fbpx
Wikipedia

Ərdəbil

Bu məqalə Ərdəbil (şəhər) haqqındadır. Digər mənalar üçün Ərdəbil (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

Ərdəbilİranda yerləşən şəhər. Ərdəbil ostanının mərkəzidir.

Ərdəbil
38°15′ şm. e. 48°18′ ş. u.
Ölkə
Ostan Ərdəbil ostanı
Şəhristan Ərdəbil şəhristanı
Başçı Həmid Lütfollahian
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 18,01 km²
Mərkəzin hündürlüyü 1.351 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 482.632 nəf. (2011)
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +98 451
Poçt indeksi 56131–56491
ardabil.ostan-ar.ir
Ərdəbil
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ərdəbilin 5000 ilə yaxın tarixi vardır. Bu, şumer abidələrində qeyd edilib.

2011-cı il əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə görə Ərdəbil şəhərinin 564,365 nəfər əhalisi var.

Ərdəbil özünün xalı, xalça, ipək və s. məhsulları ilə şöhrət qazanmışdır. Həmçinin, İranın kartof becərilən ən böyük bölgələrindən biridir. Məşhur Şeyx SəfiəddinŞah İsmayıl məqbərələri bu şəhərdə yerləşir. Ərdəbilin digər tarixi abidələrinə gəldikdə, Cümə məscidini və şəhərin Kəhralan adlanan hissəsindəki Şeyx Cəbrayıl məzarlığını qeyd etmək olar.

Şəhərin cənub-qərb hissəsində yerləşən Şorəbil gölü və gölün ətrafındakı əyləncə məkanı Ərdəbilin yüksək turizm potensialının göstəricisidir. Bundan əlavə şəhər kənarında yerləşən Səreyn yaşayış məntəqəsi müalicə əhəmiyyətinə malik isti suyu ilə şöhrət qazanmışdır. İstisu özünə həm ölkə daxilindən, həm də ölkə xaricindən hər il minlərlə turist cəlb edir. Savalan dağı isə yay fəslində yerli və xarici alpinistlərin maraq obyektinə çevrilir. Ərdəbil şəhərinin səfalı yerlərindən biri də "Fındıqlıq" adlanan ormanlarıdır ki, Azərbaycanla sərhəddə, Talış dağlarının ətəklərində yerləşir.

Səfəvilər dövlətinin qurulduğu tarix İranın Mədəniyyət şurası tərəfindən Ərdəbil Milli Günü adlandırılıb.

Etimologiyası

Dehxuda "Hüdudülaləm"ə istinad edərək şəhərin adını Ordvil, "Anandrac"ın müəllifinə görə Ərdəbil (bu mənbədə sözün mənası acıqlı fil kimi izah olunur), Yaqut Həməviyə görə Bazane Firuz, Firuzkerd,Firuzabad adlandırılır.

Ərdəbil adı, şübhəsiz, Sasani üsuli-idarəsi tərəfindən verilən Bazan — Feyruz adından daha erkən hesab olunmalıdır. Bir sıra tədqiqatçıların fikrincə, bu sözün birinci "Ərdə" — hissəsi qədim İranın düzlük və kosmik nizam ilahəsi Arta ilə əlaqədardır.

D.Behazinə görə Ərdəbil, yaxud Artabil Avesta dilindədir. Ərdəbil iki "arta" və "vil" sözlərindən ibarət olmaqla müqəddəs anlamını daşıyır. Ona görə "ər" şəxs adlarının əvvəlində – Ərdəvan, Ərdəşir, Ərdəviraf, yaşayış yerlərində isə Ərdəstan, Ərdəkan sözlərində müqəddəslik mənasında işlədilmişdir.

Fars dilində vil ya da bil təklikdə işlədilmir. Bu sözlərə ancaq yer adlarında sonluq kimi Devil, Şorabil, Əndəbil, Ləndovil, Şabil, Mobil formalarında təsadüf edilir. Bir sözlə, müəllif Ərdəbil şəhərinin salınması tarixini Sasanilərin dövründən daha əvvələ aid edir. Ona görə məhz bu şəhər Qafqaza yaxın olduğuna görə, Firuz oranı ordu mərkəzi edib və onun abadlaşdırılmasına səy göstərmişdir.

Tarixi

Ərdəbil Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biridir. Bu şəhər dəniz səviyyəsindən 1100 metr hündürlükdə yerləşir. Ərdəbil şəhərinin məhsuldar torpağa malik düzənlikdə yerləşməsinə baxmayaraq onu hündür dağlar əhatə etmişdir. Şəhər Qərbdən Savalan dağı, Şərqədən Bağro dağı, Cənubdan Büzgüş, Şimaldan isə Talış dağları ilə əhatə olunur.

Ərdəbil əlverişli təbii-coğrafi şəraitə malikdir. Dəniz səviyyəsindən 4820 m hündürlüyə malik olan Savalan dağı keçmişdə vulkan olmuşdur.Hazırda bu vulkan sönmüşdür. Bu dağ Ərdəbil şəhərinin iqliminə yaxşı təsir edir. Həmin dağın ətəyində Ərdəbil şəhərindən az aralıda yerləşən Səreyin, Sarı dava və Qotur suyu adlı mineral sular da bu qədim şəhəri şöhrətləndirmişdir.

Şəhər tarixi yaxşı tədqiq edilməmiş, şəhər ərazisində və ətrafında arxeoloji qazıntı işləri aparılmamışdır. Ərdəbil şəhəri və onun ətrafında bir sıra abidələr, o cümlədən bir metr uzunluğunda ağır dəstəkli qılınclar, müxtəlif xəncərlər, baltalar, ox ucluqları, ox qablarının metal hissələri, sırğa və boyunbağılar da tapılmışdır və yüksək sənətkarlıq nümunəsi kimi qiymətləndirilən bu tapıntılar hal-hazırda Tehran şəhərində, İran Bastan Muzeyində "Ərdəbil tapıntıları" bölməsində saxlanılır.

İranın tarixçi və coğrafiyaşünaslarından Fəxrəddin Musəvi Ərdəbili, Cəmşid İbadulla Məliki, Əli Rəzməra, İsmayıl Dibac, Ələkbər Dehxuda, Məsud Keyhan, Daryuş Behazin, Baba Səfəri və başqaları orta əsr mənbələrinə əsaslanıb şəhərin orta əsrlər tarixi haqqında məlumatlar vermişlər. İran Ensiklopediyasının müəllifi Dehxuda Fidovsi və Yaqut Həməviyə istinad edərək yazmışdır: "Sasani sülaləsinin nümayəndəsi Firuz tərəfindən salınmış Ərdəbil şəhəri mühüm iqtisadi rola malik olan ZaqafqaziyaAzərbaycan şəhərləri arasındakı ticarət yolu üzərində bina edilmişdir. Oradan meyvə qurusu, xalça və yun ixrac edilirdi. Əməvilərin dövründə isə Azərbaycanın paytaxtı Marağadan buraya köçürülmüşdür."

Bir çox alimlər buradakı şəhərin əsasının Sasani çahı Firuz tərəfindən qoyulması fikrini qəbul etmirlər. Çünki şəhərin adı hələ Atropatenada Atropatidlər sülaləsinin dövründən yazılı mənbələrdə çəkilir. Bu isə şəhərin əsasının da farslar (Sasanilər) yox, atropatenlilər tərəfindən qoyulduğunu sübur edir.

D.Behazin Şahnaməyə əsaslanıb Ərdəbili "İranın" qədim və mühüm şəhərlərindən biri hesab edir. Ona görə Kəyanilərin hakimiyyəti dövründə Bəhmən qalası (farsca Dej-Bəhmən) Ərdəbilə yaxın ərazidə yerləşmişdir. Keyxosrov bu qalanı fəth etdikdən sonra Azərgüşnasp məbədini orada tikdirmişdir (mənbədə göstərilən fikri yalnışdır, çünki, Azərgüşnasp məbədi Qazaka şəhərində yerləşir). D.Behazin sözünə davam edərək yazır: "Ərdəbil Sasanilərinərəblərin ilk dövründə Azərbaycanın paytaxtı, Abbasilərin dövründə isə iranlıların (müəllif azərbaycan türklərini iranlı (fars) hesab edir) ərəblərə qarşı apardığı mübarizənin mərkəzi olmuşdur.

D.Behazin də öz növbəsində şəhərin V əsrdə Firuz tərəfindən bina edilməsi və Bazane Firuz adlanması fikrini müdafiə edir. Lakin o, yazır: "Mənim tədqiqatım görə Ərdəbil şəhərinin bina edilməsi Firuzun vaxtından daha qədimdir. Ona görə ki, V Bəhram Firuzdan 34 il əvvəl hunların hücumu zamanı Ərdəbil yolu ilə Amilə, Gurgana və sonra isə Xorasana getmişdir. O, Vis və Ramin əsərinə istinad edərək Ərdəbil şəhərinin bina edilməsini Parfiya dövrünə aid edir (lakin müəllif Manna dövləti zamanında burada şəhərin və şəhər ətrafı yaşayış məntəqələrinin olmasını nəzərə almır).

Antik müəlliflərin əsərlərindən fərqli olaraq orta əsr müəlliflərinin əsərlərində şəhərin tarixi, abidələri, ictimai həyatı və sairə ilə əlaqədar çoxlu dəyərli məlumatlar vardır. Lakin antik mənbələrdə məlumatın qıtlığı heç də o anlama gəlmir ki, bu dövrdə şəhər az inkişaf etmişdir. Çünki, əldə olan azsaylı arxeoloji tapıntılar (əgər şəhər ərazisində arxeoloji tədqiqat işləri aparılmış olsaydı daha zəngin materiallar əldə edlərdi) şəhər ərazisində yaşayışın ən azı Tunc dövründə olduğunu göstərir. Firdovsi əsərində Bəhmən qalasının Keyxosrov tərəfindən atəşgaha çevrilməsindən və bu qalanın Ərdəbildə yerləşməsindən danışır. Həmdullah Qəzviniyə görə Ərdəbil Siyavu.un oğlu Keyxosrov tərəfindən bina edilmişdir. Əfsanəvi hökmdar olan Keyxosrov tərəfindən şəhərin bina edilməsi fikri də özü-özlüyündə şəhərin qədim tarixindən xəbər verir. Firdovsinin Bəhmən qalası və Ruinqala adlandırdığı toponimlər hazırda Ərdəbilin Qərbində, Savalan dağının ətəyində farslaşdırılmış şəkildə Ruyin-dizeq və Dej-Vican formada təsadüf edilir. Bundan başqa şəhər ətrafında bir başa atəşpərəstliklə bağlı ay adlarına, o cümlədən Şəhrivar və Əmərdad toponimik adlarına da rast gəlmək olur. Buna əsasən bir sıra müəlliflər şəhərin əsasnın Zərdüşt dövründə qoyulduğu fikrini irəli sürürlər.

Ərdəbil şəhəri ətrafında faydalı qazıntıların olması, Yaxın və Orta Şərqi Şimal ölkələri ilə birləşdirməsi, strateji və ticarət yollarının bu şəhərdən keçməsi hələ qqədim dövrlərdən onun iqtisadiyyatına böyük təsir göstərmişdir. Bu ticarət yolları haqqında məlumat verən ərəb coğrafiyaşünası İstəxri yazır: "Bərdədən Yunanıstana 7 ağac (bir ağac təqribən 6 km-ə bərabərdir), oradan Beyləqana 7, Beyləqandan Varsana 7, buradan Bəlbaxa 7, Bəlbaxdan Bərzəndə 7, Bərzənddən isə Ərdəbilə 15 ağac məsafə vardır."

Ərdəbil şəhərində olmuş Yaqut Həməvi əsərində bu şəhərin abadlığı, əhalisi, sənətkarlıq və ticarəti haqqında geniş məlumat verir. O, bu şəhəri Bazani Firuz adı altında təsvir edir.

Sasanilər dövründə mərzbanlıq mərkəzlərindən biri də bu şəhər olmuşdur. Şəhərin iqtisadi və ictimai əhəmiyyətindən istifadə edən ərəblər öz ordularını burada saxlayırdılar. Sonralar Yusif ibn Divdad Azərbaycanın paytaxtını Marağadan Ərdəbilə köçürmüşdü. Monqol yürüşləri dövründə şəhər əhali tərəfindən inadla müdafiə olunsa da monqollar şəhəri ələ keçirərək əhaliyə divan tutmuş və şəhəri dağtmışdı.

Bəzi müəlliflər şəhərin adını azəri dili əsasında izah etməyə çalışırlar. Belə ki, İran dilləri qrupuna daxil olan azəri dilində "arta" – müqəddəs, "vil" – şəhər deməkdir. Bu fikrin tərəfdarları iddia edirlər ki, Ərdəbilin müqəddəs şəhər adlandırılması bilavasitə atəşpərəstliklə əlaqədardır.

Bu fikrin nə qədər doğru olmasında asılı olmayara hal-hazrda da şəhərin ətrafında atəşgahların qalıqları qalmaqdadır.

Ərdəbilin əmələ gəlməsi haqqında Azərbaycan xalq yaradıcılığnın nümunəsi olan "Savalan əfsanəsi" də maraqlı məlumat verir. Həmin əfsanədə göstərilir ki, bu ərazidə Ərdə və Bil adlı iki qoçaq türk tayfası yaşayırmış. Bu tayfalar yadelli düşmənlə (güman ki, burada Azərbaycana soxulan İran dillilər nəzərdə tutulur) vuruşa-vuruşa zirvəsi qarla örtülmüş əzəmətli bir dağa gəlib çatmışlar. Onlar xan çobanın dağa döndüyünü görüb dağı Savalan adlandırmışlar. Əfsanədə deyildiyinə görə hər iki tayfa birləşib orada şəhər salır və adını da Ərdəbil qoyurlar.

Abdulla Fazili qeyd edir ki, məlumat müəyyən qədər əfsanəvi xarakter daşısa da şəhərin adının izal baxımından diqqəti cəlb edir.

1220–1221-ci illərdə şəhərdə olmuş Əbuon şəhərin abadlığı və bolluğu haqqında belə yazır: "Səfalı və ürəkaçan yerdə bina edilmiş bu böyük şəhərin bol suyu, meyvə ağacları və çoxlu ərzaq malları var. Xəzər dənizindən Ərdəbilə iki günlük yoldur. Şəhərdən bir günlük məsafədə yerləşən meşələr olduqca əzəmətlidir. Şəhərə düşmən təhlükəsi üz verdikdə əhali qaçaraq bu meşədə özünü qoruya bilir."

Ərdəbil şəhəri ElxanilərTeymurlular dövründə də inkişaf edir. Xüsusilə Səfəvilərin hakimiyyəti zamanı Ərdəbil ictimai-iqtisadi nöqteyi-nəzərdən özünün yüksək səviyyəsinə qalxaraq Yaxın Şərqin ən məşhur şəhərlərindən birinə çevrilir. II Şah Abbasın dövründə Azərbaycandaİranda olan fransız səyyahı Tavene Ərdəbil şəhərinə aid olan ipək ticarətinin əhəmiyyətini dönə-dönə vurğulayır.

1746-cı ildə Muğanın Ultan qalasında (Suqovuşanda) Nadir şahın tacqoyma mərasimi keçirildikdən sonra, o, bu hadisəni Ərdəbildə təntənə ilə qeyd etmişdr. Qacarların hakimiyyəti dövründə isə Azərbaycanın başqa şəhərləri kimi Ərdəbil də yavaş-yavaş öz əhəmiyyətini itirməyə başlayır. Ərdəbildə gözəl memarlıq nümünələri var.

Ərdəbilin 1538 məhəlləri

  • Dərbi-Məşayix məhəlləsi
  • Dərbi-Məşayixi-Əzəm məhəlləsi

1728 ci ildə Ərdəbil şəhri 5 məhəllədən ibarət idi.

  • Tabar 293 xanə (ev)
  • Niyardəbir 1.061 xanə (ev)
  • Gerzəküçə 293 xanə (ev)
  • Gumbalan 423 xanə (ev)
  • Dərvazə 789 xanə (ev)

toplam 2.859 Türk ailəsi yaşamaataydı. Ayrıca Türk Qomşularıyla birliktə yaşayan Gerzeküçe’de 11 xanə, Dərvazə’də 35 xanə, Gumbalan’da 7 xanə olmaq üzərə toplam 53 Erməni ailə şəhərin sakiniydi. Bu Erməniler 1.325 axça ispənçə vergisi ödəməklə mükəlləf tutulmuşdu. Dəftərə görə şəhərdə yaklaşık 14.560 kişi yaşamaktadır. Bu nüfusun %98,1’ini Türklər, %1.9’u Erməniler oluşturmaqtadır.

Abidələri

XIX əsrin əvvəllərində Abbas Mirzənin göstərişi ilə fransız generalı Qardan Ərdəbildə müdafiə xarakterli qala tikintisinin layihəsini verir və tikintisinə rəhbərlik edir. Qala xalq tərəfindən Narınqala adlandırılır. Rza şahın dövründə qala sökülərək yerində yeni binalar, o cümlədən poçt-teleqraf binası inşa edilir.

Şəhər daim təcavüzlərə məruz qaldığından şəhərdə ən qədim və qədim dövrün abidələri o qədər də çox deyil. Ruinqala şəhər ətrafında olan ən qədim abidələrdən biridir. Ərdəbil Cümə məscidi də qədim abidələrdən olmaqla, Azərbaycanın ən qədim məscidlərindən biri, Azərbaycan memarlığının qiymətli incisidir. Məscid Səlcuqlular dövründə tikilmişdir. Mütəxəssislərin qeyd etdiyinə görə Ərdəbil Cümə məscidi ərəb işğalından sonra şəhərdə yaradılmış ilk abidədir. Uca minarəsinin uçmasına baxmayaraq məscid öz əzəmətini saxlamışdır. Səfəvilər dövründə yaradılmış memarlıq abidələri isə şəhərə xüsusi əzəmət və gözəllik verir. Burada Azərbaycan incəsənətinin ən qiymətli nümunələrindən olan Şeyx Səfi türbə kompleksi xüsusilə diqqətə layiq əsərdir. Türbədə Şeyx Səfinin məzarı üstündəki sənduqə Seyid Sədrəddin Musa dövründə hazırlanmışdır. Bu türbənin arxasında Seyid Sədrəddinin oğlunun məzarı, onun yanında isə Xacə Əli Siyahpuşun məzarı yerləşir. Şeyx HeydərŞah İsmayıl Xətainin türbələri kompleksi tamamlayır. Həmçinin Həlimə xatun və Fatma xatun türbələri də buradadır. Şeyx Səfi türbə kompleksinə daxil olan Çinixana binası da gözəl memarlıq nümunəsi hesab olunur. Buraya Çinixana adı ona görə verilmişdir ki, binanın divarlarında hər çini qabın özünə məxsus, sənətkarın istedad və zövqünə uyğun olaraq yerlər hazırlanmışdır. Azərbaycan ustaları tərəfindən hazırlanan qablar və onların divardakı yerləri adamı heyrətə salır.

Ərdəbil xalçaçıları tərəfindən toxunmuş Şeyx Səfi xalçası Azərbaycan xalçaçılıq tarixinin ən mükəmməl nümunələrindən olmaqla, İngiltərənin Viktoriya və Albert Muzeyində saxlanılır.

Ərdəbildəki Saleh abidələri, Ərdəbil kilsəsi, Ərdəbil İmamzadəsi, Yəqubiyyə, İbrahimabad, Daşkəsən, Təpə, Almas və Asəf körpüləri də Azərbaycanın maraqlı və qiymətli abidələridir. Bunlar hamısı Memar Əcəminin hünərləridir.

Məşhur şəxsləri

Şair və yazıçıları

Alimləri

  • Əbülfəzl Nəbə`i
  • Cabir Ənasori
  • Ebne Bəzzaz Ərdəbili
  • Elyas Ərdəbili
  • Lahi Ərdəbili
  • Məhəmməd Hüseyn Məhdəvi Ərdəbili
 
Ərdəbilin payız fəsli

Din xadimlari

 
Ərdəbilin qiş fəsli

İncəsənət xadimləri

Siyasətçiləri

İdmançıları

Qardaşlaşmış şəhərlər

Şəkillər

Ərdəbilin məşhur şəxsiyyətləri

Ərdəbil xalçaları

İstinadlar

  1. archINFORM — 1994.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5383"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5604"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5508"></a>
  2. https://www.citypopulation.de/Iran-MajorCities.html
  3. . 2008-11-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-24.
  4. http://www.irazturk.com/showthread.php?t=204[ölü keçid]
  5. http://www.wikimapia.org/435565/tr/Shorabil-Lake
  6. http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84
  7. A. Fazili – Qədim və erkən orta əsrlər Azərbaycan tarixi İran tarixşünaslığında, Bakı, 1974, səh 268
  8. [1]

Xarici keçidlər

  • Səfəvilərin Ərdəbildə fəaliyyəti
  • Ərdəbil viki sitin də – farsca
  • İranın ostanlarının rəsmi saytı – ingiliscə
  • Ərdəbilin rəsmi dövlət saytı 2007-10-15 at the Wayback Machine – farsca
  • Ərdəbil bələdiyyəsinin saytı 2010-11-05 at the Wayback Machine – farsca
  • Ərdəbil Dövlət Universiteti (Mühəqiq Ərdəbili Universiteti) – farsca
  • Ərdəbil Dövlət Tibb Universiteti – farsca
  • Ərdəbil Azad Universiteti – farsca
  • Ərdəbilin 20 min nəfərlik idman stadionu 2008-12-01 at the Wayback Machine
  • Ərdəbilin Şorəbil gölü
  • Bakida Ərdəbil şəhərinin sənaye və ticarət 2013-08-01 at the Wayback Machine
  • Ərdəbilin şəkilləri
  • Ərdəbildən dərdiyim[ölü keçid]
  • Ərdəbil in hava hagin də

Həmçinin bax

ərdəbil, məqalə, şəhər, haqqındadır, digər, mənalar, üçün, dəqiqləşdirmə, səhifəsinə, baxın, iranda, yerləşən, şəhər, ostanının, mərkəzidir, ölkə, iran, ostan, ostanışəhristan, şəhristanıbaşçı, həmid, lütfollahiantarixi, coğrafiyasısahəsi, mərkəzin, hündürlüyü. Bu meqale Erdebil seher haqqindadir Diger menalar ucun Erdebil deqiqlesdirme sehifesine baxin Erdebil Iranda yerlesen seher Erdebil ostaninin merkezidir Erdebil38 15 sm e 48 18 s u Olke Iran 1 Ostan Erdebil ostaniSehristan Erdebil sehristaniBasci Hemid LutfollahianTarixi ve cografiyasiSahesi 18 01 km Merkezin hundurluyu 1 351 mSaat qursagi UTC 03 30EhalisiEhalisi 482 632 nef 2011 2 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 98 451Poct indeksi 56131 56491ardabil ostan ar irErdebil Vikianbarda elaqeli mediafayllarErdebilin 5000 ile yaxin tarixi vardir Bu sumer abidelerinde qeyd edilib 3 2011 ci il ehalinin siyahiya alinmasinin neticelerine gore Erdebil seherinin 564 365 nefer ehalisi var Erdebil ozunun xali xalca ipek ve s mehsullari ile sohret qazanmisdir Hemcinin Iranin kartof becerilen en boyuk bolgelerinden biridir Meshur Seyx Sefieddin ve Sah Ismayil meqbereleri bu seherde yerlesir Erdebilin diger tarixi abidelerine geldikde Cume mescidini ve seherin Kehralan adlanan hissesindeki Seyx Cebrayil mezarligini qeyd etmek olar Seherin cenub qerb hissesinde yerlesen Sorebil golu ve golun etrafindaki eylence mekani Erdebilin yuksek turizm potensialinin gostericisidir Bundan elave seher kenarinda yerlesen Sereyn yasayis menteqesi mualice ehemiyyetine malik isti suyu ile sohret qazanmisdir Istisu ozune hem olke daxilinden hem de olke xaricinden her il minlerle turist celb edir Savalan dagi ise yay feslinde yerli ve xarici alpinistlerin maraq obyektine cevrilir Erdebil seherinin sefali yerlerinden biri de Findiqliq adlanan ormanlaridir ki Azerbaycanla serhedde Talis daglarinin eteklerinde yerlesir 4 5 Sefeviler dovletinin quruldugu tarix Iranin Medeniyyet surasi terefinden Erdebil Milli Gunu adlandirilib 6 Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Tarixi 3 Abideleri 4 Meshur sexsleri 4 1 Sair ve yazicilari 4 2 Alimleri 4 3 Din xadimlari 4 4 Incesenet xadimleri 4 5 Siyasetcileri 4 6 Idmancilari 5 Qardaslasmis seherler 6 Sekiller 7 Erdebilin meshur sexsiyyetleri 8 Erdebil xalcalari 9 Istinadlar 10 Xarici kecidler 11 Hemcinin baxEtimologiyasi RedakteDehxuda Hududulalem e istinad ederek seherin adini Ordvil Anandrac in muellifine gore Erdebil bu menbede sozun menasi aciqli fil kimi izah olunur Yaqut Hemeviye gore Bazane Firuz Firuzkerd Firuzabad adlandirilir Erdebil adi subhesiz Sasani usuli idaresi terefinden verilen Bazan Feyruz adindan daha erken hesab olunmalidir Bir sira tedqiqatcilarin fikrince bu sozun birinci Erde hissesi qedim Iranin duzluk ve kosmik nizam ilahesi Arta ile elaqedardir D Behazine gore Erdebil yaxud Artabil Avesta dilindedir Erdebil iki arta ve vil sozlerinden ibaret olmaqla muqeddes anlamini dasiyir Ona gore er sexs adlarinin evvelinde Erdevan Erdesir Erdeviraf yasayis yerlerinde ise Erdestan Erdekan sozlerinde muqeddeslik menasinda isledilmisdir Fars dilinde vil ya da bil teklikde isledilmir Bu sozlere ancaq yer adlarinda sonluq kimi Devil Sorabil Endebil Lendovil Sabil Mobil formalarinda tesaduf edilir Bir sozle muellif Erdebil seherinin salinmasi tarixini Sasanilerin dovrunden daha evvele aid edir Ona gore mehz bu seher Qafqaza yaxin olduguna gore Firuz orani ordu merkezi edib ve onun abadlasdirilmasina sey gostermisdir Tarixi RedakteErdebil Azerbaycanin qedim seherlerinden biridir Bu seher deniz seviyyesinden 1100 metr hundurlukde yerlesir Erdebil seherinin mehsuldar torpaga malik duzenlikde yerlesmesine baxmayaraq onu hundur daglar ehate etmisdir Seher Qerbden Savalan dagi Serqeden Bagro dagi Cenubdan Buzgus Simaldan ise Talis daglari ile ehate olunur Erdebil elverisli tebii cografi seraite malikdir Deniz seviyyesinden 4820 m hundurluye malik olan Savalan dagi kecmisde vulkan olmusdur Hazirda bu vulkan sonmusdur Bu dag Erdebil seherinin iqlimine yaxsi tesir edir Hemin dagin eteyinde Erdebil seherinden az aralida yerlesen Sereyin Sari dava ve Qotur suyu adli mineral sular da bu qedim seheri sohretlendirmisdir Seher tarixi yaxsi tedqiq edilmemis seher erazisinde ve etrafinda arxeoloji qazinti isleri aparilmamisdir Erdebil seheri ve onun etrafinda bir sira abideler o cumleden bir metr uzunlugunda agir destekli qilinclar muxtelif xencerler baltalar ox ucluqlari ox qablarinin metal hisseleri sirga ve boyunbagilar da tapilmisdir ve yuksek senetkarliq numunesi kimi qiymetlendirilen bu tapintilar hal hazirda Tehran seherinde Iran Bastan Muzeyinde Erdebil tapintilari bolmesinde saxlanilir Iranin tarixci ve cografiyasunaslarindan Fexreddin Musevi Erdebili Cemsid Ibadulla Meliki Eli Rezmera Ismayil Dibac Elekber Dehxuda Mesud Keyhan Daryus Behazin Baba Seferi ve basqalari orta esr menbelerine esaslanib seherin orta esrler tarixi haqqinda melumatlar vermisler Iran Ensiklopediyasinin muellifi Dehxuda Fidovsi ve Yaqut Hemeviye istinad ederek yazmisdir Sasani sulalesinin numayendesi Firuz terefinden salinmis Erdebil seheri muhum iqtisadi rola malik olan Zaqafqaziya ve Azerbaycan seherleri arasindaki ticaret yolu uzerinde bina edilmisdir Oradan meyve qurusu xalca ve yun ixrac edilirdi Emevilerin dovrunde ise Azerbaycanin paytaxti Maragadan buraya kocurulmusdur Bir cox alimler buradaki seherin esasinin Sasani cahi Firuz terefinden qoyulmasi fikrini qebul etmirler Cunki seherin adi hele Atropatenada Atropatidler sulalesinin dovrunden yazili menbelerde cekilir Bu ise seherin esasinin da farslar Sasaniler yox atropatenliler terefinden 7 qoyuldugunu subur edir D Behazin Sahnameye esaslanib Erdebili Iranin qedim ve muhum seherlerinden biri hesab edir Ona gore Keyanilerin hakimiyyeti dovrunde Behmen qalasi farsca Dej Behmen Erdebile yaxin erazide yerlesmisdir Keyxosrov bu qalani feth etdikden sonra Azergusnasp mebedini orada tikdirmisdir menbede gosterilen fikri yalnisdir cunki Azergusnasp mebedi Qazaka seherinde yerlesir D Behazin sozune davam ederek yazir Erdebil Sasanilerin ve ereblerin ilk dovrunde Azerbaycanin paytaxti Abbasilerin dovrunde ise iranlilarin muellif azerbaycan turklerini iranli fars hesab edir ereblere qarsi apardigi mubarizenin merkezi olmusdur D Behazin de oz novbesinde seherin V esrde Firuz terefinden bina edilmesi ve Bazane Firuz adlanmasi fikrini mudafie edir Lakin o yazir Menim tedqiqatim gore Erdebil seherinin bina edilmesi Firuzun vaxtindan daha qedimdir Ona gore ki V Behram Firuzdan 34 il evvel hunlarin hucumu zamani Erdebil yolu ile Amile Gurgana ve sonra ise Xorasana getmisdir O Vis ve Ramin eserine istinad ederek Erdebil seherinin bina edilmesini Parfiya dovrune aid edir lakin muellif Manna dovleti zamaninda burada seherin ve seher etrafi yasayis menteqelerinin olmasini nezere almir Antik muelliflerin eserlerinden ferqli olaraq orta esr muelliflerinin eserlerinde seherin tarixi abideleri ictimai heyati ve saire ile elaqedar coxlu deyerli melumatlar vardir Lakin antik menbelerde melumatin qitligi hec de o anlama gelmir ki bu dovrde seher az inkisaf etmisdir Cunki elde olan azsayli arxeoloji tapintilar eger seher erazisinde arxeoloji tedqiqat isleri aparilmis olsaydi daha zengin materiallar elde edlerdi seher erazisinde yasayisin en azi Tunc dovrunde oldugunu gosterir Firdovsi eserinde Behmen qalasinin Keyxosrov terefinden atesgaha cevrilmesinden ve bu qalanin Erdebilde yerlesmesinden danisir Hemdullah Qezviniye gore Erdebil Siyavu un oglu Keyxosrov terefinden bina edilmisdir Efsanevi hokmdar olan Keyxosrov terefinden seherin bina edilmesi fikri de ozu ozluyunde seherin qedim tarixinden xeber verir Firdovsinin Behmen qalasi ve Ruinqala adlandirdigi toponimler hazirda Erdebilin Qerbinde Savalan daginin eteyinde farslasdirilmis sekilde Ruyin dizeq ve Dej Vican formada tesaduf edilir Bundan basqa seher etrafinda bir basa atesperestlikle bagli ay adlarina o cumleden Sehrivar ve Emerdad toponimik adlarina da rast gelmek olur Buna esasen bir sira muellifler seherin esasnin Zerdust dovrunde qoyuldugu fikrini ireli sururler Erdebil seheri etrafinda faydali qazintilarin olmasi Yaxin ve Orta Serqi Simal olkeleri ile birlesdirmesi strateji ve ticaret yollarinin bu seherden kecmesi hele qqedim dovrlerden onun iqtisadiyyatina boyuk tesir gostermisdir Bu ticaret yollari haqqinda melumat veren ereb cografiyasunasi Istexri yazir Berdeden Yunanistana 7 agac bir agac teqriben 6 km e beraberdir oradan Beyleqana 7 Beyleqandan Varsana 7 buradan Belbaxa 7 Belbaxdan Berzende 7 Berzendden ise Erdebile 15 agac mesafe vardir Erdebil seherinde olmus Yaqut Hemevi eserinde bu seherin abadligi ehalisi senetkarliq ve ticareti haqqinda genis melumat verir O bu seheri Bazani Firuz adi altinda tesvir edir Sasaniler dovrunde merzbanliq merkezlerinden biri de bu seher olmusdur Seherin iqtisadi ve ictimai ehemiyyetinden istifade eden erebler oz ordularini burada saxlayirdilar Sonralar Yusif ibn Divdad Azerbaycanin paytaxtini Maragadan Erdebile kocurmusdu Monqol yurusleri dovrunde seher ehali terefinden inadla mudafie olunsa da monqollar seheri ele kecirerek ehaliye divan tutmus ve seheri dagtmisdi Bezi muellifler seherin adini azeri dili esasinda izah etmeye calisirlar Bele ki Iran dilleri qrupuna daxil olan azeri dilinde arta muqeddes vil seher demekdir Bu fikrin terefdarlari iddia edirler ki Erdebilin muqeddes seher adlandirilmasi bilavasite atesperestlikle elaqedardir Bu fikrin ne qeder dogru olmasinda asili olmayara hal hazrda da seherin etrafinda atesgahlarin qaliqlari qalmaqdadir Erdebilin emele gelmesi haqqinda Azerbaycan xalq yaradicilignin numunesi olan Savalan efsanesi de maraqli melumat verir Hemin efsanede gosterilir ki bu erazide Erde ve Bil adli iki qocaq turk tayfasi yasayirmis Bu tayfalar yadelli dusmenle guman ki burada Azerbaycana soxulan Iran dilliler nezerde tutulur vurusa vurusa zirvesi qarla ortulmus ezemetli bir daga gelib catmislar Onlar xan cobanin daga donduyunu gorub dagi Savalan adlandirmislar Efsanede deyildiyine gore her iki tayfa birlesib orada seher salir ve adini da Erdebil qoyurlar Abdulla Fazili qeyd edir ki melumat mueyyen qeder efsanevi xarakter dasisa da seherin adinin izal baximindan diqqeti celb edir 1220 1221 ci illerde seherde olmus Ebuon seherin abadligi ve bollugu haqqinda bele yazir Sefali ve urekacan yerde bina edilmis bu boyuk seherin bol suyu meyve agaclari ve coxlu erzaq mallari var Xezer denizinden Erdebile iki gunluk yoldur Seherden bir gunluk mesafede yerlesen meseler olduqca ezemetlidir Sehere dusmen tehlukesi uz verdikde ehali qacaraq bu mesede ozunu qoruya bilir Erdebil seheri Elxaniler ve Teymurlular dovrunde de inkisaf edir Xususile Sefevilerin hakimiyyeti zamani Erdebil ictimai iqtisadi noqteyi nezerden ozunun yuksek seviyyesine qalxaraq Yaxin Serqin en meshur seherlerinden birine cevrilir II Sah Abbasin dovrunde Azerbaycanda ve Iranda olan fransiz seyyahi Tavene Erdebil seherine aid olan ipek ticaretinin ehemiyyetini done done vurgulayir 1746 ci ilde Muganin Ultan qalasinda Suqovusanda Nadir sahin tacqoyma merasimi kecirildikden sonra o bu hadiseni Erdebilde tentene ile qeyd etmisdr Qacarlarin hakimiyyeti dovrunde ise Azerbaycanin basqa seherleri kimi Erdebil de yavas yavas oz ehemiyyetini itirmeye baslayir Erdebilde gozel memarliq numuneleri var Erdebilin 1538 mehelleri Derbi Mesayix mehellesi Derbi Mesayixi Ezem mehellesi1728 ci ilde Erdebil sehri 5 mehelleden ibaret idi Tabar 293 xane ev Niyardebir 1 061 xane ev Gerzekuce 293 xane ev Gumbalan 423 xane ev Dervaze 789 xane ev toplam 2 859 Turk ailesi yasamaataydi Ayrica Turk Qomsulariyla birlikte yasayan Gerzekuce de 11 xane Dervaze de 35 xane Gumbalan da 7 xane olmaq uzere toplam 53 Ermeni aile seherin sakiniydi Bu Ermeniler 1 325 axca ispence vergisi odemekle mukellef tutulmusdu Deftere gore seherde yaklasik 14 560 kisi yasamaktadir Bu nufusun 98 1 ini Turkler 1 9 u Ermeniler olusturmaqtadir 8 Abideleri RedakteXIX esrin evvellerinde Abbas Mirzenin gosterisi ile fransiz generali Qardan Erdebilde mudafie xarakterli qala tikintisinin layihesini verir ve tikintisine rehberlik edir Qala xalq terefinden Narinqala adlandirilir Rza sahin dovrunde qala sokulerek yerinde yeni binalar o cumleden poct teleqraf binasi insa edilir Seher daim tecavuzlere meruz qaldigindan seherde en qedim ve qedim dovrun abideleri o qeder de cox deyil Ruinqala seher etrafinda olan en qedim abidelerden biridir Erdebil Cume mescidi de qedim abidelerden olmaqla Azerbaycanin en qedim mescidlerinden biri Azerbaycan memarliginin qiymetli incisidir Mescid Selcuqlular dovrunde tikilmisdir Mutexessislerin qeyd etdiyine gore Erdebil Cume mescidi ereb isgalindan sonra seherde yaradilmis ilk abidedir Uca minaresinin ucmasina baxmayaraq mescid oz ezemetini saxlamisdir Sefeviler dovrunde yaradilmis memarliq abideleri ise sehere xususi ezemet ve gozellik verir Burada Azerbaycan incesenetinin en qiymetli numunelerinden olan Seyx Sefi turbe kompleksi xususile diqqete layiq eserdir Turbede Seyx Sefinin mezari ustundeki senduqe Seyid Sedreddin Musa dovrunde hazirlanmisdir Bu turbenin arxasinda Seyid Sedreddinin oglunun mezari onun yaninda ise Xace Eli Siyahpusun mezari yerlesir Seyx Heyder ve Sah Ismayil Xetainin turbeleri kompleksi tamamlayir Hemcinin Helime xatun ve Fatma xatun turbeleri de buradadir Seyx Sefi turbe kompleksine daxil olan Cinixana binasi da gozel memarliq numunesi hesab olunur Buraya Cinixana adi ona gore verilmisdir ki binanin divarlarinda her cini qabin ozune mexsus senetkarin istedad ve zovqune uygun olaraq yerler hazirlanmisdir Azerbaycan ustalari terefinden hazirlanan qablar ve onlarin divardaki yerleri adami heyrete salir Erdebil xalcacilari terefinden toxunmus Seyx Sefi xalcasi Azerbaycan xalcaciliq tarixinin en mukemmel numunelerinden olmaqla Ingilterenin Viktoriya ve Albert Muzeyinde saxlanilir Erdebildeki Saleh abideleri Erdebil kilsesi Erdebil Imamzadesi Yequbiyye Ibrahimabad Daskesen Tepe Almas ve Asef korpuleri de Azerbaycanin maraqli ve qiymetli abideleridir Bunlar hamisi Memar Eceminin hunerleridir Meshur sexsleri RedakteSair ve yazicilari Redakte Sah Ismayil Mahmud Destepis Ebdullah Tevekkul Mirze Isa Xiyali Behram Erdebili Receb Ibrahimi Sems Eta Erdebili Riza Seyyed Huseyni Imran Salehi Baba Seferi Mir Celal Pasayev Saleh Etayi Medine Gulgun Zikri Erdebili Ziyai Erdebili Xeyali Raqim Erdebili Nazim Erdebili Qulam Erdebili Ettar ErdebiliAlimleri Redakte Ebulfezl Nebe i Cabir Enasori Ebne Bezzaz Erdebili Elyas Erdebili Lahi Erdebili Mehemmed Huseyn Mehdevi Erdebili Erdebilin payiz fesli Din xadimlari Redakte Seyx Sefieddin Musevi Erdebili Eli Meskini Elahi Erdebili Erdebilin qis fesli Incesenet xadimleri Redakte Nasir Cesmazer Eli Selimi Vedud Muezzin Nesrullah Nasehpur Vehid Esedullahi Rubabe Muradova Ehmed Obali Ramiz ZohrabovSiyasetcileri Redakte Babek Xurremi Haci Baba xan Erdebili Nezereli xan Sahseven Abbas Lisani Seyid Huseyn ErdebiliIdmancilari Redakte Eli Dayi Huseyn Rzazade Mahmud Savalan Sucaet Qane Behnam Azer Mecidi Seyid Eli HuseyniQardaslasmis seherler Redakte Tisavazori MacaristanSekiller Redakte Erdebil seherinin gorunusu Seyx Sefi meqberesi Savalan dagi Sorebil golu Erdebil bir qarli gunde Muheqqiq Erdebili UniversitesiErdebilin meshur sexsiyyetleri Redakte Sah Ismayil Xetai Babek Xurremi Huseyn Rzazade Rubabe Muradova Eli Selimi tarzen Mahmud Savalan idman Ramiz Zohrabov bestekar Erdebil xalcalari Redakte Istinadlar Redakte archINFORM 1994 lt a href https wikidata org wiki Track P5383 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5604 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q265049 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5573 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5508 gt lt a gt https www citypopulation de Iran MajorCities html Arxivlenmis suret 2008 11 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 24 http www irazturk com showthread php t 204 olu kecid http www wikimapia org 435565 tr Shorabil Lake http fa wikipedia org wiki D8 A7 D8 B1 D8 AF D8 A8 DB 8C D9 84 A Fazili Qedim ve erken orta esrler Azerbaycan tarixi Iran tarixsunasliginda Baki 1974 seh 268 1 Xarici kecidler RedakteSefevilerin Erdebilde fealiyyeti Erdebil viki sitin de farsca Iranin ostanlarinin resmi sayti ingilisce Erdebilin resmi dovlet sayti Arxivlesdirilib 2007 10 15 at the Wayback Machine farsca Erdebil belediyyesinin sayti Arxivlesdirilib 2010 11 05 at the Wayback Machine farsca Erdebil Dovlet Universiteti Muheqiq Erdebili Universiteti farsca Erdebil Dovlet Tibb Universiteti farsca Erdebil Azad Universiteti farsca Erdebilin 20 min neferlik idman stadionu Arxivlesdirilib 2008 12 01 at the Wayback Machine Erdebilin Sorebil golu Bakida Erdebil seherinin senaye ve ticaret Arxivlesdirilib 2013 08 01 at the Wayback Machine Erdebilin sekilleri Erdebilden derdiyim olu kecid Erdebil in hava hagin deHemcinin bax RedakteErdebil ostani Seyx Sefi kompleksi Sefevi teriqeti Sefeviler dovletiMenbe https az wikipedia org w index php title Erdebil amp oldid 6057735, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.