Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pipistrellus pipistrellus (lat. Pipistrellus pipistrellus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yarasalar dəstəsinin hamarburunlar fəsiləsinin pipistrellus cinsinə aid heyvan növü. Kütləsi 3,3–8,7 q, bədəninin uzunluğu 32,0–45,0, bazusu 27,0–35,0 mm-dir. Sıx qəhvəyi xəz örtüyü vardır.
| Pipistrellus pipistrellus | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Pipistrellus pipistrellus | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Yayılması
Arealı Avrasiyanı əhatə edir. Azərbaycanın ən geniş yayılmış və çoxsaylı yarasalarından olub bütün il boyu rast gəlinir. 2000 m-ə hündürlükdə bütün landşaftlarda və aqrosenozlarda qeydə alınmışdır. Maksimal sayı (1 km2-də 300–1000 fərd) düzənlik və dağlıq meşə senozlarında və ya onları əvəz edən antropogen landşaftlarda müşahidə edilir. Açıq arid vilayətlərdə və 2000 m-dən hündür dağlarda nadirdir.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Sığınacaqlar başlıca olaraq tikililər (xüsusən yay dövründə), eləcə də qaya yarıqları, ağac boşluqları ilə bağlıdır. Çoxalan dişilərin sığınacaqlarında günlük temperatur 15–40 °C hüdudlarında tərəddüd edərək sübh saatlarında minimuma, günorta isə maksimuma çatmışdır. Ağacların qabığı altında temperatur aşağıdır. Ancaq heyvanların sıx kütləsi sayəsində lazımi səviyyədə saxlanır. Qışda qaya yarıqlarında fərdlərin olduğu yerlərdə gündüz vaxtı temperatur 7 C-yə yaxın (4–9), gecələr isə xüsusən şaxta zamanı aşağı olmuşdur. Bu halda heyvanlar çox zaman tələf olurlar. İlk bahardan payızın sonlarınadək erkəklər təkbaşına hər cür yarıqlarda, qışda isə dişilərlə birlikdə yaşayırlar.
Sayı
Yay yığımlarında cırtdan sayı bir neçədən 10 minə qədər çatır. Lənkəran ovalığının yaşayış məskənlərində xüsusilə böyük koloniyalar olur.
Gündəlik fəallığı
Yarasalar arasında havada birinci olaraq günəş batandan 10–35 dəqiqə sonra, 100 lüksə yaxın işıqlanma zamanı görünürlər. Günəşin düzənliklərə nisbətən daha tez batdığı çay vadilərində, dərələrdə, dağlıq vilayətlərdə onlar 10–20 dəqiqə əvvəl uçurlar. Yazda və payızda sığınacağı daha çox birlikdə və tez (koloniyanın böyüklüyündən asılı olaraq 15–30 dəqiqə ərzində), yayda isə, xüsusən balalar doğulandan sonra daha ləng tərk edirlər. Bu müddət doymuş dişilərin qayıtması ilə üst üstə düşür. Bunun nəticəsində sığınacağın yaxınlığında bütün gecəni uçuşaraq sığınacağa yalnız şəfəq sökülərkən, günəşin çıxmasına 20–45 dəqiqə qalmış – havada ilk quşlar görünərkən girirlər.
Çoxalması və inkişafı
Cütləşmə payızda baş verir. Lakin artıq avqustun sonlarında erkəklərin toxumluqları böyümüş olur. Dişinin balalığında adətən oktyabrda sperma müşahidə edilir. Onlar cinsi yetkinliyə həyatın ilk payızında, erkəklər isə ikinci il çatırlar. Boğazlığın əvvəli başlıca olaraq aprelin sonuna, balavermə isə iyuna (ayın ortasında zirvəyə çatır) təsadüf edir. Eyni koloniyalarda balaların balavermə dövrü 15–20 gün ərzində baş verir. Rüşeymlərin sayı çox vaxt 1-dən artıq, nadir hallarda isə hətta 3 olur. Şimal-şərq vilayətindən (Nabran) tədqiq edilmiş əksər dişilərdə 1 rüşeym və ya yeni doğulmuş, cənub-şərq (Lənkəran), Kiçik Qafqaz (Naxçıvan Muxtar Respublikası, Dağlıq Qarabağ) fərdlərində isə 2 bala olmuşdur. Qısırların sayı cüzidir (5%-dən az). Cavanlar arasında cinslərin nisbəti demək olar ki, bərabərdir. Yaşlılar arasında yayda iri balaçıxarma koloniyalarında yığışmış dişilər üstünlük təşkil edir. Qışda birgə məskənlərdə balans gah bir, gah o biri tərəfə hərəkət edir. Balaların inkişafı sürətlə baş verir: 2–3 gündən sonra göz yarıqları açılır, ilk ongünlüyün sonunda tüklər bədənlərini sıx örtür, 9–14 günlüyündə dişləri çıxaraq, 16–20 günlüyündə tamamilə formalaşır. Həyatın birinci ayı ərzində ən yüksək böyümə tempi traqus, qulaqlar və bazular üçün qeydə alınmışdır (böyüklərinkinin 92/100%-i). Müstəqil həyata keçid anında çəkisi 3,0–4,5 q (38 fərd üçün ortalama 3,5±0,4), bazularının uzunluğu isə 27,5–31,5 mm (29,9±0,41) olmuşdur. Başqa yarasalarda olduğu kimi Pipistrellus pipistrellus dişiləri də öz balalarını yüzlərlə yadlar arasında tanıyır və özgələrini yemləmir. Hər dəfə ovdan qayıdan ana körpəsini (və ya körpələri) qoyduğu yerə qayıdır, onu tapıb yalayır, döşünü ağzına verir, sonra isə qanad pərdələrinə bükür. İlk 10 gün balalar vaxtın çox hissəsini anaları ilə keçirir. Sonralar onlar analarının yanında yerləşir, yaxud ayrı-ayrı qruplar əmələ gətirir. 5-ci gün cavan fərdlər cəld hərəkət edərək anzların döşünü tapa bilirlər. 20 günlüyə yaxın yaşda uçmağa və həşəratları tutmağa başlayırlar. İyulun sonu-avqustda balaçıxarma koloniyaları dağılır. Koloniyaları ilkin olaraq tüklərini dəyişmiş dişilər tərk edir. Avqust-sentyabda kiçik qrupları qısa müddətə ayrı-ayrı tikililərdə görünürlər. Başqa aylarda bu yerlərdə onlara rast gəlmək olmur. Payızda yığınlar adətən müxtəlif cinsli və yaşlı heyvanlardan ibarət olur. Yaşlı erkəklərin tük dəyişməsi iyun-iyulun əvvəlində, dişilərinki südvermənin kəsilməsindən asılı olaraq iyulda, cavanlarınkı iyulun ikinci yarısı-avqustda baş verir. Müxtəlif yerlərdən tutulmuş çoxalan dişlərin tərkibi 1–3 yaşlı heyvanların təşkil etdiyini göstərir (64,3–89,0%). Nəzərdən keçirilən koloniyalarda 3 yaşından yuxarı dişilər 11,0–35,7% təşkil etmişdir. Dişilərin orta yaşı 2,0–2,9 il, maksimal yaşı 6, erkəklərdə 4 il olmuşdur.
Qidalanması
Sığınacaqdan uçmuş fərdlər əvvəlcə yaxınlıqda yemlənərək tədricən uzaqlaşır və gözdən itirlər. Çox vaxt yaşayış məntəqələri hüdudlarında (xüsusən fanarların yaxınlığında, su hövzələri üzərində, ağacların arasında), yaxın bağlarda, tarlalar və plantasiyalar üzərində, meşə talarında və kənarlarında, çay vadilərində ov edirlər. Bu yarasaların qidasında xırda böcəklər (, vizilcəklər, , yarpaqyeyənlər, və s.), , , , sovkalar, , , ağcaqanadlar, , və s. üstünlük təşkil edir. Əsas mədəni landşaftlarda və çoxsaylı olduqlarından qansoran və bitkiyeyən həşəratların Böyük və Kiçik Qafqaz, Talış, Xəzəryanı ovalıq ərazisində kütləvi şəkildə məhv edilməsində böyük rol oynayırlar.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pipistrellus pipistrellus lat Pipistrellus pipistrellus heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yarasalar destesinin hamarburunlar fesilesinin pipistrellus cinsine aid heyvan novu Kutlesi 3 3 8 7 q bedeninin uzunlugu 32 0 45 0 bazusu 27 0 35 0 mm dir Six qehveyi xez ortuyu vardir Pipistrellus pipistrellusElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Deste YarasalarYarimdeste Fesileustu Fesile HamarburunlarYarimfesile Triba Cins PipistrellusNov Pipistrellus pipistrellusBeynelxalq elmi adiPipistrellus pipistrellus Schreb 1774 Sekil axtarisiITIS 632123NCBI 59474EOL 127390YayilmasiAreali Avrasiyani ehate edir Azerbaycanin en genis yayilmis ve coxsayli yarasalarindan olub butun il boyu rast gelinir 2000 m e hundurlukde butun landsaftlarda ve aqrosenozlarda qeyde alinmisdir Maksimal sayi 1 km2 de 300 1000 ferd duzenlik ve dagliq mese senozlarinda ve ya onlari evez eden antropogen landsaftlarda musahide edilir Aciq arid vilayetlerde ve 2000 m den hundur daglarda nadirdir Yasayis yeri ve heyat terziSiginacaqlar baslica olaraq tikililer xususen yay dovrunde elece de qaya yariqlari agac bosluqlari ile baglidir Coxalan disilerin siginacaqlarinda gunluk temperatur 15 40 C hududlarinda tereddud ederek subh saatlarinda minimuma gunorta ise maksimuma catmisdir Agaclarin qabigi altinda temperatur asagidir Ancaq heyvanlarin six kutlesi sayesinde lazimi seviyyede saxlanir Qisda qaya yariqlarinda ferdlerin oldugu yerlerde gunduz vaxti temperatur 7 C ye yaxin 4 9 geceler ise xususen saxta zamani asagi olmusdur Bu halda heyvanlar cox zaman telef olurlar Ilk bahardan payizin sonlarinadek erkekler tekbasina her cur yariqlarda qisda ise disilerle birlikde yasayirlar SayiYay yigimlarinda cirtdan sayi bir neceden 10 mine qeder catir Lenkeran ovaliginin yasayis meskenlerinde xususile boyuk koloniyalar olur Gundelik fealligiYarasalar arasinda havada birinci olaraq gunes batandan 10 35 deqiqe sonra 100 lukse yaxin isiqlanma zamani gorunurler Gunesin duzenliklere nisbeten daha tez batdigi cay vadilerinde derelerde dagliq vilayetlerde onlar 10 20 deqiqe evvel ucurlar Yazda ve payizda siginacagi daha cox birlikde ve tez koloniyanin boyukluyunden asili olaraq 15 30 deqiqe erzinde yayda ise xususen balalar dogulandan sonra daha leng terk edirler Bu muddet doymus disilerin qayitmasi ile ust uste dusur Bunun neticesinde siginacagin yaxinliginda butun geceni ucusaraq siginacaga yalniz sefeq sokulerken gunesin cixmasina 20 45 deqiqe qalmis havada ilk quslar gorunerken girirler Coxalmasi ve inkisafiCutlesme payizda bas verir Lakin artiq avqustun sonlarinda erkeklerin toxumluqlari boyumus olur Disinin balaliginda adeten oktyabrda sperma musahide edilir Onlar cinsi yetkinliye heyatin ilk payizinda erkekler ise ikinci il catirlar Bogazligin evveli baslica olaraq aprelin sonuna balaverme ise iyuna ayin ortasinda zirveye catir tesaduf edir Eyni koloniyalarda balalarin balaverme dovru 15 20 gun erzinde bas verir Ruseymlerin sayi cox vaxt 1 den artiq nadir hallarda ise hetta 3 olur Simal serq vilayetinden Nabran tedqiq edilmis ekser disilerde 1 ruseym ve ya yeni dogulmus cenub serq Lenkeran Kicik Qafqaz Naxcivan Muxtar Respublikasi Dagliq Qarabag ferdlerinde ise 2 bala olmusdur Qisirlarin sayi cuzidir 5 den az Cavanlar arasinda cinslerin nisbeti demek olar ki beraberdir Yaslilar arasinda yayda iri balacixarma koloniyalarinda yigismis disiler ustunluk teskil edir Qisda birge meskenlerde balans gah bir gah o biri terefe hereket edir Balalarin inkisafi suretle bas verir 2 3 gunden sonra goz yariqlari acilir ilk ongunluyun sonunda tukler bedenlerini six ortur 9 14 gunluyunde disleri cixaraq 16 20 gunluyunde tamamile formalasir Heyatin birinci ayi erzinde en yuksek boyume tempi traqus qulaqlar ve bazular ucun qeyde alinmisdir boyuklerinkinin 92 100 i Musteqil heyata kecid aninda cekisi 3 0 4 5 q 38 ferd ucun ortalama 3 5 0 4 bazularinin uzunlugu ise 27 5 31 5 mm 29 9 0 41 olmusdur Basqa yarasalarda oldugu kimi Pipistrellus pipistrellus disileri de oz balalarini yuzlerle yadlar arasinda taniyir ve ozgelerini yemlemir Her defe ovdan qayidan ana korpesini ve ya korpeleri qoydugu yere qayidir onu tapib yalayir dosunu agzina verir sonra ise qanad perdelerine bukur Ilk 10 gun balalar vaxtin cox hissesini analari ile kecirir Sonralar onlar analarinin yaninda yerlesir yaxud ayri ayri qruplar emele getirir 5 ci gun cavan ferdler celd hereket ederek anzlarin dosunu tapa bilirler 20 gunluye yaxin yasda ucmaga ve heseratlari tutmaga baslayirlar Iyulun sonu avqustda balacixarma koloniyalari dagilir Koloniyalari ilkin olaraq tuklerini deyismis disiler terk edir Avqust sentyabda kicik qruplari qisa muddete ayri ayri tikililerde gorunurler Basqa aylarda bu yerlerde onlara rast gelmek olmur Payizda yiginlar adeten muxtelif cinsli ve yasli heyvanlardan ibaret olur Yasli erkeklerin tuk deyismesi iyun iyulun evvelinde disilerinki sudvermenin kesilmesinden asili olaraq iyulda cavanlarinki iyulun ikinci yarisi avqustda bas verir Muxtelif yerlerden tutulmus coxalan dislerin terkibi 1 3 yasli heyvanlarin teskil etdiyini gosterir 64 3 89 0 Nezerden kecirilen koloniyalarda 3 yasindan yuxari disiler 11 0 35 7 teskil etmisdir Disilerin orta yasi 2 0 2 9 il maksimal yasi 6 erkeklerde 4 il olmusdur QidalanmasiSiginacaqdan ucmus ferdler evvelce yaxinliqda yemlenerek tedricen uzaqlasir ve gozden itirler Cox vaxt yasayis menteqeleri hududlarinda xususen fanarlarin yaxinliginda su hovzeleri uzerinde agaclarin arasinda yaxin baglarda tarlalar ve plantasiyalar uzerinde mese talarinda ve kenarlarinda cay vadilerinde ov edirler Bu yarasalarin qidasinda xirda bocekler vizilcekler yarpaqyeyenler ve s sovkalar agcaqanadlar ve s ustunluk teskil edir Esas medeni landsaftlarda ve coxsayli olduqlarindan qansoran ve bitkiyeyen heseratlarin Boyuk ve Kicik Qafqaz Talis Xezeryani ovaliq erazisinde kutlevi sekilde mehv edilmesinde boyuk rol oynayirlar IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0Hemcinin bax