fbpx
Wikipedia

Yarasa (heyvan)


Yarasalar (lat. Chiroptera) — Uça bilən məməli heyvandır.Çiyin hissəsindən bazuya, oradan ikinci barmağa, daha sonra beşinci barmağa, bədənin yanları ilə arxa ətraflara və quyruğun ucuna qədər nazik uçma pərdəsi uzanır. Yarasalar alaqaranlıq və gecə heyvanlarıdır. Bəzi bölgələrdə gecəquşu adlandırılan bu heyvan çox yaxşı eşidir və dərisi vasitəsilə belə hiss edir. Yarasanın exolokasiya qabiliyyəti yaxşı inkişaf edib. Onlar getdiyi yerə müxtəlif səs dalğaları buraxır. Bu heyvan balalarına öz südünü verir.Əgər qanadları olmasaydı onları siçana oxşatmaq olardı.

Yarasalar

Corynorhinus townsendii
Elmi təsnifatı
Adı Yarasalar
Tip Xordalılar (Chordata)
Sinif Məməlilər (Mammalia)
Dəstə Yarasalar (Chiroptera)
Elmi dildə adı
Chiroptera


Azərbaycan faunasında 3 fəsilə ilə təmsil olunmuşdurlar: Rhinolophidae (Nalburunkimilər), Vespertilionidae (Hamarburunkimilər), Molossidae (Buldoqkimilər).

Sonuncu fəsilədə hərəsində bir cins və bir növ vardır — Tadarida teniotis (enliqulaq bükükdodaq). Nalburunkimilər fəsiləsində eyni cinsə aid 5 növ aşkar edilmişdir. 9 cinsdən və 21 növdən ibarət olan Hamarburunkimilər fəsiləsinin müxtəlifliyi daha yüksəkdir. Bu fəsiləyə aşağıdakı cinslər aiddir: Myotis – 5 növ, Plecotus – 2, Barbastella – 2, Nyctalus – 2, Pipistrellus – 4, Hypsugo – 1, Vespertilio – 1, Eptesicus – 3, Miniopterus — 1.

Onların Respublikanın ərazisində və landşaftlarda yayılması müxtəlifdir (Raxmatullina, 1995, 1996, 2000) (xəritə). 1700–2350 m hündürlüklərə qədər bütün landşaftlarda geniş yayılmış və fon (çox və adi saylı) növlərin siyahısına aşağadakılar aiddir: Pipistrellus pipistrellus (cırtdan şəbpərə), P. kuhlii (Küli şəbpərəsi), Myotis blythii (itiqulaq şəbpərə), M. mystacinus (bığlı şəbpərə), Eptesicus serotinus (dağ könlücəsi) və sayca onlardan geri qalmayan Rhinolophus hipposideros (kiçik nalburun), Rh. ferrumequinum (böyük nalburun). Yuxarıda qeyd olunan 7 növdən başqa arid landşaftlarda (yarımsəhralar, dağətəyi və dağüstü çöllər) nadir halda Barbastella leucomelas (Asiya enliqulağı), Eptesicus bottae (səhra yarasası) rast gəlir, yarasa əhalisinin əsasını isə Küli şəbpərəsi (düzənliklərdə) və cırtdan şəbpərə (dağətəkləri və dağlarda) təşkil edir.

Həm arid, həm də mezofil landşaftlarda Rhinolophus mehelyi (Meheli nalburunu), Myotis emarginatus (Üçrəng gecə şəbpərəsi), Plecotus auritus (qonur palazqulaq yarasa), Nyctalus noctula (kürən axşam yarasası), Hypsugo savii (Savi şəbpərəsi), Pipistrellus nathusii (Natuzius şəbpərəsi), Vespertilio murinus (ikirəng könlücə) rast gəlir. Yayda 1200 fərddən ibarət toplular əmələ gətirən Meheli nalburunu və 30 fərdlik topalaşmaları olan kürən axşam yarasasından başqa onların hamısı demək olar ki, nadir və ya azsaylıdırlar.

Meşə landşaftlarında, əsasən də dağ meşələrində Miniopterus schrebersii (adi uzunqanad), Rhinolophus euryale (cənub nalburunu), Rh. blasii (Blazius nalburunu), Myotis nattereri (Natterer şəbpərəsi), Barbastella barbastellus (Avropa enliqulaqı), Tadarida teniotis (enliqulaq bükükdodaq) məskən salırlar. Bu heyvanlara az hallarda rast gəlinir və sayları da azdır (yalnız birinci növdən başqa, onun Azıx-Kilit koloniyası 8–10 min fərddən ibarətdir). Myotis bechsteinii (Behşteyn şəbpərəsi), Plecotus austriacus (boz palazqulaq yarası), Nyctalus leisleri (kiçik axşam yarasası), Eptesicus nilssoni (şimal könlücəsi) cəmi bir dəfə qeydə alınmışdır.

Pipistrellus pygmaeus (piqmey şəbpərə) bu yaxınlarda Qərbi Azərbaycanda və Lənkəranda qeydə alınmışdır (xəritə). Bütün yarasalar son dərəcə xeyirli heyvanlar kimi mühafizə olunurlar. Tədqiqatlarımıza görə Küli şəbpərələrinin sıxlığı çox olan Kür-Araz ovalığının bəzi məntəqələrində onlar bir gecədə 7,5 kq müxtəlif həşərat yeyirlər, bunu onların bütün aktiv olduqları dövr (8 ay) üçün hesablasaq bu rəqəm 1,8–2,4 ton edir. Lənkəran düzənliyində Küli və cırtdan şəbpərələrin sıxlığı bir kv. km-də 1000 fərddən artıq olduğu məntəqələrdə onlar bir gecədə 30 kq qədər həşərat kütləsini məhv edir, onların bütün aktiv dövrlərində bu rəqəm 7 tona çatır. Həmin həşəratların 70 %-i bitkiyeyən və qansoran növlərdir.

İnsanlarla əlaqələri

Qoruma

Bat Conservation International kimi qurumların hədəfi yarasaların ekologiyada rolları və onlara mühitdən gələn təhlükələri haqqında hassaslığı qaldırmaqdır. Britaniyada bütün yarasalar qanunvericilik tərəfindən canlı təbiət və kənd yeri aktın atlında olaraq qorulur. Beləliklə, bir yarasana və ya yarasa yuvasına narahatçılıq yaradan cərimələnə bilər. Malaziyanın Saravak ştatında bütün yarasalar 1998-ci ilin Canlı Təbiət Qoruması Fərmanı altında qorunur. Halbuki, saçsız yarasa (Cheiromeles torquatus) kimi növlər hələ də yerli cəmiyyətlər tərəfindən yeyilir. Müasir tarixdə insan fəaliyyatı nəticəsində bir sıra yarasa növünün nəsili kəsilmiş. Məsələn, Pipistrellus murrayi növünün nəsili kəsilməsi haqqında 2009-cu ildə elan olunub.

İnsanlar bəzən yarasaları salırmaq üçün yarasa evləri qururlar.

Asiya və Sakit okeanın ətrafında yarasalar qida kimi istifadə olunur. Quam kimi yerlərdə yemək üçün ovlanan uçan tülkülərdə nəsli kəsilməyinin təhlükəsi yazaradılıb.

Mədəniyyətdə

 
Fransisko Qoya, İdrakın yatması monstr yaradır, 1797

Bir sıra mədəniyyətlərdə, o cümlədə Avropa mədəniyyətlərində yarasalar ölüm, cadugarlıq və şərlik ilə əlaqəndirilir. Kriklər, ÇerokilərApaçilər kimi yerli Amerikalılar arasında yarasa trikster ruhu sayılır. Tanzaniyada yaşayan Popobava xalqı yarasaya oxşar qanadlı, formasını dəyişən, qurbanlarına hücum edib, onlara sadomiya eləyən şər ruha inanır. Asteklərin mifologiyasında yarasalar ölüm, məhv və çürümə torpağının rəmzi idi.

Bəzi mədəniyyətlərdə yarasaların müsbət təsviri də var. Məsələn, Çində yarasaların xoşbəxtlik, sevinc və uğurnan ünsiyyəti var. Beş yarasa beş neməti təsvir edir: uzunömürlük, varlıq, sağlamlıq, kəramətlilik və sülhlü ölümü.

İqtisadiyyatda

Həşəratyeyən yarasalar fermerlər üçün pestisidlərdə lazımı azaltdığına görə xüsusilə faydalıdılar. Hesab olunub ki, yarasalar ABŞ kənd təsərrüfatı üçün 3,7 və 53 milyard $ saxlayır. Bu həmçinin ekologiyaya zərər verən və həşəratların gələn nəsillərində müqavimət yarada bilən pestisislərin həttən artıq işlənməsinin qarşısını alır.

İstinadlar

  1. "Mission & Vision". Bat Conservation International. İstifadə tarixi: 16 November 2017.
  2. "Bats and the Law". Bat Conservation Trust. İstifadə tarixi: 16 November 2017.
  3. "Wildlife Protection Ordinance 1998" (PDF). FAO. İstifadə tarixi: 16 November 2017.
  4. Leong, T. M.; Teo, S. C.; Lim, K. K. P. (2009). "The Naked Bulldog Bat, Cheiromeles torquatus in Singapore — past and present records, with highlights on its unique morphology (Microchiroptera: Molossidae)". Nature in Singapore. 2: 215–230.
  5. Ceballos, G.; Ehrlich, A. H.; Ehrlich, P. R. (2015). The Annihilation of Nature: Human Extinction of Birds and Mammals. Johns Hopkins University Press. 75–76. ISBN 978-1421417189.
  6. . Bat Conservation International. 24 January 2002. 23 June 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  7. Hopkins, J.; Bourdain, A. (2004). Extreme Cuisine: The Weird & Wonderful Foods that People Eat. Periplus. səh. 51. ISBN 978-0-7946-0255-0.
  8. Chwalkowski, F. (2016). Symbols in Arts, Religion and Culture: The Soul of Nature. Cambridge Scholars Publishing. səh. 523. ISBN 978-1443857284.
  9. Saleh, A. (19 July 2001). "Sex-mad 'ghost' scares Zanzibaris". BBC News. İstifadə tarixi: 29 December 2014.
  10. "Aztec Symbols". Aztec-history.net. İstifadə tarixi: 24 June 2013.
  11. Read, K. A.; Gonzalez, J. J. (2000). Mesoamerican Mythology. Oxford University Press. 132–134. ISBN 978-0195149098.
  12. . Oaxacanwoodcarving.com. 10 November 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 June 2013.
  13. "Chinese symbols" (PDF). British Museum. İstifadə tarixi: 10 September 2017.
  14. Boyles, Justin G.; Cryan, Paul M.; McCracken, Gary F.; Kunz, Thomas H. (2011). "Economic Importance of Bats in Agriculture". Science. 332 (6025): 41–42. Bibcode:2011Sci...332...41B. doi:10.1126/science.1201366. PMID 21454775.

Mənbə

yarasa, heyvan, yarasalar, chiroptera, uça, bilən, məməli, heyvandır, çiyin, hissəsindən, bazuya, oradan, ikinci, barmağa, daha, sonra, beşinci, barmağa, bədənin, yanları, ilə, arxa, ətraflara, quyruğun, ucuna, qədər, nazik, uçma, pərdəsi, uzanır, yarasalar, a. Yarasalar lat Chiroptera Uca bilen memeli heyvandir Ciyin hissesinden bazuya oradan ikinci barmaga daha sonra besinci barmaga bedenin yanlari ile arxa etraflara ve quyrugun ucuna qeder nazik ucma perdesi uzanir Yarasalar alaqaranliq ve gece heyvanlaridir Bezi bolgelerde gecequsu adlandirilan bu heyvan cox yaxsi esidir ve derisi vasitesile bele hiss edir Yarasanin exolokasiya qabiliyyeti yaxsi inkisaf edib Onlar getdiyi yere muxtelif ses dalgalari buraxir Bu heyvan balalarina oz sudunu verir Eger qanadlari olmasaydi onlari sicana oxsatmaq olardi YarasalarCorynorhinus townsendiiElmi tesnifatiAdi YarasalarTip Xordalilar Chordata Sinif Memeliler Mammalia Deste Yarasalar Chiroptera Elmi dilde adiChiropteraAzerbaycan faunasinda 3 fesile ile temsil olunmusdurlar Rhinolophidae Nalburunkimiler Vespertilionidae Hamarburunkimiler Molossidae Buldoqkimiler Sonuncu fesilede heresinde bir cins ve bir nov vardir Tadarida teniotis enliqulaq bukukdodaq Nalburunkimiler fesilesinde eyni cinse aid 5 nov askar edilmisdir 9 cinsden ve 21 novden ibaret olan Hamarburunkimiler fesilesinin muxtelifliyi daha yuksekdir Bu fesileye asagidaki cinsler aiddir Myotis 5 nov Plecotus 2 Barbastella 2 Nyctalus 2 Pipistrellus 4 Hypsugo 1 Vespertilio 1 Eptesicus 3 Miniopterus 1 Onlarin Respublikanin erazisinde ve landsaftlarda yayilmasi muxtelifdir Raxmatullina 1995 1996 2000 xerite 1700 2350 m hundurluklere qeder butun landsaftlarda genis yayilmis ve fon cox ve adi sayli novlerin siyahisina asagadakilar aiddir Pipistrellus pipistrellus cirtdan sebpere P kuhlii Kuli sebperesi Myotis blythii itiqulaq sebpere M mystacinus bigli sebpere Eptesicus serotinus dag konlucesi ve sayca onlardan geri qalmayan Rhinolophus hipposideros kicik nalburun Rh ferrumequinum boyuk nalburun Yuxarida qeyd olunan 7 novden basqa arid landsaftlarda yarimsehralar dageteyi ve dagustu coller nadir halda Barbastella leucomelas Asiya enliqulagi Eptesicus bottae sehra yarasasi rast gelir yarasa ehalisinin esasini ise Kuli sebperesi duzenliklerde ve cirtdan sebpere dagetekleri ve daglarda teskil edir Hem arid hem de mezofil landsaftlarda Rhinolophus mehelyi Meheli nalburunu Myotis emarginatus Ucreng gece sebperesi Plecotus auritus qonur palazqulaq yarasa Nyctalus noctula kuren axsam yarasasi Hypsugo savii Savi sebperesi Pipistrellus nathusii Natuzius sebperesi Vespertilio murinus ikireng konluce rast gelir Yayda 1200 ferdden ibaret toplular emele getiren Meheli nalburunu ve 30 ferdlik topalasmalari olan kuren axsam yarasasindan basqa onlarin hamisi demek olar ki nadir ve ya azsaylidirlar Mese landsaftlarinda esasen de dag meselerinde Miniopterus schrebersii adi uzunqanad Rhinolophus euryale cenub nalburunu Rh blasii Blazius nalburunu Myotis nattereri Natterer sebperesi Barbastella barbastellus Avropa enliqulaqi Tadarida teniotis enliqulaq bukukdodaq mesken salirlar Bu heyvanlara az hallarda rast gelinir ve saylari da azdir yalniz birinci novden basqa onun Azix Kilit koloniyasi 8 10 min ferdden ibaretdir Myotis bechsteinii Behsteyn sebperesi Plecotus austriacus boz palazqulaq yarasi Nyctalus leisleri kicik axsam yarasasi Eptesicus nilssoni simal konlucesi cemi bir defe qeyde alinmisdir Pipistrellus pygmaeus piqmey sebpere bu yaxinlarda Qerbi Azerbaycanda ve Lenkeranda qeyde alinmisdir xerite Butun yarasalar son derece xeyirli heyvanlar kimi muhafize olunurlar Tedqiqatlarimiza gore Kuli sebperelerinin sixligi cox olan Kur Araz ovaliginin bezi menteqelerinde onlar bir gecede 7 5 kq muxtelif heserat yeyirler bunu onlarin butun aktiv olduqlari dovr 8 ay ucun hesablasaq bu reqem 1 8 2 4 ton edir Lenkeran duzenliyinde Kuli ve cirtdan sebperelerin sixligi bir kv km de 1000 ferdden artiq oldugu menteqelerde onlar bir gecede 30 kq qeder heserat kutlesini mehv edir onlarin butun aktiv dovrlerinde bu reqem 7 tona catir Hemin heseratlarin 70 i bitkiyeyen ve qansoran novlerdir Mundericat 1 Insanlarla elaqeleri 1 1 Qoruma 1 2 Medeniyyetde 1 3 Iqtisadiyyatda 2 Istinadlar 3 MenbeInsanlarla elaqeleri RedakteQoruma Redakte Bat Conservation International kimi qurumlarin 1 hedefi yarasalarin ekologiyada rollari ve onlara muhitden gelen tehlukeleri haqqinda hassasligi qaldirmaqdir Britaniyada butun yarasalar qanunvericilik terefinden canli tebiet ve kend yeri aktin atlinda olaraq qorulur Belelikle bir yarasana ve ya yarasa yuvasina narahatciliq yaradan cerimelene biler 2 Malaziyanin Saravak statinda butun yarasalar 1998 ci ilin Canli Tebiet Qorumasi Fermani altinda qorunur 3 Halbuki sacsiz yarasa Cheiromeles torquatus kimi novler hele de yerli cemiyyetler terefinden yeyilir 4 Muasir tarixde insan fealiyyati neticesinde bir sira yarasa novunun nesili kesilmis Meselen Pipistrellus murrayi novunun nesili kesilmesi haqqinda 2009 cu ilde elan olunub 5 Insanlar bezen yarasalari salirmaq ucun yarasa evleri qururlar 6 Asiya ve Sakit okeanin etrafinda yarasalar qida kimi istifade olunur Quam kimi yerlerde yemek ucun ovlanan ucan tulkulerde nesli kesilmeyinin tehlukesi yazaradilib 7 Medeniyyetde Redakte Fransisko Qoya Idrakin yatmasi monstr yaradir 1797 Bir sira medeniyyetlerde o cumlede Avropa medeniyyetlerinde yarasalar olum cadugarliq ve serlik ile elaqendirilir 8 Krikler Cerokiler ve Apaciler kimi yerli Amerikalilar arasinda yarasa trikster ruhu sayilir Tanzaniyada yasayan Popobava xalqi yarasaya oxsar qanadli formasini deyisen qurbanlarina hucum edib onlara sadomiya eleyen ser ruha inanir 9 Asteklerin mifologiyasinda yarasalar olum mehv ve curume torpaginin remzi idi 10 11 12 Bezi medeniyyetlerde yarasalarin musbet tesviri de var Meselen Cinde yarasalarin xosbextlik sevinc ve ugurnan unsiyyeti var Bes yarasa bes nemeti tesvir edir uzunomurluk varliq saglamliq kerametlilik ve sulhlu olumu 13 Iqtisadiyyatda Redakte Heseratyeyen yarasalar fermerler ucun pestisidlerde lazimi azaltdigina gore xususile faydalidilar Hesab olunub ki yarasalar ABS kend teserrufati ucun 3 7 ve 53 milyard saxlayir Bu hemcinin ekologiyaya zerer veren ve heseratlarin gelen nesillerinde muqavimet yarada bilen pestisislerin hetten artiq islenmesinin qarsisini alir 14 Istinadlar Redakte Mission amp Vision Bat Conservation International Istifade tarixi 16 November 2017 Bats and the Law Bat Conservation Trust Istifade tarixi 16 November 2017 Wildlife Protection Ordinance 1998 PDF FAO Istifade tarixi 16 November 2017 Leong T M Teo S C Lim K K P 2009 The Naked Bulldog Bat Cheiromeles torquatus in Singapore past and present records with highlights on its unique morphology Microchiroptera Molossidae Nature in Singapore 2 215 230 Ceballos G Ehrlich A H Ehrlich P R 2015 The Annihilation of Nature Human Extinction of Birds and Mammals Johns Hopkins University Press 75 76 ISBN 978 1421417189 All about bats Bat Conservation International 24 January 2002 23 June 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Hopkins J Bourdain A 2004 Extreme Cuisine The Weird amp Wonderful Foods that People Eat Periplus seh 51 ISBN 978 0 7946 0255 0 Chwalkowski F 2016 Symbols in Arts Religion and Culture The Soul of Nature Cambridge Scholars Publishing seh 523 ISBN 978 1443857284 Saleh A 19 July 2001 Sex mad ghost scares Zanzibaris BBC News Istifade tarixi 29 December 2014 Aztec Symbols Aztec history net Istifade tarixi 24 June 2013 Read K A Gonzalez J J 2000 Mesoamerican Mythology Oxford University Press 132 134 ISBN 978 0195149098 Artists Inspired by Oaxaca Folklore Myths and Legends Oaxacanwoodcarving com 10 November 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 June 2013 Chinese symbols PDF British Museum Istifade tarixi 10 September 2017 Boyles Justin G Cryan Paul M McCracken Gary F Kunz Thomas H 2011 Economic Importance of Bats in Agriculture Science 332 6025 41 42 Bibcode 2011Sci 332 41B doi 10 1126 science 1201366 PMID 21454775 Menbe RedakteASE V cild Baki 1981 seh 80 http interaztv com world 22299 Arxivlesdirilib 2014 09 02 at the Wayback Machine http azerimammals aznet org azerimammals Menbe https az wikipedia org w index php title Yarasa heyvan amp oldid 6037956, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.