fbpx
Wikipedia

Kometlər

Komet və ya Quyruqlu ulduz (q.yun. κομήτης, komḗtēs, tərc. uzun saçlı) — Günəş Sisteminin kiçik cisimlərindən biri.

Komet
Halley kometi 1910

Kosmik fəzada təsadüf edilən müxtəlif ölçülü cisimlər olub, toz və qazdan ibarət "quyruğa" malikdirlər. Çox zaman Günəş ətrafında fırlanırlar.Kometlər Günəş sisteminin kiçik cisimləridir. Onlar olduqca sıxılmış orbit boyunca hərəkət edirlər və Günəşə yaxınlaşdıqca formalarını kəskin dəyişirlər. Kometlər Günəşdən uzaq məsafədə olduqca dumanlı, zəif işıqlanan obyekt kimi görünürlər. Günəşə yaxınlaşdıqca əks tərəfə yönəlmiş "quyruğu" yaranır. Komet yunanca "kometos" sözündən olub, "quyruqlu ulduz" deməkdir. Mürəkkəb kimyəvi tərkibə malik donmuş qazlardan, buzdan, toz və daha iri fraqmentlər şəklində olan, gecəriyən mineral maddələrdən ibarət olan bu özünəməxsus səma cisimlərini kosmik aysberqlər də adlandırırlar. Hər il təqribən 25–30 yeni komet kəşf olunur, 2–3 ildən bir isə Yerin və Günəşin yaxınlığından kifayət qədər iri quyruğa malik olan bir neçə parlaq komet keçir. Kometlər təkçə astronomları deyil, digər elm sahələrindən olan alimləri də, fizikləri, kimyaçıları, bioloqları, tarixçiləri və s. maraqlandırır. Bir çox alimlər belə hesab edirlər ki, kometlər Günəş sisteminə daxil olan planetlərin ilkin qaz-toz buludundan sonra qalan özünəməxsus "qalıqlardır". Kometlərin səmada hərəkəti ilk dəfə ətraflı şəkildə Edmund Halley tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Onun apardığı elmi tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, kometlər fokusunda Günəş yerləşən elliptik, parabolik və hiperbolik orbitlər üzrə hərəkət edirlər. O, 24 parlaq kometin orbitini təyin edir və onların hətəkət orbitlərinin parabola olması fikrini irəli sürməklə ilk komet kataloqunu tərtib etmişdir. Halley 1531 və 1682-ci illərdə görünən kometlərin orbitlərini diqqətlə öyrəndikdən sonra tamamilə düzgün olaraq belə qərara gəlmişdir ki, bunlar eyni kometlərdir. Orbitləri çox oxşar olan bu kometlər Günəşin ətrafında 76 illik dövrlə, elliptik orbit boyunca hərəkət edən eyni bir kometin 1531 və 1682-ci illərdəki qayıdışlarının görüntüləri olmuşdur. Halley bu kometin növbəti qayıdışının 76 il sonra olduğunu əvvəlcədən hesablamışdır. Həqiqətən, 1758-ci ilin dekabr ayında həmin komet qayıdır – səmada müşahidə olunur. Ona görə də sonradan bu kometə Halleyin adı verilir və onun dövr periodunun qiyməti daha da dəqiqləşdirilir — 75.5 il. Bəşəriyyətin tarixi boyunca ən məşhur komet Neptun komet ailəsinə mənsub olan, ilk dəfə b.e.ə. 467-ci ildə qeydə alınan, 75.5 il dövrlük periodu olan və 32 dəfə müşahidə olunan Halley kometidir.Növbəti dəfə 2061-ci ildə müşahidə ediləcəkdir. Komet qruplarının və ailələrinin öyrənilməsi istiqamətində azərbaycan alimi Əyyub Quliyev komleks tədqiqatlar aparmışdır. 

Kometlərin hərəkəti
Templey kometi
Qaliley kometinin Yer ətrafında görünməsi, 1066-cı il.

Quruluşu və hərəkət sistemi

Hər bir kometin əsas hissəsi onun nüvəsidir. Nüvə — kometin bütün maddəsini özündə saxlayan, bir – biri ilə kosmik buzla sıx əlaqəlı olan kosmik toz, daş, donmuş qaz və mürəkkəb kimyəvi birləşmələrdən ibarətdir. Komet nüvələrinin ölçüləri çox kiçikdir və bir neçə metr ilə bir neçə kilometr arasında dəyişir, kütlələri isə Yerin kütləsinin milyonda bir hissəsindən kiçik olur. Bir çox alimlərin fikrincə, Günəşdən çox-çox uzaqda olarkən kometlər ammonyak, metan, adi su buzundan və tərkibində dəmir və metal hissəçiklər olan bərk maddələrdən ibarətdir. Günəşə yaxınlaşdıqca Günəş şüalarının təsiri ilə kometin qızması nəticəsində çirkli buz buxarlanaraq nüvənin ətrafında nəhəng qaz-toz örtüyünü əmələ gətirir.Günəşdən uzaqda olarkən kometin baş hissəsi simmetrik olur, lakin ona yaxınlaşdıqca tədricən oval forma alır, sonra daha da dartılır və kometin Günəşdən əks tərəfində onun baş hissəsinə daxil olan qaz və tozdan təşkil olunmuş quyruq əmələ gəlir.

Bütün kometlər adətən iki hissədən ibarət olur. Bu sərt maddələrdən ibarət(Günəşdən uzaqlaşarkən buzlaşan maddələr) bütöv "baş" hissə və Günəşə yaxınlaşdıqca artan qaz-toz buludundan ibarət "quyruq" hissəldir. Günəş küləyi təsiri altında kometlərin "quyruq" hissəsi adətən Günəşdən əks istiqamətə yönəlir. Eliptik orbitlə hərəkət edən kometlər, qravitasiya təsiri altinda yüksək sürətlə Günəş istiqamətinə doğru yönəlir və "baş" hissənin əriyərək "quyruq" buluduna cevrilməsi müşahidə olunur. Əks qravitasiya və enersiya qüvəsiylə, Günəş ətrafinda devr edən komet, yenidən Günəş sisteminin sərhədlərinə dogru yonəldilir və bu zaman "quyruq" buludunun donub kiçilərək "baş" hissədə konsentrasiya olması müşahidə olunur. Uzun dövrlü və qısa dövrlü kometlər var. Günəş ətrafında dolanma dövrləri 200 ildən çox olan kometlər, uzundövrlü kometlər adlanır. Müşahidə olunan kometlərin böyük əksəriyyəti Günəş sisteminin uzaq oblastlarından gəlirlər. Uzundövrlü kometlər planetlərin hərəkət zonasında qısa bir zaman ərzində qalaraq cüzi dinamik və fiziki dəyişikliyə məruz qalırlar. Sonra isə gəldikləri yerə qayıdırlar. Məlum olduğu kimi, bunlar əsasən uzundövrlü kometlərdir. Bu kometlər planet zonasından cox az bir zaman müddətində keçdikləri üçün demək olar ki, ciddi dəyişikliyə uğramamışlar. Ona görə də, uzundövrlü kometlər kainatın sirlərini özündə mühafizə edən ilkin maddə haqqında qiymətli informasiya daşıyıcıları sayılırlar. Uzundövrlü kometlərin 200 ildən artıq tədqiqat obyekti olmasına baxmayaraq, onların xeyli mürəkkəb olan mənşəyi ilə bağlı problemləri hələ ki, bu günə qədər öz həllini tam mənada tapa bilməmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, indiyədək uzundövrlü kometlərin cox cüzi bir hissəsi müşahidə olunmuşdur. Aydındır ki, bu kometlərin yeni-yeni nümayəndələri tapıldıqdan sonra indiyə qədər məlum olmayan xüsusiyyətləri aşkarlanacaq və onların mənşəyinin müəyyən edilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılacaqdır. Qısa peridlu kometlərin (onların sayı 200-dən çoxdur) orbitlərinin ekliptika müstəvisinə meylləri bir qayda olaraq kiçikdir.Bu kometlərin Günəş ətrafında dolanma dövrləri 20 ildən çox olmur, onların indiyə kimi məlum olan sayı isə təqribən 400-ə yaxındır. Günəş sistemində başqa komet ailələri də mövcuddur. Məsələn, nümunə olaraq Saturn, Uran, Neptun komet ailələrini göstərmək olar. Saturn komet ailəsində kometlərin sayca az olması onunla əlaqədardır ki, Yupiterin cazibə qüvvəsi Saturnun cazibə qüvvəsindən 10 dəfə, digər planetlərin cazibə qüvvəsindən isə 100 dəfə böyükdür. Ehtimal olunur ki, bütün periodik kometlər əvvəllər uzundövrlü olmuşlar və nəhəng planetlərin, xüsusilə də Yupiterin uzunmüddətli qravitasiya təsiri nəticəsində bu kometlər uygun planetlərin orbitlərinə keçərək onların komet ailələrinin üzvləri olmuşlar.

Kometləri müşahidə etmək üçün müxtəlif qurğulardan istifadə olunur. Müşahidələr göstərir ki, kometlərin nəhəng quyruqlarını adi gözlə, görüş sahəsi böyük olan teleskop və ya binokl vasitəsilə müşahidə etmək mümkündür. Lakin, kometin nüvəsinin mürəkkəb quruluşunu müşahidə etmək üçün böyük aperturalı teleskoplardan istifadə olunmalıdır

Komet xofu

Qədim zamanlardan "quyruqlu ulduzun" qöy üzündə görsənməsi insanlarda mifoloji qorxuya, xofa səbəb olmuşdur.

Xarici keçidlər

  • Kometalar haqqında söhbət 2009-02-04 at the Wayback Machine
  • Kometalar haqqında populyar məqalələr (rus dilində)
  • Kometalar
  • Kometoqrafiya
  • УKometa və asteroidlərin təhlükəsi

İstinadlar

  1. Kometa nədir ?

Həmçinin bax

kometlər, komet, quyruqlu, ulduz, κομήτης, komḗtēs, tərc, uzun, saçlı, günəş, sisteminin, kiçik, cisimlərindən, biri, komet, halley, kometi, 1910, kosmik, fəzada, təsadüf, edilən, müxtəlif, ölçülü, cisimlər, olub, qazdan, ibarət, quyruğa, malikdirlər, çox, zam. Komet ve ya Quyruqlu ulduz q yun komhths komḗtes terc uzun sacli Gunes Sisteminin kicik cisimlerinden biri Komet Halley kometi 1910 Kosmik fezada tesaduf edilen muxtelif olculu cisimler olub toz ve qazdan ibaret quyruga malikdirler Cox zaman Gunes etrafinda firlanirlar Kometler Gunes sisteminin kicik cisimleridir Onlar olduqca sixilmis orbit boyunca hereket edirler ve Gunese yaxinlasdiqca formalarini keskin deyisirler Kometler Gunesden uzaq mesafede olduqca dumanli zeif isiqlanan obyekt kimi gorunurler Gunese yaxinlasdiqca eks terefe yonelmis quyrugu yaranir Komet yunanca kometos sozunden olub quyruqlu ulduz demekdir Murekkeb kimyevi terkibe malik donmus qazlardan buzdan toz ve daha iri fraqmentler seklinde olan geceriyen mineral maddelerden ibaret olan bu ozunemexsus sema cisimlerini kosmik aysberqler de adlandirirlar Her il teqriben 25 30 yeni komet kesf olunur 2 3 ilden bir ise Yerin ve Gunesin yaxinligindan kifayet qeder iri quyruga malik olan bir nece parlaq komet kecir Kometler tekce astronomlari deyil diger elm sahelerinden olan alimleri de fizikleri kimyacilari bioloqlari tarixcileri ve s maraqlandirir Bir cox alimler bele hesab edirler ki kometler Gunes sistemine daxil olan planetlerin ilkin qaz toz buludundan sonra qalan ozunemexsus qaliqlardir Kometlerin semada hereketi ilk defe etrafli sekilde Edmund Halley terefinden tedqiq olunmusdur Onun apardigi elmi tedqiqatlar neticesinde melum olmusdur ki kometler fokusunda Gunes yerlesen elliptik parabolik ve hiperbolik orbitler uzre hereket edirler O 24 parlaq kometin orbitini teyin edir ve onlarin heteket orbitlerinin parabola olmasi fikrini ireli surmekle ilk komet kataloqunu tertib etmisdir Halley 1531 ve 1682 ci illerde gorunen kometlerin orbitlerini diqqetle oyrendikden sonra tamamile duzgun olaraq bele qerara gelmisdir ki bunlar eyni kometlerdir Orbitleri cox oxsar olan bu kometler Gunesin etrafinda 76 illik dovrle elliptik orbit boyunca hereket eden eyni bir kometin 1531 ve 1682 ci illerdeki qayidislarinin goruntuleri olmusdur Halley bu kometin novbeti qayidisinin 76 il sonra oldugunu evvelceden hesablamisdir Heqiqeten 1758 ci ilin dekabr ayinda hemin komet qayidir semada musahide olunur Ona gore de sonradan bu komete Halleyin adi verilir ve onun dovr periodunun qiymeti daha da deqiqlesdirilir 75 5 il Beseriyyetin tarixi boyunca en meshur komet Neptun komet ailesine mensub olan ilk defe b e e 467 ci ilde qeyde alinan 75 5 il dovrluk periodu olan ve 32 defe musahide olunan Halley kometidir Novbeti defe 2061 ci ilde musahide edilecekdir Komet qruplarinin ve ailelerinin oyrenilmesi istiqametinde azerbaycan alimi Eyyub Quliyev komleks tedqiqatlar aparmisdir Kometlerin hereketi Templey kometi Qaliley kometinin Yer etrafinda gorunmesi 1066 ci il Mundericat 1 Qurulusu ve hereket sistemi 2 Komet xofu 3 Xarici kecidler 4 Istinadlar 5 Hemcinin baxQurulusu ve hereket sistemi RedakteHer bir kometin esas hissesi onun nuvesidir Nuve kometin butun maddesini ozunde saxlayan bir biri ile kosmik buzla six elaqeli olan kosmik toz das donmus qaz ve murekkeb kimyevi birlesmelerden ibaretdir Komet nuvelerinin olculeri cox kicikdir ve bir nece metr ile bir nece kilometr arasinda deyisir kutleleri ise Yerin kutlesinin milyonda bir hissesinden kicik olur Bir cox alimlerin fikrince Gunesden cox cox uzaqda olarken kometler ammonyak metan adi su buzundan ve terkibinde demir ve metal hissecikler olan berk maddelerden ibaretdir Gunese yaxinlasdiqca Gunes sualarinin tesiri ile kometin qizmasi neticesinde cirkli buz buxarlanaraq nuvenin etrafinda neheng qaz toz ortuyunu emele getirir Gunesden uzaqda olarken kometin bas hissesi simmetrik olur lakin ona yaxinlasdiqca tedricen oval forma alir sonra daha da dartilir ve kometin Gunesden eks terefinde onun bas hissesine daxil olan qaz ve tozdan teskil olunmus quyruq emele gelir Butun kometler adeten iki hisseden ibaret olur Bu sert maddelerden ibaret Gunesden uzaqlasarken buzlasan maddeler butov bas hisse ve Gunese yaxinlasdiqca artan qaz toz buludundan ibaret quyruq hisseldir Gunes kuleyi tesiri altinda kometlerin quyruq hissesi adeten Gunesden eks istiqamete yonelir Eliptik orbitle hereket eden kometler qravitasiya tesiri altinda yuksek suretle Gunes istiqametine dogru yonelir ve bas hissenin eriyerek quyruq buluduna cevrilmesi musahide olunur Eks qravitasiya ve enersiya quvesiyle Gunes etrafinda devr eden komet yeniden Gunes sisteminin serhedlerine dogru yoneldilir ve bu zaman quyruq buludunun donub kicilerek bas hissede konsentrasiya olmasi musahide olunur 1 Uzun dovrlu ve qisa dovrlu kometler var Gunes etrafinda dolanma dovrleri 200 ilden cox olan kometler uzundovrlu kometler adlanir Musahide olunan kometlerin boyuk ekseriyyeti Gunes sisteminin uzaq oblastlarindan gelirler Uzundovrlu kometler planetlerin hereket zonasinda qisa bir zaman erzinde qalaraq cuzi dinamik ve fiziki deyisikliye meruz qalirlar Sonra ise geldikleri yere qayidirlar Melum oldugu kimi bunlar esasen uzundovrlu kometlerdir Bu kometler planet zonasindan cox az bir zaman muddetinde kecdikleri ucun demek olar ki ciddi deyisikliye ugramamislar Ona gore de uzundovrlu kometler kainatin sirlerini ozunde muhafize eden ilkin madde haqqinda qiymetli informasiya dasiyicilari sayilirlar Uzundovrlu kometlerin 200 ilden artiq tedqiqat obyekti olmasina baxmayaraq onlarin xeyli murekkeb olan menseyi ile bagli problemleri hele ki bu gune qeder oz hellini tam menada tapa bilmemisdir Qeyd etmek lazimdir ki indiyedek uzundovrlu kometlerin cox cuzi bir hissesi musahide olunmusdur Aydindir ki bu kometlerin yeni yeni numayendeleri tapildiqdan sonra indiye qeder melum olmayan xususiyyetleri askarlanacaq ve onlarin menseyinin mueyyen edilmesi istiqametinde ciddi addimlar atilacaqdir Qisa peridlu kometlerin onlarin sayi 200 den coxdur orbitlerinin ekliptika mustevisine meylleri bir qayda olaraq kicikdir Bu kometlerin Gunes etrafinda dolanma dovrleri 20 ilden cox olmur onlarin indiye kimi melum olan sayi ise teqriben 400 e yaxindir Gunes sisteminde basqa komet aileleri de movcuddur Meselen numune olaraq Saturn Uran Neptun komet ailelerini gostermek olar Saturn komet ailesinde kometlerin sayca az olmasi onunla elaqedardir ki Yupiterin cazibe quvvesi Saturnun cazibe quvvesinden 10 defe diger planetlerin cazibe quvvesinden ise 100 defe boyukdur Ehtimal olunur ki butun periodik kometler evveller uzundovrlu olmuslar ve neheng planetlerin xususile de Yupiterin uzunmuddetli qravitasiya tesiri neticesinde bu kometler uygun planetlerin orbitlerine kecerek onlarin komet ailelerinin uzvleri olmuslar Kometleri musahide etmek ucun muxtelif qurgulardan istifade olunur Musahideler gosterir ki kometlerin neheng quyruqlarini adi gozle gorus sahesi boyuk olan teleskop ve ya binokl vasitesile musahide etmek mumkundur Lakin kometin nuvesinin murekkeb qurulusunu musahide etmek ucun boyuk aperturali teleskoplardan istifade olunmalidirKomet xofu RedakteQedim zamanlardan quyruqlu ulduzun qoy uzunde gorsenmesi insanlarda mifoloji qorxuya xofa sebeb olmusdur Xarici kecidler RedakteKometalar haqqinda sohbet Arxivlesdirilib 2009 02 04 at the Wayback Machine Kometalar haqqinda populyar meqaleler rus dilinde Kometalar Kometoqrafiya UKometa ve asteroidlerin tehlukesi Vikianbarda Kometler ile elaqeli mediafayllar var Istinadlar Redakte Kometa nedir Hemcinin bax RedakteTebiet elmleri Gunes YerMenbe https az wikipedia org w index php title Kometler amp oldid 6060400, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.