Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Kiçik nalburun (lat. Rhinolophus hipposideros) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yarasalar dəstəsinin nalburunlar fəsiləsinin nalburun cinsinə aid heyvan növü.
| Kiçik nalburun | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Kiçik nalburun | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Statusu
3 — VU (BTMİ-nin 3.1 variantının (2004 və 2010-cu illər) qaydalarına əsasən LC). Geniş yayılmış, lakin həssas növdür.
Yayılması
Şimali Afrikadan İrlandiyaya, Böyük Britaniyaya, Şimal dənizinin sahillərinə və cənubi Polşayadək, Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada, Qafqazda, Kiçik, Ön və Orta Asiyadan Tyan-Şan, Kəşmir və şimal-qərbi Himalay dağlarına qədər yayılmışdır. Qafqazda Baş silsilədən cənubda rütubətli Qaradəniz subtropiklərindən yarımsəhralaradək rast gəlinir.
Azərbaycanda bu növ geniş yayılıb və 45 məntəqədə müəyyən edilib, bunlardan 4 məntəqə (9 %) XIX əsrin sonlarında, 7 məntəqə (15,5 %) XX əsrin birinci yarısında, qalan 33 məntəqə (75 %-dən çox) XX əsrin ikinci yarısında aşkar olunub. Aşkar olunduğu ən yüksək nöqtə — 2350 m d.s.h. (İstisu qəs. ətrafında). Əsas yaşayış yerləri — Böyük Qafqazın cənub yamaclarının meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Kür düzünün arid biotopları (yaşayış məntəqələri); Lənkəran düzənliyinin meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Qarabağ yaylası da daxil olmaqla (Tağlar, Azıx və Şuşa mağaraları, Tərtərçay vadisində tikililər), Kiçik Qafqazın cənub-şərqinin arid və meşə landşaftları; Ordubad Milli Parkının arid landşaftları.
Yaşayış yerləri və həyat tərzi
Əsasən, dağlıq ərazilərə (xüsusən meşələrə) meyl göstərir, arid və antropogen landşaftlarda adidir, dağ çəmənlərində nadirdir. Meşələrdə və bağlarda yerləşən müxtəlif tikililərdə asanlıqla məskunlaşırlar. R.hipposideros – oturaq həyat tərzi sürən növdür, təbii və süni yaradılmış mağaralar, boş qalan binalar, zirzəmilər, damlar və s. kimi yerlərdə məskunlaşırlar. Fəsillərlə əlaqədar kiçik yerdəyişmələr edirlər. Kiçik nalburunlar ehtiyatlı və ürkəkdirlər. Təhlükə yarandığı halda sığınacaqlarını tərk edirlər. Digər yarasa növləri ilə əlaqədən çəkinirlər. Günəş batdıqdan 30–40 dəqiqə sonra, hələ qaranlıq düşməmiş ova çıxırlar. Bir qayda olaraq yemi sığınacaqlarının yaxınlığında axtarırlar. Körpə yarasaların yedizdirilməsi dövründə isə gecə ərzində çox tez-tez sığınacaqlarına qayıdırlar. Səhər saat 5:00 – 5:40 radələrində gözdən itirlər. Ov zamanı ağaclar arasında, tarlaların, bostanların üzərində uçaraq kiçik kəpənəkləri və ikiqanadlıları ovlayırlar. Cütləşmə payızda, doğuşlar iyunda-iyulun əvvəllərində baş verir. Bir bala verirlər. Balalar 20–30 gündən sonra fəal uçmağa başlayırlar. Sığınacaqlarda açıq şəkildə asılmış vəziyyətdə olurlar, bu da onların ölüm ehtimalını çoxaldır. Qış koloniyalarında fərdlər çox vaxt tək-tək asılırlar.
Sayı
Dağətəyi və yüksək dağlıq ərazilərdə sıxlığı 1 km2-ə 1 heyvandan azdır, orta dağlıqlarda bu rəqəm 1–2 heyvan təşkil edir. Əsasən tək fərdlər rast gəlir. 5 heyvandan artıq (maksimum 30) olan qrup 20 dəfə qeydə alınıb. Kiçik nalburunların sayı nisbi sabitdir.
Məhdudlaşdırııcı amillər
Kiçik nalburunun balalama və qışlama koloniyalarının əl çatan və böyük həcmli yerlərdə məskunlaşması bu növü narahatlığa həssas edir. İri mağaralarda və tarixi tikililərdə olan sığınacaqların turizm və istirahət üçün istifadəsi, insektisidlərin istifadəsi nəticəsində həşaratların sayının azalması, pestisidlər, antrogen təsir nəticəsində bitki örtüyünün strukturunun dəyişməsi, yaşayış mühitinin məhvi, tikililərin konstruksiyasının dəyişməsi, kənd və meşə təsərrüfatlarında zəhərli maddələrin istifadəsi.
Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri
Bern Konvensiyasına əsasən mühafizə olunur (Əlavə II). XMOTƏ-də, xüsusən yeraltı sığınacaqlarda yarasaların mühafizəsini gücləndirmək lazımdır. Əsas yaşayış mühitlərində XMOTƏ-lər yaratmaq. Populyasiyanın vəziyyətinin monitoringini həyata keçirmək. Yarasa koloniyalarının məskunlaşdığı tikililərin istifadəsinin tənzimlənməsi qaydalarını hazırlamaq. Əhalini yarasaların mühafizəsinə cəlb etmək.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kicik nalburun lat Rhinolophus hipposideros heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfinin yarasalar destesinin nalburunlar fesilesinin nalburun cinsine aid heyvan novu Kicik nalburunElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Deste YarasalarYarimdeste Fesileustu Fesile NalburunlarYarimfesile Cins NalburunNov Kicik nalburunBeynelxalq elmi adiRhinolophus hipposideros Bechst 1800Sekil axtarisiITIS 631434NCBI 77218EOL 328775Statusu3 VU BTMI nin 3 1 variantinin 2004 ve 2010 cu iller qaydalarina esasen LC Genis yayilmis lakin hessas novdur YayilmasiSimali Afrikadan Irlandiyaya Boyuk Britaniyaya Simal denizinin sahillerine ve cenubi Polsayadek Merkezi ve Cenub Serqi Avropada Qafqazda Kicik On ve Orta Asiyadan Tyan San Kesmir ve simal qerbi Himalay daglarina qeder yayilmisdir Qafqazda Bas silsileden cenubda rutubetli Qaradeniz subtropiklerinden yarimsehralaradek rast gelinir Azerbaycanda bu nov genis yayilib ve 45 menteqede mueyyen edilib bunlardan 4 menteqe 9 XIX esrin sonlarinda 7 menteqe 15 5 XX esrin birinci yarisinda qalan 33 menteqe 75 den cox XX esrin ikinci yarisinda askar olunub Askar olundugu en yuksek noqte 2350 m d s h Istisu qes etrafinda Esas yasayis yerleri Boyuk Qafqazin cenub yamaclarinin mese ve urbanizasiya olmus landsaftlari Kur duzunun arid biotoplari yasayis menteqeleri Lenkeran duzenliyinin mese ve urbanizasiya olmus landsaftlari Qarabag yaylasi da daxil olmaqla Taglar Azix ve Susa magaralari Tertercay vadisinde tikililer Kicik Qafqazin cenub serqinin arid ve mese landsaftlari Ordubad Milli Parkinin arid landsaftlari Yasayis yerleri ve heyat terziEsasen dagliq erazilere xususen meselere meyl gosterir arid ve antropogen landsaftlarda adidir dag cemenlerinde nadirdir Meselerde ve baglarda yerlesen muxtelif tikililerde asanliqla meskunlasirlar R hipposideros oturaq heyat terzi suren novdur tebii ve suni yaradilmis magaralar bos qalan binalar zirzemiler damlar ve s kimi yerlerde meskunlasirlar Fesillerle elaqedar kicik yerdeyismeler edirler Kicik nalburunlar ehtiyatli ve urkekdirler Tehluke yarandigi halda siginacaqlarini terk edirler Diger yarasa novleri ile elaqeden cekinirler Gunes batdiqdan 30 40 deqiqe sonra hele qaranliq dusmemis ova cixirlar Bir qayda olaraq yemi siginacaqlarinin yaxinliginda axtarirlar Korpe yarasalarin yedizdirilmesi dovrunde ise gece erzinde cox tez tez siginacaqlarina qayidirlar Seher saat 5 00 5 40 radelerinde gozden itirler Ov zamani agaclar arasinda tarlalarin bostanlarin uzerinde ucaraq kicik kepenekleri ve ikiqanadlilari ovlayirlar Cutlesme payizda doguslar iyunda iyulun evvellerinde bas verir Bir bala verirler Balalar 20 30 gunden sonra feal ucmaga baslayirlar Siginacaqlarda aciq sekilde asilmis veziyyetde olurlar bu da onlarin olum ehtimalini coxaldir Qis koloniyalarinda ferdler cox vaxt tek tek asilirlar SayiDageteyi ve yuksek dagliq erazilerde sixligi 1 km2 e 1 heyvandan azdir orta dagliqlarda bu reqem 1 2 heyvan teskil edir Esasen tek ferdler rast gelir 5 heyvandan artiq maksimum 30 olan qrup 20 defe qeyde alinib Kicik nalburunlarin sayi nisbi sabitdir Mehdudlasdiriici amillerKicik nalburunun balalama ve qislama koloniyalarinin el catan ve boyuk hecmli yerlerde meskunlasmasi bu novu narahatliga hessas edir Iri magaralarda ve tarixi tikililerde olan siginacaqlarin turizm ve istirahet ucun istifadesi insektisidlerin istifadesi neticesinde hesaratlarin sayinin azalmasi pestisidler antrogen tesir neticesinde bitki ortuyunun strukturunun deyismesi yasayis muhitinin mehvi tikililerin konstruksiyasinin deyismesi kend ve mese teserrufatlarinda zeherli maddelerin istifadesi Tetbiq olunmus ve lazimi muhafize tedbirleriBern Konvensiyasina esasen muhafize olunur Elave II XMOTE de xususen yeralti siginacaqlarda yarasalarin muhafizesini guclendirmek lazimdir Esas yasayis muhitlerinde XMOTE ler yaratmaq Populyasiyanin veziyyetinin monitoringini heyata kecirmek Yarasa koloniyalarinin meskunlasdigi tikililerin istifadesinin tenzimlenmesi qaydalarini hazirlamaq Ehalini yarasalarin muhafizesine celb etmek IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0Hemcinin bax