fbpx
Wikipedia

Nəzəri fizika

Avqust 05, 2021

Nəzəri fizika — fizikanın obyektlərin və sistemlərin riyazi modellərindən və mücərrədliyindən yararlanaraq təbiət və kainatda baş verən hadisələri izah eləməyə, təxmin eləməyə və səmərəliləşdirməyə çalışan bölməsidir. Eksperimental fizikanın "əksi" sayıla bilər. Eksperimental fizika alətlərdən və cihazlardan istifadə edərək həmin təbiət və kainat hadisələrini incəliklərini ayırd eləməyə çalışır.

Şvarzşild soxulcan dəliyinin görüntülü izahı. Kainatda soxulcan dəliyi indiyə qədər müşahidə olunmasa da onların varlığı riyazi modellərlə və elmi nəzəriyyələr vasitəsilə fərz olunur.

Elmin inkişafı təcrübələrlə nəzəriyyənin arasındakı əlaqədən asılıdır. Bəzi hallarda isə nəzəri fizika riyaziyyatın ciddi standardlarıla vəhdət təşkil edərək təcrübələrə və müşahidələrə kiçik çəki payı saxlayır. Məsələn, xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsi dövründə Albert Eynşteyn Lorentz transformasiyalarıla məşğul olarkən Yerin efirdəki sürüşməsi haqqında olan Mayklson-Morli eksperimentinin məlumatlarından heç istifadə eləməmişdi.Amma, Eynşteyn Nobel mükafatını isə fotoelektrik effektini izah etdiyinə görə qazanmışdı, hansı ki,həmin effektin təcrübi nəticələri əldə olunanda nəzəri izahının verilməsində çətinliklər var idi.

Ümumi baxış

Fiziki nəzəriyyə fiziki hadisələrin modelidir. Nəzəriyyənin fərziyyələri müşahidələrlə üst-üstə düşdüyü müddətdə müzakirə olunur. Bir fiziki nəzəriyyənin keyfiyyəti onun vasitəsilə təxmin olunmuş yeni fərziyyələri ortaya qoya bilmə bacarağına görə də ölçülür ki, hansı ki, müşahidələrlə təsdiqlənməlidir. Fiziki nəzəriyyələ riyazi teoremin fərqi ondadır ki, ikisi də hər hansısa aksiomlar üzərində əsaslansa da, riyazi tətbiqinin mühakiməsi heç bir təcrübi nəticənin üzərində əsaslanmaya da bilər. Fiziki nəzəriyyə riyazi nəzəriyyədən eyni şəkildə fərqlənir, ümumiyyətlə isə "nəzəriyyə" sözünün riyaziyyatda fərqli mənası var.

Fiziki nəzəriyyə ölçülə bilən kəmiyyətlər arasındakı bir və yə bir neçə əlaqəni əhatə edir. Arximed gəminin suyu "əvəzləyərək" səthdə qaldığını anlamışdı, Pifaqor başa düşmüşdü ki, vibrasiya edən simin uzunluğula onun çıxartdığı musiqi arasında əlaqə var.Entropiyanı(gözlə görünməyən zərrəciklərin mövqeyi və hərəkətilə bağlı olan qeyri müəyyənlik ölçüsü) və kvant mexanikasına aid anlayışlardan olan enerjinin heç də həmişə dəyişkən olmamasını nümunə kimi göstərə bilərik.

Nəzəri fizika bir neçə müxtəlif yanaşmalardan ibarətdi.Nəzəri zərrəciklər fizikası buna qəşəng nümunədir. Məsələn, "fenomenologistlər" eksperimental nəticələrlə uyğunlaşmaq üçün təcrübi formulalardan yararlana bilərlər, daha çox fiziki mahiyyətini tam anlamadan edirlər. "Modelçilər" isə hardasa "fenomenologistlər" kimi davransalar da, arzu olunan xüsusiyyətlərə malik nəzəriyyələri modelləşdirməyə çalışırlar, nəinki eksperimental verilənlər üzərində işləməkdənsə, riyazi modelləşdirmənin üsullarını real fizika problemlərinə tətbiq edirlər. Bəziləri təxmini nəzəriyyələri (effektiv nəzəriyyələr də adlanır) yaratmağa təşəbbüs göstərirlər, çünki tam inkişaf etdirilmiş nəzəriyyələr həll olunmaz yaxud çox mürəkkəb kimi qələmə verilə bilər. Başqa nəzəriyyəçilər mövcud nəzəriyyələri vahid bir nəzəriyyədə birləşdirməyə, rəsmiləşdirməyə, başqa formada izah etməyə yaxud ümumiləşdirməyə çalışa bilərlər və ya tamamilə yeni bir nəzəriyyəni onların vasitəsilə yarada bilər. Bəzən isə tamamilə riyazi sistemlər fiziki sistemlərin modelləşməsi üçün cığır aça bilərlər, məsələn, Rimann və digərləri tərəfindən irəli sürülmüş ideya olan məkanın özü bükülə bilməsi. Böyük hesablama tələb edən nəzəri problemlər hesablama fizikasının məsələləri sırasına da daxil olur.

Nəzəri sahədə irəliləyişlər köhnə və yanlış paradiqmaları(nümunə olaraq işığın yayılmasının efir nəzəriyyəsini, istiliyin kalorik nəzəriyyəsini, flogistonun inkişafından yaranan yanma prosesini, geosentrik sistemi göstərmək olar.) kənara qoymaq ola bilər və ya daha dəqiq və geniş tətbiq oluna bilən model təmin eləmək də sayılar. Növbəti halda əvvəlki bilinən nəticəni bərpa etmək üçün uyğunluq prinsipi tələb olunur. Bəzən isə, irəliləyişlər fərqli yöndə davam edə bilər. Məsəl üçün, tamamilə doğru olan nəzəriyyənin faktlarla yoxlanılmasına da ehtiyac ola bilər, atomik model nəzəriyyəsi, hansı ki bir neçə min il əvvəl ortaya qoyulub (Yunanıstanda və Hindistandakı fəlsəfəçilər tərəfindən) və elektrikin ikili axın nəzəriyyəsi bu vıziyyətə uyğun iki haldır. Dalğa-zərrəcik ikililiyi yuxarıdakı hamısına istisna haldır. Bu nəzəriyyə Borun tamamlama prinsipləri vasitəsilə müxtəlif və bir-birinə zidd modelləri içində cəmləyir.

Fizika nəzəriyyələri o vaxt qəbul oluna bilər ki, doğru təxminlər irəli sürsün və heç (çox az) yanlış olmasın. Nəzəriyyədə ən azı ikinci obyektiv kimi eleqantlıq da olmalıdır. Həmin eleqantlıq anlayışı hərdən "Okkam ülgücü" də adlanır.

Fizika nəzəriyyələri üç qrupa bölünə bilərlər: Əsas nəzəriyyələr, Təklif olunmuş nəzəriyyələr, Saçaq nəzəriyyələr.

Tarix

Nəzəri fizikanın tarixi ən az 2300 il bundan qabağa söykənir. Sokratdan əvvəlki fəlsəfə dövründə başlayıb və Platon ilə Aristotel tərəfindən davam etdirilib. Orta əsrlər və İntibah dövrlərindən təcrübi elm anlayışı, yəni nəzəriyyə əks bir şey, İbn əl-Haytəm və Frensis Bekon tərəfindən ortaya qoyulmuşdu. Elmi inqilab zamanı yaxınlaşdıqca, maddə, enerji, məkan, zaman, səbəb anlayışları yavaş-yavaş bu günkü bildiyimiz şəklə düşməyə başlamışdı. Digər elmlər isə təbiət fəlsəfəsindən şaxələnərək inkişaf edirdilər. Müasir era Kopernikin astronomiyadakı işlərilə başlayıb Keplerin planetlərin orbiti haqqındakı araşdırmasıla davam elədi.Qeyd etmək lazımdır ki, Keplerin işləri Tixo Brahenin keçmiş işləri üzərində əsaslanmışdı.

İnkişafa doğru olan ən böyük təkanlardan birini Qalileo Qaliley vermişdi. Qaliley həm nəzəriyyəçi kimi, həm də təcrübəçi kimi tanınır. Rene Dekartın analitik həndəsəsi və mexanikası İsaak Nyutonun kalkulusu və mexanikasıla birləşmişdi. Nyuton tarixdə öz izini inqilabi "Principa Mathematica" kitabını yazmaqla qoyub. Bu kitabın içərisində Kopernikin, Qalileyin və Keplerin araşdırmalarıla bərabər, Nyutonun özünün mexanika və qravitasiya haqqındakı araşdırmaları da var. Nyutonun qravitasiya haqqındakı fikirləri 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər hakim nəzəriyyə olaraq qəbul edilmişdi. Eyni zamanda optika sahəsində, daha dəqiq rənglər nəzəriyyəsi və həndəsi optikanın qədim elmində irəliləyişlərə nail olunurdu. Bunların çoxusu Nyuton, Dekart, Xristian Hüygens tərəfindən əldə olunmuşdu. 18-ci və 19-cu əsrlərdə, Uilyam Rouvan Hamiltonın, Jozef Lui Laqranjın, Leonard Eylerin işləri klassik mexanikanın geniş bir nəzəriyyəyə çevrilməsində köməkçi oldu.

19-20-ci əsrlərinin ən böyük nailiyyətlərindən biri də enerji anlayışının istilik, elektrik və maqnetizm daha sonra işığın fizikaya gətirilərək bərkidilməsi olmuşdu. Termodinamikanın qanunları və vahid anlayış olaraq entropiyanın təqdimi maddənin özəlliklərinə makroskopik izah təmin edirdi. 19-cu əsrin sonlarında statistik mexanika (daha sonra statistik fizika) termodinamika şaxələnərək meydana gəlirdi. Bu əsrə aid başqa önəmli hadisələrdən biri elektrik,maqnetizm və işığı bir yerə gətirən nəzəriyyənin - elektromaqnit nəzəriyyəsinin kəşfi idi.

Modern fizikanın sütunları, bəlkə də fizika tarixində ən böyük inqilabi nəzəriyyələr olan, nisbilik nəzəriyyəsi və kvant mexanikası olmuşdu. Nyuton mexanikası xüsusi nisbiliyin xüsusi halına çevrildi. Nyuton qravitasiyasına isə ümumi nisbilik nəzəriyyəsi tərəfindən kinematik izah verildi. Kvant mexanikası mütləq qara cisim radiasiyasını, bərk cismin xüsusi istilik tutumunda yaranan anomaliyaları və atom və molekulların daxili quruluşlarını öyrənilməsinə böyük bir təkan vermişdi. 1920-ci illərdən başlayaraq, kvant sahə nəzəriyyəsi kvant mexanikasından doğaraq meydana gəldi. 1960-70-ci illər kvant sahə nəzəriyyəsinin köməyi ilə inkişaf etdirilmiş standart model üzərində görülən işlərlə, qatı maddələr fizikasında olan irəliləyişlərlə və nisbilik nəzəriyyəsinin astronomiyada və kosmologiyadakı tətbiqlərilə yadda qaldı.

Bütün bu əldə olunan kəşflər təcrübələr təklif edən və nəticələri birləşdirən təkan kimi nəzəri fizikadan asılı idi. Ya mövcud riyaziyyatdan istifadə edərək yaxud Dekart, Nyuton və Leybnitsdə olduğu kimi yeni riyazi üsullar kəşf etməklə. Jozef Furyenin istilik keçirməsi üzərindəki çalışmaları riyaziyyatın yeni qolunu yaratdı: sonsuz, ortoqonal silsilələr.

Müasir nəzəri fizika nəzəriyyələri birləşdirməyə və Kainatı zərrəciklər miqyasından tutmuş kosmoloji miqyasacan dərk etməyə çalışır. Bu cür miqyaslarda təcrübələr aparıla bilinmir. Buna baxmayaraq nəzəri fizika riyazi modellərdən istifadə edərək irəliləyir.

Əsas nəzəriyyələr

Əsas nəzəriyyələr (bəzən mərkəzi nəzəriyyələr də adlanır) faktlara dayalı və elmi görüşlərin biliyinin əsas ana mənbəyidir və təkrar elmi sınaqlardan çıxıb. Elə əsas nəzəriyyələr də var ki, ümumi olaraq hər kəs tərəfindən bir çox dataları izah edə bildiyinə görə qəbul olunub, amma aşkarlanması, tam şəkildə izahı və tərkibi hələ də müzakirə altındadır.

Nümunələr

Təklif olunmuş nəzəriyyələr

Təklif olunmuş nəzəriyyələr, adətən, nisbətən yeni nəzəriyyələr olur. Yəni, nəzəriyyəyə olunan elmi yanaşmaları əhatə edir ki, yeni gətirilən modellərin və əsaslanırma tiplərinin etibarlılığını yoxlayır. Lakin, bəzi bu cür nəzəriyyələr arasında elələri də olur ki, xeyli müddət mövcud olub və təsdiqlənmədən yayınıb. Təklif olunmuş nəzəriyyələr içərisində yenicə qurulmağa başlanan saçaq nəzəriyyələr də ola bilər (bəzən də geniş kütlə tərəfindən qəbul oluna bilər). Təklif olunmuş nəzəriyyələr adətən sınanmış olmurlar.

Nümunələr

  • Böyük vahidləşdirmə nəzəriyyəsi
  • Eynşteyn-Rozen körpüsü
  • Hər şeyin nəzəriyyəsi
  • İlmə kvant qravitasiyası
  • Kozmoloji sabit
  • M-nəzəriyyə
  • Miqyas nisbiliyi nəzəriyyəsi
  • Sim nəzəriyyəsi
  • Supersimmetriya
  • Sıradan çoxluqlar
  • Zərrəciksiz fizika

Saçaq nəzəriyyələr

Saçaq nəzəriyyələr nəzəriyyələrin yeni təməli qoyulma dönəmində olan elmi cəhdlərin istənilən sahəsini əhatə edir.

Hərdən bəzi saçaq nəzəriyyələr gələcəkdə geniş kütlə tərəfindən qəbul olunur. Digərlərinin isə səhv olması sübut olunur. Bəzi bu tip nəzəriyyələr psevdoelm və protoelm formasında gəlir. Original nəzəriyyənin yanlış çıxardılması bəzən nəzəriyyənin yenidən qurulmasına gətirib çıxarda bilər.

Nümunələr

  • Elektroqravitasiya
  • Teslanın dinamik qravitasiya nəzəriyyəsi
  • Efir nəzəriyyəsi
  • Orqon

Xəyali eksperimentlər real eksperimentlərə qarşı

"Xəyali" eksperimentlər hər hansısa bir şəxsin düşüncələrində "filan vəziyyətdə olduğumuzu fikirləşsək;əgər bu düzdürsə, sonrası necə ola bilər?" söhbətini eləyərək aparılır. Bu cür fenomenlər gündəlik həyatda rast gələ bilinmir deyə aparılır. Buna qəşəng nümunə Şredingerin pişiyi, Eynşteyn-Podolski-Rozen paradoksu, zaman genişlənməsinin sadə illustrasiyalarını və sairəni göstərmək olar. Bu tip eksperimentlər real eksperimentlərə yol açıb. Məsələn EPR paradoksu Bell bərabərsizliklərinə yol açıb, hansı ki, müəyyən ciddlik dərəcəsinə qədər sınanıb. Nəticədə isə, kvant mexanikasının hal hazırki formasının qəbuluna gətirib çıxardıb.

İstinadlar

  1. 1921-ci il Fizika üzrə Nobel mükafatı
  2. Mark C. Chu-Carroll, March 13, 2007
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0471771716 Singiresu S. Rao (2007). Vibration of Continuous Systems (illustrated ed.).
  4. Borun uyğunluq prinsipi
  5. [Enc. Britannica (1994), pg 844.]
  6. [Enc. Britannica (1994), pg 834.]
  7. Elm fəlsəfəsində sadəlik
  8. [See 'Correspondence of Isaac Newton, vol.2, 1676–1687' ed. H W Turnbull, Cambridge University Press 1960; at page 297, document #235, letter from Hooke to Newton dated 24 November 1679.]
  9. [Penrose, R (2004). The Road to Reality. Jonathan Cape. p. 471.]
  10. [Penrose, R (2004). "9: Fourier decompositions and hyperfunctions". The Road to Reality. Jonathan Cape.]

Xarici keçidlər

  • Hiqqz Nəzəri fizika mərkəzi
  • Nəzəri fizikanın tarixi 2018-02-09 at the Wayback Machine
  • Yaxşı bir nəzəri fizik necə olmaq olar?-1999-cu il Nobel mükafatı laureatı Jerard 't Huft
  • Massaçusets Texnologiya İnstitutu Nəzəri Fizika Mərkəzi
  • Nəzəri Fizika üzrə Perimeter İnstitutu
  • Nəzəri Fizika üzrə Kavli İnstitutu- Santa Barbara Kaliforniya Universiteti
  • Maks Plank Nəzəri Fizika İnstitutu 2011-05-12 at the Wayback Machine
  Fizika ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.

Avqust 05, 2021
nəzəri, fizika, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, fizikanın, obyektlərin, sistemlərin, riyazi, modellərindən, mücərrədliyindən, yararlanaraq, təbiət, kainatda, baş, verən, h. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Nezeri fizika fizikanin obyektlerin ve sistemlerin riyazi modellerinden ve mucerredliyinden yararlanaraq tebiet ve kainatda bas veren hadiseleri izah elemeye texmin elemeye ve semerelilesdirmeye calisan bolmesidir Eksperimental fizikanin eksi sayila biler Eksperimental fizika aletlerden ve cihazlardan istifade ederek hemin tebiet ve kainat hadiselerini inceliklerini ayird elemeye calisir Svarzsild soxulcan deliyinin goruntulu izahi Kainatda soxulcan deliyi indiye qeder musahide olunmasa da onlarin varligi riyazi modellerle ve elmi nezeriyyeler vasitesile ferz olunur Elmin inkisafi tecrubelerle nezeriyyenin arasindaki elaqeden asilidir Bezi hallarda ise nezeri fizika riyaziyyatin ciddi standardlarila vehdet teskil ederek tecrubelere ve musahidelere kicik ceki payi saxlayir Meselen xususi nisbilik nezeriyyesinin inkisaf etdirilmesi dovrunde Albert Eynsteyn Lorentz transformasiyalarila mesgul olarken Yerin efirdeki surusmesi haqqinda olan Mayklson Morli eksperimentinin melumatlarindan hec istifade elememisdi Amma Eynsteyn Nobel mukafatini ise fotoelektrik effektini izah etdiyine gore qazanmisdi hansi ki hemin effektin tecrubi neticeleri elde olunanda nezeri izahinin verilmesinde cetinlikler var idi 1 Mundericat 1 Umumi baxis 2 Tarix 3 Esas nezeriyyeler 3 1 Numuneler 4 Teklif olunmus nezeriyyeler 4 1 Numuneler 5 Sacaq nezeriyyeler 5 1 Numuneler 6 Xeyali eksperimentler real eksperimentlere qarsi 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerUmumi baxis RedakteFiziki nezeriyye fiziki hadiselerin modelidir Nezeriyyenin ferziyyeleri musahidelerle ust uste dusduyu muddetde muzakire olunur Bir fiziki nezeriyyenin keyfiyyeti onun vasitesile texmin olunmus yeni ferziyyeleri ortaya qoya bilme bacaragina gore de olculur ki hansi ki musahidelerle tesdiqlenmelidir Fiziki nezeriyyele riyazi teoremin ferqi ondadir ki ikisi de her hansisa aksiomlar uzerinde esaslansa da riyazi tetbiqinin muhakimesi hec bir tecrubi neticenin uzerinde esaslanmaya da biler 2 Fiziki nezeriyye riyazi nezeriyyeden eyni sekilde ferqlenir umumiyyetle ise nezeriyye sozunun riyaziyyatda ferqli menasi var Fiziki nezeriyye olcule bilen kemiyyetler arasindaki bir ve ye bir nece elaqeni ehate edir Arximed geminin suyu evezleyerek sethde qaldigini anlamisdi Pifaqor basa dusmusdu ki vibrasiya eden simin uzunlugula onun cixartdigi musiqi arasinda elaqe var 3 Entropiyani gozle gorunmeyen zerreciklerin movqeyi ve hereketile bagli olan qeyri mueyyenlik olcusu ve kvant mexanikasina aid anlayislardan olan enerjinin hec de hemise deyisken olmamasini numune kimi gostere bilerik Nezeri fizika bir nece muxtelif yanasmalardan ibaretdi Nezeri zerrecikler fizikasi buna qeseng numunedir Meselen fenomenologistler eksperimental neticelerle uygunlasmaq ucun tecrubi formulalardan yararlana bilerler daha cox fiziki mahiyyetini tam anlamadan edirler Modelciler ise hardasa fenomenologistler kimi davransalar da arzu olunan xususiyyetlere malik nezeriyyeleri modellesdirmeye calisirlar neinki eksperimental verilenler uzerinde islemekdense riyazi modellesdirmenin usullarini real fizika problemlerine tetbiq edirler Bezileri texmini nezeriyyeleri effektiv nezeriyyeler de adlanir yaratmaga tesebbus gosterirler cunki tam inkisaf etdirilmis nezeriyyeler hell olunmaz yaxud cox murekkeb kimi qeleme verile biler Basqa nezeriyyeciler movcud nezeriyyeleri vahid bir nezeriyyede birlesdirmeye resmilesdirmeye basqa formada izah etmeye yaxud umumilesdirmeye calisa bilerler ve ya tamamile yeni bir nezeriyyeni onlarin vasitesile yarada biler Bezen ise tamamile riyazi sistemler fiziki sistemlerin modellesmesi ucun cigir aca bilerler meselen Rimann ve digerleri terefinden ireli surulmus ideya olan mekanin ozu bukule bilmesi Boyuk hesablama teleb eden nezeri problemler hesablama fizikasinin meseleleri sirasina da daxil olur Nezeri sahede irelileyisler kohne ve yanlis paradiqmalari numune olaraq isigin yayilmasinin efir nezeriyyesini istiliyin kalorik nezeriyyesini flogistonun inkisafindan yaranan yanma prosesini geosentrik sistemi gostermek olar kenara qoymaq ola biler ve ya daha deqiq ve genis tetbiq oluna bilen model temin elemek de sayilar Novbeti halda evvelki bilinen neticeni berpa etmek ucun uygunluq prinsipi teleb olunur 4 5 Bezen ise irelileyisler ferqli yonde davam ede biler Mesel ucun tamamile dogru olan nezeriyyenin faktlarla yoxlanilmasina da ehtiyac ola biler atomik model nezeriyyesi hansi ki bir nece min il evvel ortaya qoyulub Yunanistanda ve Hindistandaki felsefeciler terefinden ve elektrikin ikili axin nezeriyyesi 6 bu viziyyete uygun iki haldir Dalga zerrecik ikililiyi yuxaridaki hamisina istisna haldir Bu nezeriyye Borun tamamlama prinsipleri vasitesile muxtelif ve bir birine zidd modelleri icinde cemleyir Fizika nezeriyyeleri o vaxt qebul oluna biler ki dogru texminler ireli sursun ve hec cox az yanlis olmasin Nezeriyyede en azi ikinci obyektiv kimi eleqantliq da olmalidir Hemin eleqantliq anlayisi herden Okkam ulgucu de adlanir 7 Fizika nezeriyyeleri uc qrupa bolune bilerler Esas nezeriyyeler Teklif olunmus nezeriyyeler Sacaq nezeriyyeler Tarix RedakteNezeri fizikanin tarixi en az 2300 il bundan qabaga soykenir Sokratdan evvelki felsefe dovrunde baslayib ve Platon ile Aristotel terefinden davam etdirilib Orta esrler ve Intibah dovrlerinden tecrubi elm anlayisi yeni nezeriyye eks bir sey Ibn el Haytem ve Frensis Bekon terefinden ortaya qoyulmusdu Elmi inqilab zamani yaxinlasdiqca madde enerji mekan zaman sebeb anlayislari yavas yavas bu gunku bildiyimiz sekle dusmeye baslamisdi Diger elmler ise tebiet felsefesinden saxelenerek inkisaf edirdiler Muasir era Kopernikin astronomiyadaki islerile baslayib Keplerin planetlerin orbiti haqqindaki arasdirmasila davam eledi Qeyd etmek lazimdir ki Keplerin isleri Tixo Brahenin kecmis isleri uzerinde esaslanmisdi Inkisafa dogru olan en boyuk tekanlardan birini Qalileo Qaliley vermisdi Qaliley hem nezeriyyeci kimi hem de tecrubeci kimi taninir Rene Dekartin analitik hendesesi ve mexanikasi Isaak Nyutonun kalkulusu ve mexanikasila birlesmisdi Nyuton tarixde oz izini inqilabi Principa Mathematica kitabini yazmaqla qoyub 8 Bu kitabin icerisinde Kopernikin Qalileyin ve Keplerin arasdirmalarila beraber Nyutonun ozunun mexanika ve qravitasiya haqqindaki arasdirmalari da var Nyutonun qravitasiya haqqindaki fikirleri 20 ci esrin evvellerine qeder hakim nezeriyye olaraq qebul edilmisdi Eyni zamanda optika sahesinde daha deqiq rengler nezeriyyesi ve hendesi optikanin qedim elminde irelileyislere nail olunurdu Bunlarin coxusu Nyuton Dekart Xristian Huygens terefinden elde olunmusdu 18 ci ve 19 cu esrlerde Uilyam Rouvan Hamiltonin Jozef Lui Laqranjin Leonard Eylerin isleri klassik mexanikanin genis bir nezeriyyeye cevrilmesinde komekci oldu 9 19 20 ci esrlerinin en boyuk nailiyyetlerinden biri de enerji anlayisinin istilik elektrik ve maqnetizm daha sonra isigin fizikaya getirilerek berkidilmesi olmusdu Termodinamikanin qanunlari ve vahid anlayis olaraq entropiyanin teqdimi maddenin ozelliklerine makroskopik izah temin edirdi 19 cu esrin sonlarinda statistik mexanika daha sonra statistik fizika termodinamika saxelenerek meydana gelirdi Bu esre aid basqa onemli hadiselerden biri elektrik maqnetizm ve isigi bir yere getiren nezeriyyenin elektromaqnit nezeriyyesinin kesfi idi Modern fizikanin sutunlari belke de fizika tarixinde en boyuk inqilabi nezeriyyeler olan nisbilik nezeriyyesi ve kvant mexanikasi olmusdu Nyuton mexanikasi xususi nisbiliyin xususi halina cevrildi Nyuton qravitasiyasina ise umumi nisbilik nezeriyyesi terefinden kinematik izah verildi Kvant mexanikasi mutleq qara cisim radiasiyasini berk cismin xususi istilik tutumunda yaranan anomaliyalari ve atom ve molekullarin daxili quruluslarini oyrenilmesine boyuk bir tekan vermisdi 1920 ci illerden baslayaraq kvant sahe nezeriyyesi kvant mexanikasindan dogaraq meydana geldi 1960 70 ci iller kvant sahe nezeriyyesinin komeyi ile inkisaf etdirilmis standart model uzerinde gorulen islerle qati maddeler fizikasinda olan irelileyislerle ve nisbilik nezeriyyesinin astronomiyada ve kosmologiyadaki tetbiqlerile yadda qaldi 10 Butun bu elde olunan kesfler tecrubeler teklif eden ve neticeleri birlesdiren tekan kimi nezeri fizikadan asili idi Ya movcud riyaziyyatdan istifade ederek yaxud Dekart Nyuton ve Leybnitsde oldugu kimi yeni riyazi usullar kesf etmekle Jozef Furyenin istilik kecirmesi uzerindeki calismalari riyaziyyatin yeni qolunu yaratdi sonsuz ortoqonal silsileler Muasir nezeri fizika nezeriyyeleri birlesdirmeye ve Kainati zerrecikler miqyasindan tutmus kosmoloji miqyasacan derk etmeye calisir Bu cur miqyaslarda tecrubeler aparila bilinmir Buna baxmayaraq nezeri fizika riyazi modellerden istifade ederek irelileyir Esas nezeriyyeler RedakteEsas nezeriyyeler bezen merkezi nezeriyyeler de adlanir faktlara dayali ve elmi goruslerin biliyinin esas ana menbeyidir ve tekrar elmi sinaqlardan cixib Ele esas nezeriyyeler de var ki umumi olaraq her kes terefinden bir cox datalari izah ede bildiyine gore qebul olunub amma askarlanmasi tam sekilde izahi ve terkibi hele de muzakire altindadir Numuneler Redakte Axin dinamikasi Berk cism mexanikasi Dinamika Elektromaqnetizm Enerjinin saxlanmasi qanunu Fiziki kosmologiya Xususi nisbilik nezeriyyesi Klassik mexanika Kvant elektrodinamikasi Kvant elektrokimyasi Kvant xromodinamikasi Kvant informasiyasi nezeriyyesi Kvant kompyuterleri Kvant mexanikasi Kvant sahe nezeriyyesi Qara delik termodinamikasi Qaranliq enerji Qaranliq madde Qati maddeler fizikasi berk hali fizikasi ve materiallarin elektronik qurulusu daxil Sahe nezeriyyesi Standart Model Statistik mexanika Termodinamika Umumi nisbilikTeklif olunmus nezeriyyeler RedakteTeklif olunmus nezeriyyeler adeten nisbeten yeni nezeriyyeler olur Yeni nezeriyyeye olunan elmi yanasmalari ehate edir ki yeni getirilen modellerin ve esaslanirma tiplerinin etibarliligini yoxlayir Lakin bezi bu cur nezeriyyeler arasinda eleleri de olur ki xeyli muddet movcud olub ve tesdiqlenmeden yayinib Teklif olunmus nezeriyyeler icerisinde yenice qurulmaga baslanan sacaq nezeriyyeler de ola biler bezen de genis kutle terefinden qebul oluna biler Teklif olunmus nezeriyyeler adeten sinanmis olmurlar Numuneler Redakte Boyuk vahidlesdirme nezeriyyesi Eynsteyn Rozen korpusu Her seyin nezeriyyesi Ilme kvant qravitasiyasi Kozmoloji sabit M nezeriyye Miqyas nisbiliyi nezeriyyesi Sim nezeriyyesi Supersimmetriya Siradan coxluqlar Zerreciksiz fizikaSacaq nezeriyyeler RedakteSacaq nezeriyyeler nezeriyyelerin yeni temeli qoyulma doneminde olan elmi cehdlerin istenilen sahesini ehate edir Herden bezi sacaq nezeriyyeler gelecekde genis kutle terefinden qebul olunur Digerlerinin ise sehv olmasi subut olunur Bezi bu tip nezeriyyeler psevdoelm ve protoelm formasinda gelir Original nezeriyyenin yanlis cixardilmasi bezen nezeriyyenin yeniden qurulmasina getirib cixarda biler Numuneler Redakte Elektroqravitasiya Teslanin dinamik qravitasiya nezeriyyesi Efir nezeriyyesi OrqonXeyali eksperimentler real eksperimentlere qarsi Redakte Xeyali eksperimentler her hansisa bir sexsin dusuncelerinde filan veziyyetde oldugumuzu fikirlessek eger bu duzdurse sonrasi nece ola biler sohbetini eleyerek aparilir Bu cur fenomenler gundelik heyatda rast gele bilinmir deye aparilir Buna qeseng numune Sredingerin pisiyi Eynsteyn Podolski Rozen paradoksu zaman genislenmesinin sade illustrasiyalarini ve saireni gostermek olar Bu tip eksperimentler real eksperimentlere yol acib Meselen EPR paradoksu Bell berabersizliklerine yol acib hansi ki mueyyen ciddlik derecesine qeder sinanib Neticede ise kvant mexanikasinin hal hazirki formasinin qebuluna getirib cixardib Istinadlar Redakte 1921 ci il Fizika uzre Nobel mukafati Mark C Chu Carroll March 13 2007 https en wikipedia org wiki Special BookSources 0471771716 Singiresu S Rao 2007 Vibration of Continuous Systems illustrated ed Borun uygunluq prinsipi Enc Britannica 1994 pg 844 Enc Britannica 1994 pg 834 Elm felsefesinde sadelik See Correspondence of Isaac Newton vol 2 1676 1687 ed H W Turnbull Cambridge University Press 1960 at page 297 document 235 letter from Hooke to Newton dated 24 November 1679 Penrose R 2004 The Road to Reality Jonathan Cape p 471 Penrose R 2004 9 Fourier decompositions and hyperfunctions The Road to Reality Jonathan Cape Xarici kecidler RedakteHiqqz Nezeri fizika merkezi Nezeri fizikanin tarixi Arxivlesdirilib 2018 02 09 at the Wayback Machine Yaxsi bir nezeri fizik nece olmaq olar 1999 cu il Nobel mukafati laureati Jerard t Huft Massacusets Texnologiya Institutu Nezeri Fizika Merkezi Nezeri Fizika uzre Perimeter Institutu Nezeri Fizika uzre Kavli Institutu Santa Barbara Kaliforniya Universiteti Maks Plank Nezeri Fizika Institutu Arxivlesdirilib 2011 05 12 at the Wayback Machine Fizika ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Nezeri fizika amp oldid 5737381, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.