Arximed (e.ə. 287[…], ancient Syracuse[d], Siciliya – e.ə. 212[…], ancient Syracuse[d], Siciliya) — Antik dövrün məşhur yunan alimi, riyaziyyatçısı və fiziki.
Arximed e.ə. 287–ci ildə Siciliya adasında yerləşən Sirakuza şəhərində riyaziyyatçı ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Fidia (yun. Phidias), Siciliyanın şahı II Heronun dostu riyaziyyatçı və astronom olub, oğluna yaxşı təhsil vermişdir. Arximed bir müddət İsgəndəriyyənin Musey məktəbində təhsil aldıqdan sonra Sirakuzayaya qayıdır və ömrünün sonuna kimi orada yaşayır. İsgəndəriyyədə olduğu vaxtda o riyaziyyatçı və astronom Eratosfenlə görüşür və ondan dərs alır. Arximed geriyə qayıtdıqdan sonra uzun müddət onunla yazışır. Muzeyin kitabxanasında məşğul olan Arximed Demokritin, Evdokisin, Evklidin və başqa məşhur alimlərin işləri ilə yaxından tanış olur.
Arximedin anadan olduğu il, bizanslı tarixçi Johannnes Tzetzesin (Johannnes Tzetzes) əlyazmalarında Arximedin 75 il yaşamasını yazması əsasında hesablanır. Bir çox tarixi qaynaqlarda Sirakuza şəhərində romalıların hücumu zamanı b.e.ə. 212-ci ildə qətlə yetirilən Arximedin 75 il yaşadığı güman edilərək 287-ci ildə anadan olduğu deyilir. Arximedin ölümünü təsvir edən müxtəlif tarixi əlyazmalar bizə gəlib çatmışdır. Bu səlnamələr bir-birindən yalnız xırda detallarla fərqlənərək onların hamısı Arximedin öz həndəsi məsələsinin həlli üzərində düşünən zaman romalı əsgər tərəfindən qətlə yetirildiyi bildirilir. Plutarx (yun.Plutarch) yazır ki, Arximed vəfatından qabaq onun qəbri üstündə içərisində kürə olan silindri və onun üzərində bu həndəsi fiqurların bir-birinə olan münasibətini, yəni 2:3 həkk edilməsini vəsiyyət edibmiş.
B.e.ə. 75-ci ildə PlutarxSiciliyaya səyahət edən zaman həmin silindri Arximedin qəbri üstündə aşkar edir.
İşləri
Arximed İsgəndəriyyədə təhsil aldıqdan sonra Sirakusiyaya yetişmiş bir riyaziyyatçı kimi qayıdır. Əsasən riyaziyyatla məşğul olan Arximed öz işlərini bir neçə əlyazmasında çəmləşdirmişdir. Onun riyaziyyat haqqındakı aşağıdakı elmi əsərləri bizə gəlib çatmışdır:
"Konoida və sfereoidlər",
"Spiral haqqında",
"Qum rəqəmləri",
"Üzən cisimlər",
"Kürə və silindr",
"Çevrənin ölçülməsi",
"Tarazlıqda olan səthlər".
Bunlardan yalnız sonuncu üç əsər indiyə qədər orijinal formada qalmışdır. Yerdə qalan əsərlər müxtəlif vaxtlarda müxtəlif adamlar tərəfindən köçürülüb və izahatlar əlavə edildiyindən, hətta onların xronoloji ardıcıllığını müəyyənləşdirmək çətinlik yaradır.
Arximed bir riyaziyyatçı kimi fəaliyyət göstərsə də o dövrünün gündəlik problemlərin həllindən də kənarda qalmamışdır. Sirakusiyada yaşayan Arximed özünün ilk işlərindən bir neçəsini mexanikaya həsr edir. Lingin və polipastin işləmə prinsipi, vint, cisimlərin ağırlıq mərkəzi və Arximed qanunu mexanika sahəsində onun etdiyi vacib ixtiralardandır. Bundan əlavə Arximed o dövrün ən məşhur mühəndis və konstruktorlarından sayılırdı. Misirdə olduğu zaman tarlaları suvarmaq üçün ixtira etdiyi Arximed vinti, nizələri, oxları və mərmiləri uzaq məsafələrə atmaq üçün işlədilən katapultlar, gəmiləri batırmaq üçün kranlar Arximedin şöhrətini əbədiləşdirən işlər olmuşlar. Onun tərəfindən müxtəlif həndəsi fiqur və cisimlərin səthinin sahəsi və həcminin təyin edilməsinin yeni metodları işlənib hazırlanmış, çevrənin uzunluğunun hesablanması düsturu təklif edilmiş, hidrostatika və nəzəri mexanikanın təməli qoyulmuş, planetari, suqaldırıcı maşın, atıcı döyüş topları və s. düzəldilmişdir.. Təəssüf olsun ki, bu maşınlar və başqa ixtiraları haqqında Arximed heç bir əlyazma qoymamışdır. Plutarx bu haqqda yazır:" Arximed elmlə o qədər məğrur idi ki, ona şöhrət gətirən ixtiralar haqqında o heç bir əsər yazmamışdır." Buna baxmayaraq Arximedin "oyuncaqlar" adlandırdığı qurğular böyük tarixi ixtiralar olduğundan onun ölümündən sonra antik dövrün bir çox mühəndislərinin əsərlərində özünə yer tapmışdır. Bu maşınların böyük praktiki əhəmiyyəti onları nəsildən-nəsilə ötürərək illər boyu yaşatmışdır.
Arximedin bir mühəndis kimi etdiyi ilk ixtira lingin köməyi ilə yüklərin qaldırılmasında tətbiq olunan qüvvənin azaltması olmuşdur. Ondan əvvəl də yüklərin tərpədilməsində linglərdən, onların tətbiqinin mexanizmini bilmədən istifadə etmişlər. Ancaq Arximed ilk dəfə olaraq lingin işləməsi nəzəriyyəsini işləyərək, tətbiq olunan qüvvə, qüvvə qolu ilə qaldırılan yük, yükün qət etdiyi yol arasındakı münasibəti göstərmişdir. Tarixdə "qızıl qol qaydası" kimi qalan qanun, yəni "qüvvədəki qazanc yolda itirilən məsafə ilə tərs mütənasibdir" kəlamı da Arximedə aiddir.
Arximed vinti
Arximed vinti
E.ə. 3-cü əsrdə Arximedin ixtira etdiyi suqaldıran maşın; bir ucu suya batırılan maili (üfüqə nəzərən təxminən 40°) boruda yerləşdirilmiş vintvarı səthi olan valdan ibarətdir. Vint külək və ya digər mühərrikin təsiri ilə fırladılır (təqr. 50 dövr/dəq sürətlə). Fırlanma zamanı vintvarı səth mayeni boru (nov) boyunca hərəkətə gətirərək 3–4 metr hündürlüyə qaldırır.
Arximed vintinin ixtirası da tarixdə antik dövrün məşhur mühəndisi olan Arximedin adı ilə bağlayırlar. Vintin dəqiq tarixi məlum deyil. Belə güman edilir ki, insanlar vintin formasını təbiətdən götürmüşlər. Məsələn, ilbisin yuvasını və ya üzüm tənəyini vint formasına misal göstərmək olar.
Bu vintin işləmə prinsipi çox sadədir. Arximed vinti, indi bizə məlum olan sonsuz vintdən başqa bir şey deyildir. Sonsuz vint bir ucundan aşağıda yerləşən su çənində hərəkətli yerləşdirilir, o biri ucu isə müəyyən hündürlükdə yerləşən çəndə hərəkətli bərkidilir. Vintə fırlanma hərəkəti verildikdə vintlər arasında qalan su kütləsi hər dəfə yeni götürülən suyun hesabına yuxarıya sıxılaraq hərəkət etdirilir. Vintin ixtirasından sonra o, qaldırıcı maşınlarda, preslərdə və böyük qüvvə tələb olunan başqa maşınlarda da bu günə kimi geniş tətbiq edilir. Bu günkü maşınqayırmanın inkişafını vintlərsiz təsəvvür etmək çətin olardı.
↑ Любкер Ф. Archimedes // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга и др. — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 130–131.
Təbiətə "kələk" gələn dahi – Arximed (Xalq qəzeti-14.08.06)[ölü keçid]
Avqust 05, 2021
arximed, ancient, syracuse, siciliya, ancient, syracuse, siciliya, antik, dövrün, məşhur, yunan, alimi, riyaziyyatçısı, fiziki, Ἀρχιμήδης, Συρακόσιοςdoğum, tarixi, doğum, yeri, ancient, syracuse, sicily, siciliya, italiya, vəfat, tarixi, vəfat, yeri, ancient, . Arximed e e 287 1 2 3 ancient Syracuse d Siciliya 6 7 e e 212 4 1 5 ancient Syracuse d Siciliya 7 Antik dovrun meshur yunan alimi riyaziyyatcisi ve fiziki Arximedq yun Ἀrximhdhs ὁ SyrakosiosDogum tarixi e e 287 1 2 3 Dogum yeri ancient Syracuse d Sicily d Siciliya Italiya 6 7 Vefat tarixi e e 212 4 1 5 Vefat yeri ancient Syracuse d Sicily d Siciliya Italiya 7 Vetendasligi ancient Syracuse d Atasi Fidiy d Elm sahesi hendese riyaziyyat mexanika texniki elmler astronomiya Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Isleri 3 Arximed vinti 4 Istinadlar 5 Menbe 6 Xarici kecidlerHeyati RedakteArximed e e 287 ci ilde Siciliya adasinda yerlesen Sirakuza seherinde riyaziyyatci ailesinde anadan olmusdur Onun atasi Fidia yun Phidias Siciliyanin sahi II Heronun dostu riyaziyyatci ve astronom olub ogluna yaxsi tehsil vermisdir Arximed bir muddet Isgenderiyyenin Musey mektebinde tehsil aldiqdan sonra Sirakuzayaya qayidir ve omrunun sonuna kimi orada yasayir Isgenderiyyede oldugu vaxtda o riyaziyyatci ve astronom Eratosfenle gorusur ve ondan ders alir Arximed geriye qayitdiqdan sonra uzun muddet onunla yazisir Muzeyin kitabxanasinda mesgul olan Arximed Demokritin Evdokisin Evklidin ve basqa meshur alimlerin isleri ile yaxindan tanis olur Arximedin anadan oldugu il bizansli tarixci Johannnes Tzetzesin Johannnes Tzetzes elyazmalarinda Arximedin 75 il yasamasini yazmasi esasinda hesablanir Bir cox tarixi qaynaqlarda Sirakuza seherinde romalilarin hucumu zamani b e e 212 ci ilde qetle yetirilen Arximedin 75 il yasadigi guman edilerek 287 ci ilde anadan oldugu deyilir Arximedin olumunu tesvir eden muxtelif tarixi elyazmalar bize gelib catmisdir Bu selnameler bir birinden yalniz xirda detallarla ferqlenerek onlarin hamisi Arximedin oz hendesi meselesinin helli uzerinde dusunen zaman romali esger terefinden qetle yetirildiyi bildirilir Plutarx yun Plutarch yazir ki Arximed vefatindan qabaq onun qebri ustunde icerisinde kure olan silindri ve onun uzerinde bu hendesi fiqurlarin bir birine olan munasibetini yeni 2 3 hekk edilmesini vesiyyet edibmis B e e 75 ci ilde Plutarx Siciliyaya seyahet eden zaman hemin silindri Arximedin qebri ustunde askar edir Isleri RedakteArximed Isgenderiyyede tehsil aldiqdan sonra Sirakusiyaya yetismis bir riyaziyyatci kimi qayidir Esasen riyaziyyatla mesgul olan Arximed oz islerini bir nece elyazmasinda cemlesdirmisdir Onun riyaziyyat haqqindaki asagidaki elmi eserleri bize gelib catmisdir Konoida ve sfereoidler Spiral haqqinda Qum reqemleri Uzen cisimler Kure ve silindr Cevrenin olculmesi Tarazliqda olan sethler Bunlardan yalniz sonuncu uc eser indiye qeder orijinal formada qalmisdir Yerde qalan eserler muxtelif vaxtlarda muxtelif adamlar terefinden kocurulub ve izahatlar elave edildiyinden hetta onlarin xronoloji ardicilligini mueyyenlesdirmek cetinlik yaradir Arximed bir riyaziyyatci kimi fealiyyet gosterse de o dovrunun gundelik problemlerin hellinden de kenarda qalmamisdir Sirakusiyada yasayan Arximed ozunun ilk islerinden bir necesini mexanikaya hesr edir Lingin ve polipastin isleme prinsipi vint cisimlerin agirliq merkezi ve Arximed qanunu mexanika sahesinde onun etdiyi vacib ixtiralardandir Bundan elave Arximed o dovrun en meshur muhendis ve konstruktorlarindan sayilirdi Misirde oldugu zaman tarlalari suvarmaq ucun ixtira etdiyi Arximed vinti nizeleri oxlari ve mermileri uzaq mesafelere atmaq ucun isledilen katapultlar gemileri batirmaq ucun kranlar Arximedin sohretini ebedilesdiren isler olmuslar Onun terefinden muxtelif hendesi fiqur ve cisimlerin sethinin sahesi ve hecminin teyin edilmesinin yeni metodlari islenib hazirlanmis cevrenin uzunlugunun hesablanmasi dusturu teklif edilmis hidrostatika ve nezeri mexanikanin temeli qoyulmus planetari suqaldirici masin atici doyus toplari ve s duzeldilmisdir 8 Teessuf olsun ki bu masinlar ve basqa ixtiralari haqqinda Arximed hec bir elyazma qoymamisdir Plutarx bu haqqda yazir Arximed elmle o qeder megrur idi ki ona sohret getiren ixtiralar haqqinda o hec bir eser yazmamisdir Buna baxmayaraq Arximedin oyuncaqlar adlandirdigi qurgular boyuk tarixi ixtiralar oldugundan onun olumunden sonra antik dovrun bir cox muhendislerinin eserlerinde ozune yer tapmisdir Bu masinlarin boyuk praktiki ehemiyyeti onlari nesilden nesile oturerek iller boyu yasatmisdir Arximedin bir muhendis kimi etdiyi ilk ixtira lingin komeyi ile yuklerin qaldirilmasinda tetbiq olunan quvvenin azaltmasi olmusdur Ondan evvel de yuklerin terpedilmesinde linglerden onlarin tetbiqinin mexanizmini bilmeden istifade etmisler Ancaq Arximed ilk defe olaraq lingin islemesi nezeriyyesini isleyerek tetbiq olunan quvve quvve qolu ile qaldirilan yuk yukun qet etdiyi yol arasindaki munasibeti gostermisdir Tarixde qizil qol qaydasi kimi qalan qanun yeni quvvedeki qazanc yolda itirilen mesafe ile ters mutenasibdir kelami da Arximede aiddir Arximed vinti Redakte Arximed vinti E e 3 cu esrde Arximedin ixtira etdiyi suqaldiran masin bir ucu suya batirilan maili ufuqe nezeren texminen 40 boruda yerlesdirilmis vintvari sethi olan valdan ibaretdir Vint kulek ve ya diger muherrikin tesiri ile firladilir teqr 50 dovr deq suretle Firlanma zamani vintvari seth mayeni boru nov boyunca herekete getirerek 3 4 metr hundurluye qaldirir Arximed vintinin ixtirasi da tarixde antik dovrun meshur muhendisi olan Arximedin adi ile baglayirlar Vintin deqiq tarixi melum deyil Bele guman edilir ki insanlar vintin formasini tebietden goturmusler Meselen ilbisin yuvasini ve ya uzum teneyini vint formasina misal gostermek olar Bu vintin isleme prinsipi cox sadedir Arximed vinti indi bize melum olan sonsuz vintden basqa bir sey deyildir Sonsuz vint bir ucundan asagida yerlesen su ceninde hereketli yerlesdirilir o biri ucu ise mueyyen hundurlukde yerlesen cende hereketli berkidilir Vinte firlanma hereketi verildikde vintler arasinda qalan su kutlesi her defe yeni goturulen suyun hesabina yuxariya sixilaraq hereket etdirilir Vintin ixtirasindan sonra o qaldirici masinlarda preslerde ve boyuk quvve teleb olunan basqa masinlarda da bu gune kimi genis tetbiq edilir Bu gunku masinqayirmanin inkisafini vintlersiz tesevvur etmek cetin olardi Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 British Museum person institution thesaurus lt a href https wikidata org wiki Track P1711 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q18785969 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q34753751 gt lt a gt 1 2 3 Encyclopaedia Britannica lt a href https wikidata org wiki Track Q5375741 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P1417 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2450 gt lt a gt 1 2 3 Encyclopaedia Herder lt a href https wikidata org wiki Track Q55402145 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P9286 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5441 gt lt a gt 1 2 3 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru aciq melumat platformasi 2011 lt a href https wikidata org wiki Track Q193563 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19938912 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P268 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q54837 gt lt a gt 1 2 3 Brockhaus Enzyklopadie lt a href https wikidata org wiki Track Q237227 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5019 gt lt a gt 1 2 Lyubker F Archimedes Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga i dr SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 130 131 lt a href https wikidata org wiki Track Q101490 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1459210 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q694826 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4135787 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q24933120 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q30059240 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4249594 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q30092237 gt lt a gt 1 2 3 4 https opac museogalileo it imss authResource uri 5239 lt a href https wikidata org wiki Track P8947 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q105263158 gt lt a gt http anl az el Kitab 2014 Azf 272440 pdf Memmedov olu kecid F T Idareetme medeniyyeti Xarici olkelerin tecrubesiMenbe Redakte Archimedous Panta sōzomena 1615 Schneider I Archimedes Ingenieur Naturwissenschaftler und Mathematiker Wissenschaftliche Buchgesellschaft Darmstadt 1979 Wolfgang O Schmitt Art Tzetzes Johannes in Der Kleine Pauly Bd 5 Sp 1031 1034 Rezo Eliyev Masinqayirmanin tarixine dair Baki Tehsil NPM 2008 542 s Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 604 Memmedov F T Idareetme medeniyyeti Xarici olkelerin tecrubesi Baki Apostrof Cap Evi 2013 672 seh Xarici kecidler Redakte Vikisitatda Arximed ile elaqedar sitatlar var Vikianbarda Arximed ile elaqeli mediafayllar var Tebiete kelek gelen dahi Arximed Xalq qezeti 14 08 06 olu kecid Menbe https az wikipedia org w index php title Arximed amp oldid 6077995, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
,_por_Domenico_Fetti.jpg.html){kind=link}
