fbpx
Wikipedia

Elementar hissəcik

Avqust 27, 2021

Elementar hissəciklər və ya fundamental hissəciklər — hissəciklər fizikasında bölünməz hesab edilən hissəciklər. Məsələn, foton, kvark. Bu hissəciklər materiyanın və qarşılıqlı təsirlərin kərpicləri hesab olunur. Yaxın zamanlara qədər proton və atom elementar hissəcik hesab edilirdi. Elementar və fundamental sözləri bu termin üçün qarşılıqlı əvəzləyici kimi işlənir.

Elementar hissəciklərin təsnifatı

Elementar hissəciklər materiya daşıyıcısı və qarşılıqlı təsir daşıyıcısı kimi iki qrupa bölünürlər:

Fermionlar və bosonlar bir birindən davranışları ilə fərqlənirlər. Fermionlar kəsirlə ifadə olunan spinə, Bosonlar tam ədədli spinə malikdirlər. Volfqanq Paulinin 1925-ci ildə təklif etdiyi istisna prinsipinə görə iki fermion eyni kvant vəziyyətində ola bilməz. Bosonlar üçün belə məhdudiyyət yoxdur.

Fermionlar

Fermionlar 1⁄2 spinə malik, Fermi—Dirak statistikasına tabe olan hissəciklərdir. Bu hissəciklər italyan mənşəli Amerikalı fizik Enriko Ferminin şərəfinə adlandırılmışlar. Fermionlar iki qrupdan ibarətdir:

Kvarklar atomun nüvəsini təşkil edən protonun və neytronun tərkib hissələridir. Atomun nüvəsinin ətrafında fırlanan elektron isə leptondur. Beləliklə ətrafda gördüyümüz hər şey iki növ kvarkdan (yuxarı kvark, aşağı kvark) və bir leptondan (elektron) yaranmışdır. Bunlar birinci nəsil fermionlardır.

Nəsil anlayışı hissəciklər fizikasında fermionları xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırmaq üçün işlənir. Fermionların üç nəsli məlumdur. Bir nəsil qrupuna daxil olan fermionlar digər nəsil qrupundakı fermionlardan ancaq kütlələri ilə fərqlənirlər.

Hissəciklərin kütləsi elektron volt (eV) enerji vahidi vasitəsilə ifadə olunur. 1 eV= 1.602*10−19 coul (joule)
Ölçü vahidi çox kiçik olduğu üçün çox vaxt MeV (milyon elektron volt, M — yunan meqa — 106) və GeV (milyard elektron volt, G — yunan giqa — 109) ilə əvəz edilir.
Kütlə üçün E =mc2 formulundan alınan m=E/c2 formulu üzrə eV/c2 vahidi işlənir.

Fermionlar
Leptonlar Kvarklar
Ad Simvol Kütlə Yük Spin Ad Simvol Kütlə Yük Spin
Birinci nəsil
elektron e 0.511 MeV/c2 −1 1⁄2 yuxarı (up) u 1.7 - 3.1 MeV/c2 +2⁄3 1⁄2
elektron neytrino νe <3*10−6 MeV/c2 0 1⁄2 aşağı (down) d 4.1 - 5.7 MeV/c2 −1⁄3 1⁄2
İkinci nəsil
myuon μ 105.658 MeV/c2 −1 1⁄2 ovsun (charm) c 1.29 GeV/c2 +2⁄3 1⁄2
myuon neytrino νμ * 0 1⁄2 qəribə (strange) s 104 MeV/c2 −1⁄3 1⁄2
Üçüncü nəsil
tau τ 1777 MeV/c2 −1 1⁄2 üst (top) t 172.9 GeV/c2 +2⁄3 1⁄2
tau neytrino ντ * 0 1⁄2 alt (bottom) b 4.19 GeV/c2 −1⁄3 1⁄2

* Qeyd: myuon neytrino və tau neytrinonun kütləsi olduqca kiçikdir.

Leptonlar bir birilə elektromaqnetik təsir və zəif qarşılıqlı təsir vasitəsilə əlaqə qururlar. Kvarklar bir birilə elektromaqnetik təsir, zəif qarşılıqlı təsir, həmdə güclü qarşılıqlı təsir vasitəsilə əlaqə qururlar.

Bosonlar

Bosonlar tam ədədli spinə malik, Bose—Eynşteyn statistikasına tabe olan hissəciklərdir. Bu hissəciklər benqal mənşəli Hindistanlı fizik Satyendranat Bosenin şərəfinə adlandırılmışlar. Bosonların ən geniş tanınan nümayəndəsi elektromaqnetik qüvvə daşıyıcısı və işıq hissəciyi olan fotondur.

Bosonlar
Ad Kütlə Yük Spin
Foton γ 0 0 1
W— 80.4 GeV/c2 -1 1
W+ 80.4 GeV/c2 1 1
Z 91.187 GeV/c2 0 1
Qluon g 0 0 1
Hiqs bozonu H 126 GeV/c2 0 0

Foton elektromaqnetik təsir daşıyıcısıdır və işıq hissəciyidir. W—, W+ və Z bosonlar zəif qüvvə daşıyıcılarıdır və nüvə parçalanmasında rol oynayırlar. Qluonlar güclü qarşılıqlı təsir daşıyıcılarıdır. Onlar mezonlarda və baryonlarda kvarkları birləşdirən yapışqan (ingilis: glue — yapışqan) rolunu oynayırlar.

Hiqqs bosonu (Higgs boson) və ya hiqqs hissəciyi mövcudiyyəti təxmin edilən, lakin hələ kəşf edilməmiş hissəcikdir. Hissəcik Britaniyalı fizik Piter Hiqsin (Peter Ware Higgs ) şərəfinə adlandırılmışdır. Hiqs bosonu Hiqs sahəsinə aid hissəcikdir. Ehtimala görə Hiqs sahəsi bu sahədən keçən hissəciklərə kütlə verir. Beləliklə Hiqs bosonu öz növbəsində başqa hissəciklərə kütlə verən hissəcik heasb olunur. Bu hissəcik xüsusiyyətlərinə görə digər bosonlardan fərqlənir. İndiyə qədər aparılmış tədqiqatlar düşünməyə əsas verir ki, hiqs bosonunun kütləsi var, və o 0 spinə malikdır.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ B. Martin (2011). Nuclear and Particle Physics: An Introduction. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-74274-7.
  2. R.J. Gould (2007). Electromagnetic Processes. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-12443-8.
  3. ↑ J. Gribbin (1999). Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics. The Free Press. ISBN 0-684-85578-X.
  4. "Fermion". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2013-02-28.
  5. W.N. Cottingham, D.A.Greenwood (2007). An Introduction To The Standard Model of Particle Physics. Cambridge. ISBN 978-0-521-85249-4.
  6. "Boson". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2013-02-28.
  7. "Higgs boson". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 2013-03-06.

Xarici keçidlər

  • The Standard Model The Particle Adventure
  • Particle Data Group

Avqust 27, 2021
elementar, hissəcik, lər, fundamental, hissəciklər, hissəciklər, fizikasında, bölünməz, hesab, edilən, hissəciklər, məsələn, foton, kvark, hissəciklər, materiyanın, qarşılıqlı, təsirlərin, kərpicləri, hesab, olunur, yaxın, zamanlara, qədər, proton, atom, eleme. Elementar hissecikler ve ya fundamental hissecikler hissecikler fizikasinda bolunmez hesab edilen hissecikler Meselen foton kvark Bu hissecikler materiyanin ve qarsiliqli tesirlerin kerpicleri hesab olunur Yaxin zamanlara qeder proton ve atom elementar hissecik hesab edilirdi Elementar ve fundamental sozleri bu termin ucun qarsiliqli evezleyici kimi islenir 1 2 Mundericat 1 Elementar hisseciklerin tesnifati 1 1 Fermionlar 1 2 Bosonlar 2 Hemcinin bax 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerElementar hisseciklerin tesnifati RedakteElementar hissecikler materiya dasiyicisi ve qarsiliqli tesir dasiyicisi kimi iki qrupa bolunurler materiya dasiyicilari fermionlar qarsiliqli tesir dasiyicilari bosonlar Fermionlar ve bosonlar bir birinden davranislari ile ferqlenirler Fermionlar kesirle ifade olunan spine Bosonlar tam ededli spine malikdirler Volfqanq Paulinin 1925 ci ilde teklif etdiyi istisna prinsipine gore iki fermion eyni kvant veziyyetinde ola bilmez Bosonlar ucun bele mehdudiyyet yoxdur 3 Fermionlar Redakte Fermionlar 1 2 spine malik Fermi Dirak statistikasina tabe olan hisseciklerdir Bu hissecikler italyan menseli Amerikali fizik Enriko Ferminin serefine adlandirilmislar 4 Fermionlar iki qrupdan ibaretdir leptonlar kvarklarKvarklar atomun nuvesini teskil eden protonun ve neytronun terkib hisseleridir Atomun nuvesinin etrafinda firlanan elektron ise leptondur Belelikle etrafda gorduyumuz her sey iki nov kvarkdan yuxari kvark asagi kvark ve bir leptondan elektron yaranmisdir Bunlar birinci nesil fermionlardir Nesil anlayisi hissecikler fizikasinda fermionlari xususiyyetlerine gore qruplasdirmaq ucun islenir Fermionlarin uc nesli melumdur Bir nesil qrupuna daxil olan fermionlar diger nesil qrupundaki fermionlardan ancaq kutleleri ile ferqlenirler Hisseciklerin kutlesi elektron volt eV enerji vahidi vasitesile ifade olunur 1 eV 1 602 10 19 coul joule Olcu vahidi cox kicik oldugu ucun cox vaxt MeV milyon elektron volt M yunan meqa 106 ve GeV milyard elektron volt G yunan giqa 109 ile evez edilir 3 Kutle ucun E mc2 formulundan alinan m E c2 formulu uzre eV c2 vahidi islenir Fermionlar Leptonlar KvarklarAd Simvol Kutle Yuk Spin Ad Simvol Kutle Yuk SpinBirinci nesilelektron e 0 511 MeV c2 1 1 2 yuxari up u 1 7 3 1 MeV c2 2 3 1 2elektron neytrino ne lt 3 10 6 MeV c2 0 1 2 asagi down d 4 1 5 7 MeV c2 1 3 1 2Ikinci nesilmyuon m 105 658 MeV c2 1 1 2 ovsun charm c 1 29 GeV c2 2 3 1 2myuon neytrino nm 0 1 2 qeribe strange s 104 MeV c2 1 3 1 2Ucuncu nesiltau t 1777 MeV c2 1 1 2 ust top t 172 9 GeV c2 2 3 1 2tau neytrino nt 0 1 2 alt bottom b 4 19 GeV c2 1 3 1 2 Qeyd myuon neytrino ve tau neytrinonun kutlesi olduqca kicikdir Leptonlar bir birile elektromaqnetik tesir ve zeif qarsiliqli tesir vasitesile elaqe qururlar Kvarklar bir birile elektromaqnetik tesir zeif qarsiliqli tesir hemde guclu qarsiliqli tesir vasitesile elaqe qururlar 5 Bosonlar Redakte Bosonlar tam ededli spine malik Bose Eynsteyn statistikasina tabe olan hisseciklerdir Bu hissecikler benqal menseli Hindistanli fizik Satyendranat Bosenin serefine adlandirilmislar Bosonlarin en genis taninan numayendesi elektromaqnetik quvve dasiyicisi ve isiq hisseciyi olan fotondur 6 Bosonlar Ad Kutle Yuk SpinFoton g 0 0 1W 80 4 GeV c2 1 1W 80 4 GeV c2 1 1Z 91 187 GeV c2 0 1Qluon g 0 0 1Hiqs bozonu H 126 GeV c2 0 0Foton elektromaqnetik tesir dasiyicisidir ve isiq hisseciyidir W W ve Z bosonlar zeif quvve dasiyicilaridir ve nuve parcalanmasinda rol oynayirlar Qluonlar guclu qarsiliqli tesir dasiyicilaridir Onlar mezonlarda ve baryonlarda kvarklari birlesdiren yapisqan ingilis glue yapisqan rolunu oynayirlar 3 Hiqqs bosonu Higgs boson ve ya hiqqs hisseciyi movcudiyyeti texmin edilen lakin hele kesf edilmemis hissecikdir 7 Hissecik Britaniyali fizik Piter Hiqsin Peter Ware Higgs serefine adlandirilmisdir Hiqs bosonu Hiqs sahesine aid hissecikdir Ehtimala gore Hiqs sahesi bu saheden kecen hisseciklere kutle verir Belelikle Hiqs bosonu oz novbesinde basqa hisseciklere kutle veren hissecik heasb olunur Bu hissecik xususiyyetlerine gore diger bosonlardan ferqlenir Indiye qeder aparilmis tedqiqatlar dusunmeye esas verir ki hiqs bosonunun kutlesi var ve o 0 spine malikdir 1 Hemcinin bax RedakteIstinadlar Redakte 1 2 B Martin 2011 Nuclear and Particle Physics An Introduction John Wiley amp Sons ISBN 978 0 470 74274 7 R J Gould 2007 Electromagnetic Processes Princeton University Press ISBN 978 0 691 12443 8 1 2 3 J Gribbin 1999 Q is for Quantum An Encyclopedia of Particle Physics The Free Press ISBN 0 684 85578 X Fermion Encyclopaedia Britannica Istifade tarixi 2013 02 28 W N Cottingham D A Greenwood 2007 An Introduction To The Standard Model of Particle Physics Cambridge ISBN 978 0 521 85249 4 Boson Encyclopaedia Britannica Istifade tarixi 2013 02 28 Higgs boson Encyclopaedia Britannica Istifade tarixi 2013 03 06 Xarici kecidler RedakteThe Standard Model The Particle Adventure Particle Data GroupMenbe https az wikipedia org w index php title Elementar hissecik amp oldid 6087255, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.