fbpx
Wikipedia

ABŞ İstiqlal müharibəsi

ABŞ İstiqlal müharibəsi (ing. American Revolutionary War, American War of Independence) —1775-1783-ci illərdə ABŞİngiltərə arasında baş vermiş müharibə.

ABŞ İstiqlal müharibəsi
Tarix 19 aprel 1775-ci il3 sentyabr 1783-cü il (8 il, 4 ay və 15 gün)
Yeri ABŞ-ın şərq sahili, Mərkəzi Amerika, Kanadanın şərq sahili, Mərkəzi Kanada, Qudzon dəfnəsi, Atlantik okeanı, Aralıq dənizi, Balear adaları, Karib dənizi, Qibraltar, Hind okeanı
Səbəbi Britaniya ilə on üç koloniyanın sakinlərinə çox yüksək vergiqoyma, Parlamentdə təmsil olunmaması
Nəticəsi Paris sülhü (1783)
Münaqişə tərəfləri

On üç koloniya (1776 ildən sonra — ABŞ)
Fransa
İspaniya
Qollandiya Oneyda
Tuskarora

Böyük Britaniya Krallığı
Loyalistlər
Ansbax Prensliki
Bayreyt Prensliki
Qessen-Kassel
Braunşveyq-Volfenbüttel
Valdek-Pirmont
Braunşveyq-Lüneburq
İrokez tayfaların konfedarasiyası

Komandan(lar)

Corc Vaşinqton
Riçard Montqomeri
Nataniel Qrin
Qorasio Qeyts
İzrael İzrael Putnam
Con Stark
Con Pol Cons
Mari-Jozef Lafayet
Jan-Baptis Donaten de Vimur qraf de Roşambo
Fransua Jozef Pol de Qrass
Bernardo de Qalvez
və başqaları

III Georq
Uilyam Hou
Henri Klinton
Çarlz Kornuollis
Con Berqoyn
və başqaları

Tərəflərin qüvvəsi

27 000 ABŞ-ın qitə ordusunun əsgəri
25 000 yığma qoşun döyüşçüsü
5000 zənci
13 500 fransız
8000 ispanlar
30-40 freqat və xırda gəmi
33 xətt gəmisi, 16 freqat (1782)

15 200 britaniyalı
50 000 loyalist
20 000 zənci
30 000 alman (Qessen əsqərləri)
13 000 hindilər
350-top alətləri, 48 freqat və yüngül gəmi (1776)
36 xətt gəmisi, 28 freqat (1782)

Ölənlər və yaralananlar

8000 öldürülmüşdür, 17000 xəstəliklərdən öldülər, 25000 yaralanmışdır

8000 öldürülmüşdür, 17 000 xəstəliklərdən öldülər, 24 000 yaralanmışdır

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şimali Amerikada İstiqlaliyyət uğrunda müharibə 1775-ci ildə başlandı və bu müharibə nəticəsində İngiltərənin hökmranlığına son qoyuldu, 1776-cı ildə Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) yarandı. 1783-cü ildə Versal sülh müqaviləsinə əsasən İngiltərə ABŞ-ın müstəqilliyini tanıdı. Bu müharibə nəticəsində həmçinin torpaq mülkiyyətindəki feodalizm ünsürləri ləğv edildi, hakimiyyət burjuaziyanın və torpaq sahiblərinin əlinə keçdi. 1787-ci ildə yeni Konstitusiya qəbul olundu. Bu Konstitusiya ABŞ-ı federal dövlət kimi rəsmiləşdirdi. 1789-cu ildə ABŞ-da ilk prezident seçkiləri keçirildi və mason lideri Corc Vaşinqton prezident seçildi. Ölkədə mütəmadi olaraq etirazlar, qiyamlar, üsyanlar baş qaldırırdı. Buna ən bariz nümunə 1786-87-ci illərdə yoхsul fermerlərin başladığı Şeys üsyanı göstərilə bilər. Üsyan silah gücünə, amansızlıqla yatırıldı. Gəlmələr indi də bir-birlərini qırmağa başlamışdılar. Bir-birlərinə qarşı mübarizə aparsalar da, gəlmələr yerli хalqlara qarşı həmişə həmrəy idilər. Yerli хalqların öldürülməkdən daha azad heç bir hüququ yox idi. Onlar hakimiyyət başına seçə və seçilə bilməzdilər. Onların nəinki yaşayış yerləri, hətta soyadları da dəyişdirilirdi. Borc Vaşinqtonun dövründə ölkə ərazisindəki bütün toponimlər ingilisləşdi, yeni yaranan yaşayış məntəqələrinə də ingilis mənşəli adlar qoyuldu. Vaşinqton nə qədər qəribə olsa da, "İstiqlal müharibəsi" adlanan müharibə zamanı Kontinental Ordunun Baş komandanı olmuş, böyük rəşadət göstərmişdi. 1790-cı ildə o, Potomak çayı sahilində yeni paytaхt şəhərinin salınmasını qərara aldı. Yeni salınan bu şəhərə Vaşinqtonun öz soyadı verildi və 1800-cü ildə şəhər rəsmən ABŞ-ın paytaхtı elan olundu.

Səbəbləri

ABŞ tarixi
 
Bu məqalələr ölkə seriyasındandır
Xronologiya
İbtidai icma
Məskunlaşmaya qədər
Məskunlaşma
1776–1789
1789–1849
1849–1865
1865–1918
1918–1945
1945–1964
1964–1980
1980–1991
1991–2008
2008–bügünə qədər
Milli mənsubiyyət üzrə
Afroamerikalılar
Amerikalı asiyalılar
Amerikalı çinlilər
Amerikalı flippinlilər
Amerikalı yaponlar
Amerikalı meksikalılar
Amerikalı polyaklar
Mövzu üzrə
Vətandaş hüquqları
1896–1954
1955–1968
Vətəndaş müharibəsi
Mədəniyyət
Demoqrafiya
Diplomatiya
İqtisadiyyat
Tarixşünaslıq
Tibb
Hərb
Cənubi
Vəhşi Qərb
Texnologiya və sənaye
Ərazi
Qadın

ABŞ portalı

Tədricən müstəmləkələrdə metropoliyaya qarşı narazılıq, etiraz və kütləvi aksiyalar başladı. Bütün bunlar təbii və qanunauyğun bir hal idi. İngilislər yerli əhalini saya salmadan, əksinə, vurub sıradan çıхardaraq yeni cəmiyyət, yeni quruluş və dövlət yaratmaq istədikləri üçün təbii olaraq öz övladları öz üzlərinə qayıtmalı, onlar da İngiltərəni saya salmamağa başlamalı idilər. Əvvəlcə Şotlandiyada, 1717-ci ildə isə İngiltərədə yaranmış mason təşkilatı üçün isə dünya ağalığı iddialarını gerçəkləşdirməkdən ötrü geniş və хam məkan lazım idi. Onların təhriki ilə Şimali Amerikadakı ingilis müstəmləkələrində İngiltərə əleyhinə və müstəqilliyə can atan siyasi təşkilatlar yarandı.

Fransa ilə hindular arasındakı müharibədən sonra, Britaniya yeni imperiya tədbiri görməyə ehtiyac duydu, lakin Amerikada dəyişiklik üçün müvafiq şəraitdən başqa nə desən var idi. Uzun müddət ərzində geniş miqyasda müstəqilliyə alışmış koloniyalar indiyə qədər Fransa təhlükəsi məhrum etdiyi azadlıqdan az deyil, daha artıq azadlıq tələb edirdilər. Yeni sistemi həyata uğurlu tətbiq etmək və nəzarəti bir qədər cilovlamaq üçün Parlament kənardan müdaxilələrə dözümsüz olan və özünüidarə sahəsində təcrübəli kolonistlərlə müzakirələrə girişməli idi.

Britaniya görməyə cəhd etdiyi işlərdən biri ölkədaxili təşkilat məsələsi idi. Kanadanın və Ohayo vadisinin zəbt olunması elə bir siyasət yürütməyi zəruri edirdi ki, bu siyasət Fransa və hindular sakinlərində ikrah hissi doğurmasın. Lakin burada Britaniya tacı ilə koloniyaların marağı arasında ziddiyyət yarandı. Əhalisinin sayı sür’ətlə artan və məskunlaşmaq üçün daha geniş torpaqlara ehtiyacı olan müxtəlif koloniyalar tələb edirdilər ki, onlara sərhədlərinin Qərbə Missisipi çayına qədər genişləndirilməsi hüququ verilsin. Yeni torpaqlara köçən mühacirlərin hinduları bir sıra müharibələrə təhrik edəcəyindən qorxan Britaniya hökuməti bu əqidədə idi ki, yeni torpaqlara köçmək ixtiyarı kolonistlərə tədrici əsaslarla verilməlidir. Yeni yerlərdə yaşayış məntəqələri salmağa icazə verməzdən əvvəl mövcud yaşayış məntəqələri üzərində krallıq nəzarəti kimi köçkünlərin gəlişinin məhdudlaşdıniması da rahatlıq tə’min edən yollardan biri idi. 1763-cü ilin Kralliq Bəyannaməsi Allegeni dağlan, Florida, Missisipi çayı ilə Kvebek arasındakı bütün Qərb ərazisini yerli amerikalıların istifadəsi üçün saxladı. Beləliklə, Britaniya tacı cəhd edirdi ki, 13 koloniyanın Qərb torpaqlarına olan hər cür tələbini süpürüb atsın və Qərbə doğru hərəkəti dayandırsın. Effektli şəkildə heç vaxt həyata keçirilmədiyinə baxmayaraq, bu tədbir kolonistlərin nəzərində onların Qərb torpaqlarını tutaraq, orada məskunlaşmaları ilə bağlı ən adi hüquqlanna özbaşınalığı təmsil edən e'tinasızlığın təcəssümü idi. Britaniya tə’sirinin ən ciddi ünsürü Britaniya hökumətinin yeni maliyyə siyasəti idi. Buna görə də, özünün inkişaf etməkdə olan imperiyasını müdafiə üçün Britaniya hökumətinin daha çox pula ehtiyacı var idi. Nə qədər ki, İngiltərədə vergi verənlər koloniyaların müdafiəsi üçün bütün pulları tə’min edə bilmirdilər, bu pullar güclü mərkəzi administrasiya vasitəsilə kolonial özünüidarə hesabına kolonistlərdən alınmalı idi.

Yeni sistemin tətbiqində ilk addım 1733-cü il Mət Qanununun 1764-cü il Şəkər Qanunu ilə əvəz edilməsi oldu. Mət Qanunu qeyri-ingilis bölgələrindən idxal olunan romlara və mətlərə girov və qadağan vergisi qoyurdusa, Şəkər Qanunu xarici rom idxalım tam qadağan etdi; bütün mənbələrdən alman mətlərə çox az girov müəyyən etdi və şərablara, ipəklərə, qəhvələrə və bir sı» ra başqa zövqoxşayan mallara girov qoydu. Ümid edilirdi ki, mətə girovun aşağı salınması onun Hollandiya və Fransa Qərbi Hindusundan alınması həvəsini azaldar, bu da həmin mətdən Yeni İngiltərədə rom hazırlamaq prosesində istifadəyə son qoyar. Şəkər Qanununu həyata keçirmək üçün gömrük işçilərinə daha eneıjili və daha effektli işləmək göstərişi verildi. Amerika sulanndakı Britaniya hərbi gəmilərinə tapşınidı ki, kontrabandistləri tutsunlar və «kömək vəkalətləri» və ya fərmanlar əsasında krallıq rəsmi işçilərinə səlahiyyət verildi ki, şübhə doğuran sənədləri yoxlasınlar. Həm Şəkər Qanunu ilə müəyyən olunmuş girov, həm dəonu həyata keçirmək üçün tədbirlər Yeni İngiltərə tacirləri arasında qorxuya səbəb oldu. Onlar təsdiq edirdilər ki, müəyyən edilmiş hər cür azməbləğli girovun ödənilməsi belə, onlann bizneslərinə vurulan dağıdıcı zərbə olacaqdır. Tacirlər, qanunvericilik orqanlan və kiçik şəhərlərdəki mitinqlər bu qanuna e’tiraz edirdilər. Kolonial hüquqşünaslar isə Şəkər Qanununun giriş hissəsindəki «təqdimsiz vergiqoyma» birləşməsindəki ilk eyhamı müəyyənləşdirdilər ki, bu kəlam ana yurdun əleyhinə olaraq, Amerikaya daha çox faydalıdır. Bir az sonra, 1764-cü ildə Parlament Dönər Pul Qanunu qəbul etdi ki, «Əlahəzrətin hər hansı koloniyalannda olursa-olsun, bundan sonra buraxılan kağız akkreditivlər qanuni ödənc vasitəsi olmaqdan məhrum edilir.» Koloniyalar deflsit ticarət bölgəsi olduğundan və sabit dönər pul burada daim az olduğundan, bu tədbir kolonial iqtisadiyyatın yükünü ciddi şəkildə ağırlaşdırdı. Kolonial baxımdan, 1765-ci ildə qəbul edilmiş Mənzillə Tə'minetmə Qanunu da eyni dərəcədə arzuedilməz idi. Bu qanun koloniyalardan tələb edirdi ki, onlar kralliq alaylannı mənzil və ərzaqla tə’min etsinlər.

Müharibənin gizli siyasəti

1775-1783-cü illər Amerikada İstiqlal müharibəsi zamanı qəribə bir iqtisadi "oyun" baş verdi. Yun parça istehsalı ilə məşhurlaşan İngiltərə Amerika fermerlərini müflis etmək məqsədi ilə böyük bir iqtisadi tələ qurdu. İngiltərə hakim dairələri "Qərbə səyahət" (West travel) və "Şərq (Ost) kimi nəhəng şirkətlərin əli ilə Amerika fermerlərinə güya gizli yolla pambıq və tütün məmulatlarının satışını təşkil etdi. Qeyd etdiyimiz kimi, İngiltərə yun parça istehsalı üzrə dünyada birinci yerdə gedirdi. Pambıq parça istehsalı yun parçaya nisbətən baha başa gəlirdi və buna görə Amerika fermerlərinin uğur qazanmaq üçün heç bir şansı yox idi. Tütün istehsalına isə İspaniyanın müstəmləkəsi olan Kolumbiya başçılıq edirdi və bu sahədə müvəffəqiyyət qazanmaq mümkün deyildi.

İngiltərə məxfi orqanları adı indi də açıqlanmayan "Qərbə səyahət" şirkətinin məsul şəxsinə bu iqtisadi sazişlə bağlı yalnız bir göstəriş verdilər: Hər necə olursa-olsun Amerika fermerlərinə daha çox xam tütün və pambıq satmaq. Adı açıqlanmayan məsul şəxs bu işin öhdəsindən bacarıqla gəlmiş və Amerika fermerlərinə dünya bazarındakı qiymətlərdən daha ucuz qiymətə tonlarla xam pambıq və tütün satmışdı.

1783-cü ildə yalnız müharibə qurtarandan sonra İngiltərənin məxfi orqanlarının əlinə Corc Vaşinqtonun xam tütün və pambıqdan yüksək keyfiyyətli barıt alınması üçün Amerika fermerlərinə İngiltərədən xam tütün və pambıq idxalına icazə verən sənədin keçməsi "Qərbə səyahət" şirkətinin məsul şəxsinin ürək tutmasından vəfatı ilə nəticələndi. Çünki, bu şəxsin iki oğlu York-taun yaxınlığında gedən döyüşlərdə həlak olmuşdu və düşmənə satdığı pambıqdan hazırlanmış barıtla oğullarının həlak olmasına dözməyən həmin şəxs özünü heç cür bağışlaya bilmirdi.

Zəmin

Böyük coğrafi kəşflərin ən mühüm nailiyyətlərindən biri də Amerika qitəsinin dünyaya açılmasıdır. Məkum olduğu kimi ispan səyyahı Xilkovun 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşf etsə də buranın Hindistan hesab etmiş yeni qitə kəşf etdiyini bilməmişdir. Florensiyada dəniz səyyahı Ameriqo Vespuççi 1499-1504-cü illərdə Cənubi Amerikanı kəşf etmiş və buranı Yeni dünya adlandırmışdır. Qitə 1507-ci ildən etibarən onun şərəfinə Amerika adlandırılmağa başlamışdı.

XVI əsrdən etibarən İspaniya, Fransa, İngiltərə və Niderland dövlətləri tərəfindən Şimali Amerikanın məskunlaşmasına, burada kolonoyalar yaradılmasına başlandı.

Şimali Amerikada ilk daimi ingilis yaşayış məskəni 1607-ci ildə Ceyms çayı sahillərində meydana gəlmiş gələcək Virginiya ştatı idi. 1620-cı ildə Kod burnunda “May çiçəyi” adlı ingilis gəmisi Ingiltərədən qalmış puritanların ilk qrupunu sahilə çıxardı. Puritanlar Yeni Plimut məskəninin əsasını qoydular.

Tədricən Atlantik okeanı sahillərində 13 ingilis koloniyası meydana gəldi:

1) Şimal koloniyaları (Yeni İngiltərə): Nyu-Hempşir, Massaçusets, Konnektikut, Rod-Aylend;

2) Mərkəzi kolonilayar: Nyu-York, Pensilvaniya, Nyu-Cersi, Delaver;

3) Cənub koloniyaları: Virciniya, Merilend, Şimali Karolina, Cənubi KarolinaCorciya.

Koloniyaçılar özləri ilə buraya burjua münasibətləri gətirmişdilər. Şimal koloniyalarında burjua münasibətləri, cənub koloniyalarında isə feodal münasibətləri aparıcı rol oynayırdı. Amerikanın həqiqi sakinləri olan irokez və alqonkin qəbilələri (cəmi 200 min nəfərə yaxın) sıxışdırılırdı. Ucuz işçi qüvvəsi kimi zənci kölələrdən istifadə olunurdu. Zəncilərin qitəyə gətirilməsi 1619-cu ildən başlanmış və sonralar olduqca sürətlənmişdi.

Koloniyaların idarə edilməsi demək olar ki, ingilis kralı tərəfindən həyata keçirilirdi. O koloniyaların çoxuna qubernatorlar təyin edirdi ki, bütün icra və məhkəmə hakimiyyəti onların əlində olurdu.

Artıq XVIII əsrin ortaları üçün kolonistlərin əksəriyyəti özünü amerikanlı hesab edirdi. Burjua inqilabı ərəfəsində amerikan maarifçiliyi ideyaları geniş yayılmışdı. Bu maarifçilik ingilis və fransız maarifçiliyi ideyalarının təsiri altında formalaşmışdı. Amerikan maarifçiliyinin başlıca postolatı təbbi hüquqlar və ictimai saziş nəzəriyyələri idi ki, bu nəzəriyyələr koloniyaların müstəqillyinə haqq qazandırırdı.

Amerikan maarifçiliyinin görkəmli nümayəndələri Bencamin Franklin (1706-1790), Tomas Cefferson (1743-1826) və Tomas Peyn (1737-1809) idilər. B.Franklin maarifçi – filosof, siyasətçi və iqtisadçı idi. O, yaranmaqda olan cəmiyyətin fərdiyyətçiliyəəsaslanan əxlaq kodeksini əsaslandırmış, qul əməyini pisləmişdi. T.Ceferson və T.Peynin maarifçilik ideyaları isə inqilab illərində parlamışdı.

Müharibə

Həmçinin bax: Əvvəlki Konqreslər

XVIII əsrin 60-cı illərində Şimali Amerika koloniyalarında kütləvi azadlıq hərəkatı başlandı. Ingiltərə hökumətinin aqrar və sənaye sahəsində qoyduğu məhdudiyyətlər, 1765-ci ildə verilmiş gerb rüsumu qanunu kolonistlərin səbrini tükəndirmişdi. Koloniyaçılar İngiltərədə gətirilmiş gerbli kağızları məhv etmiş, gerb rüsumu yığanları isə soyunduraraq qatranlamışdılar. İngiltərə hökuməti gerb rüsumunu ləğv etməyə məcbur olsa da koloniyalarının istismarını gücləndirmək üçün müxtəlif vasitələrdən əl çəkməmişdi.

XVIII əsrin ortaları  üçün Amerikan maarifçiliyi bazasında formalaşan milli mənlik şüuru, düşüncəsi, milli özünü təsdiq problemi qitədə müstəqillik hərəkatının başlanmasına təkan verdi. Amerikan koloniyalarının milli-azadlıq hərəkatının yüksəlişindəəsası XVIII yüzilliyin ortalarında qoyulmuş “azadliq oğulları” təşkilatının əhəmiyyəti böyük oldu. Bu dövrdə hələ milli müstəqillik ideyası formalaşmamışdı. 1775-ci il üçün 13 ingilis koloniyasında 2,5 mln. nəfərdən yuxarı ingilis, 500 mindən çox zənci-kölə yaşayırdı və ingilis əhalisi bilavasitə ingilis hakimiyyət orqanlarının yaratdıqları maneələr zəminində tədricən müstəqilliyə meyl etməyə başlamış, hətta 1774-cü ilin sentyabrında Filadelfiyada birinci Kontinental Komqresin çağrılmasına nail olmuşlar.

Konqres koloniyada yaşayan insanların təbii hüquqlarını – yaşamaq, azadlıq və mülkiyyət hüquqlarını əsas götürərək xüsusi bəyannamə qəbul etdi ki, burada İngiltərə parlamentində koloniyaların nümayəndəliyinin təsisi olunması tələbi öz əksini tapmışdı ki, bu tələb İngiltərə tərəfindən qəbul edilmədi.

Koloniyaların müxtəlif təbəqələri içərisində seçilmiş I konqresin nümayəndələri ingilislər tərəfindən qovulduqdan sonra  1775-ci ilin mayında Finlandiyada II kontitental konqres fəaliyyətə başladı. Konqresin təşəbbüsi ilə 13 koloniya arasında yaradılmışəlaqələr tezliklə ittifaq sazişlərinə çevrilmiş və bu əlaqələrin sistemləşdirilməsi üçün gizli müxbir komitələri yaradılmışdır. Lakin ilk dövrlərdə koloniyalar İngiltərədən ayrılmaq yox, müxtar hüquqlar əldə etmək uğrunda mübarizə aparırdılar.

Koloniyaların müstəqillik hərəkatı öz başlanğıcını 1776-cı ilin əvvələrində yazılmış və müəllifi Tomas Peyn olan “Sağlam düşüncə” intibahnaməsindən (pamflet) başlanır. İntibahnamədə deyilir: “Artıq müzakirələr dövrü sona çatmışdır. Silah sonuncu vasitə kimi koloniyalarla İngiltərə arasında yaranmış mübahisəni həll etməlidir.” Tomas Peyn çıxış yolunu müstəqil respublikanın yaradılmasında görürdü. Elə bir respublika ki, insanların təbii hüquqlarının müqəddəsliyi üzərində qurulmalı idi. Məhz belə şəraitdə II kontinental konqres 1776-cı il iyulun 4-də Tomas Ceffersonun hazırladığı “İstiqlaliyyət bəyannaməsi”ni elan etdi. Bəyannamə 13 ingilis koloniyasının metropoliyadan ayrılmasını və sərbəst ştatlarda “ABŞ” adı altında vahid respublikada birləşməsini elan edirdi.

Respublikanın ilk günlərindən etibarən xarici siyasət məsələləri ilə kontinental konqresin plenumu məşğul olurdu. Həm I, həm də II kontinental konqres öz plenumu vasitəsilə «gizli müxbir komitələrini» təsis etmişdi. Gizli müxbir komitələri ilk dövrlərdə koloniyaların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsində mühüm rol oynayırdı. Bu komitələr Kanadada da meydana gəlmişdi. İngiltərənin Kanadanın ərazisində 30 min nəfərlik hərbi qüvvə saxlaması Kanada ilə 13 koloniya arasında fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsinə imkan vermədi.

İstiqlaliyyət müharibəsi dövründə Amerikaya ingilis generallarından Burqoynun, Karnoullisin və Xounun başçılığı altında 90 min nəfərlik hərbi qüvvə daşınmışdı, alman muzdularından ibarət 30 minlik hərbi qüvvvəni də bura daxil etsək, 120 min nəfərlik ordunun Amerika sahillərinə aparıldığı nəticəsini alırıq. Lakin bu ordunun fəaliyyətinin əlaqələndirilməməsi, həm də azadlıq mübarizəsinin vüsəti İngiltərənin planlarını puça çıxardı. Əgər əvvəllər xarici siyasət məsələləri bu sahə ilə o qədər də bağlı olmayan orqanlara həvalə olunsa da, 1777-ci ildə Saratoqa döyüşündən sonra bu məsədlə Dövlət departamenti yaradılmış və Dövlət Katibi postu təsis olunmuşdu. ABŞ-ın ilk Dövlət Katmbi Robert Lvinqston olmuşdu. Lakin Dövlət departementinin XIX yüzilliyin sonlarına qədər cəmi 80-ə qədər əməkdaşı var idi.

Avropa ölkələrinin münasibəti

ABŞ-ın qarşısında duran əsas vəzifə Avropa dövlətinin dəstəyini əldə etmək və İngiltərənin təcridinə nail olmaq idi. Buna yeddi illik müharibədən çox az vaxt keçməsi və Avropa dövlətləri arasında ziddiyyətlərin qalması da imkan yaradırdı. Amerikan diplomatiyasının istiqlaliyyət ərəfəsindəəsas diqqəti Fransaya yönəltməsi aşağıdakı faktorlarla bağlı idi:

  • Fransa güclü idi və İngiltərə ilə rəqabət üzərində qurulan mqnasibətlərə malik idi;
  • Fransa kral sarayı İspaniya və Avstiya ilə sülalə müqavilələrinəəsaslanan münasibətlərə malik idi. Bu isə Fransanın dəstəyinin qazanılacağı təqdirdə bir neçə Avropa dövlətləri tərəfindən müdafiə olunmağa imkan yaradırdı;
  • Fransanın ABŞ-ı dastəkləməsi ehtimalı böyük idi. Çünki ABŞ-da genişlənmiş maarifçilik ideyalarının inkişafında Fransız maarifçiliyi mühüm rol oynayırdı. Fransız maarifçilərinin ingilis və amerikan maarifçiləri ilə əlaqəsinin tarixi böyük idi. Amerikan maariflərinin dahilərindən olan B.Franklin Fransada daha məşhur idi, hətta əsərləri iki dəfə fransız maariflərindən Bomarşe tərəfindən nəşr olunmuşdur;
  • Fransa başda olmaqla Avropa dövlətinin koalisiyası İngiltərənin dənizlərində hegemonluğunun qarşısına almaq gücündə idi.

Məhz bu məqsədləri rəhbər tutan kontinental konqres Fransa ilə danışıqlara İstiqlaliyyət bəyannaməsi elan olunandan qabaq başlamaq qərarına gəldi. Amerika koloniyalarına hələ 1765-ci ildən Fransa xarici işlər nazirliyindən 2 ticarət agenti göndərilmişdi ki, bunlar qitədə baş verənləri diqqətlə izləyirdilər. Digər tərəfdən fransa maarifçilərinin bir çoxu, habelə koloniyalarda maarifçilik ideyalarını yaymaqla məşğul olan şəxslər sərgilərdə tez-tez görüşmək imkanına malik idilər. B.Franklin bir sıra fransız xadimləri ilə məhz İngiltərədə görüşmüşdü.

Bir qayda olaraq o dövrkü diplomatiya, səfir və yaxud nümayəndə kimi bir neçə nəfəri başqa ölkəyə göndərirdi. Iqtisadi ehtiyatların məhdudluğu üzündən 1775-ci ilin ortalarında ABŞ-dan Avropaya yalnız kontinental konqresin üzvü Saylaz Din göndərilmişdi. Onun başlıca vəzifəsi təkcə Fransada yox, həm də Fransada yerləşən xarici ölkə səfirlikləri ilə iş görməkdən, koloniyaların dəstəklənməsinə nail olmaqdan ibarət idi. S.Din Avropaya B.Franklinin iki məktubunu gətirirdi. Birinci məktub arxitektor Le Ruaya, ikincisi isə həkim Barbe Dübura ünvanlanmışdı. Amerika qitəsində baş verənlərdən məlumatı olan fransız mütləqiyyəti yaranmış imkana fürsət kimi baxsa da İngəltərə ilə münasibəti pozmamaq üçün S.Din rəsmi şəkildə qəbul olunmamışdı.

Lakin Fransa Amerikan koloniyalarında antiingilis əhval-ruhiyyəni düzgün qiymətləndirərək ABŞ-ın dəstəklənməsi üçün lazım olan bir sıra addımları atdı. Ilk növbədə formal şəkildə Amerika ilə ticarət əlaqələrini intensivləşdirmək məqsədi olan saxta «Rodriqo Qortales» ticarət firması təsis olundu. Həmin firmanın vasitəsi ilə qısa müddət ərzində Amerikaya 21 mln. livr dəyərində silah-sursat və hərbi ləvazimat göndərilmişdi. Sonralar C.Vaşinqton Fransanın bu köməyinin Amerikanın müstəqilliyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini söyləmişdi.

Saylas Din duymuşdu ki, «Rodriqo Qortales» firması hökumət tərəfindən dəstəklənir və istiqamətləndirilir. Lakin bu informasiyanı az sonra Fransaya gələn B.Franklinlə bölüşdürməmişdi. Bu ehtiyatlılıq sonralar İngiltərəyə Fransaya birbaşa müharibə etmə bəhanəsi verməmişdi. Ingilis gəmiləri «Rodriqo Qortales» firmasının bütün gəmilərini ya müsadirə edir, ya da batırırdı. Franklinin başçılığı altında 5 nəfərlik missiyanın Avropaya qədəm qoyması və istiqlaliyyət bəyannaməsinin qəbulundan sonra ABŞ-ın rəsmi nümayəndə kimi tanınması böyük əhəmiyyətə malik idi.

Fransadakı İngiltərə səfiri Stormont B.Franklinin Fransaya buraxılmaması haqqında Fransa Xarici İşlər Nazirliyinə məktub təqdim etmişdi. Lakin XİN Şarl de Ferfe Franklinin Parisə daxil olmasını belə motivləşdirmişdi ki, Franklinə  Parisə gəlməməsi haqqında məktub göndərilmişdi. Lakin məktub ləngidiyinə görə Franklin Parisə daxil olmuşdu. Fransa kimi maarifçi dövlətin okeanın o tayından gəlmiş nümayəndəni Parisdən çıxarılması “mədəniyyətsizlık olardı” demiş və bununla da İngiltərənin tələbi yerinə yetirilmədi. Franklinin Fransa missiyasında iki məqsəd güdülürdü:

  • Fransa ilə iqtisadi və hərbi sahədə ittifaqa nail olmaq.
  • Ingiltərə ilə birbaşa danışıqlara nail olması.

İngiltərə ilə silahlı mübarizənin xüsusilə gərgin olan bu dövründə II məqsədə nail olmaq o qədər də asan deyildi. 1777-ci ildə baş vermiş Saratoqa döyüşü mübarizə meydanında çox şeyi dəyişdi. Təkcə ABŞ yox həm də İngiltərədə birbaşa danışıqlara maraq göstərməyə başlanmışdı. Şarl de Verjenin xəfiyyələri franklinin Parisdəki fəaliyyətini diqqətlə izləyirdi. Franklin isə Parisdə yerləşən bütün dövlətlərin səfirlikləri ilə əlaqələrə malik idi. Onun vaxtı iləİngiltərə parlamentinin üzvü olması İngiltərə nümayəndələri ilə olan danışıqlara da imkan yaradırdı.

B.Franklin Bomarşe tərəfindən Şarl de Verjenə təqdim olunsa da xarici işlər naziri onu XVI Lüdovikə təqdim etməyə tələsmirdi. Bu da Franklini fəaliyyət diapazonunu genişləndirməyə vadar edirdi. Franklinin apardığı danışıqları diqqətlə izləyən Deverjen bu danışıqların birbaşa mərhələyə keçməsini gördükdən sonra Fransanı ABŞ-a dəstəyinə diplomatik status vermək qərarına gəldi. Çünki, Deverjenin danışıqları uzatması İngiltərə ilə birbaşa əlaqələrin yaradılmasına bununla da vasitəçilikdən götürəcəyi dividentləri əngəlləməsinə səbəb ola bilərdi.

Uzun sürən diplomatik danışıqlar 1778-ci iln fevralında ABŞ ilə Fransa arasında ticarət və hərbi ittifaq müqaviləsinin imzalanmasına səbəb oldu. Müqaviləyə əsasən  Fransa donanması ABŞ tərəfində hərbi əməliyyatlara girmək imkanı əldə etdi. Avropa sarayları heç də könüllü şəkildə Franklinin missiyasını qəbul etmək istəmirdi. Onlar baş vrmiş hadisəyə müstəmləkələrin metropoliyaya ağ olması kimi baxırdılar və öz müstəmləkələrinin taleyi üçün narahatlıq keçirirdilər. Avropa monarxlarının heç biri ABŞ istiqlaliyyətini tanımaq istəmirdi. Kəskin mövqedə Rusiya və İspaniya dayanırdı. İngiltərənin Avropa siyasətində yeritdiyi hegemonluq Avropa dövlətlərinin ona qarşı birləşməsini şərtləndirdi.  

Əslind əİngiltərə XI əsrdən sonrakı tarix boyu ilk dəfə Avropa dövlətlərinin diplomatik mühasirəsi ilə qarşılaşdı. İstiqlaliyyət bəyannaməsinin elan olunmasına münasibətdə kontinental konqresdə  ciddi ziddiyyət yarandı. Konqresin çoxluğu bilirdi ki, müstəqilliyin elan olunması Avropa dövlətləri tərəfindən qəbul olunmayacaq. Lakin ayrı-ayrı siyasi xadimlər İngiltərəyə qarşı Avropa dövlətlərinin mənfi münasibətini əsas götürərək istiqlaliyyətin elan olunmasını tələb edirdilər. Nə Saylas Din, nə də Franklin və onunla birlikdə gələn nümayəndə heyəti heç bir rəsmi sənəd göstərməmişdilər. Franklin isə yalnız istiqlaliyyət bəyannaməsi elan olunandan sonra rəsmi olaraq öz etimadnaməsini təqdim etmişdi.

İngiltərənin təcrid olunması

Fransa-ABŞ ittifaq və ticarət müqaviləsi imzalansa da ABŞ nümayəndə heyətinin başçısı kimi Franklin Fransadakı diplomatik korpusa təqdim olunmadı. Fransa hökuməti ittifaq müqaviləsi imzalandıqdan sonra da gözləmə mövqeyi nümayiş etdirdi. ABŞ diplomatlarından Con Cey, Saylas Din və Franklin Avstriya, İspaniya, Niderland və Rusiya ilə diplomatik danışıqlar apardılar. Ancaq bu dövlətlərin ABŞ-ın istiqlaliyyətinin tanınması üçün qoyduğu şərt o idi ki, ABŞ-ın istiqlaliyyəti əvvəlcə İngiltərə tərəfindən tanınmalıdır.

Təsadüfi deyil ki, Rusiyadakı ABŞ nümayəndələri 1815-ci ilə qədər rus çarına audensiya əldə edə bilməmişdilər. Istiqlaliyyət müharibəsindəki uğursuzluqlarına baxmayaraq İngilis donanması dənizlərdə hegemonluğu saxlayırdı və cox vaxt Avropa dövlətlərinin ticarət gəmiləri bundan ziyan çəkirdi. Rodriqo Qonsales firmasının gəmilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün Fransa müdafiə tədbirləri görmüş və bu məqsədlə 8 hərbi gəmi ayrılmışdı. Ispaniya və Hollandiyanı İngiltərəyə qarşı təhrik edən başlıca səbəb hər iki ölkəyə məxsus ticarət gəmilərinin daha çox zərər çəkməsi idi.

Rusiyada yaranmış vəziyyət diqqətlə təhlil edildikdən sonra İngiltərə kralı III Georqun məktublarına baxmayaraq Rusiya dənizlərdə və okeanlarda naviqasiyanın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün müdafiə tədbirlərinin görülməsi zərurətini Avropa dövlətlərinin və İngiltərənin nəzərinə çatdırdı. 1780-ci ildə Rusiyada bitərəflik bəyannaməsi meydana gəlmişdi. Üç mühüm şərti nəzərdə tuturdu.

  1. Hərbi əməliyyatlara qoşulmayan bitərəf dövlətlərin gəmiləri hərbi əməliyyatların getdiyi dövrlər istisns olunmaqla bütün limanlara maneyəsiz daxil ola bilərdi.
  2. Bu gəmilərdə kontrabandadan başqa hər cür mal daşına bilərdi.
  3. Bitərəf dövlətlərin gəmilərinin təhlükəsizliyi təmin olunmalı idi.

Təsadüfü deyil idi ki, 1780-83-cü illərdə bütün Avropa dövlətləri bəyannamənin şərtlərini qəbul etmiş və bu zəmində silahlı bitərəflik liqası adlanan bütün Avropa dövlətlərini birləşdirən cəmiyyət yaranmışdı. Bununla da İngiltərənin beynəlxalq aləmdən tam təcrid olunması başa çatmışdı. Artıq 1778-ci ildən etibarən İngiltərənin sülh danışıqlarına meyilli olması aydın şəkildə görünürdü.

Fransadakı İngiltərə səfiri Starmont Parisi tərk etdikdən sonra İngiltərə ilə ABŞ arasında diplomatik danışıqlar üçün Hollandiya və Rusiya seçilsədə Franklinin müqaviməti üzündən bu ideya reallaşa bilmədi.

Franklin hesab edirdi ki, İngiltərə ilə sülh müqaviləsi yalnız Fransanın vasitəsi ilə bağlanmalı idi. Gənc amerikan diplomatiyası daha çevik fəaliyyətə meyilli idi.

Təsadüfi deyildi ki, İngiltərə ilə danışıqlar sonralar xəyanətkar olması məlum olan Eduard Bankroft tərəfindən aparılmalı idi. Sonra bu işi Con Cey reallaşdırdı. ABŞ gələcək gərginliklərə yol verməmək üçün yalnız istiqlaliyyətin tanınması və İngiltərə ilə normal münasibətlərin yaranmasını şərt kimi irəli sürürdü. 1783-­cü il Paris müqaviləsinin I bəndi də məhz bundan ibarət idi. Ingiltərə Amerika koloniyalarının istiqlaliyyətini tanıyırdı. Müqavilənin sonrakı bəndlərində ticarət, iqtisadiyyat sahəsində münasibətlər qaydaya salınır, siyasi baxımdan aktual olan bir sıra məsələlər nizamlanırdı.

ABŞ-ın istiqlaliyyətinin tanınmasından az sonra Avropada baş verən hadisələr ABŞ liderlərini ölkənin strateji inkişaf yolları haqqında düşünməyə vadar etdi. Ilk ABŞ prezidenti Vaşinqton ABŞ-ın Avropa işlərindən kənarda qalması haqqında tövsiyə vermiş və sonralar panamerikanizm adını almış siyasi cərəyan bu zəmində köklənmişdi.

Məlum olduğu kimi, 1778-ci il müqaviləsinəəsasən Fransa ilə müttəfiqlik münasibətləri quran ABŞ Fransaya qarşı Avropa dövlətlərinin koalisiyasına qarşı mübarizədə iştirak etməli idi. Buna isə Amerikanın nə hərbi, nə də iqtisadi gücü çatmırdı.

Belə bir şəraitdən çıxmaq üçün 1791-ci ildə ABŞ-ın bitərəfliyi ilə bağlı ilk sənəd meydana gəldi. 1793-­cü il bəyannaməsi isə həmin bitərəfliyə hüquqi status verdi. Təsadüfü deyil ki, Fransa inqilabının nümayəndəsi Edmond Jenenenin ABŞ missiyası məhz bununla əlaqədar olaraq uğursuzluqla nəticələnmişdi. ABŞ-ın götürdüyü siyasi kurs XIX əsrin 20-ci illərində Monro doktirinası ilə təsbit olundu və ABŞ bu strateji kursa 1939-cu ilin 14 noyabrına qədər sadiq qaldı. Monro doktrinası ilk dəfə olaraq dünyanın iki sistemə bölünməsini bəyan edirdi. “Panamerikanizm, Amerika amerikalılar üçün” şüarları və Amerikaarası konfranslar ideyası formalaşmış, Amerika dövlət təşkilatı II dünya müharibəsindən sonra buna əsasən yaradılmışdı.

Ədəbiyyat

  1. Аптекер Г. Американская революция. М., 1962
  2. БолоховитвиновН.Н. Росия и войнаСШАза независимость (1775-1783). М., 1976
  3. БолоховитвиновН.Н. Становлениерусско -американских отношении. 1775-1815. М., 1996
  4. Война за независимость и образование США. М., 1976
  5. Ефимов А.В. Очерки истории США. От открытия Америки до окончания гражданской войны. (1492-1870). М., 1958
  6. Историявнешней политики и дипломатииСША. 1775-1867 / Отв. ред. Г.П.Куропятник. М., 1997
  7. ИсторияСШАв 4.т. Т.1-2. М., 1983-1985.
  8. Краснов Н.А. США и Франция: дипломатические отношения. 1775-1801 гг. М., 2000
  9. Куропятник Г.П. Американская революция, М., 1961
  10. Новая история стран Европы и Америки. Первый период. М., 1986.
  11. Севастьянов Г.Н. Томас Джефферсон. М., 1976
  12. Согрин В.В. Идейные течение в Американской революции XVIII в. М., 1980
  13. Согрин В.В. Джефферсон. Человек, мыслитель, политик. М., 1989
  14. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты. М., 1983
  15. Степанова О.Л. 4 июля 1776. М., 1976
  16. Франклин Б.Избранные произведения. М., 1956
  17. Фурсенко А.А.. Американская револьюция и оброзованияСША. Л., 1978
  18. Яковлев Н.Н. Вашингтон. М., 1976
  19. Рявкин А.В. История международных отнашений в новое время. М., 2004

İstinadlar

Həmçinin bax

Amerika inqilabı

Xarici keçidlər

AMERİKA TARİXİNİN ƏSAS CƏHƏTLƏRİ

1775-1783-cü illər burjua inqilabı dövründə ABŞ - kayzen.az

abş, istiqlal, müharibəsi, american, revolutionary, american, independence, 1775, 1783, illərdə, abş, ingiltərə, arasında, baş, vermiş, müharibə, tarix, aprel, 1775, sentyabr, 1783, gün, yeri, abş, şərq, sahili, mərkəzi, amerika, kanadanın, şərq, sahili, mərkə. ABS Istiqlal muharibesi ing American Revolutionary War American War of Independence 1775 1783 ci illerde ABS ve Ingiltere arasinda bas vermis muharibe ABS Istiqlal muharibesiTarix 19 aprel 1775 ci il 3 sentyabr 1783 cu il 8 il 4 ay ve 15 gun Yeri ABS in serq sahili Merkezi Amerika Kanadanin serq sahili Merkezi Kanada Qudzon defnesi Atlantik okeani Araliq denizi Balear adalari Karib denizi Qibraltar Hind okeaniSebebi Britaniya ile on uc koloniyanin sakinlerine cox yuksek vergiqoyma Parlamentde temsil olunmamasiNeticesi Paris sulhu 1783 Munaqise terefleriOn uc koloniya 1776 ilden sonra ABS Fransa Ispaniya Qollandiya OneydaTuskarora Boyuk Britaniya Kralligi Loyalistler Ansbax Prensliki Bayreyt Prensliki Qessen Kassel Braunsveyq Volfenbuttel Valdek Pirmont Braunsveyq Luneburq Irokez tayfalarin konfedarasiyasiKomandan lar Corc Vasinqton Ricard Montqomeri Nataniel Qrin Qorasio Qeyts Izrael Izrael Putnam Con Stark Con Pol Cons Mari Jozef Lafayet Jan Baptis Donaten de Vimur qraf de Rosambo Fransua Jozef Pol de Qrass Bernardo de Qalvez ve basqalari III Georq Uilyam Hou Henri Klinton Carlz Kornuollis Con Berqoyn ve basqalariTereflerin quvvesi27 000 ABS in qite ordusunun esgeri 25 000 yigma qosun doyuscusu 5000 zenci 13 500 fransiz 8000 ispanlar 30 40 freqat ve xirda gemi 33 xett gemisi 16 freqat 1782 15 200 britaniyali 50 000 loyalist 20 000 zenci 30 000 alman Qessen esqerleri 13 000 hindiler 350 top aletleri 48 freqat ve yungul gemi 1776 36 xett gemisi 28 freqat 1782 Olenler ve yaralananlar8000 oldurulmusdur 17000 xesteliklerden olduler 25000 yaralanmisdir 8000 oldurulmusdur 17 000 xesteliklerden olduler 24 000 yaralanmisdir Vikianbarda elaqeli mediafayllarSimali Amerikada Istiqlaliyyet ugrunda muharibe 1775 ci ilde baslandi ve bu muharibe neticesinde Ingilterenin hokmranligina son qoyuldu 1776 ci ilde Amerika Birlesmis Statlari ABS yarandi 1783 cu ilde Versal sulh muqavilesine esasen Ingiltere ABS in musteqilliyini tanidi Bu muharibe neticesinde hemcinin torpaq mulkiyyetindeki feodalizm unsurleri legv edildi hakimiyyet burjuaziyanin ve torpaq sahiblerinin eline kecdi 1787 ci ilde yeni Konstitusiya qebul olundu Bu Konstitusiya ABS i federal dovlet kimi resmilesdirdi 1789 cu ilde ABS da ilk prezident seckileri kecirildi ve mason lideri Corc Vasinqton prezident secildi Olkede mutemadi olaraq etirazlar qiyamlar usyanlar bas qaldirirdi Buna en bariz numune 1786 87 ci illerde yohsul fermerlerin basladigi Seys usyani gosterile biler Usyan silah gucune amansizliqla yatirildi Gelmeler indi de bir birlerini qirmaga baslamisdilar Bir birlerine qarsi mubarize aparsalar da gelmeler yerli halqlara qarsi hemise hemrey idiler Yerli halqlarin oldurulmekden daha azad hec bir huququ yox idi Onlar hakimiyyet basina sece ve secile bilmezdiler Onlarin neinki yasayis yerleri hetta soyadlari da deyisdirilirdi Borc Vasinqtonun dovrunde olke erazisindeki butun toponimler ingilislesdi yeni yaranan yasayis menteqelerine de ingilis menseli adlar qoyuldu Vasinqton ne qeder qeribe olsa da Istiqlal muharibesi adlanan muharibe zamani Kontinental Ordunun Bas komandani olmus boyuk resadet gostermisdi 1790 ci ilde o Potomak cayi sahilinde yeni paytaht seherinin salinmasini qerara aldi Yeni salinan bu sehere Vasinqtonun oz soyadi verildi ve 1800 cu ilde seher resmen ABS in paytahti elan olundu Mundericat 1 Sebebleri 2 Muharibenin gizli siyaseti 3 Zemin 4 Muharibe 5 Avropa olkelerinin munasibeti 6 Ingilterenin tecrid olunmasi 7 Edebiyyat 8 Istinadlar 9 Hemcinin bax 10 Xarici kecidlerSebebleri RedakteABS tarixi Bu meqaleler olke seriyasindandirXronologiyaIbtidai icmaMeskunlasmaya qederMeskunlasma1776 17891789 18491849 18651865 19181918 19451945 19641964 19801980 19911991 20082008 bugune qederMilli mensubiyyet uzreAfroamerikalilarAmerikali asiyalilarAmerikali cinlilerAmerikali flippinlilerAmerikali yaponlarAmerikali meksikalilarAmerikali polyaklarMovzu uzreVetandas huquqlari1896 19541955 1968Vetendas muharibesiMedeniyyetDemoqrafiyaDiplomatiyaIqtisadiyyatTarixsunasliqTibbHerbCenubiVehsi QerbTexnologiya ve senayeEraziQadinABS portalibmrTedricen mustemlekelerde metropoliyaya qarsi naraziliq etiraz ve kutlevi aksiyalar basladi Butun bunlar tebii ve qanunauygun bir hal idi Ingilisler yerli ehalini saya salmadan eksine vurub siradan cihardaraq yeni cemiyyet yeni qurulus ve dovlet yaratmaq istedikleri ucun tebii olaraq oz ovladlari oz uzlerine qayitmali onlar da Ingiltereni saya salmamaga baslamali idiler Evvelce Sotlandiyada 1717 ci ilde ise Ingilterede yaranmis mason teskilati ucun ise dunya agaligi iddialarini gerceklesdirmekden otru genis ve ham mekan lazim idi Onlarin tehriki ile Simali Amerikadaki ingilis mustemlekelerinde Ingiltere eleyhine ve musteqilliye can atan siyasi teskilatlar yarandi Fransa ile hindular arasindaki muharibeden sonra Britaniya yeni imperiya tedbiri gormeye ehtiyac duydu lakin Amerikada deyisiklik ucun muvafiq seraitden basqa ne desen var idi Uzun muddet erzinde genis miqyasda musteqilliye alismis koloniyalar indiye qeder Fransa tehlukesi mehrum etdiyi azadliqdan az deyil daha artiq azadliq teleb edirdiler Yeni sistemi heyata ugurlu tetbiq etmek ve nezareti bir qeder cilovlamaq ucun Parlament kenardan mudaxilelere dozumsuz olan ve ozunuidare sahesinde tecrubeli kolonistlerle muzakirelere girismeli idi Britaniya gormeye cehd etdiyi islerden biri olkedaxili teskilat meselesi idi Kanadanin ve Ohayo vadisinin zebt olunmasi ele bir siyaset yurutmeyi zeruri edirdi ki bu siyaset Fransa ve hindular sakinlerinde ikrah hissi dogurmasin Lakin burada Britaniya taci ile koloniyalarin maragi arasinda ziddiyyet yarandi Ehalisinin sayi sur etle artan ve meskunlasmaq ucun daha genis torpaqlara ehtiyaci olan muxtelif koloniyalar teleb edirdiler ki onlara serhedlerinin Qerbe Missisipi cayina qeder genislendirilmesi huququ verilsin Yeni torpaqlara kocen muhacirlerin hindulari bir sira muharibelere tehrik edeceyinden qorxan Britaniya hokumeti bu eqidede idi ki yeni torpaqlara kocmek ixtiyari kolonistlere tedrici esaslarla verilmelidir Yeni yerlerde yasayis menteqeleri salmaga icaze vermezden evvel movcud yasayis menteqeleri uzerinde kralliq nezareti kimi kockunlerin gelisinin mehdudlasdinimasi da rahatliq te min eden yollardan biri idi 1763 cu ilin Kralliq Beyannamesi Allegeni daglan Florida Missisipi cayi ile Kvebek arasindaki butun Qerb erazisini yerli amerikalilarin istifadesi ucun saxladi Belelikle Britaniya taci cehd edirdi ki 13 koloniyanin Qerb torpaqlarina olan her cur telebini supurub atsin ve Qerbe dogru hereketi dayandirsin Effektli sekilde hec vaxt heyata kecirilmediyine baxmayaraq bu tedbir kolonistlerin nezerinde onlarin Qerb torpaqlarini tutaraq orada meskunlasmalari ile bagli en adi huquqlanna ozbasinaligi temsil eden e tinasizligin tecessumu idi Britaniya te sirinin en ciddi unsuru Britaniya hokumetinin yeni maliyye siyaseti idi Buna gore de ozunun inkisaf etmekde olan imperiyasini mudafie ucun Britaniya hokumetinin daha cox pula ehtiyaci var idi Ne qeder ki Ingilterede vergi verenler koloniyalarin mudafiesi ucun butun pullari te min ede bilmirdiler bu pullar guclu merkezi administrasiya vasitesile kolonial ozunuidare hesabina kolonistlerden alinmali idi Yeni sistemin tetbiqinde ilk addim 1733 cu il Met Qanununun 1764 cu il Seker Qanunu ile evez edilmesi oldu Met Qanunu qeyri ingilis bolgelerinden idxal olunan romlara ve metlere girov ve qadagan vergisi qoyurdusa Seker Qanunu xarici rom idxalim tam qadagan etdi butun menbelerden alman metlere cox az girov mueyyen etdi ve serablara ipeklere qehvelere ve bir si ra basqa zovqoxsayan mallara girov qoydu Umid edilirdi ki mete girovun asagi salinmasi onun Hollandiya ve Fransa Qerbi Hindusundan alinmasi hevesini azaldar bu da hemin metden Yeni Ingilterede rom hazirlamaq prosesinde istifadeye son qoyar Seker Qanununu heyata kecirmek ucun gomruk iscilerine daha eneijili ve daha effektli islemek gosterisi verildi Amerika sulanndaki Britaniya herbi gemilerine tapsinidi ki kontrabandistleri tutsunlar ve komek vekaletleri ve ya fermanlar esasinda kralliq resmi iscilerine selahiyyet verildi ki subhe doguran senedleri yoxlasinlar Hem Seker Qanunu ile mueyyen olunmus girov hem deonu heyata kecirmek ucun tedbirler Yeni Ingiltere tacirleri arasinda qorxuya sebeb oldu Onlar tesdiq edirdiler ki mueyyen edilmis her cur azmeblegli girovun odenilmesi bele onlann bizneslerine vurulan dagidici zerbe olacaqdir Tacirler qanunvericilik orqanlan ve kicik seherlerdeki mitinqler bu qanuna e tiraz edirdiler Kolonial huquqsunaslar ise Seker Qanununun giris hissesindeki teqdimsiz vergiqoyma birlesmesindeki ilk eyhami mueyyenlesdirdiler ki bu kelam ana yurdun eleyhine olaraq Amerikaya daha cox faydalidir Bir az sonra 1764 cu ilde Parlament Doner Pul Qanunu qebul etdi ki Elahezretin her hansi koloniyalannda olursa olsun bundan sonra buraxilan kagiz akkreditivler qanuni odenc vasitesi olmaqdan mehrum edilir Koloniyalar deflsit ticaret bolgesi oldugundan ve sabit doner pul burada daim az oldugundan bu tedbir kolonial iqtisadiyyatin yukunu ciddi sekilde agirlasdirdi Kolonial baximdan 1765 ci ilde qebul edilmis Menzille Te minetme Qanunu da eyni derecede arzuedilmez idi Bu qanun koloniyalardan teleb edirdi ki onlar kralliq alaylanni menzil ve erzaqla te min etsinler Muharibenin gizli siyaseti Redakte1775 1783 cu iller Amerikada Istiqlal muharibesi zamani qeribe bir iqtisadi oyun bas verdi Yun parca istehsali ile meshurlasan Ingiltere Amerika fermerlerini muflis etmek meqsedi ile boyuk bir iqtisadi tele qurdu Ingiltere hakim daireleri Qerbe seyahet West travel ve Serq Ost kimi neheng sirketlerin eli ile Amerika fermerlerine guya gizli yolla pambiq ve tutun memulatlarinin satisini teskil etdi Qeyd etdiyimiz kimi Ingiltere yun parca istehsali uzre dunyada birinci yerde gedirdi Pambiq parca istehsali yun parcaya nisbeten baha basa gelirdi ve buna gore Amerika fermerlerinin ugur qazanmaq ucun hec bir sansi yox idi Tutun istehsalina ise Ispaniyanin mustemlekesi olan Kolumbiya basciliq edirdi ve bu sahede muveffeqiyyet qazanmaq mumkun deyildi Ingiltere mexfi orqanlari adi indi de aciqlanmayan Qerbe seyahet sirketinin mesul sexsine bu iqtisadi sazisle bagli yalniz bir gosteris verdiler Her nece olursa olsun Amerika fermerlerine daha cox xam tutun ve pambiq satmaq Adi aciqlanmayan mesul sexs bu isin ohdesinden bacariqla gelmis ve Amerika fermerlerine dunya bazarindaki qiymetlerden daha ucuz qiymete tonlarla xam pambiq ve tutun satmisdi 1783 cu ilde yalniz muharibe qurtarandan sonra Ingilterenin mexfi orqanlarinin eline Corc Vasinqtonun xam tutun ve pambiqdan yuksek keyfiyyetli barit alinmasi ucun Amerika fermerlerine Ingiltereden xam tutun ve pambiq idxalina icaze veren senedin kecmesi Qerbe seyahet sirketinin mesul sexsinin urek tutmasindan vefati ile neticelendi Cunki bu sexsin iki oglu York taun yaxinliginda geden doyuslerde helak olmusdu ve dusmene satdigi pambiqdan hazirlanmis baritla ogullarinin helak olmasina dozmeyen hemin sexs ozunu hec cur bagislaya bilmirdi Zemin RedakteBoyuk cografi kesflerin en muhum nailiyyetlerinden biri de Amerika qitesinin dunyaya acilmasidir Mekum oldugu kimi ispan seyyahi Xilkovun 1492 ci ilde Amerika qitesinin kesf etse de buranin Hindistan hesab etmis yeni qite kesf etdiyini bilmemisdir Florensiyada deniz seyyahi Ameriqo Vespucci 1499 1504 cu illerde Cenubi Amerikani kesf etmis ve burani Yeni dunya adlandirmisdir Qite 1507 ci ilden etibaren onun serefine Amerika adlandirilmaga baslamisdi XVI esrden etibaren Ispaniya Fransa Ingiltere ve Niderland dovletleri terefinden Simali Amerikanin meskunlasmasina burada kolonoyalar yaradilmasina baslandi Simali Amerikada ilk daimi ingilis yasayis meskeni 1607 ci ilde Ceyms cayi sahillerinde meydana gelmis gelecek Virginiya stati idi 1620 ci ilde Kod burnunda May ciceyi adli ingilis gemisi Ingiltereden qalmis puritanlarin ilk qrupunu sahile cixardi Puritanlar Yeni Plimut meskeninin esasini qoydular Tedricen Atlantik okeani sahillerinde 13 ingilis koloniyasi meydana geldi 1 Simal koloniyalari Yeni Ingiltere Nyu Hempsir Massacusets Konnektikut Rod Aylend 2 Merkezi kolonilayar Nyu York Pensilvaniya Nyu Cersi Delaver 3 Cenub koloniyalari Virciniya Merilend Simali Karolina Cenubi Karolina ve Corciya Koloniyacilar ozleri ile buraya burjua munasibetleri getirmisdiler Simal koloniyalarinda burjua munasibetleri cenub koloniyalarinda ise feodal munasibetleri aparici rol oynayirdi Amerikanin heqiqi sakinleri olan irokez ve alqonkin qebileleri cemi 200 min nefere yaxin sixisdirilirdi Ucuz isci quvvesi kimi zenci kolelerden istifade olunurdu Zencilerin qiteye getirilmesi 1619 cu ilden baslanmis ve sonralar olduqca suretlenmisdi Koloniyalarin idare edilmesi demek olar ki ingilis krali terefinden heyata kecirilirdi O koloniyalarin coxuna qubernatorlar teyin edirdi ki butun icra ve mehkeme hakimiyyeti onlarin elinde olurdu Artiq XVIII esrin ortalari ucun kolonistlerin ekseriyyeti ozunu amerikanli hesab edirdi Burjua inqilabi erefesinde amerikan maarifciliyi ideyalari genis yayilmisdi Bu maarifcilik ingilis ve fransiz maarifciliyi ideyalarinin tesiri altinda formalasmisdi Amerikan maarifciliyinin baslica postolati tebbi huquqlar ve ictimai sazis nezeriyyeleri idi ki bu nezeriyyeler koloniyalarin musteqillyine haqq qazandirirdi Amerikan maarifciliyinin gorkemli numayendeleri Bencamin Franklin 1706 1790 Tomas Cefferson 1743 1826 ve Tomas Peyn 1737 1809 idiler B Franklin maarifci filosof siyasetci ve iqtisadci idi O yaranmaqda olan cemiyyetin ferdiyyetciliyeesaslanan exlaq kodeksini esaslandirmis qul emeyini pislemisdi T Ceferson ve T Peynin maarifcilik ideyalari ise inqilab illerinde parlamisdi Muharibe RedakteHemcinin bax Evvelki Konqresler XVIII esrin 60 ci illerinde Simali Amerika koloniyalarinda kutlevi azadliq herekati baslandi Ingiltere hokumetinin aqrar ve senaye sahesinde qoydugu mehdudiyyetler 1765 ci ilde verilmis gerb rusumu qanunu kolonistlerin sebrini tukendirmisdi Koloniyacilar Ingilterede getirilmis gerbli kagizlari mehv etmis gerb rusumu yiganlari ise soyunduraraq qatranlamisdilar Ingiltere hokumeti gerb rusumunu legv etmeye mecbur olsa da koloniyalarinin istismarini guclendirmek ucun muxtelif vasitelerden el cekmemisdi XVIII esrin ortalari ucun Amerikan maarifciliyi bazasinda formalasan milli menlik suuru dusuncesi milli ozunu tesdiq problemi qitede musteqillik herekatinin baslanmasina tekan verdi Amerikan koloniyalarinin milli azadliq herekatinin yukselisindeesasi XVIII yuzilliyin ortalarinda qoyulmus azadliq ogullari teskilatinin ehemiyyeti boyuk oldu Bu dovrde hele milli musteqillik ideyasi formalasmamisdi 1775 ci il ucun 13 ingilis koloniyasinda 2 5 mln neferden yuxari ingilis 500 minden cox zenci kole yasayirdi ve ingilis ehalisi bilavasite ingilis hakimiyyet orqanlarinin yaratdiqlari maneeler zemininde tedricen musteqilliye meyl etmeye baslamis hetta 1774 cu ilin sentyabrinda Filadelfiyada birinci Kontinental Komqresin cagrilmasina nail olmuslar Konqres koloniyada yasayan insanlarin tebii huquqlarini yasamaq azadliq ve mulkiyyet huquqlarini esas goturerek xususi beyanname qebul etdi ki burada Ingiltere parlamentinde koloniyalarin numayendeliyinin tesisi olunmasi telebi oz eksini tapmisdi ki bu teleb Ingiltere terefinden qebul edilmedi Koloniyalarin muxtelif tebeqeleri icerisinde secilmis I konqresin numayendeleri ingilisler terefinden qovulduqdan sonra 1775 ci ilin mayinda Finlandiyada II kontitental konqres fealiyyete basladi Konqresin tesebbusi ile 13 koloniya arasinda yaradilmiselaqeler tezlikle ittifaq sazislerine cevrilmis ve bu elaqelerin sistemlesdirilmesi ucun gizli muxbir komiteleri yaradilmisdir Lakin ilk dovrlerde koloniyalar Ingiltereden ayrilmaq yox muxtar huquqlar elde etmek ugrunda mubarize aparirdilar Koloniyalarin musteqillik herekati oz baslangicini 1776 ci ilin evvelerinde yazilmis ve muellifi Tomas Peyn olan Saglam dusunce intibahnamesinden pamflet baslanir Intibahnamede deyilir Artiq muzakireler dovru sona catmisdir Silah sonuncu vasite kimi koloniyalarla Ingiltere arasinda yaranmis mubahiseni hell etmelidir Tomas Peyn cixis yolunu musteqil respublikanin yaradilmasinda gorurdu Ele bir respublika ki insanlarin tebii huquqlarinin muqeddesliyi uzerinde qurulmali idi Mehz bele seraitde II kontinental konqres 1776 ci il iyulun 4 de Tomas Ceffersonun hazirladigi Istiqlaliyyet beyannamesi ni elan etdi Beyanname 13 ingilis koloniyasinin metropoliyadan ayrilmasini ve serbest statlarda ABS adi altinda vahid respublikada birlesmesini elan edirdi Respublikanin ilk gunlerinden etibaren xarici siyaset meseleleri ile kontinental konqresin plenumu mesgul olurdu Hem I hem de II kontinental konqres oz plenumu vasitesile gizli muxbir komitelerini tesis etmisdi Gizli muxbir komiteleri ilk dovrlerde koloniyalarin fealiyyetinin elaqelendirilmesinde muhum rol oynayirdi Bu komiteler Kanadada da meydana gelmisdi Ingilterenin Kanadanin erazisinde 30 min neferlik herbi quvve saxlamasi Kanada ile 13 koloniya arasinda fealiyyetlerin elaqelendirilmesine imkan vermedi Istiqlaliyyet muharibesi dovrunde Amerikaya ingilis generallarindan Burqoynun Karnoullisin ve Xounun basciligi altinda 90 min neferlik herbi quvve dasinmisdi alman muzdularindan ibaret 30 minlik herbi quvvveni de bura daxil etsek 120 min neferlik ordunun Amerika sahillerine aparildigi neticesini aliriq Lakin bu ordunun fealiyyetinin elaqelendirilmemesi hem de azadliq mubarizesinin vuseti Ingilterenin planlarini puca cixardi Eger evveller xarici siyaset meseleleri bu sahe ile o qeder de bagli olmayan orqanlara hevale olunsa da 1777 ci ilde Saratoqa doyusunden sonra bu mesedle Dovlet departamenti yaradilmis ve Dovlet Katibi postu tesis olunmusdu ABS in ilk Dovlet Katmbi Robert Lvinqston olmusdu Lakin Dovlet departementinin XIX yuzilliyin sonlarina qeder cemi 80 e qeder emekdasi var idi Avropa olkelerinin munasibeti RedakteABS in qarsisinda duran esas vezife Avropa dovletinin desteyini elde etmek ve Ingilterenin tecridine nail olmaq idi Buna yeddi illik muharibeden cox az vaxt kecmesi ve Avropa dovletleri arasinda ziddiyyetlerin qalmasi da imkan yaradirdi Amerikan diplomatiyasinin istiqlaliyyet erefesindeesas diqqeti Fransaya yoneltmesi asagidaki faktorlarla bagli idi Fransa guclu idi ve Ingiltere ile reqabet uzerinde qurulan mqnasibetlere malik idi Fransa kral sarayi Ispaniya ve Avstiya ile sulale muqavilelerineesaslanan munasibetlere malik idi Bu ise Fransanin desteyinin qazanilacagi teqdirde bir nece Avropa dovletleri terefinden mudafie olunmaga imkan yaradirdi Fransanin ABS i dasteklemesi ehtimali boyuk idi Cunki ABS da genislenmis maarifcilik ideyalarinin inkisafinda Fransiz maarifciliyi muhum rol oynayirdi Fransiz maarifcilerinin ingilis ve amerikan maarifcileri ile elaqesinin tarixi boyuk idi Amerikan maariflerinin dahilerinden olan B Franklin Fransada daha meshur idi hetta eserleri iki defe fransiz maariflerinden Bomarse terefinden nesr olunmusdur Fransa basda olmaqla Avropa dovletinin koalisiyasi Ingilterenin denizlerinde hegemonlugunun qarsisina almaq gucunde idi Mehz bu meqsedleri rehber tutan kontinental konqres Fransa ile danisiqlara Istiqlaliyyet beyannamesi elan olunandan qabaq baslamaq qerarina geldi Amerika koloniyalarina hele 1765 ci ilden Fransa xarici isler nazirliyinden 2 ticaret agenti gonderilmisdi ki bunlar qitede bas verenleri diqqetle izleyirdiler Diger terefden fransa maarifcilerinin bir coxu habele koloniyalarda maarifcilik ideyalarini yaymaqla mesgul olan sexsler sergilerde tez tez gorusmek imkanina malik idiler B Franklin bir sira fransiz xadimleri ile mehz Ingilterede gorusmusdu Bir qayda olaraq o dovrku diplomatiya sefir ve yaxud numayende kimi bir nece neferi basqa olkeye gonderirdi Iqtisadi ehtiyatlarin mehdudlugu uzunden 1775 ci ilin ortalarinda ABS dan Avropaya yalniz kontinental konqresin uzvu Saylaz Din gonderilmisdi Onun baslica vezifesi tekce Fransada yox hem de Fransada yerlesen xarici olke sefirlikleri ile is gormekden koloniyalarin desteklenmesine nail olmaqdan ibaret idi S Din Avropaya B Franklinin iki mektubunu getirirdi Birinci mektub arxitektor Le Ruaya ikincisi ise hekim Barbe Dubura unvanlanmisdi Amerika qitesinde bas verenlerden melumati olan fransiz mutleqiyyeti yaranmis imkana furset kimi baxsa da Ingeltere ile munasibeti pozmamaq ucun S Din resmi sekilde qebul olunmamisdi Lakin Fransa Amerikan koloniyalarinda antiingilis ehval ruhiyyeni duzgun qiymetlendirerek ABS in desteklenmesi ucun lazim olan bir sira addimlari atdi Ilk novbede formal sekilde Amerika ile ticaret elaqelerini intensivlesdirmek meqsedi olan saxta Rodriqo Qortales ticaret firmasi tesis olundu Hemin firmanin vasitesi ile qisa muddet erzinde Amerikaya 21 mln livr deyerinde silah sursat ve herbi levazimat gonderilmisdi Sonralar C Vasinqton Fransanin bu komeyinin Amerikanin musteqilliyi ucun boyuk ehemiyyet kesb etdiyini soylemisdi Saylas Din duymusdu ki Rodriqo Qortales firmasi hokumet terefinden desteklenir ve istiqametlendirilir Lakin bu informasiyani az sonra Fransaya gelen B Franklinle bolusdurmemisdi Bu ehtiyatliliq sonralar Ingiltereye Fransaya birbasa muharibe etme behanesi vermemisdi Ingilis gemileri Rodriqo Qortales firmasinin butun gemilerini ya musadire edir ya da batirirdi Franklinin basciligi altinda 5 neferlik missiyanin Avropaya qedem qoymasi ve istiqlaliyyet beyannamesinin qebulundan sonra ABS in resmi numayende kimi taninmasi boyuk ehemiyyete malik idi Fransadaki Ingiltere sefiri Stormont B Franklinin Fransaya buraxilmamasi haqqinda Fransa Xarici Isler Nazirliyine mektub teqdim etmisdi Lakin XIN Sarl de Ferfe Franklinin Parise daxil olmasini bele motivlesdirmisdi ki Frankline Parise gelmemesi haqqinda mektub gonderilmisdi Lakin mektub lengidiyine gore Franklin Parise daxil olmusdu Fransa kimi maarifci dovletin okeanin o tayindan gelmis numayendeni Parisden cixarilmasi medeniyyetsizlik olardi demis ve bununla da Ingilterenin telebi yerine yetirilmedi Franklinin Fransa missiyasinda iki meqsed gudulurdu Fransa ile iqtisadi ve herbi sahede ittifaqa nail olmaq Ingiltere ile birbasa danisiqlara nail olmasi Ingiltere ile silahli mubarizenin xususile gergin olan bu dovrunde II meqsede nail olmaq o qeder de asan deyildi 1777 ci ilde bas vermis Saratoqa doyusu mubarize meydaninda cox seyi deyisdi Tekce ABS yox hem de Ingilterede birbasa danisiqlara maraq gostermeye baslanmisdi Sarl de Verjenin xefiyyeleri franklinin Parisdeki fealiyyetini diqqetle izleyirdi Franklin ise Parisde yerlesen butun dovletlerin sefirlikleri ile elaqelere malik idi Onun vaxti ileIngiltere parlamentinin uzvu olmasi Ingiltere numayendeleri ile olan danisiqlara da imkan yaradirdi B Franklin Bomarse terefinden Sarl de Verjene teqdim olunsa da xarici isler naziri onu XVI Ludovike teqdim etmeye telesmirdi Bu da Franklini fealiyyet diapazonunu genislendirmeye vadar edirdi Franklinin apardigi danisiqlari diqqetle izleyen Deverjen bu danisiqlarin birbasa merheleye kecmesini gordukden sonra Fransani ABS a desteyine diplomatik status vermek qerarina geldi Cunki Deverjenin danisiqlari uzatmasi Ingiltere ile birbasa elaqelerin yaradilmasina bununla da vasitecilikden gotureceyi dividentleri engellemesine sebeb ola bilerdi Uzun suren diplomatik danisiqlar 1778 ci iln fevralinda ABS ile Fransa arasinda ticaret ve herbi ittifaq muqavilesinin imzalanmasina sebeb oldu Muqavileye esasen Fransa donanmasi ABS terefinde herbi emeliyyatlara girmek imkani elde etdi Avropa saraylari hec de konullu sekilde Franklinin missiyasini qebul etmek istemirdi Onlar bas vrmis hadiseye mustemlekelerin metropoliyaya ag olmasi kimi baxirdilar ve oz mustemlekelerinin taleyi ucun narahatliq kecirirdiler Avropa monarxlarinin hec biri ABS istiqlaliyyetini tanimaq istemirdi Keskin movqede Rusiya ve Ispaniya dayanirdi Ingilterenin Avropa siyasetinde yeritdiyi hegemonluq Avropa dovletlerinin ona qarsi birlesmesini sertlendirdi Eslind eIngiltere XI esrden sonraki tarix boyu ilk defe Avropa dovletlerinin diplomatik muhasiresi ile qarsilasdi Istiqlaliyyet beyannamesinin elan olunmasina munasibetde kontinental konqresde ciddi ziddiyyet yarandi Konqresin coxlugu bilirdi ki musteqilliyin elan olunmasi Avropa dovletleri terefinden qebul olunmayacaq Lakin ayri ayri siyasi xadimler Ingiltereye qarsi Avropa dovletlerinin menfi munasibetini esas goturerek istiqlaliyyetin elan olunmasini teleb edirdiler Ne Saylas Din ne de Franklin ve onunla birlikde gelen numayende heyeti hec bir resmi sened gostermemisdiler Franklin ise yalniz istiqlaliyyet beyannamesi elan olunandan sonra resmi olaraq oz etimadnamesini teqdim etmisdi Ingilterenin tecrid olunmasi RedakteFransa ABS ittifaq ve ticaret muqavilesi imzalansa da ABS numayende heyetinin bascisi kimi Franklin Fransadaki diplomatik korpusa teqdim olunmadi Fransa hokumeti ittifaq muqavilesi imzalandiqdan sonra da gozleme movqeyi numayis etdirdi ABS diplomatlarindan Con Cey Saylas Din ve Franklin Avstriya Ispaniya Niderland ve Rusiya ile diplomatik danisiqlar apardilar Ancaq bu dovletlerin ABS in istiqlaliyyetinin taninmasi ucun qoydugu sert o idi ki ABS in istiqlaliyyeti evvelce Ingiltere terefinden taninmalidir Tesadufi deyil ki Rusiyadaki ABS numayendeleri 1815 ci ile qeder rus carina audensiya elde ede bilmemisdiler Istiqlaliyyet muharibesindeki ugursuzluqlarina baxmayaraq Ingilis donanmasi denizlerde hegemonlugu saxlayirdi ve cox vaxt Avropa dovletlerinin ticaret gemileri bundan ziyan cekirdi Rodriqo Qonsales firmasinin gemilerinin tehlukesizliyini temin etmek ucun Fransa mudafie tedbirleri gormus ve bu meqsedle 8 herbi gemi ayrilmisdi Ispaniya ve Hollandiyani Ingiltereye qarsi tehrik eden baslica sebeb her iki olkeye mexsus ticaret gemilerinin daha cox zerer cekmesi idi Rusiyada yaranmis veziyyet diqqetle tehlil edildikden sonra Ingiltere krali III Georqun mektublarina baxmayaraq Rusiya denizlerde ve okeanlarda naviqasiyanin tehlukesizliyini temin etmek ucun mudafie tedbirlerinin gorulmesi zeruretini Avropa dovletlerinin ve Ingilterenin nezerine catdirdi 1780 ci ilde Rusiyada bitereflik beyannamesi meydana gelmisdi Uc muhum serti nezerde tuturdu Herbi emeliyyatlara qosulmayan biteref dovletlerin gemileri herbi emeliyyatlarin getdiyi dovrler istisns olunmaqla butun limanlara maneyesiz daxil ola bilerdi Bu gemilerde kontrabandadan basqa her cur mal dasina bilerdi Biteref dovletlerin gemilerinin tehlukesizliyi temin olunmali idi Tesadufu deyil idi ki 1780 83 cu illerde butun Avropa dovletleri beyannamenin sertlerini qebul etmis ve bu zeminde silahli bitereflik liqasi adlanan butun Avropa dovletlerini birlesdiren cemiyyet yaranmisdi Bununla da Ingilterenin beynelxalq alemden tam tecrid olunmasi basa catmisdi Artiq 1778 ci ilden etibaren Ingilterenin sulh danisiqlarina meyilli olmasi aydin sekilde gorunurdu Fransadaki Ingiltere sefiri Starmont Parisi terk etdikden sonra Ingiltere ile ABS arasinda diplomatik danisiqlar ucun Hollandiya ve Rusiya secilsede Franklinin muqavimeti uzunden bu ideya reallasa bilmedi Franklin hesab edirdi ki Ingiltere ile sulh muqavilesi yalniz Fransanin vasitesi ile baglanmali idi Genc amerikan diplomatiyasi daha cevik fealiyyete meyilli idi Tesadufi deyildi ki Ingiltere ile danisiqlar sonralar xeyanetkar olmasi melum olan Eduard Bankroft terefinden aparilmali idi Sonra bu isi Con Cey reallasdirdi ABS gelecek gerginliklere yol vermemek ucun yalniz istiqlaliyyetin taninmasi ve Ingiltere ile normal munasibetlerin yaranmasini sert kimi ireli sururdu 1783 cu il Paris muqavilesinin I bendi de mehz bundan ibaret idi Ingiltere Amerika koloniyalarinin istiqlaliyyetini taniyirdi Muqavilenin sonraki bendlerinde ticaret iqtisadiyyat sahesinde munasibetler qaydaya salinir siyasi baximdan aktual olan bir sira meseleler nizamlanirdi ABS in istiqlaliyyetinin taninmasindan az sonra Avropada bas veren hadiseler ABS liderlerini olkenin strateji inkisaf yollari haqqinda dusunmeye vadar etdi Ilk ABS prezidenti Vasinqton ABS in Avropa islerinden kenarda qalmasi haqqinda tovsiye vermis ve sonralar panamerikanizm adini almis siyasi cereyan bu zeminde koklenmisdi Melum oldugu kimi 1778 ci il muqavilesineesasen Fransa ile muttefiqlik munasibetleri quran ABS Fransaya qarsi Avropa dovletlerinin koalisiyasina qarsi mubarizede istirak etmeli idi Buna ise Amerikanin ne herbi ne de iqtisadi gucu catmirdi Bele bir seraitden cixmaq ucun 1791 ci ilde ABS in biterefliyi ile bagli ilk sened meydana geldi 1793 cu il beyannamesi ise hemin biterefliye huquqi status verdi Tesadufu deyil ki Fransa inqilabinin numayendesi Edmond Jenenenin ABS missiyasi mehz bununla elaqedar olaraq ugursuzluqla neticelenmisdi ABS in goturduyu siyasi kurs XIX esrin 20 ci illerinde Monro doktirinasi ile tesbit olundu ve ABS bu strateji kursa 1939 cu ilin 14 noyabrina qeder sadiq qaldi Monro doktrinasi ilk defe olaraq dunyanin iki sisteme bolunmesini beyan edirdi Panamerikanizm Amerika amerikalilar ucun suarlari ve Amerikaarasi konfranslar ideyasi formalasmis Amerika dovlet teskilati II dunya muharibesinden sonra buna esasen yaradilmisdi Edebiyyat RedakteApteker G Amerikanskaya revolyuciya M 1962 BolohovitvinovN N Rosiya i vojnaSShAza nezavisimost 1775 1783 M 1976 BolohovitvinovN N Stanovlenierussko amerikanskih otnoshenii 1775 1815 M 1996 Vojna za nezavisimost i obrazovanie SShA M 1976 Efimov A V Ocherki istorii SShA Ot otkrytiya Ameriki do okonchaniya grazhdanskoj vojny 1492 1870 M 1958 Istoriyavneshnej politiki i diplomatiiSShA 1775 1867 Otv red G P Kuropyatnik M 1997 IstoriyaSShAv 4 t T 1 2 M 1983 1985 Krasnov N A SShA i Franciya diplomaticheskie otnosheniya 1775 1801 gg M 2000 Kuropyatnik G P Amerikanskaya revolyuciya M 1961 Novaya istoriya stran Evropy i Ameriki Pervyj period M 1986 Sevastyanov G N Tomas Dzhefferson M 1976 Sogrin V V Idejnye techenie v Amerikanskoj revolyucii XVIII v M 1980 Sogrin V V Dzhefferson Chelovek myslitel politik M 1989 Sogrin V V Osnovateli SShA istoricheskie portrety M 1983 Stepanova O L 4 iyulya 1776 M 1976 Franklin B Izbrannye proizvedeniya M 1956 Fursenko A A Amerikanskaya revolyuciya i obrozovaniyaSShA L 1978 Yakovlev N N Vashington M 1976 Ryavkin A V Istoriya mezhdunarodnyh otnashenij v novoe vremya M 2004Istinadlar RedakteHemcinin bax RedakteAmerika inqilabiXarici kecidler RedakteAMERIKA TARIXININ ESAS CEHETLERI1775 1783 cu iller burjua inqilabi dovrunde ABS kayzen az Vikianbarda ABS Istiqlal muharibesi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title ABS Istiqlal muharibesi amp oldid 5546335, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.