli meteoriti 4 Istinadlar Planetlerarasi fezada toz muhiti Redakte Bildiyimiz kimi kometler muxtelif olculu toz hisseciklerinin menbeyidir Hemcinin asteroidlerin toqqusmasi da planetlerarasi toz muhitinin emele gelmesine sebeb olur Planetlerarasi toz esasen ekliptika mustevisinde sixlasir ve biz bunu zodial isiq kimi musahide edirik Kosmik aparatlarda qoyulan cihazlar planetlerarasi toz hisseciklerinin toqqusmasini bilavasite qeyde alir Meteorlar haqqinda RedaktePlanetlerin toz muhiti icerisinde en dinamik madde novu meteor maddesidir Bunlarin en kicikleri ᐸ0 5 mkm isigin tezyiqi ile Gunes sistemini terk edirler Nisbeten boyuk meteor maddesi Robertson Poyntinq effekti neticesinde Gunes sisteminde qalir Bunlarin her birinin kutlesi qramin onda biri qeder hetta daha kicik olur Nadir halda bezi meteor cisminin kutlesi qramlarla olur Bu cisimlerin konsentrasiyasi cox kicikdir yeretrafi fezada 1 km3 hecmde iki mikrometeor vardir Yere nisbeten suretleri 10 15 km san olan mikrometeorlar ekseriyyet teskil edirler Bele kicik suretli meteor cisimleri yer atmosferine daxil olanda orada adi toz seklinde qalirlar ya da yerin sethinde sethinde tokulurler Bezi meteor cisimlerinin sureti 30 40 km san olur ve beleleri yer atmosferine daxil olanda eriyir alisir ve el arasinda axan ulduzlar adlanan hadiseni yaradir Belelikle axan ulduz hadisesinin sebebi kicik kosmik zerrecikler selinin 30 40 km san ve daha boyuk suretle yer atmosferine daxil olmasi ve atmosfer terefinden ciddi tormozlanmasi neticesinde eriyerek alismasidir Meteorlarin ekseriyyeti atmosferin 80 120 km hundurluyunde alisir ve 30 40 km hundurlukde toz halinda atmosfere qarisaraq sonur Axan ulduzlarin spektral tedqiqatlari gosterir ki onlarin spektrleri esasen ionlasmis kalsiumun H ve K neytral demir kalium ionlasmis aluminium silisium ve basqa elementlerin emisiya xetlerinden ibaretdir Umumiyyetle meteorlarin kimyevi terkibi kometlerin nuvesinin ve meteoritlerin kimyevi terkibinden prinsipce ferqlenmemelidir Lakin meteor zerreciklerin mexaniki qurulusu basqa olmalidir Onlarin Yer atmosferinde tormozlanma suretlerinin qiymeti bunu subut edir meteor zerrecikler ele tormozlanir ki sanki onlarin sixligi metalin sixligindan kicikdir Bu onu gosterir ki meteor zerrecikler cox kicik zerreciklerden teskil olunmus ve bu zerreciklerin arasi tez ucan muhitle doldugundan onlar cox mesamelidir Meteorlarin musahidesinde fotoqrafiya ve radiolikasiyadan genis istifade edilir 3 10 m dalgalarda isleyen radiolokatorlar vasitesile meteor axandan sonra arxasinda qalan ionlasmis hava sutunundan eks olunan impuls qeyde alinir Meteor axandan sonra parlaq iz qalir Bu ionlasmis hava sutununda molekullarin heyecanlanmasinin neticesidir Hemin parlaq iz bir nece saniyeden bir nece deqiqeyedek yasayir Parlaq izin cox davam etmesi hem geosentrik suretden hem de kutleden asilidir Bezen meteor seli iri kutleli komponentlerden ibaret olur Bunlar cox parlaq meteorlardir ve bolid adlanirlar 1 Meteor Meteorlarin menseyi Redakte Mensece bezi kometler parcalanaraq meteor seline cevrilen kometler vardir meselen Biela kometi Bu komet yox olandan sonra orbiti hemin kometin orbiti uzerine dusen meteor seli done done musahide olunmusdur Buradan deye bilerik ki meteorlar kometlerin dagilmasi neticesinde yaranir Meteorlarin gorunme tezliyi ve onlarin Gunes sistemi fezasinda paylanmasi hemise muntezem olmur Dalbadal bir nece goyun eyni oblastinda meteor selini musahide ederek onlarin izlerini eks terefe uzatsaq gorerik ki bu izler goyun eyni noqtesinde yigisir Bu noqte meteor selinin radianti adlanir Her il iyulun ortalarinda avqustun ortalarinadek radianti Persey burcunde olan meteorlar seli musahide olunur Bunlara burcun adina uygun olaraq Perseidler deyilir 1 Meteoritler Redakte Esas meqale MeteoritlerMeteoritler ele nisbeten boyuk kutleye malik obyektlerdir ki onlar Yerin cazibe sahesine daxil olarken meteorlar kimi atmosferde yanib yox olmur ve yerin sethie dusurler Indiyedek yerde 3000 e qeder meteorit tapilib Guman etmek olar ki ibtidai insanlar bu meteorit parcalarindan metal aletler duzeltmek ucun istifade etmisler Meteoritlerin kimyevi terkibi Redakte Meteoritler kimyevi terkiblerine gore uc qrupa bolunur das aerolit demir das sidepolit ve demir siderit Aerolitin terkibinde 47 oksigen 21 silisium 16 demir 14 maqnezium ve 2 qarisiq vardir Buradan gorunur ki das meteoritin terkibinde O ve Si elementlerinin nisbi miqdari yer qabigindakina yaxindir metal ise coxdur Siderolitin terkibinde 55 demir 19 oksigen 12 maqnezium 8 silisium 5 nikel ve 1 qarisiq vardir Siderit 91 demirden 8 nikelden 0 5 kobaltdan ve qalan cox az hisse fosfor kukurd ve basqa qarisiqlardan ibaretdir 1 Meteorit novlerinin kimyevi terkibinin muqayisesinden onlara verilen adlarin terkiblerine uygun oldugu gorunur Qeyd edek ki kimyevi elementlerinin faizlerini gosteren qiymetler meteoritden asili olaraq oz yaxin etrafinda nisbeten asagi ve ya yuxari ola biler Meteoritlerin qurulusu ve yaranma seraiti Redakte Qurulus ve yaranma seraitine gore meteoritler iki qrupa bolunurler differensasiya olunmus meteoritler ve xondritler Differensasiya olunmus meteoritler boyuk cismin asteroidin dagilmasindan emele gelir xondiritler ise kicik hisseciklerin birlesmesinden yaranir Azerbaycan erazisinde Qazax rayonu erazisine Agcabedi rayonunun Hindarx bolmesine ve nehayet Yardimli rayonu erazisine ise kutlesi 127 kq olan meteorit dusmusdur Yardimli meteoriti Redakte Esas meqale Yardimli meteoritiAzerbaycan erazisine dusen melum olan en boyuk meteoritdir 1959 cu ilde Yardimli rayonunda dagliq eraziye dusmus cekisi 127 kq esas terkib hissesi demirdir 2 3 Istinadlar Redakte 1 2 3 R E Huseynov Astronomiya Maarif 1997 http www gia az view php lang az amp menu 48 amp id 570 http www shao az Menbe https az wikipedia org w index php title Meteor amp oldid 6022908, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.