İngiltərə və Fransa XIX əsrin əvvəllərində İranın daxili işlərinə fəal surətdə müdaxilə etməklə Yaxın Şərqdə öz təcavüzkarlıq məqsədləri üçün onun ərazisini əməliyyat meydanına çevirməyə çalışırdılar. 1804-1813-cü illər Rusiya-İran müharibəsinin gedişi zamanı İran şahı İngiltərənin köməyinə ümid bağlayırdı. Lakin 1805-ci ildə İngiltərə Napoleona qarşı bir neçə dövlətin İttifaqında Rusiyanın müttəfiqi olduğuna görə İrana açıq kömək etməkdən çəkinirdi. Bu, İngiltərə-İran münasibətlərinin pisləşməsinə səbəb olmuş və Napoleon dərhal bundan istifadə etmişdi. Napoleon Rusiyaya qarşı Fransa, Türkiyə və İrandan ibarət Üçlər ittifaqı yaratmağı təklif etmişdi. 1807-ci il mayın 9-da Fingenşteyndə bağlanmış Fransa-İran müqaviləsinə görə Fransa İrana fəal hərbi yardım göstərməyə başlamışdı. Ancaq Fransa və Rusiya arasında bağlanmış Tilzit sülhündən sonra Fransa da İrana kömək etməkdən imtina etdi. Belə bir vəziyyət İngiltərənin İrana yenidən yaxınlaşmasına şərait yaratdı. 1810-cu ilin avqustunda İran ilə Türkiyə arasında Rusiyaya qarşı hərbi ittifaq bağlansa da, bunun İrana real köməyi olmadı. Rusiya-İran müharibəsi nəticəsində Gülüstan müqaviləsinin bağlanması, İranı özünə tabe etməyə çalışan İngiltərənin planlarını demək olar ki, pozdu. İranda Rusiya təsirinin güclənməsindən ehtiyat edən ingilislər İranı Rusiyaya qarşı qoymağa çalışırdılar. 1814-cü il noyabrın 25-də İngiltərə ilə İran arasında bağlanmış Tehran müqaviləsindən sonra İngiltərənin İranda mövqeyi xeyli möhkəmləndi. Bu müqavilə hər şeydən əvvəl, İranı Rusiyaya qarşı yeni müharibəyə təhrik etmək məqsədi güdürdü. Həmin müqavilənin imzalanması İranın yuxarı dairələrində Rusiyadan qisas almaq əhval-ruhiyyəsini qızışdırırdı. Lakin 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsində İranın yenidən məğlub olması İngiltərənin Cənubi Qafqaza dair planlarını alt-üst etdi.
Müasir tarix
Birinci dünya müharibəsindən sonra İran Böyük Britaniyanın yarımmüstəmləkəsi olan aqrar ölkə kimi qalırdı. Ölkənin iqtisadiyyatı dağılmış, maliyyə sistemi iflasa uğramış, daxili və xarici ticarət, əkin sahələri, mal-qaranın sayı kəskin şəkildə azalmışdı. Çörəyin və ərzaq məhsullarının qiyməti durmadan artır, möhtəkirlik tüğyan edir, epidemiyalar əhaliyə amansızcasına əziyyət verirdi. Bu dövrdə İranın əhalisi 10-12 milyon nəfər idi. Onların yarısını əkinçi-kəndlilər, 1/4 hissəsini əsasən köçəri maldarlıqla məşğul olan tayfalar, 1/5 hissəsini şəhər əhalisi təşkil edirdi. İran kəndlərində feodal münasibətlərinin hökmranlığı davam edirdi. Torpaq və suvarma sistemləri üzərində şahın, feodalların, mülkədarların və ruhanilərin hakimiyyəti hökm sürürdü. Köçəri tayfalar içərisində feodal-patriarxal münasibətlər saxlanılırdı. Böyük bir hissəsi torpaqsız olan kəndlilər mülkədarlardan ağır şərtlərlə icarəyə götürdükləri torpaqları becərir, əldə olunan məhsulun yarıdan çoxunu onlara verirdilər. Şəhərlərdə sənətkarlıq geniş yayılsa da, fabrik-zavod sənayesi demək olar ki, yox idi. Xarici inhisarçılara məxsus müəssisələrdən başqa (cənub-qərbin neft sənayesi, Xəzər dənizində balıq sənayesi və s.), İran milli burjuaziyasına məxsus çox da böyük olmayan elektrik stansiyaları, toxuculuq, qab-qacaq və dəri emalı fabrikləri də fəaliyyət göstərirdi. Onlardan çoxusu xarici rəqabətə və iqtisadi çətinliklərə tab gətirməyərək bağlanırdı.
İranın siyasi quruluşu Qacarlar sülaləsinin idarə etdiyi konstitusiyalı monarxiya idi. Dövlət hakimiyyəti feodal xanların və komprador burjuaziyanın əlində idi. 1918-ci ilin əvvəllərində İranı tərk edən rus qoşunlarının yerini ingilislər tutdular. "Türkiyə təhlükəsini" bəhanə edən ingilislər Zəncan, Xoy, Miyanə və Urmiyanı işğal etdilər. Onların köməyi ilə Vüsuqqüdövlə yenidən hakimiyyətə qayıtdı. Cənubi Azərbaycanın şimal-qərbində rus və fransız zabitlərinin təhriki ilə ermənilər azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törətdilər. Köməyə gələn türk qoşunu noyabra qədər Cənubi Azərbaycanda qaldı. Mudros müqaviləsinə görə onları əvəz edən ingilislər Təbrizi işğal etdilər. 1919-cu il avqustun 9-da Vüsuqqüdövlə hökuməti ölkəni siyasi və iqtisadi cəhətdən İngiltərədən asılı vəziyyətə salan İngiltərə-İran sazişini imzalamağa məcbur oldu. Həmin sazişə əsasən İran ordusu, maliyyəsi, yol inşşatı, xarici ticarət və sosial-iqtisadi həyatın bir çox sahələri ingilis müşavirlərinin və təlimatçılarının nəzarəti altına düşdü. Bu isə bütün İranda etiraz nümayişlərinə səbəb oldu. Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin başçılığı ilə 1920-ci il aprelin 7-də Təbrizdə başlanmış silahlı üsyan İranın digər yerlərində də öz əks-sədasını verdi. 1920-ci ilin mayında cəngəlilər adlanan partizanlar Fumen meşələrindən çıxıb Rəşti, sonra bütün Gilanı və Mazandaranın bir hissəsini tutdular. 1920-ci il iyunun 5-də Gilan Respublikası elan edildi. Kiçik xan başda olmaqla müvəqqəti hökumət təşkil olundu. Bu hökumətin tərkibinə ticarət burjuaziyasının və mülkədarların mənafeyini müdafiə edən Ehsanulla xanın başçılıq etdiyi xırda burjua ziyalılarının nümayəndələri və İran kommunistləri daxil idilər. Lakin tezliklə Kiçik xanla komitənin sol kommunist üzvü Heydərxan Əmioğlu və Ehsanulla xan arasında ixtilaf başlandı. Beləliklə, iyul ayında vahid cəbhə dağıldı. Ehsanulla xan sol kommunistlərlə birgə Gilan Sovet Respublikasının yaradıldığını elan etdi. Xalq Komissarları Soveti və İran Qırmızı Ordusu təşkil olundu. Ehsanulla xanın Tehrana hazırlıqsız yürüşü uğursuzluqla nəticələndi. İranı bürümüş hərəkat 1920-ci il iyunun 25-də Vüsuqqüdövlənin istefasına səbəb oldu. Müşirüddövlənin başçılığı ilə təşkil olunmuş yeni kabinet xalqın qəzəbindən qorxaraq 1919-cu il İngiltərə-İran müqaviləsinin həyata keçirilməsinin Məclis tərəfindən təsdiq olunanadək təxirə saldı. 1921-ci ildə isə bu müqavilə ləğv edildi. İngilislərlə əlaqədə olan Seyid Ziyaəddin Təbatəbai, podpolkovnik Rza xan və İnran kazak hissələri birlikdə qəsd təşkil etdilər. 1921-ci il fevralın 21-də Rza xanın başçılığı ilə Tehranda dövlət çevrilişi oldu. Seyid Ziyaəddin Qara kabinet adını almış hökumət təşkil etdi. Rza xan kazak diviziyasının komandanı vəzifəsini ələ keçirdi. 1921-ci ilin mayında Gilanda cəngəlilərin, kommunistlərin və Ehsanulla xan qrupunun daxil olduqları vahid cəbhə yenidən bərpa olundu. Kiçik xanın başçılıq etdiyi yeni inqilabi hökumət yaradıldı. Lakin bu dəfə də vahid cəbhə möhkəm olmadı. İnqilabi komitənin razılığı olmadan Ehsanulla xan iyun ayında Tehrana ikinci dəfə yürüş etdi. Bu yürüş də müvəffəqiyyətsizliklə nəticələndi. Komitə Ehsanulla xanı öz tərkibindən çıxardı. Vahid cəbhənin dağılmasından istifadə edən Rza xan 1921-ci ilin noyabrında Gilan respublikasını dağıtmağa müvəffəq oldu. 1922-ci ilin əvvəli üçün hərbi nazir olmuş Rza xan üsyanı tamamilə yatırdıqdan sonra ordunu yenidən qurmağa başladı. Yaxşı təşkil olunmuş intizamlı ordu yaratdı. İngilislərin köməyi ilə 1923-cü ilin oktyabrında Rza xan baş nazir təyin olundu. Rza xan yaratdığı Taceddod partiyasına arxalanaraq məclisi Qacar sülaləsini devirməyə razı saldı. Məclis 1925-ci il oktyabrın 31-də Qacar sülaləsinin hakimiyyətdən kənar edildiyini elan etdi. Dekabr ayının 8-də isə məclis Rza xanı irsi şah elan etdi. Rza şah 20-ci illərin sonu, 30-cu illərdə iqtisadi, siyasi, sosial və mədəni sahələrdə bir sıra islahatlar keçirdi. Dövlət torpağını satmaq qadağan edildi. 1928-ci ildə İranda Milli Bankın əsası qoyuldu. 1931-ci ildə xarici ticarət inhisara alındı. Dünyəvi məktəblər yaradıldı, icbari ibtidai təhsil haqqında qanun qəbul olundu. Tehran universiteti açıldı, günəş təqviminə keçildi. Nəticədə dövlət xeyli möhkəmləndi, İranın Qərb dövlətlərindən asılılığı zəiflədi. 20-30-cu illərdə 100-ə qədər sənaye müəssisəsi tikildi və dövlət sənaye bölməsi yaradıldı.
İran İslam Respublikası tarixi
1979-cu ilin martında İranın dövlət quruluşunu müəyyən etmək üçün keçirilən referendumda islam dövləti yaratmaq tərəfdarları qələbə çaldılar. Aprelin 1-də İran İslam Respublikası elan olundu. Ölkədəki ABŞ hərbi bazaları ləğv olundu, xarici banklar və şirkətlər bağlandı. Bu, İran və ABŞ arasındakı münasibətləri kəskinləşdirdi. 1979-cu ilin dekabr ayında İranın yeni konstitusiyası qəbul edildi. Konstitusiyaya görə dövlətdə ali vəzifə dini rəhbərə və prezidentə məxsus idi. Ali qanunverici hakimiyyəti 270 deputatdan ibarət birpalatalı Məclis həyata keçirir. Ali icra hakimiyyətinə malik olan prezident baş naziri təyin edir. Prezidentin və hökumətin fəaliyyətinə Ali Dini Şura və onun sədri nəzarət edir. 1980-ci il yanvarın 25-də Əbülhəsən Bənisədr İİR-nın ilk prezidenti seçildi. Hökumətin daxili siyasətində dövlət proqramının əsasını ölkənin iqtisadi dirçəlişinə nail olmaqla İslam Respublikasını qabaqcıl dövlətlər səviyyəsinə yüksəltmək, sosial ədaləti təmin edən bir cəmiyyət qurulması təşkil edirdi. Xarici siyasət sahəsində "nə Qərb, nə Şərq" prinsipini əsas tutan İran, birinci növbədə islam ölkələri ilə əməkdaşlığa üstünlük verir. Qərblə bərabərhüquqlu iqtisadi əməkdaşlığa da xcüsusi diqqət yetirilir. Ölkədə vəziyyəti sabitləşdirmək üçün İran hökuməti bir sıra tədbirlər gördü. Xarici kapitala bağlı bütün sənaye müəssisələri İran xalqının milli sərvəti elan edildi. Neft sənayesi milliləşdirildi. Gündəlik neft hasilatı 4 milyon barrelə çatdırıldı. Lakin ölkə daxilində siyasi mübarizə hələ də davam edirdi. Amerika səfirliyinin işçilərinin tələbələr tərəfindən girov götürülməsi 1980-ci il aprelin 7-də ABŞ-ın İranla əlaqələri kəsməsinə səbəb oldu. ABŞ və Avropa Birliyi dövlətləri İrana qarşı siyasi sanksiyalar tətbiq etdilər. 1980-ci il sentyabrın 22-də başlanan İran-İraq müharibəsi ölkənin iqtisadi inkişafına güclü zərbə vurdu. Müharibə hər iki ölkəyə böyük itki və məhrumiyyətlər gətirdi. 80-ci illərin sonunda prezident seçilmiş Əli Əkbər Haşimi Rəfsəncani İranı təcrid vəziyyətindən çıxarmağa müvəffəq oldu. O, qonşu dövlətlərlə münasibətləri nizama saldı. 1997-ci ilin mayında islahatçılar cinahının nümayəndəsi Seyid Məhəmməd Hatəmi prezident seçildi. 2001-ci il prezident seçkilərində Məhəmməd Hatəmi yenidən qələbə qazandı.
Avqust 01, 2021
iran, tarixi, mündəricat, qədim, tarixi, əhəmənilər, sasanilər, orta, əsrlər, yeni, dövr, müasir, tarix, iran, islam, respublikası, tarixiqədim, tarixi, redaktəəhəmənilər, redaktə, əsas, məqalə, əhəmənilər, imperiyasısasanilər, redaktə, əsas, məqalə, sasanilər. Mundericat 1 Qedim tarixi 2 Ehemeniler 3 Sasaniler 4 Orta Esrler 5 Yeni dovr 6 Muasir tarix 7 Iran Islam Respublikasi tarixiQedim tarixi RedakteEhemeniler Redakte Esas meqale Ehemeniler ImperiyasiSasaniler Redakte Esas meqale Sasaniler ImperiyasiOrta Esrler RedakteYeni dovr RedakteIngiltere ve Fransa XIX esrin evvellerinde Iranin daxili islerine feal suretde mudaxile etmekle Yaxin Serqde oz tecavuzkarliq meqsedleri ucun onun erazisini emeliyyat meydanina cevirmeye calisirdilar 1804 1813 cu iller Rusiya Iran muharibesinin gedisi zamani Iran sahi Ingilterenin komeyine umid baglayirdi Lakin 1805 ci ilde Ingiltere Napoleona qarsi bir nece dovletin Ittifaqinda Rusiyanin muttefiqi olduguna gore Irana aciq komek etmekden cekinirdi Bu Ingiltere Iran munasibetlerinin pislesmesine sebeb olmus ve Napoleon derhal bundan istifade etmisdi Napoleon Rusiyaya qarsi Fransa Turkiye ve Irandan ibaret Ucler ittifaqi yaratmagi teklif etmisdi 1807 ci il mayin 9 da Fingensteynde baglanmis Fransa Iran muqavilesine gore Fransa Irana feal herbi yardim gostermeye baslamisdi Ancaq Fransa ve Rusiya arasinda baglanmis Tilzit sulhunden sonra Fransa da Irana komek etmekden imtina etdi Bele bir veziyyet Ingilterenin Irana yeniden yaxinlasmasina serait yaratdi 1810 cu ilin avqustunda Iran ile Turkiye arasinda Rusiyaya qarsi herbi ittifaq baglansa da bunun Irana real komeyi olmadi Rusiya Iran muharibesi neticesinde Gulustan muqavilesinin baglanmasi Irani ozune tabe etmeye calisan Ingilterenin planlarini demek olar ki pozdu Iranda Rusiya tesirinin guclenmesinden ehtiyat eden ingilisler Irani Rusiyaya qarsi qoymaga calisirdilar 1814 cu il noyabrin 25 de Ingiltere ile Iran arasinda baglanmis Tehran muqavilesinden sonra Ingilterenin Iranda movqeyi xeyli mohkemlendi Bu muqavile her seyden evvel Irani Rusiyaya qarsi yeni muharibeye tehrik etmek meqsedi gudurdu Hemin muqavilenin imzalanmasi Iranin yuxari dairelerinde Rusiyadan qisas almaq ehval ruhiyyesini qizisdirirdi Lakin 1826 1828 ci iller Rusiya Iran muharibesinde Iranin yeniden meglub olmasi Ingilterenin Cenubi Qafqaza dair planlarini alt ust etdi Muasir tarix RedakteBirinci dunya muharibesinden sonra Iran Boyuk Britaniyanin yarimmustemlekesi olan aqrar olke kimi qalirdi Olkenin iqtisadiyyati dagilmis maliyye sistemi iflasa ugramis daxili ve xarici ticaret ekin saheleri mal qaranin sayi keskin sekilde azalmisdi Coreyin ve erzaq mehsullarinin qiymeti durmadan artir mohtekirlik tugyan edir epidemiyalar ehaliye amansizcasina eziyyet verirdi Bu dovrde Iranin ehalisi 10 12 milyon nefer idi Onlarin yarisini ekinci kendliler 1 4 hissesini esasen koceri maldarliqla mesgul olan tayfalar 1 5 hissesini seher ehalisi teskil edirdi Iran kendlerinde feodal munasibetlerinin hokmranligi davam edirdi Torpaq ve suvarma sistemleri uzerinde sahin feodallarin mulkedarlarin ve ruhanilerin hakimiyyeti hokm sururdu Koceri tayfalar icerisinde feodal patriarxal munasibetler saxlanilirdi Boyuk bir hissesi torpaqsiz olan kendliler mulkedarlardan agir sertlerle icareye goturdukleri torpaqlari becerir elde olunan mehsulun yaridan coxunu onlara verirdiler Seherlerde senetkarliq genis yayilsa da fabrik zavod senayesi demek olar ki yox idi Xarici inhisarcilara mexsus muessiselerden basqa cenub qerbin neft senayesi Xezer denizinde baliq senayesi ve s Iran milli burjuaziyasina mexsus cox da boyuk olmayan elektrik stansiyalari toxuculuq qab qacaq ve deri emali fabrikleri de fealiyyet gosterirdi Onlardan coxusu xarici reqabete ve iqtisadi cetinliklere tab getirmeyerek baglanirdi Iranin siyasi qurulusu Qacarlar sulalesinin idare etdiyi konstitusiyali monarxiya idi Dovlet hakimiyyeti feodal xanlarin ve komprador burjuaziyanin elinde idi 1918 ci ilin evvellerinde Irani terk eden rus qosunlarinin yerini ingilisler tutdular Turkiye tehlukesini behane eden ingilisler Zencan Xoy Miyane ve Urmiyani isgal etdiler Onlarin komeyi ile Vusuqqudovle yeniden hakimiyyete qayitdi Cenubi Azerbaycanin simal qerbinde rus ve fransiz zabitlerinin tehriki ile ermeniler azerbaycanlilara qarsi soyqirimi toretdiler Komeye gelen turk qosunu noyabra qeder Cenubi Azerbaycanda qaldi Mudros muqavilesine gore onlari evez eden ingilisler Tebrizi isgal etdiler 1919 cu il avqustun 9 da Vusuqqudovle hokumeti olkeni siyasi ve iqtisadi cehetden Ingiltereden asili veziyyete salan Ingiltere Iran sazisini imzalamaga mecbur oldu Hemin sazise esasen Iran ordusu maliyyesi yol inssati xarici ticaret ve sosial iqtisadi heyatin bir cox saheleri ingilis musavirlerinin ve telimatcilarinin nezareti altina dusdu Bu ise butun Iranda etiraz numayislerine sebeb oldu Seyx Mehemmed Xiyabaninin basciligi ile 1920 ci il aprelin 7 de Tebrizde baslanmis silahli usyan Iranin diger yerlerinde de oz eks sedasini verdi 1920 ci ilin mayinda cengeliler adlanan partizanlar Fumen meselerinden cixib Resti sonra butun Gilani ve Mazandaranin bir hissesini tutdular 1920 ci il iyunun 5 de Gilan Respublikasi elan edildi Kicik xan basda olmaqla muveqqeti hokumet teskil olundu Bu hokumetin terkibine ticaret burjuaziyasinin ve mulkedarlarin menafeyini mudafie eden Ehsanulla xanin basciliq etdiyi xirda burjua ziyalilarinin numayendeleri ve Iran kommunistleri daxil idiler Lakin tezlikle Kicik xanla komitenin sol kommunist uzvu Heyderxan Emioglu ve Ehsanulla xan arasinda ixtilaf baslandi Belelikle iyul ayinda vahid cebhe dagildi Ehsanulla xan sol kommunistlerle birge Gilan Sovet Respublikasinin yaradildigini elan etdi Xalq Komissarlari Soveti ve Iran Qirmizi Ordusu teskil olundu Ehsanulla xanin Tehrana hazirliqsiz yurusu ugursuzluqla neticelendi Irani burumus herekat 1920 ci il iyunun 25 de Vusuqqudovlenin istefasina sebeb oldu Musiruddovlenin basciligi ile teskil olunmus yeni kabinet xalqin qezebinden qorxaraq 1919 cu il Ingiltere Iran muqavilesinin heyata kecirilmesinin Meclis terefinden tesdiq olunanadek texire saldi 1921 ci ilde ise bu muqavile legv edildi Ingilislerle elaqede olan Seyid Ziyaeddin Tebatebai podpolkovnik Rza xan ve Inran kazak hisseleri birlikde qesd teskil etdiler 1921 ci il fevralin 21 de Rza xanin basciligi ile Tehranda dovlet cevrilisi oldu Seyid Ziyaeddin Qara kabinet adini almis hokumet teskil etdi Rza xan kazak diviziyasinin komandani vezifesini ele kecirdi 1921 ci ilin mayinda Gilanda cengelilerin kommunistlerin ve Ehsanulla xan qrupunun daxil olduqlari vahid cebhe yeniden berpa olundu Kicik xanin basciliq etdiyi yeni inqilabi hokumet yaradildi Lakin bu defe de vahid cebhe mohkem olmadi Inqilabi komitenin raziligi olmadan Ehsanulla xan iyun ayinda Tehrana ikinci defe yurus etdi Bu yurus de muveffeqiyyetsizlikle neticelendi Komite Ehsanulla xani oz terkibinden cixardi Vahid cebhenin dagilmasindan istifade eden Rza xan 1921 ci ilin noyabrinda Gilan respublikasini dagitmaga muveffeq oldu 1922 ci ilin evveli ucun herbi nazir olmus Rza xan usyani tamamile yatirdiqdan sonra ordunu yeniden qurmaga basladi Yaxsi teskil olunmus intizamli ordu yaratdi Ingilislerin komeyi ile 1923 cu ilin oktyabrinda Rza xan bas nazir teyin olundu Rza xan yaratdigi Taceddod partiyasina arxalanaraq meclisi Qacar sulalesini devirmeye razi saldi Meclis 1925 ci il oktyabrin 31 de Qacar sulalesinin hakimiyyetden kenar edildiyini elan etdi Dekabr ayinin 8 de ise meclis Rza xani irsi sah elan etdi Rza sah 20 ci illerin sonu 30 cu illerde iqtisadi siyasi sosial ve medeni sahelerde bir sira islahatlar kecirdi Dovlet torpagini satmaq qadagan edildi 1928 ci ilde Iranda Milli Bankin esasi qoyuldu 1931 ci ilde xarici ticaret inhisara alindi Dunyevi mektebler yaradildi icbari ibtidai tehsil haqqinda qanun qebul olundu Tehran universiteti acildi gunes teqvimine kecildi Neticede dovlet xeyli mohkemlendi Iranin Qerb dovletlerinden asililigi zeifledi 20 30 cu illerde 100 e qeder senaye muessisesi tikildi ve dovlet senaye bolmesi yaradildi Iran Islam Respublikasi tarixi Redakte1979 cu ilin martinda Iranin dovlet qurulusunu mueyyen etmek ucun kecirilen referendumda islam dovleti yaratmaq terefdarlari qelebe caldilar Aprelin 1 de Iran Islam Respublikasi elan olundu Olkedeki ABS herbi bazalari legv olundu xarici banklar ve sirketler baglandi Bu Iran ve ABS arasindaki munasibetleri keskinlesdirdi 1979 cu ilin dekabr ayinda Iranin yeni konstitusiyasi qebul edildi Konstitusiyaya gore dovletde ali vezife dini rehbere ve prezidente mexsus idi Ali qanunverici hakimiyyeti 270 deputatdan ibaret birpalatali Meclis heyata kecirir Ali icra hakimiyyetine malik olan prezident bas naziri teyin edir Prezidentin ve hokumetin fealiyyetine Ali Dini Sura ve onun sedri nezaret edir 1980 ci il yanvarin 25 de Ebulhesen Benisedr IIR nin ilk prezidenti secildi Hokumetin daxili siyasetinde dovlet proqraminin esasini olkenin iqtisadi dircelisine nail olmaqla Islam Respublikasini qabaqcil dovletler seviyyesine yukseltmek sosial edaleti temin eden bir cemiyyet qurulmasi teskil edirdi Xarici siyaset sahesinde ne Qerb ne Serq prinsipini esas tutan Iran birinci novbede islam olkeleri ile emekdasliga ustunluk verir Qerble beraberhuquqlu iqtisadi emekdasliga da xcususi diqqet yetirilir Olkede veziyyeti sabitlesdirmek ucun Iran hokumeti bir sira tedbirler gordu Xarici kapitala bagli butun senaye muessiseleri Iran xalqinin milli serveti elan edildi Neft senayesi millilesdirildi Gundelik neft hasilati 4 milyon barrele catdirildi Lakin olke daxilinde siyasi mubarize hele de davam edirdi Amerika sefirliyinin iscilerinin telebeler terefinden girov goturulmesi 1980 ci il aprelin 7 de ABS in Iranla elaqeleri kesmesine sebeb oldu ABS ve Avropa Birliyi dovletleri Irana qarsi siyasi sanksiyalar tetbiq etdiler 1980 ci il sentyabrin 22 de baslanan Iran Iraq muharibesi olkenin iqtisadi inkisafina guclu zerbe vurdu Muharibe her iki olkeye boyuk itki ve mehrumiyyetler getirdi 80 ci illerin sonunda prezident secilmis Eli Ekber Hasimi Refsencani Irani tecrid veziyyetinden cixarmaga muveffeq oldu O qonsu dovletlerle munasibetleri nizama saldi 1997 ci ilin mayinda islahatcilar cinahinin numayendesi Seyid Mehemmed Hatemi prezident secildi 2001 ci il prezident seckilerinde Mehemmed Hatemi yeniden qelebe qazandi Menbe https az wikipedia org w index php title Iran tarixi amp oldid 5828343, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
