fbpx
Wikipedia

Dəmirağac

Avqust 12, 2021

?
Dəmirağac
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər
Şöbə: Örtülütoxumlular
Sinif: İkiləpəlilər
Sıra: Daşdələnkimilər
Fəsilə: Hamamelidkimilər
Cins: Dəmirağac (Parrotia)
Növ: Dəmirağac
Elmi adı
Parrotia persica (DC.) C.A.Mey.
Növləri
  • Parrotia
  • Parrotia persica


Vikinnövlərdə
təsnifat


Vikianbarda
şəkil

ÜTMS yoxdur
MBMM 64130

Dəmirağac  - (lat. Parrotia persica (DC.) C.A. Mey.). Dəmirağackimilər - (Hamamelidaceae R. Br.) fəsiləsinə aid bitki növü.

IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar” kateqoriyasına aiddir –NT. Azərbaycanın nadir növüdür. 

Qısa morfoloji təsviri

12—22 (25) m boyunda, artıq dərəcədə qollu –budaqlı ağacdır. Çətiri yumurtavari və ya enli-yumurtavaridir. Tumurcuqları iyvaridir, 6-11 mm uzunluğundadır. Yarpaqları 4-10 (13) sm uzunluğunda, 3-6 (8) sm enindədir, dərivari –Kağızvaridir. Növbə ilə düzülmüşdür, yumurtavari, tərs-yumurtavari və ya ellipsişəklindədir. Çiçəkləri ikicinsli, qısa saplaqlıdır. Çiçəklər yarpaqlardan qabaq açılır. Kasacığı zəngvari, dərivaridir, 5-7 ədəd yarpaqvari dilimləri vardır. Erkəkcikləri 6-7 –dir, onlar kasacığın dilimləri qarşısında yerləşmişdir. Meyvəsi dəyirmi-ovalşəkillidir, ikiyuvalı ağaclaşmış qutucuqdur, 10-14 mm uzunluğundadır. Toxumları oval-yumurtavari, sivri, açıq-qonur rəngli, parlaqdır. 

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

fevral –mart aylarında çiçəkləyir. Meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Tozlanması anemofildir. Toxumla və pöhrələrlə çoxalır. Az və ya çox podzollaşmış gillicəli və ağır – gilli sarımtıl torpaqlarda inkişaf edir. Ovalıqda dağətəyi zolaqda və aşağı dağ qurşağında, dəniz səvviyəsindən 400-600 m yüksəkliyədək olan ərazilərdə xalis və ya qarışıq meşələr əmələ gətirir. Tək-tək ağaclara dəniz səviyyəsindən 1000-1200 m yüksəkliyədək təsadüf edilir. Əsasən bigəvərdən və cansız örtükdən ibarət xalis dəmirağacı meşə tipi çox yayılmışdır. Həm təmiz , həm də iki-üç mərtəbəli qarışıq meşəlik yaradır. Üst mərtəbəni şabalıd yarpaq palıd, vələs, azat ağacı və ya qafqaz xurması, orta mərtəbəni dəmir ağacı, alt mərtəbəni isə bigəvər, şümşad və b. Kollar təşkil edir. Dekorativ bitkidir. Oduncağı çox ağırdır, möhkəm və bərkdir, sıx, bircinsli və az elastikdir, keyfiyyət əmsalları yüksəkdir. Oduncağı texnikada və sənayədə tətbiq edilir. 

Yayılması

Lənkəran ovalığı (Lənkəran rayonu –Bürcəli Rvo və Təngivan kəndləri), Lerik rayonu (Piran kəndi), Astara rayonu (Maşxan kəndi, Lənkəranın dağlıq hissəsi, Lənkəran –Muğanı (Masallı rayonu –İmanlı kəndi, Viləşçay vadisi), Böyük Qafqazın şərq hissəsi (Qəbələ rayonu –Çuxur Qəbələ kəndi), Hirkan meşələrində 7, 4 min ha sahəni tutur. 

Sayı və tendensiyası

Populyasiyası məhdud sahələrdə yayılmıştır, mənfi təsirlərə həssasdır. 

Məhdudlaşdırıcı amillər

Antropogen amillər. 

Mühafizə tədbirləri

Hirkan Milli Parkında mühafizə olunur. 

İstifadəsi

Dəmirağac möhkəm oduncağa malik olduğundan, əsasən, telefon və elektrik dirəkləri üçün, körpülərin tikilməsində, maşın və alətlərin bəzi hissələrinin hazırlanmasında istifadə edilir.

Təbii yayılması:

Təbii hаldа Zаqаfqаziyаdа yаyılmışdır. Arealı-Azərbaycanda (Talış dağları) və İranda (Elburs) Xəzər sahilinin yaxınlığında relikt meşələrdir.

Botaniki təsviri:

Hündürlüyü 25 m-ə çаtаn, qоllu-budаqlı yarpağı tökülən аğаcdır. Gövdəsi qısa, diametri 1,5m-dək, budаqlаrı və qabığı-boz, bəzən qırmızımtıl çalarlı, çətirinin diametri 8-15 m-dir. Yarpaqları dərili, oval, tərs-yumurtаvаri, ətli оlub, qısа sаplаqlı, uzunluğu 6-15 sm və eni 4-10 sm, yayda yaşıl, payızda sarı, qırmızıdır. Çiçəkləri ikicinslidir. Çiçəkləri ləçəksiz, 5-7 hissəli, kasacıqlı və 5-7 erkəkciklidir. Çiçəkləri dəstə ilə budаqlаrın ucundа yеrləşir. Çiçəkləməsi yаnvаr аyındаn bаşlаyаrаq аprеl аyınа qədər dаvаm еdir. Çiçəkləmə yаrpаqlаmаdаn qаbаq müşаhidə еdilir. Mеyvəsi ikiyuvаlı qutucuq, 5-8 mm uzunluqdаdır. Оktyаbr аyındа yеtişir. Tохumu оvаl fоrmаdа, sаrımtıl rəngdə, 5-6 mm uzunluqdаdır. Tохumlа çохаldılır.

Еkоlоgiyаsı:

Dəmirağac subtropik və ya isti mülayim zonalarda, dəniz səviyyəsindən 700 m-dək yuxarı dağlarda bitir. Kölgəyə dаvаmlı, rütubətə tələbkаr, istisеvəndir. Çay və bulaqların ətrafında rütubətli torpaqlarda və quru yerlərdə rast gəlinir. -250C-dək şaxtalara dözür. Əsasən 200 ilədək yaşayır.

Аzərbаycаndа yаyılmаsı:

Lənkəranda, Astarada təbii halda bitir.

İstifаdəsi:

Möhkəmliyinə görə balta, çərçivə, döşəmə taxtası, müxtəlif taxtayonan əşyaların düzəldilməsində istifadə edilir. Yаşıllаşdırmаdа gеniş istifаdəsi məqsədyönlüdür. Oduncağı bərk və möhkəm, bəzən sudan ağır, çəhrayı-qonurdur.

Ədəbiyyat

  • Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.
  1. Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı  Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013
  2. ↑ http://www.redbook.az[ölü keçid]
  3. ↑ Azərbaycanın ağac və kolları, 1964
  4. ↑ Azərbaycan SSR-in Qırmızı kitabı; 1989
  5. Safarov H.M., 2009
  6. Tərtibçinin məlumatı
  7. Safarov H.M., 2010

Avqust 12, 2021
dəmirağac, elmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəlilərsıra, daşdələnkimilərfəsilə, hamamelidkimilərcins, parrotia, növ, elmi, adıparrotia, persica, növləriparrotia, parrotia, persicavikinnövlərdətəsnifatvikianbardaşəkilütms, yoxdurmb. DemiragacElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerSira DasdelenkimilerFesile HamamelidkimilerCins Demiragac Parrotia Nov DemiragacElmi adiParrotia persica DC C A Mey NovleriParrotia Parrotia persicaVikinnovlerdetesnifatVikianbardasekilUTMS yoxdurMBMM 64130 Demiragac lat Parrotia persica DC C A Mey Demiragackimiler Hamamelidaceae R Br fesilesine aid bitki novu IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Tehlukeli hedde yaxin olanlar kateqoriyasina aiddir NT Azerbaycanin nadir novudur 1 2 Mundericat 1 Qisa morfoloji tesviri 2 Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleri 3 Yayilmasi 3 1 Sayi ve tendensiyasi 3 2 Mehdudlasdirici amiller 3 3 Muhafize tedbirleri 4 Istifadesi 5 Tebii yayilmasi 6 Botaniki tesviri 7 Ekologiyasi 8 Azerbaycanda yayilmasi 9 Istifadesi 10 EdebiyyatQisa morfoloji tesviri Redakte12 22 25 m boyunda artiq derecede qollu budaqli agacdir Cetiri yumurtavari ve ya enli yumurtavaridir Tumurcuqlari iyvaridir 6 11 mm uzunlugundadir Yarpaqlari 4 10 13 sm uzunlugunda 3 6 8 sm enindedir derivari Kagizvaridir Novbe ile duzulmusdur yumurtavari ters yumurtavari ve ya ellipsiseklindedir Cicekleri ikicinsli qisa saplaqlidir Cicekler yarpaqlardan qabaq acilir Kasacigi zengvari derivaridir 5 7 eded yarpaqvari dilimleri vardir Erkekcikleri 6 7 dir onlar kasacigin dilimleri qarsisinda yerlesmisdir Meyvesi deyirmi ovalsekillidir ikiyuvali agaclasmis qutucuqdur 10 14 mm uzunlugundadir Toxumlari oval yumurtavari sivri aciq qonur rengli parlaqdir 3 Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleri Redaktefevral mart aylarinda cicekleyir Meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir Tozlanmasi anemofildir Toxumla ve pohrelerle coxalir Az ve ya cox podzollasmis gilliceli ve agir gilli sarimtil torpaqlarda inkisaf edir Ovaliqda dageteyi zolaqda ve asagi dag qursaginda deniz sevviyesinden 400 600 m yuksekliyedek olan erazilerde xalis ve ya qarisiq meseler emele getirir Tek tek agaclara deniz seviyyesinden 1000 1200 m yuksekliyedek tesaduf edilir Esasen bigeverden ve cansiz ortukden ibaret xalis demiragaci mese tipi cox yayilmisdir Hem temiz hem de iki uc mertebeli qarisiq meselik yaradir Ust mertebeni sabalid yarpaq palid veles azat agaci ve ya qafqaz xurmasi orta mertebeni demir agaci alt mertebeni ise bigever sumsad ve b Kollar teskil edir Dekorativ bitkidir Oduncagi cox agirdir mohkem ve berkdir six bircinsli ve az elastikdir keyfiyyet emsallari yuksekdir Oduncagi texnikada ve senayede tetbiq edilir 3 4 Yayilmasi RedakteLenkeran ovaligi Lenkeran rayonu Burceli Rvo ve Tengivan kendleri Lerik rayonu Piran kendi Astara rayonu Masxan kendi Lenkeranin dagliq hissesi Lenkeran Mugani Masalli rayonu Imanli kendi Vilescay vadisi Boyuk Qafqazin serq hissesi Qebele rayonu Cuxur Qebele kendi Hirkan meselerinde 7 4 min ha saheni tutur 4 Sayi ve tendensiyasi Redakte Populyasiyasi mehdud sahelerde yayilmistir menfi tesirlere hessasdir 5 6 Mehdudlasdirici amiller Redakte Antropogen amiller 2 Muhafize tedbirleri Redakte Hirkan Milli Parkinda muhafize olunur 7 Istifadesi RedakteDemiragac mohkem oduncaga malik oldugundan esasen telefon ve elektrik direkleri ucun korpulerin tikilmesinde masin ve aletlerin bezi hisselerinin hazirlanmasinda istifade edilir Tebii yayilmasi RedakteTebii halda Zaqafqaziyada yayilmisdir Areali Azerbaycanda Talis daglari ve Iranda Elburs Xezer sahilinin yaxinliginda relikt meselerdir Botaniki tesviri RedakteHundurluyu 25 m e catan qollu budaqli yarpagi tokulen agacdir Govdesi qisa diametri 1 5m dek budaqlari ve qabigi boz bezen qirmizimtil calarli cetirinin diametri 8 15 m dir Yarpaqlari derili oval ters yumurtavari etli olub qisa saplaqli uzunlugu 6 15 sm ve eni 4 10 sm yayda yasil payizda sari qirmizidir Cicekleri ikicinslidir Cicekleri leceksiz 5 7 hisseli kasaciqli ve 5 7 erkekciklidir Cicekleri deste ile budaqlarin ucunda yerlesir Ciceklemesi yanvar ayindan baslayaraq aprel ayina qeder davam edir Cicekleme yarpaqlamadan qabaq musahide edilir Meyvesi ikiyuvali qutucuq 5 8 mm uzunluqdadir Oktyabr ayinda yetisir Tohumu oval formada sarimtil rengde 5 6 mm uzunluqdadir Tohumla cohaldilir Ekologiyasi RedakteDemiragac subtropik ve ya isti mulayim zonalarda deniz seviyyesinden 700 m dek yuxari daglarda bitir Kolgeye davamli rutubete telebkar istisevendir Cay ve bulaqlarin etrafinda rutubetli torpaqlarda ve quru yerlerde rast gelinir 250C dek saxtalara dozur Esasen 200 iledek yasayir Azerbaycanda yayilmasi RedakteLenkeranda Astarada tebii halda bitir Istifadesi RedakteMohkemliyine gore balta cercive doseme taxtasi muxtelif taxtayonan esyalarin duzeldilmesinde istifade edilir Yasillasdirmada genis istifadesi meqsedyonludur Oduncagi berk ve mohkem bezen sudan agir cehrayi qonurdur Edebiyyat RedakteTofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin nadir agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 seh Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi Nadir ve nesli kesilmekde olan bitki ve gobelek novleri II nesr Baki 2013 1 2 http www redbook az olu kecid 1 2 Azerbaycanin agac ve kollari 1964 1 2 Azerbaycan SSR in Qirmizi kitabi 1989 Safarov H M 2009 Tertibcinin melumati Safarov H M 2010Menbe https az wikipedia org w index php title Demiragac amp oldid 5923347, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.