fbpx
Wikipedia

Azərbaycanda elm

Azərbaycanda elmAzərbaycanda 140 elmi orqan, eyni zamanda 96 elmi institut fəaliyyət göstərir. Əsas elmi qurum Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasıdır.

Məhəmmədəli bəy Məxfinin “Əhvalati-Qarabağ” (1888) əsəri

Elmin sahələrinin inkişafı

Dəqiq elmlər

Astronomiya

Biologiya

Coğrafiya

 
Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Kəşf əl-Qəraib" əsəri (1830-cu illər)

Alim Mahmud Şirvani 1562-ci ildə ərəb dilindən "Möcüzələr mirvarisi və qəribəliklər incisi" əsərini tərcümə etmişdir. On yeddi fəsildən ibarət olan tərcümədə dünyanın müxtəlif ölkələrinin, ayrı-ayrı dəniz və okeanlarının flora və faunasından bəhs edilir.

XVIII-XIX əsrlərdə yaşamış coğrafiyaşünas və səyyah Hacı Zeynalabdin Şirvani Yaxın və Orta Şərq ölkələrini, Hindistanı və Orta Asiyanı gəzərək farsca "Cənnət bağı səyahətləri", "Səyahət bağları", "Səyahət bağı" əsərlərini yazmışdır. Onun qardaşı səyyah Hacı Məhəmmədəli Şirvani "İnsan şərəfi haqqında dəlil", "Həyatın başlanğıcı" və "Həqiqətlərin həqiqəti" əsərlərində gəzdiyi ölkələrin ictimai-siyasi tarixi, mədəni həyatı, fəlsəfi fikir, ədəbiyyat, təlim-tərbiyə məsələləri haqqında qiymətli məlumatlar vermişdir. XIX əsr Azərbaycan alimi Abbasqulu ağa Bakıxanov Amerikanın tarixi, fiziki və siyasi vəziyyətini təsvir edən "Kəşf əl-Qəraib" və dünyanın fiziki, siyasi və iqtisadi xəritələrinin olduğu "Ümumi coğrafiya"nın müəllifidir. XIX əsr coğrafiya sahəsinə töhfə vermiş görkəmli Azərbaycan alimlərinə İsmayıl bəy Qutqaşınlı, İsa Sultan Şahtaxtinski, Məhəmməd ağa Şahtaxtinski misal göstərilə bilər.

XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində təbiətşünas Həsən bəy Zərdabi "Kaspi", "Bakinskiye izvestiya", "Əkinçi" kimi qəzetlərdə Azərbaycanın sənaye, kənd təsərrüfatı və iqtisadiyyatına aid məqalələrini çap etdirir, torpağın şoranlaşması, su və iqlim ehtiyatlarından düzgün istifadə edilməsi ilə bağlı "Torpaq, su və hava" əsəri çap edilir. Qafur Rəşad Mirzəzadənin yazdığı "Qafqazın coğrafiyası", "Azərbaycan coğrafiyası" və "Ümumi coğrafiya" dərslikləri Azərbaycan coğrafiyasının öyrənilməsində əvəzsiz rol oynamışdır. XX əsrin əvvəllərində nəşr edilmiş digər diqqətəlayiq əsərlər Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin "Tarixi coğrafi və iqtisadi Azərbaycan" və Məhəmmədhəsən bəy Vəliyev-Baharlınin iqtisadi coğrafiyaya aid yazdığı dərslikdir. 1939-cu ildə Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti, 1945-ci ildə AMEA Coğrafiya İnstitutu yaradıldı.

Azərbaycanda fiziki-coğrafiya sahəsində M.Süleymanov, İ.Əliyeva, M.Müseyibov, Ə.Məmmədov, Ə.Əyyubov, Ə.Mədətzadə, Q.Gül, T.Tatarayev, R.Məmmədov, iqtisadi və sosial coğrafiya sahəsində H.B.Əliyev, Ə.Hacızadə, N.Nəbiyev, B.Nəzirova, N.Babaxanov, A.Nadirov, T.Həsənov, M.Abramov, Y.Kotlyakov, A.Salmanov, R.Qasımov, E.Mehrəliyev, Ş.Göyçaylı, V.Əfəndiyev, Ş.Dəmirqayayev kimi alimlər qeyd edilə bilər.

Fizika

Kimya

Riyaziyyat

Şükrullah Məhərrəmzadə Qarabağinin azərbaycan dilində yazdığı “Risaleyi-hüruf və xütut” əsəri ədəd və fiqurların ad və xassələrini, sahə və həcmlərin ölçülməsini şərh edərək Azərbaycanda riyazi biliklərin inkişafında rol oynamışdır. Azərbaycan dilində ilk hesab kitabının müəllifi L.Axundov əsərində hesab və ədədlərə tərif vermişdir. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda riyaziyat elmi mövzusunda yazılmış kitablara "Elm-i hesab" (Ağəli Qasımov), "Hesab məsələləri" (Üzeyir Hacıbəyov), "Rəhbəri-hesab" (İslam bəy Qəbulzadə) misal göstərilə bilər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə açılan Bakı Dövlət Universitetinin ilk dörd fakültəsindən biri riyaziyyat idi. İlk ali təhsilli azərbaycanlı riyaziyyatçı Məmməd Əfəndiyev uzun müddət Bakı Dövlət Universitetində işləyərək milli kadrların yetişməsində vacib rol oynamışdır.

Sovet dövründə AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu, AMEA Kibernetika İnstitutu və Hesablama Mərkəzi yaradıldı. 1950-ci illərdən başlayaraq Azərbaycanda riyaziyyatın funksional analiz, riyazi analiz, differensial və inteqral tənliklər, riyazi fizika tənlikləri, funksiyalar nəzəriyyəsi, cəbr və topologiya, riyazi məntiq, hesablama riyaziyyatı, riyazi kibernetikaehtimal nəzəriyyəsi sahələrində tədqiqatlar aparılmışdır. Zahid Xəlilov Azərbaycanda funksional analiz məktəbinin əsasını qoymuş, normallaşdırılmış halqalarda abstrakt sinqulyar operatorlar nəzəriyyəsini yaratmışdır. İbrahim İbrahimov Azərbaycanda funksiyalar nəzəriyyəsinin banisi, Məcid Rəsulov isə diferensial tənliklər üzrə elmi məktəbin yaradıcısıdır. Yəhya Məmmədov qeyri-xətti analiz və hesablama riyaziyyatının Azərbaycandakı inkişafında mühim rol oynamışdır. Əşrəf Hüseynov qeyri-xətti sinqulyar tənliklər nəzəriyyəsi ilə şöhrət qazanmışdır.

Tibb

Əsas məqalə: Azərbaycanda təbabət

Humanitar elmlər

Arxeologiya

Dilçilik

Həmçinin bax: Azərbaycan dili
 
Mirzə Şəfi Vazeh və İv. Qriqorievin "Azərbaycan ləhcəsinin tatar xrestomatiyası" əsəri (1852)

Azərbaycan dili XVI əsrdə Səfəvi dövlətinin dövlət dili səviyəsinə qalxdığı üçün ölkəyə gələn xaricilər bu dilin öyrənilməsinə böyük önəm veriblər. Roma-Katolik kilsəsinin 1641-ci ildə Səfəvilər dövlətinin paytaxtı İsfahanBağdad üzrə yepiskopu "Dictionnaire français et turcq, meslé de Persan et d’Arabe" və "a Dictionarium latinum turcicum" adlı lüğətləri yazmışdır. Karmelitlərdən biri italyan-fars-türk lüğəti yazmışdır. Səfəvi sarayı ilə geniş əlaqələri olan Rafael du Mans 1670-ci illərdə türk qrammatika kitabı yazmışdır. Onun qeydlərinə əsasən 1679-cu ildə İsveç tədqiqatçısı tərəfindən yazılmış qrammatika kitabına fransız-azərbaycan türk dilində lüğət də daxil idi.

İlk Azərbaycan linqvisti Abbasqulu ağa Bakıxanov fars dilinin qrammatikası ilə bağlı "Qanuni-Qüdsi" əsərini yazmışdır. Rus şərqşünası Mirzə Kazım bəyin "Türk-tatar dilinin qrammatikası" və "Türk-tatar dilinin ümumi qrammatikası" əsərləri azərbaycan dilinin Avropa dilləri qrammatikası səviyyəsində tədqiqinin ilk nümunələridir. XIX əsr Azərbaycan dilçiliyi üçün qiymətli olan digər əsərlərə Mirzə Məhəmməd Əfşarın "Fənni-sərfi-türk", Lazar Budaqovun "Türk-tatar Azərbaycan ləhcəsinin praktik dərsliyi" və "Ən çox işlənən ərəb və fars sözləri və onların rus dilinə tərcüməsi ilə türk-tatar ləhcələrinin müqayisəli lüğəti", Mirzə Əli Bakılının "Təcrid-ül lüğət", Q.Makarovun "Qafqaz-tatar ləhcəsinin qrammatikası", Mirzə Əbdülhəsən bəy Vəzirovun "Tatar-Azərbaycan ləhcəsi dərsliyi" əsərlərini misal göstərmək olar. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə açılan Bakı Dövlət Universitetinin ilk dörd fakültəsindən biri filologiya idi.

Sovet dövrünün əvvəllərində İsmayıl Hikmət, Abdulla Şaiq, Seyid Mir Qasım, Cavad Axundzadə, Cabbar Əfəndizadə, Mustafa Tofiq kimi müəlliflərin töhfə verdiyi "Türkcə sərf-nəhv", Bəkir ÇobanzadəFərhad Ağazadənin "Türk qrameri", İdris Həsənov və Abdulla Şərifovun "Qramer" əsərləri yazılmışdır. 1932-ci ildə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun bazasında müstəqil Dil, Ədəbiyyat və İncəsənət İnstitutu, 1936-cı ildə birləşmiş Ədəbiyyat və Dil İnstitutu yaradılmışdır. AMEA-nın Dilçilik İnstitutu 1945-ci ildə yaradılmışdır. 1950-ci illərdə Azərbaycan dilinin tədqiqi intensivləşmişdir. Məmmədağa Şirəliyev, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Ağamusa Axundov, Hüseyn Bayramov, Səlim Cəfərov, Fərhad Zeynalov, Zeynal Tağızadə, Həsən Zərinəzadə, Zərifə Budaqova, Əlövsət Abdullayev, Nəzakət Ağazadə, Qəzənfər Kazımov kimi dilçilər Azərbaycan dilinin fonetik, leksik və qrammatik quruluşu ilə bağlı monoqrafiya, dərslik və irihəcmli məqalələr yazmışdır. Azərbaycan dilinin dialektlərinin öyrənilməsində "Nuxa şəhəri xalq türk şivələrinin ümumi icmalı" (Nikolay Aşmarin), "Azərbaycan dilinin Muğan qrupu şivələri", "Azərbaycan dilinin Naxçıvan qrupu dialekt və şivələri", "Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti", "Azərbaycan dialektologiyasının əsasları" (Məmmədağa Şirəliyev) və "Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti" qeyd edilə bilər. Xarici dillərin öyrənilməsində Abdulla Tağızadənin və Fərhad Zeynalovun türk dilləri, Məmməd TağıyevFiridun Hüseynovun rus dili frazeologiyası, Vasim Məmmədəliyevin ərəb dili morfologiyasına həsr etdikləri əsərlər misal göstərilə bilər.

Ədəbiyyatşünaslıq

Fəlsəfə

Əsas məqalə: Azərbaycan fəlsəfəsi

XIX əsrdə Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə qatılması ilə ölkənin qərbləşməsini istəyən maarifpərvərlik ideologiyası yarandı. Abbasqulu ağa Bakıxanov Azərbaycan maarifçiliyinin aid fəlsəfi görüşlərini "Əxlaqın tərbiyələnməsi", "Nəsihətlər kitabı” , "İşıqların yerləşdiyi yer" , "Camalın aynası" və s. əsərlərində təqdim edirdi. Azərbaycan maarifçiliyində fəlsəfi fikirlərin yayılmasına töhfə verən digər şəxslər isə Mirzə Şəfi VazehSeyid Əzim Şirvanidir. Maarifpərvərlər ölkənin Avropadan geri qalmasını və dini cəhalətpərəstliyi tənqid edirdi. Bunlardan biri olan Mirzə Fətəli Axundov öz fəlsəfi fikirlərini "Kəmalüddövlə məktubları", "Mollayi-Ruminin və onun təsnifinin babında", "Həkimi-ingilis Yuma cavab", "Yek kəlmə haqqında" kimi əsərlərində bəyan edirdi. O, "Kəmalüddövlə məktubları" əsərində İslamın əsaslarını, despotik feodal dövləti, İranda hökm sürən aristokratik təbəqəni tənqid edir. XIX əsrdə Azərbaycanda ictimai və fəlsəfi fikrində İslam ideoloqu Cəmaləddin Əfqaninin irsi önəmli rol oynamışdır.

1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin fəlsəfəsinin yaradıcılarından biri olan Əli bəy Hüseynzadə "Milli Azərbaycan", "İslam bölgəsi miqyasında intibah" və "Turan" konsepsiyalarına görə təqiblərə məruz qalmışdır. O, türk xalqlarının inkişafında Şərq və Qərb mədəniyyətinin sintezini vacib hesab edir, türkçülüyün, islamçılığın və avropalaşmanın labüdlüyünü irəli sürürdü. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə milli müstəqil Azərbaycan ideyası və dövlət konsepsiyasının banilərindən biridir.

1920-ci ildə Azərbaycanın Qırmızı Ordu tərəfindən işğalından sonra marksizmin tədqiqinin və tədrisinin aparıldığı dialektik və tarixi materializm kafedrası açıldı. Bu dövrdə fəlsəfənin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının himayəsində institualizasiyası baş verdi, Qərb fəlsəfəsinə aid əsərlərin azərbaycan dilinə tərcüməsi və Azərbaycan fəlsəfəsinin tədqiqi və sistemləşdirilməsi təmin edildi və Rene Dekart, Benedikt Spinoza, Tomas Hobbs, Con LokkGeorq Vilhelm Fridrix Hegelin fəlsəfi görüşləri tədqiq edildi. Əddin Şakirzadənin Qədim Yunanıstan filosofu Epikürə həsr edilmiş əsəri məşhur idi. Bu dövrdə Azərbaycanın İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli kimi görkəmli mütəfəkkirlərinin fəlsəfi görüşləri ilə bağlı tədqiqatlar aparıldı. SSRİ-in son dövlərində paniranizmlə rəqabət aparan türkçülük ideologiyası populyarlıq qazandı. Bundan başqa Zakir Məmmədovun (1936-2008) Azərbaycan fəlsəfəsinin sistemləşdirilməsi və tədqiq edilməsində böyük rolu olmuşdur.

Tarixşünaslıq

Şükri Bitlisinin "Səlimnamə"si və "Səfvət əs-səfa" və "Şühədanamə" tərcümələri (hər üçü XVI əsr)

XVI əsrdə atası Səfəvi hökmdarı I İsmayıl ilə birlikdə hakimiyyətləri Azərbaycan diliədəbiyyatının ən parlaq dövrü olan I Təhmasibin əmri ilə "Şühədanamə" və "Səfvət əs-səfa" fars dilindən azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir. Məhəmməd ibn Hüseyn Katib Nişati "Səfvət əs-səfa"nı şərti olaraq "Şeyx Səfi təzkirəsi" adlandırmışdır. Bundan başqa tarixçi Şükri Bitlisi tərəfindən azərbaycan dilində yazılmış, I Səlimin hakimiyyət dövrü ilə bağlı "Səlimnamə" xüsusilə qeyd edilməlidir.

Azərbaycan və ləzgi dillərində yazan Həsən Əlkədərinin 1892-ci ildə azərbaycanca yazdığı “Əsəri-Dağıstan” kitabı onun öz şərhləri, müşahidələri və şeir əlavələri ilə Dağıstan tarixi ilə bağlı Şərq yazılı məlumatlarını ehtiva edirdi.

Azərbaycan elmi tarixşünaslığının əsası Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" əsəri ilə qoyulmuşdur. XIX əsr Azərbaycan tarixşünaslığının digər nümunələri "Qarabağnamələr" (Mirzə Adıgözəl bəyin "Qarabağnamə", Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin "Qarabağ tarixi", Əhməd bəy Cavanşirin "1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair", Mirzə Yusif Qarabağinin "Tarixi-safi", Mir Mehdi Xəzaninin "Kitabi-tarixi-Qarabağ", Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlunun "Pənah xanİbrahimxəlil xanın Qarabağda hakimiyyətləri və o zamanın hadisələri", Mirzə Rəhim Fənanın "Tarixi-cədidi-Qarabağ", Məhəmmədəli bəy Məxfinin "Əhvalati-Qarabağ", Həsən İxfa Əlizadənin "Şuşa şəhərinin tarixi", Həsənəli xan Qaradağinin "Qarabağ vilayətinin qədim cədid keyfiyyət və övzaları" əsərləri), İsgəndər bəy Hacınskinin "Qubalı Fətəli xanın həyatı", Hacı Seyid Əbdülhəmidin "Şəki xanları və onların nəsilləri", Kərim ağa Fatehin "Şəki xanlarının müxtəsər tarixi", Səidəli Kazım bəy oğlunun "Cəvahirnameyi-Lənkəran", Seyid Əzim Şirvaninin "Şirvan xanlığının tarixi" və "Şirvan diyarının qədim abidələri" əsərləridir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə açılan Bakı Dövlət Universitetinin ilk dörd fakültəsindən biri tarix idi. 1919-cu ildə İstiqlal Muzeyi yaradıldı, Cavad bəy Rəfibəyov, Rəşid bəy Əfəndiyev, Yevgeni Paxomovu və başqaları tərəfindən "Şərq arxeologiyası və tarixini sevərlər dərnəyi" (sonrakı adı "Müsəlman Şərqini Öyrənən Cəmiyyət") təşkil edildi. 1936-cı ildə AMEA Tarix İnstitutu fəaliyyət göstərməyə başladı. Sovet dövrü tarixşünaslığına Rəşid bəy İsmayılovun "Azərbaycan tarixi", Yevgeni Paxomovun "Azərbaycan tarixinin qısa kursu", V.Sısoyevin "Azərbaycan (Şimali) tarixinin qısa oçerki", Vasili Bartoldun "Azərbaycan tarixinin qısa xülasəsi" əsərlərini misal çəkmək olar. Sovet dövründə Azərbaycanın qədim dövr tarixinin öyrənilməsi üçün İshaq Cəfərzadəİqrar Əliyevin "Azərbaycanın qədim tarixi üzrə oçerklər", Əbdülkərim Əlizadənin "13-14 əsrlərdə Azərbaycanın ictimai-iqtisadi və siyasi tarixi", XIX-XX əsr Azərbaycan tarixinin öyrənilməsi üçün isə Əlisöhbət Sumbatzadənin "Azərbaycanın Rusiya ilə birləşdirilməsi və onun mütərəqqi iqtisadi və mədəni nəticələri" və "XIX əsrdə Azərbaycan Sənayesi" əsərləri diqqətəlayiqdir. 50-ci illərin sonu—60-cı illərin əvvəllərində nəşr olunan 3 cildlik "Azərbaycan tarixi" (dörd kitabda) əsəri isə Azərbaycan tarixinin bütün mərhələlərini əhatə edirdi. Qafqaz Albaniyası tarixinin öyrənilməsində Fəridə MəmmədovaZiya Bünyadov, Şirvanşahlar dövlətiBakı şəhərinin tarixinin öyrənilməsində isə Sara Aşurbəyli xüsusilə qeyd edilməlidir.

Sənətşünaslıq

Mənbələr

İstinadlar

  1. (PDF). 2010-07-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-05.
  2. Nağısoylu, 2011. səh. 35
  3. Һаҹы Зејналабдин Ширвани / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1987. — Т. X. — С. 145.
  4. Һаҹы Мәһәммәдәли Ширвани / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1987. — Т. X. — С. 145.
  5. А. К. Бакиханов. Сочинения, записки, письма / Вступительная статья, составление и подготовка текстов, а также примечания и указания Э. М. Ахмедова. — Баку: Элм, 1983. — С. 310.
  6. Taptıq Həsənov. Əbdürrəhim Hacızadə (2001). (PDF). 2017-03-29 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-19.
  7. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 559
  8. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 559-561
  9. Аллахвердиев Д. Э., Бабаев А. А., Векуа Н. П., Купрадзе В. Д., Максудов Ф. Г. Ашраф Искендерович Гусейнов // Успехи математических наук. — Объединенное науч.-техн. издательство НКТП СССР, Главная редакция общетехнической литературыры и номографии, 1978. — Т. 33, вып. 1. — С. 235-238
  10. The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran. Willem Floor and Hasan Javadi
  11. Ахмедов Э. М. А. К. Бакиханов: эпоха, жизнь, деятельность. — Б.: Элм, 1989.
  12. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 660
  13. Гусейнов Г. Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане XIX века. — Азербайджанское гос. изд-во, 1958. — С. 126.
  14. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına DİLÇİLİK İNSTİTUTU. "HAQQIMIZDA". İstifadə tarixi: 2017-06-19.
  15. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 660-661
  16. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 529
  17. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 530
  18. М. Рафили. Пушкин и Мирза-Фатали Ахундов. — «Пушкинский временник»: Издательство Академии наук СССР, 1936. — С. 240-256.
  19. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 531
  20. H. Javadi and K. Burrill (December 15, 1988). "AZERBAIJAN x. Azeri Turkish Literature". iranicaonline.org. İstifadə tarixi: 2017-01-10.
  21. Şeyx Səfi təzkirəsi (“Səfvətüs-səfa”nın XVI əsr türk tərcüməsi). Nəşrə hazırlayan: M. Nağısoylu, S. Cabbarlı, R. Şeyxzamanlı. Kitabın redaktoru, izahların və lüğətin müəllifi: Möhsün Nağısoylu. Bakı: Nurlan, 2006, 932 səhifə (Təkrar nəşri: 2010).
  22. ŞüKRİ-I BİTLİsİ VE SELİMNAMESI. Doç. Dr. Ahmet UGUR:
  23. Большая советская энциклопедия. — 1952. — С. 287.
  24. "БАКИХА́НОВ". Краткая литературная энциклопедия. 2012-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-25.
  25. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 547
  26. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 649-650
  27. Азербайджанская Демократическая Республика (1918―1920). Законодательные акты. (Сборник документов). — Баку, 1998
  28. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007. səh. 650-652

Ədəbiyyat

Həmçinin bax

azərbaycanda, azərbaycanda, elmi, orqan, eyni, zamanda, elmi, institut, fəaliyyət, göstərir, əsas, elmi, qurum, azərbaycan, milli, elmlər, akademiyasıdır, məhəmmədəli, bəy, məxfinin, əhvalati, qarabağ, 1888, əsəri, mündəricat, elmin, sahələrinin, inkişafı, dəq. Azerbaycanda elm Azerbaycanda 140 elmi orqan eyni zamanda 96 elmi institut fealiyyet gosterir Esas elmi qurum Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasidir 1 Mehemmedeli bey Mexfinin Ehvalati Qarabag 1888 eseri Mundericat 1 Elmin sahelerinin inkisafi 1 1 Deqiq elmler 1 1 1 Astronomiya 1 1 2 Biologiya 1 1 3 Cografiya 1 1 4 Fizika 1 1 5 Kimya 1 1 6 Riyaziyyat 1 1 7 Tibb 1 2 Humanitar elmler 1 2 1 Arxeologiya 1 2 2 Dilcilik 1 2 3 Edebiyyatsunasliq 1 2 4 Felsefe 1 2 5 Tarixsunasliq 1 2 6 Senetsunasliq 2 Menbeler 3 Hemcinin baxElmin sahelerinin inkisafi RedakteDeqiq elmler Redakte Astronomiya Redakte Biologiya Redakte Cografiya Redakte Abbasqulu aga Bakixanovun Kesf el Qeraib eseri 1830 cu iller Alim Mahmud Sirvani 1562 ci ilde ereb dilinden Mocuzeler mirvarisi ve qeribelikler incisi eserini tercume etmisdir On yeddi fesilden ibaret olan tercumede dunyanin muxtelif olkelerinin ayri ayri deniz ve okeanlarinin flora ve faunasindan behs edilir 2 XVIII XIX esrlerde yasamis cografiyasunas ve seyyah Haci Zeynalabdin Sirvani Yaxin ve Orta Serq olkelerini Hindistani ve Orta Asiyani gezerek farsca Cennet bagi seyahetleri Seyahet baglari Seyahet bagi eserlerini yazmisdir 3 Onun qardasi seyyah Haci Mehemmedeli Sirvani Insan serefi haqqinda delil Heyatin baslangici ve Heqiqetlerin heqiqeti eserlerinde gezdiyi olkelerin ictimai siyasi tarixi medeni heyati felsefi fikir edebiyyat telim terbiye meseleleri haqqinda qiymetli melumatlar vermisdir 4 XIX esr Azerbaycan alimi Abbasqulu aga Bakixanov Amerikanin tarixi fiziki ve siyasi veziyyetini tesvir eden Kesf el Qeraib ve dunyanin fiziki siyasi ve iqtisadi xeritelerinin oldugu Umumi cografiya nin muellifidir 5 XIX esr cografiya sahesine tohfe vermis gorkemli Azerbaycan alimlerine Ismayil bey Qutqasinli Isa Sultan Sahtaxtinski Mehemmed aga Sahtaxtinski misal gosterile biler 6 XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde tebietsunas Hesen bey Zerdabi Kaspi Bakinskiye izvestiya Ekinci kimi qezetlerde Azerbaycanin senaye kend teserrufati ve iqtisadiyyatina aid meqalelerini cap etdirir torpagin soranlasmasi su ve iqlim ehtiyatlarindan duzgun istifade edilmesi ile bagli Torpaq su ve hava eseri cap edilir Qafur Resad Mirzezadenin yazdigi Qafqazin cografiyasi Azerbaycan cografiyasi ve Umumi cografiya derslikleri Azerbaycan cografiyasinin oyrenilmesinde evezsiz rol oynamisdir XX esrin evvellerinde nesr edilmis diger diqqetelayiq eserler Yusif Vezir Cemenzeminlinin Tarixi cografi ve iqtisadi Azerbaycan ve Mehemmedhesen bey Veliyev Baharlinin iqtisadi cografiyaya aid yazdigi derslikdir 1939 cu ilde Azerbaycan Cografiya Cemiyyeti 1945 ci ilde AMEA Cografiya Institutu yaradildi 6 Azerbaycanda fiziki cografiya sahesinde M Suleymanov I Eliyeva M Museyibov E Memmedov E Eyyubov E Medetzade Q Gul T Tatarayev R Memmedov iqtisadi ve sosial cografiya sahesinde H B Eliyev E Hacizade N Nebiyev B Nezirova N Babaxanov A Nadirov T Hesenov M Abramov Y Kotlyakov A Salmanov R Qasimov E Mehreliyev S Goycayli V Efendiyev S Demirqayayev kimi alimler qeyd edile biler 6 Fizika Redakte Kimya Redakte Riyaziyyat Redakte Soldan saga Memmed Efendiyev Esref HuseynovSukrullah Meherremzade Qarabaginin azerbaycan dilinde yazdigi Risaleyi huruf ve xutut eseri eded ve fiqurlarin ad ve xasselerini sahe ve hecmlerin olculmesini serh ederek Azerbaycanda riyazi biliklerin inkisafinda rol oynamisdir Azerbaycan dilinde ilk hesab kitabinin muellifi L Axundov eserinde hesab ve ededlere terif vermisdir XX esrin evvellerinde Azerbaycanda riyaziyat elmi movzusunda yazilmis kitablara Elm i hesab Ageli Qasimov Hesab meseleleri Uzeyir Hacibeyov Rehberi hesab Islam bey Qebulzade misal gosterile biler Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde acilan Baki Dovlet Universitetinin ilk dord fakultesinden biri riyaziyyat idi Ilk ali tehsilli azerbaycanli riyaziyyatci Memmed Efendiyev uzun muddet Baki Dovlet Universitetinde isleyerek milli kadrlarin yetismesinde vacib rol oynamisdir 7 Sovet dovrunde AMEA Riyaziyyat ve Mexanika Institutu AMEA Kibernetika Institutu ve Hesablama Merkezi yaradildi 1950 ci illerden baslayaraq Azerbaycanda riyaziyyatin funksional analiz riyazi analiz differensial ve inteqral tenlikler riyazi fizika tenlikleri funksiyalar nezeriyyesi cebr ve topologiya riyazi mentiq hesablama riyaziyyati riyazi kibernetika ve ehtimal nezeriyyesi sahelerinde tedqiqatlar aparilmisdir Zahid Xelilov Azerbaycanda funksional analiz mektebinin esasini qoymus normallasdirilmis halqalarda abstrakt sinqulyar operatorlar nezeriyyesini yaratmisdir Ibrahim Ibrahimov Azerbaycanda funksiyalar nezeriyyesinin banisi Mecid Resulov ise diferensial tenlikler uzre elmi mektebin yaradicisidir Yehya Memmedov qeyri xetti analiz ve hesablama riyaziyyatinin Azerbaycandaki inkisafinda muhim rol oynamisdir 8 Esref Huseynov qeyri xetti sinqulyar tenlikler nezeriyyesi ile sohret qazanmisdir 9 Tibb Redakte Esas meqale Azerbaycanda tebabetHumanitar elmler Redakte Arxeologiya Redakte Esas meqale Azerbaycan arxeologiyasiDilcilik Redakte Hemcinin bax Azerbaycan dili Mirze Sefi Vazeh ve Iv Qriqorievin Azerbaycan lehcesinin tatar xrestomatiyasi eseri 1852 Azerbaycan dili XVI esrde Sefevi dovletinin dovlet dili seviyesine qalxdigi ucun olkeye gelen xariciler bu dilin oyrenilmesine boyuk onem veribler Roma Katolik kilsesinin 1641 ci ilde Sefeviler dovletinin paytaxti Isfahan ve Bagdad uzre yepiskopu Dictionnaire francais et turcq mesle de Persan et d Arabe ve a Dictionarium latinum turcicum adli lugetleri yazmisdir Karmelitlerden biri italyan fars turk lugeti yazmisdir Sefevi sarayi ile genis elaqeleri olan Rafael du Mans 1670 ci illerde turk qrammatika kitabi yazmisdir Onun qeydlerine esasen 1679 cu ilde Isvec tedqiqatcisi terefinden yazilmis qrammatika kitabina fransiz azerbaycan turk dilinde luget de daxil idi 10 Ilk Azerbaycan linqvisti Abbasqulu aga Bakixanov fars dilinin qrammatikasi ile bagli Qanuni Qudsi eserini yazmisdir 11 12 Rus serqsunasi Mirze Kazim beyin Turk tatar dilinin qrammatikasi ve Turk tatar dilinin umumi qrammatikasi eserleri azerbaycan dilinin Avropa dilleri qrammatikasi seviyyesinde tedqiqinin ilk numuneleridir 13 XIX esr Azerbaycan dilciliyi ucun qiymetli olan diger eserlere Mirze Mehemmed Efsarin Fenni serfi turk Lazar Budaqovun Turk tatar Azerbaycan lehcesinin praktik dersliyi ve En cox islenen ereb ve fars sozleri ve onlarin rus diline tercumesi ile turk tatar lehcelerinin muqayiseli lugeti Mirze Eli Bakilinin Tecrid ul luget Q Makarovun Qafqaz tatar lehcesinin qrammatikasi Mirze Ebdulhesen bey Vezirovun Tatar Azerbaycan lehcesi dersliyi eserlerini misal gostermek olar Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde acilan Baki Dovlet Universitetinin ilk dord fakultesinden biri filologiya idi 12 Sovet dovrunun evvellerinde Ismayil Hikmet Abdulla Saiq Seyid Mir Qasim Cavad Axundzade Cabbar Efendizade Mustafa Tofiq kimi muelliflerin tohfe verdiyi Turkce serf nehv Bekir Cobanzade ve Ferhad Agazadenin Turk qrameri Idris Hesenov ve Abdulla Serifovun Qramer eserleri yazilmisdir 12 1932 ci ilde Azerbaycan Dovlet Elmi Tedqiqat Institutunun bazasinda musteqil Dil Edebiyyat ve Incesenet Institutu 1936 ci ilde birlesmis Edebiyyat ve Dil Institutu yaradilmisdir AMEA nin Dilcilik Institutu 1945 ci ilde yaradilmisdir 14 1950 ci illerde Azerbaycan dilinin tedqiqi intensivlesmisdir Memmedaga Sireliyev Ebdulezel Demircizade Agamusa Axundov Huseyn Bayramov Selim Ceferov Ferhad Zeynalov Zeynal Tagizade Hesen Zerinezade Zerife Budaqova Elovset Abdullayev Nezaket Agazade Qezenfer Kazimov kimi dilciler Azerbaycan dilinin fonetik leksik ve qrammatik qurulusu ile bagli monoqrafiya derslik ve irihecmli meqaleler yazmisdir Azerbaycan dilinin dialektlerinin oyrenilmesinde Nuxa seheri xalq turk sivelerinin umumi icmali Nikolay Asmarin Azerbaycan dilinin Mugan qrupu siveleri Azerbaycan dilinin Naxcivan qrupu dialekt ve siveleri Azerbaycan dilinin dialektoloji lugeti Azerbaycan dialektologiyasinin esaslari Memmedaga Sireliyev ve Azerbaycan dilinin dialektoloji lugeti qeyd edile biler Xarici dillerin oyrenilmesinde Abdulla Tagizadenin ve Ferhad Zeynalovun turk dilleri Memmed Tagiyev ve Firidun Huseynovun rus dili frazeologiyasi Vasim Memmedeliyevin ereb dili morfologiyasina hesr etdikleri eserler misal gosterile biler 15 Edebiyyatsunasliq Redakte Felsefe Redakte Esas meqale Azerbaycan felsefesi Mirze Feteli Axundovun Kemaluddovle mektublari eseri 1865 XIX esrde Azerbaycanin Rusiyanin terkibine qatilmasi ile olkenin qerblesmesini isteyen maarifperverlik ideologiyasi yarandi Abbasqulu aga Bakixanov Azerbaycan maarifciliyinin aid felsefi goruslerini Exlaqin terbiyelenmesi Nesihetler kitabi Isiqlarin yerlesdiyi yer Camalin aynasi ve s eserlerinde teqdim edirdi Azerbaycan maarifciliyinde felsefi fikirlerin yayilmasina tohfe veren diger sexsler ise Mirze Sefi Vazeh ve Seyid Ezim Sirvanidir 16 Maarifperverler olkenin Avropadan geri qalmasini ve dini cehaletperestliyi tenqid edirdi Bunlardan biri olan Mirze Feteli Axundov oz felsefi fikirlerini Kemaluddovle mektublari Mollayi Ruminin ve onun tesnifinin babinda Hekimi ingilis Yuma cavab Yek kelme haqqinda kimi eserlerinde beyan edirdi 17 O Kemaluddovle mektublari eserinde Islamin esaslarini despotik feodal dovleti Iranda hokm suren aristokratik tebeqeni tenqid edir 18 XIX esrde Azerbaycanda ictimai ve felsefi fikrinde Islam ideoloqu Cemaleddin Efqaninin irsi onemli rol oynamisdir 17 1918 1920 ci illerde movcud olmus Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin felsefesinin yaradicilarindan biri olan Eli bey Huseynzade Milli Azerbaycan Islam bolgesi miqyasinda intibah ve Turan konsepsiyalarina gore teqiblere meruz qalmisdir O turk xalqlarinin inkisafinda Serq ve Qerb medeniyyetinin sintezini vacib hesab edir turkculuyun islamciligin ve avropalasmanin labudluyunu ireli sururdu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin qurucularindan olan Mehemmed Emin Resulzade milli musteqil Azerbaycan ideyasi ve dovlet konsepsiyasinin banilerinden biridir 19 1920 ci ilde Azerbaycanin Qirmizi Ordu terefinden isgalindan sonra marksizmin tedqiqinin ve tedrisinin aparildigi dialektik ve tarixi materializm kafedrasi acildi Bu dovrde felsefenin Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin himayesinde institualizasiyasi bas verdi Qerb felsefesine aid eserlerin azerbaycan diline tercumesi ve Azerbaycan felsefesinin tedqiqi ve sistemlesdirilmesi temin edildi ve Rene Dekart Benedikt Spinoza Tomas Hobbs Con Lokk ve Georq Vilhelm Fridrix Hegelin felsefi gorusleri tedqiq edildi Eddin Sakirzadenin Qedim Yunanistan filosofu Epikure hesr edilmis eseri meshur idi Bu dovrde Azerbaycanin Imadeddin Nesimi Mehemmed Fuzuli kimi gorkemli mutefekkirlerinin felsefi gorusleri ile bagli tedqiqatlar aparildi SSRI in son dovlerinde paniranizmle reqabet aparan turkculuk ideologiyasi populyarliq qazandi Bundan basqa Zakir Memmedovun 1936 2008 Azerbaycan felsefesinin sistemlesdirilmesi ve tedqiq edilmesinde boyuk rolu olmusdur Tarixsunasliq Redakte Sukri Bitlisinin Selimname si ve Sefvet es sefa ve Suhedaname tercumeleri her ucu XVI esr XVI esrde atasi Sefevi hokmdari I Ismayil ile birlikde hakimiyyetleri Azerbaycan dili ve edebiyyatinin en parlaq dovru olan 20 I Tehmasibin emri ile Suhedaname ve Sefvet es sefa fars dilinden azerbaycan diline tercume edilmisdir Mehemmed ibn Huseyn Katib Nisati Sefvet es sefa ni serti olaraq Seyx Sefi tezkiresi adlandirmisdir 21 Bundan basqa tarixci Sukri Bitlisi terefinden azerbaycan dilinde yazilmis I Selimin hakimiyyet dovru ile bagli Selimname xususile qeyd edilmelidir 22 Azerbaycan ve lezgi dillerinde yazan Hesen Elkederinin 1892 ci ilde azerbaycanca yazdigi Eseri Dagistan kitabi onun oz serhleri musahideleri ve seir elaveleri ile Dagistan tarixi ile bagli Serq yazili melumatlarini ehtiva edirdi 23 Azerbaycan elmi tarixsunasliginin esasi Abbasqulu aga Bakixanovun Gulustani Irem eseri ile qoyulmusdur 24 XIX esr Azerbaycan tarixsunasliginin diger numuneleri Qarabagnameler Mirze Adigozel beyin Qarabagname Mirze Camal Cavansir Qarabaginin Qarabag tarixi Ehmed bey Cavansirin 1747 1805 ci illerde Qarabag xanliginin siyasi veziyyetine dair Mirze Yusif Qarabaginin Tarixi safi Mir Mehdi Xezaninin Kitabi tarixi Qarabag Rzaqulu bey Mirze Camal oglunun Penah xan ve Ibrahimxelil xanin Qarabagda hakimiyyetleri ve o zamanin hadiseleri Mirze Rehim Fenanin Tarixi cedidi Qarabag Mehemmedeli bey Mexfinin Ehvalati Qarabag Hesen Ixfa Elizadenin Susa seherinin tarixi Heseneli xan Qaradaginin Qarabag vilayetinin qedim cedid keyfiyyet ve ovzalari eserleri Isgender bey Hacinskinin Qubali Feteli xanin heyati Haci Seyid Ebdulhemidin Seki xanlari ve onlarin nesilleri Kerim aga Fatehin Seki xanlarinin muxteser tarixi Seideli Kazim bey oglunun Cevahirnameyi Lenkeran Seyid Ezim Sirvaninin Sirvan xanliginin tarixi ve Sirvan diyarinin qedim abideleri eserleridir 25 26 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde acilan Baki Dovlet Universitetinin ilk dord fakultesinden biri tarix idi 27 1919 cu ilde Istiqlal Muzeyi yaradildi Cavad bey Refibeyov Resid bey Efendiyev Yevgeni Paxomovu ve basqalari terefinden Serq arxeologiyasi ve tarixini severler derneyi sonraki adi Muselman Serqini Oyrenen Cemiyyet teskil edildi 1936 ci ilde AMEA Tarix Institutu fealiyyet gostermeye basladi Sovet dovru tarixsunasligina Resid bey Ismayilovun Azerbaycan tarixi Yevgeni Paxomovun Azerbaycan tarixinin qisa kursu V Sisoyevin Azerbaycan Simali tarixinin qisa ocerki Vasili Bartoldun Azerbaycan tarixinin qisa xulasesi eserlerini misal cekmek olar Sovet dovrunde Azerbaycanin qedim dovr tarixinin oyrenilmesi ucun Ishaq Ceferzade ve Iqrar Eliyevin Azerbaycanin qedim tarixi uzre ocerkler Ebdulkerim Elizadenin 13 14 esrlerde Azerbaycanin ictimai iqtisadi ve siyasi tarixi XIX XX esr Azerbaycan tarixinin oyrenilmesi ucun ise Elisohbet Sumbatzadenin Azerbaycanin Rusiya ile birlesdirilmesi ve onun mutereqqi iqtisadi ve medeni neticeleri ve XIX esrde Azerbaycan Senayesi eserleri diqqetelayiqdir 50 ci illerin sonu 60 ci illerin evvellerinde nesr olunan 3 cildlik Azerbaycan tarixi dord kitabda eseri ise Azerbaycan tarixinin butun merhelelerini ehate edirdi Qafqaz Albaniyasi tarixinin oyrenilmesinde Feride Memmedova ve Ziya Bunyadov Sirvansahlar dovleti ve Baki seherinin tarixinin oyrenilmesinde ise Sara Asurbeyli xususile qeyd edilmelidir 28 Senetsunasliq RedakteMenbeler RedakteIstinadlar Kandidat f m n E M Bajramova Sovremennoe sostoyanie nauki Azerbajdzhana i puti ispolzovaniya ee v innovacionnoj deyatelnosti PDF 2010 07 06 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 02 05 Nagisoylu 2011 seh 35 Һaҹy Zeјnalabdin Shirvani Pod red Dzh Kulieva Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1987 T X S 145 Һaҹy Mәһәmmәdәli Shirvani Pod red Dzh Kulieva Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1987 T X S 145 A K Bakihanov Sochineniya zapiski pisma Vstupitelnaya statya sostavlenie i podgotovka tekstov a takzhe primechaniya i ukazaniya E M Ahmedova Baku Elm 1983 S 310 1 2 3 Taptiq Hesenov Ebdurrehim Hacizade 2001 Cografiya tarixi PDF 2017 03 29 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 06 19 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 559 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 559 561 Allahverdiev D E Babaev A A Vekua N P Kupradze V D Maksudov F G Ashraf Iskenderovich Gusejnov Uspehi matematicheskih nauk Obedinennoe nauch tehn izdatelstvo NKTP SSSR Glavnaya redakciya obshetehnicheskoj literaturyry i nomografii 1978 T 33 vyp 1 S 235 238 The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran Willem Floor and Hasan Javadi Ahmedov E M A K Bakihanov epoha zhizn deyatelnost B Elm 1989 1 2 3 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 660 Gusejnov G Iz istorii obshestvennoj i filosofskoj mysli v Azerbajdzhane XIX veka Azerbajdzhanskoe gos izd vo 1958 S 126 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina DILCILIK INSTITUTU HAQQIMIZDA Istifade tarixi 2017 06 19 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 660 661 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 529 1 2 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 530 M Rafili Pushkin i Mirza Fatali Ahundov Pushkinskij vremennik Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1936 S 240 256 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 531 H Javadi and K Burrill December 15 1988 AZERBAIJAN x Azeri Turkish Literature iranicaonline org Istifade tarixi 2017 01 10 Seyx Sefi tezkiresi Sefvetus sefa nin XVI esr turk tercumesi Nesre hazirlayan M Nagisoylu S Cabbarli R Seyxzamanli Kitabin redaktoru izahlarin ve lugetin muellifi Mohsun Nagisoylu Baki Nurlan 2006 932 sehife Tekrar nesri 2010 SuKRI I BITLIsI VE SELIMNAMESI Doc Dr Ahmet UGUR Orijinal metn turk Eseri olan SELIM NAME nin bir adi da FVTVHATV S SELIMIYYEdir Cokuzun bir sekilde mesnevi terzinde Azeri lehcesiyle yazilmistir Sehsuvar oglu Ali Bey in istegi uzerine Ahmedi nin iskender namesi seklinde yazilmistir Fakat daha sonra HaliI oglu Koci Bey eserde bircok yalnislar oldugunu soylemisve bunun uzerine yazar eseritekrar Koci Bey in verdigi bilgiler uzerine yazmistir Eser bir genis giristen sonra Selim in Trabzon da valiligi ile baslar ve KanUni nin tahta cikmasi ile son bulur Bolshaya sovetskaya enciklopediya 1952 S 287 Orijinal metn rus Svyazi s Azerbajdzhanom sposobstvovali vozniknoveniyu v konce 19 v u lezgin i svetskoj pismennoj literatury Vidnejshim eyo predstavitelem byl Gasan Alkadari 1834 1910 avtor shiroko rasprostranyonnoj knigi Asari Dagestan napisannoj v 1892 na azerbajdzhanskom yazyke i predstavlyayushej soboj svod vostochnyh pismennyh svedenij po istorii D s mnogochislennymi kommentariyami zamechaniyami i stihotvornymi vstavkami samogo Alkadarp BAKIHA NOV Kratkaya literaturnaya enciklopediya 2012 12 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 25 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 547 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 649 650 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Zakonodatelnye akty Sbornik dokumentov Baku 1998 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 2007 seh 650 652 Edebiyyat http www ebooks az download hJTyWQZD pdf bare url missing title PDF Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Azerbaycan cildi 50 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi Mesul katib akademik T M Nagiyev 2007 884 seh ISBN 978 9952 441 01 7 script parameter Nagisoylu Mohsun 2011 XVI ESR AZERBAYCAN TERCUME ESERI KEVAMILUT TEBIR BakiHemcinin bax RedakteAzerbaycan Milli Elmler AkademiyasiMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanda elm amp oldid 5964957, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.