Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Bu məqaləni lazımdır. |
Azərbaycanın vəhşi təbiəti onun flora və faunasından və onların təbii yaşayış mühitindən ibarətdir.
Azərbaycan faunasının simvolu Qarabağ atı olaraq qəbul edilir. Bu at cinsi dağ-çöl mühitində yaşayır və yarış və minik atı kimi istifadə edilir. Bu at cinsinə yalnız Azərbaycanda rast gəlinir. Bu, ən qədim cinslərdən biridi, ilk dəfə V əsrdə Qarabağ bölgəsində əhilləşdirilərək yetişdirilib və bu regionun adını daşıyır.
Azərbaycanda fərqli heyvan növlərinin təbii yaşayış mühiti müxtəlifdir. Bəzi növlər yalnız müəyyən ərazilərdə, göl kənarlarında, dağlıq yamaclarda məskunlaşır, digərləri isə ölkə daxilində səpələnmişdir. Məsələn, sərçəkimilər fəsiləsinə mənsub quşlara bütün Azərbaycanda rast gəlmək olar. Minik heyvanların (mal-qara, ev quşları və s.) təbii yaşayış yerindən asılı olaraq, protozoy parazitləri də ölkənin bütün ərazilərində qeydə alınır. Məməlilər arasında düzənliklərdə ceyranlar, Qafqaz keçisi əsasən dağlıq ərazilərində məskunlaşır və əksər quş növlərinə meşələrdə və ya su hövzələrində rast gəlmək olar. Zərərverici həşəratlar kənd təsərrüfatı sahələrində rast gəlinir, digər növ həşəratlar isə yalnız müəyyən biotoplarda yaşayır.
Azərbaycanda xəzli və iridırnaqlı heyvanların mühafizəsi üçün bir sıra təbiət qoruqları yaradılıb, xüsusi ov qaydaları tətbiq edilməklə qorunur.
Fauna
Azərbaycanın heyvanlar aləminin müxtəlifliyi ölkə ərazisində mövcud olan çoxşaxəli iqlim tipləri və biomlardan qaynaqlanır.
Məməlilər
Azərbaycan Avropada ən çox məməli növlərinə malik ölkə hesab edilir. Azərbaycanda məməlilər sinfinə mənsub heyvanların 107 növü qeydə alınıb, onlardan üçü yalnız Azərbaycan üçün spesifik olan növlərdir. Ən çox bilinən növlərə Balakən, Qəbələ, Zaqatala və İsmayıllı rayonlarında Naxçıvanda və Böyük Qafqazın qərb yamaclarında məskunlaşan Qafqaz keçiləri və daxildir. Qafqaz ceyranları öz tipinin ən nadir və sürətlisi hesab edilir. Bu ceyranlara Azərbaycanın yalnız Şirvan Dövlət Qoruğu, və bölgələrində rast gəlmək olar.
Həşəratyeyənlər
- Şərqi Avropa kirpisi
- Şimal ağ döşlü kirpi
- Adi qulaqlı kirpi
- Kiçik köstəbək
- Hiyləgər ağdiş
- Ağqarın ağdiş
- Şelkivnikov su kutorası
- Cırtdan ağdiş
- Xəzər ağdişi
- Enliqulaq bükükdodaq
- Ümumi pipistrellus
- Kuhl pipistrellus
- İtiqulaq şəbpərə
- Bığlı şəbpərə
- Dağ gönlücəsi
- Kiçik nalburun
- Böyük nalburun
- Səhra yarasası
- Meheli nalburunu
- Üçrəng gecə şəbpərəsi
- Qonur palazqulaq
- Axşam yarasası
- Savi hypsugo
- Nathusius pipistrellus
- İkirəng hamarburun
- Uzunqanad yarasa
- Cənub nalburunu
- Blazius nalburunu
- Natterer şəbpərəsi
- Şərq enliqulaq
- Qərb enliqulaq
- Bexşteyn şəbpərəsi
- Boz palazqulaq
- Kiçik axşam yarasası
- Şimal gönlücəsi
- Soprano pipistrellus
- Ev siçanı
- Boz siçovul
- Kiçik meşə siçanı
- Sarıqarın siçan
- Boz siçancıq
- Su siçovulu
- İctimai çöl siçanı
- Skarturus elater
- Fərat jerboa
- Qırmızıquyruq qum siçanı
- Kiçik Asiya qum siçanı
- İran qum siçanı
- Vinoqradov qum siçanı
- Meridian qum siçanı
- Kiçik Asiya siçancığı
- Kəsəyən dağ siçancığı
- Dağ korcası
- Ev siçanı
- Glis
- Meşə süleysini
- Adi tarlasiçanı
- Qar siçanı
- Qafqaz qar siçanı
- Kiçik Asiya qar siçanı
- Qara dəniz meşə siçanı
- Tarla siçanı
- Cırtdan siçanı
- Şelnikovun kolluq çöl siçanı
- Qafqaz meşə siçanı
- Dağıstan çöl siçanı
- Kiçik Asiya kolluq siçanı
- Dağıstan çöl siçanı
- Qafqaz sincabı
- Adi sincab
- Hind tirəndazı
- Qara siçovulu
- Nutriyakimi
- Adi canavar
- Çöl canavarı
- Adi çaqqal
- Adi tülkü
- Daşlıq dələsi
- Qafqaz porsuğu
- Adi gəlincik
- Avropa susamuru
- Adi vaşağı
- Qonur ayı
- Zolaqlı kaftar
- Meşə sansarı
- Çöl pişiyi
- Safsar
- Qamışlıq pişiyi
- Fars bəbiri
- Yenot
Nəsli kəsilmişlər:
- 18-ci əsrdən bəri Asiya hepardı
- 20-ci əsrin əvvəllərindən Xəzər pələngi
- Orta əsrlərdən bəri Asiya şiri
- Çöl donuzu
- Sığın
- Cüyür
- Nəcib maral
- Xallı maral
- Ceyran
- Qarapaça
- Bezoar keçisi
- Asiya muflonu
- Dağıstan dağ keçisi
- İbtidai öküz
- Zubr
Balıqlar
Ölkənin şirin su hövzələri və Xəzər dənizi ümumilikdə 97 növ balıqla zəngindir, onlardan səkkizi çoxaldılmış, yeddisi isə geniş yayılmışdır. Azərbaycanda həmçinin onurğasızların 15 mindən çox növü vardır. Ən çox Kür çayında, onun ətrafındakı göllərdə, eləcə də Mingəçevir su anbarında rast gəlmək olar. Balıqların əksəriyyəti anadrom və ya yarı anadromdur (balacalar duzlu suda böyüyür və yetkinləşdikdən sonra çoxalmaq üçün şirin suya köçürlər). Anadrom balıqların ən qiymətliləri qızılbalıqlar, nərə balığı, ulduzlu nərə balığı və beluqadır . Aspius, Chalcalburnus və ilanbalığı da anadrom balıqlardır. Nərə balığının əti və kürüsü çox qiymətlidir. Bundan başqa, Azərbaycanın su hövzələrində çapaq, sazan, rutilus kütüm və s. kimi digər qiymətli balıq növləri də vardır. Siyənək balığına Xəzər dənizində də rast gəlmək olar və balıqçılıq sənayesində ciddi rola malikdir. 1959-cu ildən sonra Kür çayında bir sıra hidrotexniki qurğuların tikintisi ilə əlaqədar olaraq çayın su axınının tənzimlənməsi, o cümlədən Xəzər dənizinin suyunun çirklənməsi qiymətli balıq növlərinin sayının xeyli azalmasına səbəb olmuşdur. Balıq ehtiyatlarının bərpası və balıq növlərinin sayını artırmaq üçün meliorasiya və balıqçılıq məqsədləri üçün üç inkubasiya müəssisəsi (Kürağzı, Əlibayramlı və Kür eksperimental nərə balığı yetişdirmə zavodu) fəaliyyətə başlamışdır. Azərbaycanın balıqçılıq müəssisələri və inkubasiya müəssisələrində 20 milyon nərə, 600 min qızılbalıq, 800 mindən çox balıq yetişdirilir. 2000-ci ildə Xılıda 20 milyon nərə balığı tutumu olan yeni inkubasiya zavodu istifadəyə verilmişdir.
Quşlar
Azərbaycan zəngin oritofaunaya malikdir. Ölkə üzrə aparılan müşahidə və tədqiqatlarda təxminən 60 ailədən 363 quş növü qeydə alınmışdır. Növlərin 40%-ə yaxını Azərbaycanda məskunlaşıb, bu növlərin 27%-i ölkədə qışlayır, 10%-i isə miqrasiya dövründə Azərbaycan ərazisindən keçir. Spesifik quş növlərindən biri də Naxçıvan kimi əsasən dağlıq ərazilərdə məskunlaşan qızıl qartaldır . Qızıl qartalın təsviri Azərbaycanda çox sayda marka və kartpostalda tirajlanıb.
Digər
Azərbaycanda beş fəsilədən on növ suda-quruda yaşayan canlı növləri təsnifləndirilib. Ölkə ərrazisində 52 növ sürünən var. Bu növlərə ən çox Şamaxı və Naxçıvanın yarımsəhra ərazilərində rast gəlinir. Digər ovalıqlarda və ya dağlıq ərazilərdə az sayda rast gəlinir.
Flora
Azərbaycanın zəngin florası var. Ölkədə 4500-dən çox ali bitki növü qeydə alınmışdır. Azərbaycanın iqlimi və biomları müxtəlif olduğuna görə flora Cənubi Qafqazın digər respublikalarına nisbətən daha müxtəlifdir. Bütün Qafqazda rast gəlinən flora növlərinin təxminən 67%-nə Azərbaycanda rast gəlinir.
Azərbaycanın flora və bitki örtüyünün müxtəlifliyi bir-birindən fərqli fiziki-coğrafi və təbii-tarixi şəraitin, eləcə də Azərbaycanın ucqar floristik rayonların təsirinə məruz qalmasının nəticəsidir.
Ağaclar və bitkilər
Üçüncü dövrün relikt cinslərinə Azərbaycanın bütün zonalarında, xüsusən Lənkəranda (Talış rayonları) tez-tez rast gəlmək olar. Bunlara dəmirağac, güləbrişin, şabalıdyarpaq palıd,Qafqaz xurması, həmişəyaşıl kolu, qutu ağacı və s. misal göstərmək olar. Azərbaycanda 240 endemik bitki növü vardır.
Altıağaç Milli Parkının 90,5%-ni enliyarpaqlı meşələrlə əhatə olunmuşdur, burada üstünlük təşkil edən ağac növləri dəmir ağacı, Qafqaz vələsi, şərq fıstığı və ağcaqayındır.
Qoruqlar
Azərbaycan flora və fauna mühitinin və ekosistemin qorunması üçün bir neçə təbiət qoruqları nəzərdə tutulmuşdur.
İstinadlar
- "Karabakh horse". 2020-04-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-07.
- Geptner, V. G., Sludskij, A. A. (1972). Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Vysšaia Škola, Moskva. (In Russian; English translation: Heptner, V. G., Sludskii, A. A., Komarov, A., Komorov, N.; Hoffmann, R. S. (1992). Mammals of the Soviet Union. Vol III: Carnivores (Feloidea). 2023-04-09 at the Wayback Machine Smithsonian Institution and the National Science Foundation, Washington DC).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Azerbaycanin vehsi tebieti onun flora ve faunasindan ve onlarin tebii yasayis muhitinden ibaretdir Azerbaycan faunasinin simvolu Qarabag ati olaraq qebul edilir Bu at cinsi dag col muhitinde yasayir ve yaris ve minik ati kimi istifade edilir Bu at cinsine yalniz Azerbaycanda rast gelinir Bu en qedim cinslerden biridi ilk defe V esrde Qarabag bolgesinde ehillesdirilerek yetisdirilib ve bu regionun adini dasiyir Azerbaycanda ferqli heyvan novlerinin tebii yasayis muhiti muxtelifdir Bezi novler yalniz mueyyen erazilerde gol kenarlarinda dagliq yamaclarda meskunlasir digerleri ise olke daxilinde sepelenmisdir Meselen sercekimiler fesilesine mensub quslara butun Azerbaycanda rast gelmek olar Minik heyvanlarin mal qara ev quslari ve s tebii yasayis yerinden asili olaraq protozoy parazitleri de olkenin butun erazilerinde qeyde alinir Memeliler arasinda duzenliklerde ceyranlar Qafqaz kecisi esasen dagliq erazilerinde meskunlasir ve ekser qus novlerine meselerde ve ya su hovzelerinde rast gelmek olar Zererverici heseratlar kend teserrufati sahelerinde rast gelinir diger nov heseratlar ise yalniz mueyyen biotoplarda yasayir Azerbaycanda xezli ve iridirnaqli heyvanlarin muhafizesi ucun bir sira tebiet qoruqlari yaradilib xususi ov qaydalari tetbiq edilmekle qorunur FaunaAzerbaycanin heyvanlar aleminin muxtelifliyi olke erazisinde movcud olan coxsaxeli iqlim tipleri ve biomlardan qaynaqlanir Memeliler Azerbaycan Avropada en cox memeli novlerine malik olke hesab edilir Azerbaycanda memeliler sinfine mensub heyvanlarin 107 novu qeyde alinib onlardan ucu yalniz Azerbaycan ucun spesifik olan novlerdir En cox bilinen novlere Balaken Qebele Zaqatala ve Ismayilli rayonlarinda Naxcivanda ve Boyuk Qafqazin qerb yamaclarinda meskunlasan Qafqaz kecileri ve daxildir Qafqaz ceyranlari oz tipinin en nadir ve suretlisi hesab edilir Bu ceyranlara Azerbaycanin yalniz Sirvan Dovlet Qorugu ve bolgelerinde rast gelmek olar Heseratyeyenler Serqi Avropa kirpisi Simal ag doslu kirpi Adi qulaqli kirpi Kicik kostebek Hiyleger agdis Agqarin agdis Selkivnikov su kutorasi Cirtdan agdis Xezer agdisiYarasalar Enliqulaq bukukdodaq Umumi pipistrellus Kuhl pipistrellus Itiqulaq sebpere Bigli sebpere Dag gonlucesi Kicik nalburun Boyuk nalburun Sehra yarasasi Meheli nalburunu Ucreng gece sebperesi Qonur palazqulaq Axsam yarasasi Savi hypsugo Nathusius pipistrellus Ikireng hamarburun Uzunqanad yarasa Cenub nalburunu Blazius nalburunu Natterer sebperesi Serq enliqulaq Qerb enliqulaq Bexsteyn sebperesi Boz palazqulaq Kicik axsam yarasasi Simal gonlucesi Soprano pipistrellusLaqomorflar Boz dovsan Avropa adadovsaniGemiriciler Ev sicani Boz sicovul Kicik mese sicani Sariqarin sican Boz sicanciq Su sicovulu Ictimai col sicani Skarturus elater Ferat jerboa Qirmiziquyruq qum sicani Kicik Asiya qum sicani Iran qum sicani Vinoqradov qum sicani Meridian qum sicani Kicik Asiya sicancigi Keseyen dag sicancigi Dag korcasi Ev sicani Glis Mese suleysini Adi tarlasicani Qar sicani Qafqaz qar sicani Kicik Asiya qar sicani Qara deniz mese sicani Tarla sicani Cirtdan sicani Selnikovun kolluq col sicani Qafqaz mese sicani Dagistan col sicani Kicik Asiya kolluq sicani Dagistan col sicani Qafqaz sincabi Adi sincab Hind tirendazi Qara sicovulu NutriyakimiEtyeyenler Boz canavarAdi canavar Col canavari Adi caqqal Adi tulku Dasliq delesi Qafqaz porsugu Adi gelincik Avropa susamuru Adi vasagi Qonur ayi Zolaqli kaftar Mese sansari Col pisiyi Safsar Qamisliq pisiyi Fars bebiri Yenot Nesli kesilmisler 18 ci esrden beri Asiya hepardi 20 ci esrin evvellerinden Xezer pelengi Orta esrlerden beri Asiya siriPerayaqlilar Xezer suitisiCutdirnaqlilar Col donuzu Sigin Cuyur Necib maral Xalli maral Ceyran Qarapaca Bezoar kecisi Asiya muflonu Dagistan dag kecisi Ibtidai okuz ZubrBaliqlar Azerbaycanin erken tarixinde nere baligini deniz canavarlari ile sehv salirdilar Olkenin sirin su hovzeleri ve Xezer denizi umumilikde 97 nov baliqla zengindir onlardan sekkizi coxaldilmis yeddisi ise genis yayilmisdir Azerbaycanda hemcinin onurgasizlarin 15 minden cox novu vardir En cox Kur cayinda onun etrafindaki gollerde elece de Mingecevir su anbarinda rast gelmek olar Baliqlarin ekseriyyeti anadrom ve ya yari anadromdur balacalar duzlu suda boyuyur ve yetkinlesdikden sonra coxalmaq ucun sirin suya kocurler Anadrom baliqlarin en qiymetlileri qizilbaliqlar nere baligi ulduzlu nere baligi ve beluqadir Aspius Chalcalburnus ve ilanbaligi da anadrom baliqlardir Nere baliginin eti ve kurusu cox qiymetlidir Bundan basqa Azerbaycanin su hovzelerinde capaq sazan rutilus kutum ve s kimi diger qiymetli baliq novleri de vardir Siyenek baligina Xezer denizinde de rast gelmek olar ve baliqciliq senayesinde ciddi rola malikdir 1959 cu ilden sonra Kur cayinda bir sira hidrotexniki qurgularin tikintisi ile elaqedar olaraq cayin su axininin tenzimlenmesi o cumleden Xezer denizinin suyunun cirklenmesi qiymetli baliq novlerinin sayinin xeyli azalmasina sebeb olmusdur Baliq ehtiyatlarinin berpasi ve baliq novlerinin sayini artirmaq ucun meliorasiya ve baliqciliq meqsedleri ucun uc inkubasiya muessisesi Kuragzi Elibayramli ve Kur eksperimental nere baligi yetisdirme zavodu fealiyyete baslamisdir Azerbaycanin baliqciliq muessiseleri ve inkubasiya muessiselerinde 20 milyon nere 600 min qizilbaliq 800 minden cox baliq yetisdirilir 2000 ci ilde Xilida 20 milyon nere baligi tutumu olan yeni inkubasiya zavodu istifadeye verilmisdir Quslar Azerbaycan zengin oritofaunaya malikdir Olke uzre aparilan musahide ve tedqiqatlarda texminen 60 aileden 363 qus novu qeyde alinmisdir Novlerin 40 e yaxini Azerbaycanda meskunlasib bu novlerin 27 i olkede qislayir 10 i ise miqrasiya dovrunde Azerbaycan erazisinden kecir Spesifik qus novlerinden biri de Naxcivan kimi esasen dagliq erazilerde meskunlasan qizil qartaldir Qizil qartalin tesviri Azerbaycanda cox sayda marka ve kartpostalda tirajlanib Diger Azerbaycanda bes fesileden on nov suda quruda yasayan canli novleri tesniflendirilib Olke errazisinde 52 nov surunen var Bu novlere en cox Samaxi ve Naxcivanin yarimsehra erazilerinde rast gelinir Diger ovaliqlarda ve ya dagliq erazilerde az sayda rast gelinir FloraNabran Mesesinde dunyanin en qedim agaclarindan bezileri var Orta yas 500 ildir Azerbaycanin zengin florasi var Olkede 4500 den cox ali bitki novu qeyde alinmisdir Azerbaycanin iqlimi ve biomlari muxtelif olduguna gore flora Cenubi Qafqazin diger respublikalarina nisbeten daha muxtelifdir Butun Qafqazda rast gelinen flora novlerinin texminen 67 ne Azerbaycanda rast gelinir Azerbaycanin flora ve bitki ortuyunun muxtelifliyi bir birinden ferqli fiziki cografi ve tebii tarixi seraitin elece de Azerbaycanin ucqar floristik rayonlarin tesirine meruz qalmasinin neticesidir Agaclar ve bitkiler Ucuncu dovrun relikt cinslerine Azerbaycanin butun zonalarinda xususen Lenkeranda Talis rayonlari tez tez rast gelmek olar Bunlara demiragac gulebrisin sabalidyarpaq palid Qafqaz xurmasi hemiseyasil kolu qutu agaci ve s misal gostermek olar Azerbaycanda 240 endemik bitki novu vardir Altiagac Milli Parkinin 90 5 ni enliyarpaqli meselerle ehate olunmusdur burada ustunluk teskil eden agac novleri demir agaci Qafqaz velesi serq fistigi ve agcaqayindir QoruqlarAzerbaycan flora ve fauna muhitinin ve ekosistemin qorunmasi ucun bir nece tebiet qoruqlari nezerde tutulmusdur Goy Gol Dovlet Qorugu Qizilagac Dovlet Qorugu Zaqatala Dovlet Qorugu Turyancay Dovlet Qorugu Pirqulu Dovlet Qorugu Sirvan Dovlet Qorugu Besitcay Dovlet Qorugu Qarayazi Dovlet Qorugu Ismayilli Dovlet Qorugu Qaragol Dovlet Qorugu Ilisu Dovlet Qorugu Sahbuz Dovlet Qorugu Eldar sami dovlet qoruguIstinadlar Karabakh horse 2020 04 08 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 07 Geptner V G Sludskij A A 1972 Mlekopitajuscie Sovetskogo Soiuza Vyssaia Skola Moskva In Russian English translation Heptner V G Sludskii A A Komarov A Komorov N Hoffmann R S 1992 Mammals of the Soviet Union Vol III Carnivores Feloidea 2023 04 09 at the Wayback Machine Smithsonian Institution and the National Science Foundation Washington DC