fbpx
Wikipedia

Məhəmməd ağa Şahtaxtinski

Avqust 23, 2021

Məhəmməd ağa Məhəmmədtağı sultan oğlu Şahtaxtılı (1846–1931) — publisist, professor.

Məhəmməd ağa Şahtaxtinski
azərb. Məhəmməd ağa Məhəmmədtağı sultan oğlu Şahtaxtılı‎
Rusiya II Dövlət Dumasının deputatı
Şəxsi məlumatlar
Təhsili Peterburq Universiteti, Leypsiq Universiteti (Almaniya), 1869
Doğum tarixi
Doğum yeri Şahtaxtı, Naxçıvan qəzası, İrəvan quberniyası, Qafqaz canişinliyi, Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Bakı

Həyatı

Məhəmməd ağa Məhəmmədtağı sultan oğlu 1846-cı ildə Şahtaxtıda anadan olub. 1860-cı ildə Naxçıvan şəhər qəza ibtidai məktəbini bitirərək 14 yaşında ikən Tiflis klassik gimnaziyasında təhsilini davam etdirib. O, 1871-ci ildə Almaniyanın Leypsiq universitetinin Tarix, Fəlsəfə və Hüquq fakültəsində ali təhsil alıb. 1873–1875-ci illərdə Parisdə yaşadıqdan sonra Tiflisə qayıdıb. 1879-cu ildə "Təkmilləşdirilmiş müsəlman əlifbası" layihəsini hazırlayıb nəşr etdirib.

M.Şahtaxtlı 1894-cü ildə Azərbaycan dilində nəşr etmək istədiyi qəzet və yaratmaq istədiyi mətbəənin avadanlıqlarını almaq üçün Naxçıvana gəlir və ata mülkünün bir hissəsini 18 min manata satır.

1899–1902-ci illlərdə Fransanın Sorbon Universitetində Ali Təcrübi Təhsil məktəbində təhsil alır. Bu dövrdə Tiflisə qayıdan görkəmli ictimai-siyasi xadim, publisist şəxsi mətbəəsini qurur, 1903–1905-ci illərdə orada "Şərqi-rus" qəzetini nəşr etdirir. 1906-cı ildə isə həmin mətbəəni Cəlil Məmmədquluzadəyə bağışlayır.

1907-ci ildə İrəvan quberniyasından Dövlət Dumasına millət vəkili seçilir.

1909–1912-ci illərdə Rusiya İmperiyasının Türkiyədəki səfirliyində tərcüməçi-jurnalist olan M.Şahtaxtlı sonrakı dövrdə Bakı Dövlət Universitetində şərqşünas kimi çalışır. Bu sahədəki fəaliyyətinə görə universitetin Elmi Şurası tərəfindən ona Professor elmi adı verilir. O, BDU-nun ilk azərbaycanlı professoru idi. M.Şahtaxtlı 12 dekabr 1931-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Publisistikası

Məhəmməd Şahtaxtlı dövrünün tanınan ictimai xadimi, filosofu olmaqla yanaşı, istedadlı jurnalist kimi tanınırdı. Onun publisistik yaradıcılığı XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində baş verən ictimai-siyasi prosesləri, zəmanənin bütün ağrılı məsələlərini özündə ehtiva edir. O, jurnalistlik fəaliyyətinə "Moskovskye vedomosti" qəzetində başlayıb. Ümumiyyətlə, Məhəmməd Şahtaxtlının dünyagörüşü şərq və qərb arasında yaşanan, mədəni texniki-inqilabi ziddiyyətlər fonunda formalaşmışdı. Onun formalaşdığı mühitdən bəhs edərkən islam dini ilə bağlı məsələləri də yaddan çıxarmaq olmaz, ən azından ona görə ki, Şahtaxtlı islam tarixini, fəlsəfəsini çox gözəl bilirdi. Azərbaycan sovet dönəminin mətbu araşdırıcıları M.Şahtaxtlının dünyagörüşündəki ziddiyyətli məqamları onun islam dininə bağlılığı ilə əlaqələndirirdilər.

M.Şahtaxtlı islamı tək dini inanc kimi deyil, sosial-psixoloji yaşantı və fəlsəfi dünyagörüş kimi dəyərləndirirdi.

M.Şahtaxtlının sosial məzmunlu əsərləri içərisində görkəmli İran maarifçisi, publisist və dövlət xadimi Mirzə Melkum xana (1833–1908) həsr olunmuş beş məqaləsini xüsusilə fərqləndirmək lazımdır. Bu silsilə yazılarda maraqlı taleyi olan, zəmanəsinin qabaqcıl adamlarından biri kimi tanınan, ziyalı və vətəndaş mövqeyi ilə seçilən, M.F.Axundovla uzun illər dostluq əlaqələri saxlayan diplomat Mirzə Melkum xanın müfəssəl tercümeyi-halı verilmişdi. Mirzə Melkum xan XIX əsrin sonları, XX əsrin əvvəllərində İran həyatının yeniləşməsi, avropalaşması uğrunda mübarizə aparan görkəmli maarifçi və dövlət xadimi idi. İran cəmiyyətinin həyatında mütərəqqi dəyişikliklərə nail olmaq Mirzə Melkum xanın ən böyük arzularından biri idi. İnkişaf etmiş ölkələrin köməyi olmadan bu cür inkişafa heç cürə nail olmağın mümkünsüzlüyünü o, öz əsərlərində yazır və İran gənclərinin kütləvi surətdə xarici ölkələrdə ali təhsil almağa göndərmək ideyasını irəli sürürdü. M.Şahtaxtlı Mirzə Melkum xanı "ziyalı fars" adlandıraraq, onun tərəqqi və mədəniyyət uğrunda mübarizəsinə dəstək verirdi.

M.Şahtaxtlı uzun müddət islamın təriqət, məzhəb ayrılığına qarşı çıxış edərək, ilkin islam ideyasının tərəfdarı olaraq qalmışdı. O, islamın saflığı, tərəqqisi uğrunda böyük bir hərəkatın başında dayanan Şeyx Cəmaləddin Əfqaniyə, onun dünyagörüşünə, fəaliyyətinə ayrıca bir məqalə həsr etmişdi. Azərbaycanlı publisist Şeyx Cəmaləddin Əfqaninin dünyagörüşünü, əqli qabiliyyətini, fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir, onun fəlsəfə və tarix sahəsində hətta E.Renan kimi tanınmış Avropa alimlərini heyrətə gətirdiyini yazırdı. Renanın Əfqani haqqındakı fikirləri də Şahtaxtlının məqaləsində sitat kimi istifadə olunmuşdu:

  Bu adamla (Cəmaləddin nəzərdə tutulur) söhbət edərkən mən düşündüm ki, əsərlərini uzun müddət böyük bir məhəbbətlə öyrəndiyim Fərabi, İbn Sina kimi filosoflar yenidən həyata qayıdıblar. Cəmaləddini görəndə mən müsəlman Şərqində fəlsəfi əqlin intibahına bir daha inanıram.  

Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə Cəmaləddin Əfqaninin yaşadığı Əfqanıstan islamın öz ilkinliyini, "saflığını" qoruyub saxladığı, heç bir islahata uğramadığı azsaylı ölkələrdən idi. Əfqaninin islamı modernləşdirmək istəkləri, bu yöndəki fəaliyyəti M.Şahtaxtlı tərəfindən yüksək qiymətləndirilsə də, ancaq Azərbaycanlı publisist panislamizmi qəbul etmir, tənqid edirdi. M.Şahtaxtlının maarifçilik ideyaları içərisində xalqın mədəniyyətinin təməl daşı olan əlifba, təkmilləşdirilmiş milli yazı sistemi uğrundakı mübarizəsi xüsusi yer tutur. Düzdür, onun bu ideyası dövrün bəzi ziyalıları, xüsusən İsmayıl bəy Qaspralı, Ömər Faiq Nemanzadənin tənqidlərinə tuş gəlirdi. M.Şahtaxtlı Türkiyənin ictimai-siyasi həyatına daha yaxından bələd olduğu üçün bir neçə əsərini də bu ölkənin həyatına həsr etmişdir. Onun 1901-ci ildə Fransada çap etdirdiyi "Türkiyəni necə xilas etməli" fəlsəfi traktatı yalnız öz dövrü üçün deyil, bu gün və sabah üçün də dəyər kəsb edir. Osmanlı imperatorluğunun tənəzzülü və yeni Türkiyənin yaradılması ideyası bu əsərin ana xəttidir. Müəllif Osmanlı İmperatorluğunun tənəzzül səbəbinin köklərini Sultan Süleymanın məmləkətin müxtəlif yerləri ndə yaşayan, öz əyalətini mülki və hərbi qüvvələrini tam əldə saxlayan bütün şahzadələri saraya yığmasında və beləliklə onların idarəçilik təcrübəsinin məhv edilməsində görür. Gələcək hökmdar, şahzadə əyaləti tərk edir, sarayda yaşamaqla məmləkətin işlərindən xəbərsiz olur və tamamilə idarəçilikdən uzaqlaşır. Müəllif böyük təəssüf hissiylə yazırdı:

  Budur, üç əsrdir ki, heç bir sultan, heç bir imperiya şahzadəsi dəniz limanlarına, hətta Türkiyənin ən əhəmiyyətli limanlarına belə baş çəkməmişlər. Aydındır ki, donanmanın rəhbərliyindən, danışmağa belə dəyməz. Heç bir sultan nə ciddi bir milli, siyasi, dini, hərbi və ictimai qüvvəyə, nə də lazımi bilik və təcrübəyə malik deyildir.  

İmperatorluğun həmin dövr üçün ağır vəziyyəti yalnız bunlarla bitmir. Ən dəhşətlisi odur ki, hakimiyyət sahibi olan Sultan Əbdülhəmid məmləkətin bütün tarixi şəxsiyyətlərini, düşünən beyinlərini məhv edirdi. M.Şahtaxtlı bu fəlsəfi traktatda Türkiyəni xilas etməyin yolları və üsullarını da göstərir. Beləliklə o, Türkiyə modelini düşüncəsinə uyğun şəkildə qurur və yazırdı:

  Əgər Türkiyə öz mövcudluğunu qoruyub-saxlamaq istəyirsə, o elə bir hökumət təşkil etməlidir ki, həmin hökumət nəinki namuslu olub milli marağın qayğısına qalmalıdır, həm də savadlı olmalı, ölkədə ictimai-siyasi inkişafı təmin etmək üçün böyük enerjiyə sahib olmalıdır. Bunlarsız milli istiqlaliyyəti qoruyub saxlamaq qeyri-mümkündür.Bu, Türkiyənin Avropalaşmasıdır. Müəllif həmin prinsipin qaçılmazlığını, labüdlüyünü şərh edərək yazırdı: "Həqiqətən, milli istiqlaliyyətin yükü bizim dövrümüzdə elə ağırlaşıb ki, onu Avropa mədəniyyətinin köməyi olmadan daşımaq mümkün deyil.  

M.Şahtaxtlı M.F.Axundovdan başlayan maarifçilik hərəkatının davamçısı olaraq milli düşüncə, yeni məktəb, yeni əlifba və mətbuatın yaradılmasında əzmlə çalışırdı. Şübhəsiz, M.Şahtaxtlı bütün bunları Zaqafqaziya müsəlmanlarının necə adlandırılmasından başlayırdı və milli düşüncəyə yeni əhval-ruhiyyə gətirirdi. O, bu xüsusda "Kaspi" qəzetinin 1891-ci il 93-cü sayında yazırdı: "Son vaxtlar Zaqafqaziya müsəlmanlarına onların dinlərinə görə yox, xalqlarına görə ad verməyə çalışaraq, Zaqafqaziya islam əhlini Qafqazda rus dilində tatar adlandırmağa başlamışlar. Amma bu yeniliyi heç cür uğurlu hesab etmək olmaz. Ona görə də Zaqafqaziya müsəlmanlarını azərbaycanlı, Zaqafqaziya türk dilini isə tatar dili əvəzinə Azərbaycan dili adlandırmaq məqsədəuyğun olardı". M.Şahtaxtlının "Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandırmalı?" məqaləsini azərbaycanşünaslığın ilk bünövrələrindən hesab etmək olar.

İstinadlar

  1. [1]
  2. Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. — səh. 279.
  3. . Zeynalzadə Ağarəfi. Azərbaycan mətbuatı və çar senzurası. (1850–1905). Bakı,."Elm", 2006.
  4. Talıbzadə Kamal. Ədəbi irs və varislər. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Bakı. 1974.
  5. Hüseynov Şirməmməd. Mətbu irsimizdən səhifələr. Bakı. "Çənlibel", 2007.
  6. Məmməd Məmmədov. İdeal qardaşları. Bakı, "Azəməşr". 1967.
  7. Mirzəbala Məhəmmədzadə. Azərbaycan türk mətbuatı (Ərəb əlifbasından çevirmə, tərtib, ön soz, qeydlər və lüğət Alxan Bayramoğlunundur). Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2004.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Kəlbizadə E., Hacıyev İ. Naxçıvanlı diplomatlar. Naxçıvan:Əcəmi, 2017, 128 s.[ölü keçid]
  • Yafəz Əkrəmoğlu (2011-04-11). "«Yeni tarix»dən adı silinən şəxsiyyət - M. Şahtaxtinski" (azərb.). azadliq.org. İstifadə tarixi: 2014-10-20.

Avqust 23, 2021
məhəmməd, ağa, şahtaxtinski, məhəmməd, ağa, məhəmmədtağı, sultan, oğlu, şahtaxtılı, 1846, 1931, publisist, professor, azərb, məhəmməd, ağa, məhəmmədtağı, sultan, oğlu, şahtaxtılı, rusiya, dövlət, dumasının, deputatışəxsi, məlumatlartəhsili, peterburq, universi. Mehemmed aga Mehemmedtagi sultan oglu Sahtaxtili 1846 1931 publisist professor Mehemmed aga Sahtaxtinskiazerb Mehemmed aga Mehemmedtagi sultan oglu Sahtaxtili Rusiya II Dovlet Dumasinin deputatiSexsi melumatlarTehsili Peterburq Universiteti Leypsiq Universiteti Almaniya 1869 1 Dogum tarixi 1846Dogum yeri Sahtaxti Naxcivan qezasi Irevan quberniyasi Qafqaz canisinliyi Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 12 dekabr 1931Vefat yeri Baki Mundericat 1 Heyati 2 Publisistikasi 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerHeyati RedakteMehemmed aga Mehemmedtagi sultan oglu 1846 ci ilde Sahtaxtida anadan olub 1860 ci ilde Naxcivan seher qeza ibtidai mektebini bitirerek 14 yasinda iken Tiflis klassik gimnaziyasinda tehsilini davam etdirib O 1871 ci ilde Almaniyanin Leypsiq universitetinin Tarix Felsefe ve Huquq fakultesinde ali tehsil alib 1873 1875 ci illerde Parisde yasadiqdan sonra Tiflise qayidib 1879 cu ilde Tekmillesdirilmis muselman elifbasi layihesini hazirlayib nesr etdirib M Sahtaxtli 1894 cu ilde Azerbaycan dilinde nesr etmek istediyi qezet ve yaratmaq istediyi metbeenin avadanliqlarini almaq ucun Naxcivana gelir ve ata mulkunun bir hissesini 18 min manata satir 1899 1902 ci illlerde Fransanin Sorbon Universitetinde Ali Tecrubi Tehsil mektebinde tehsil alir Bu dovrde Tiflise qayidan gorkemli ictimai siyasi xadim publisist sexsi metbeesini qurur 1903 1905 ci illerde orada Serqi rus qezetini nesr etdirir 2 1906 ci ilde ise hemin metbeeni Celil Memmedquluzadeye bagislayir 1907 ci ilde Irevan quberniyasindan Dovlet Dumasina millet vekili secilir 1909 1912 ci illerde Rusiya Imperiyasinin Turkiyedeki sefirliyinde tercumeci jurnalist olan M Sahtaxtli sonraki dovrde Baki Dovlet Universitetinde serqsunas kimi calisir Bu sahedeki fealiyyetine gore universitetin Elmi Surasi terefinden ona Professor elmi adi verilir O BDU nun ilk azerbaycanli professoru idi M Sahtaxtli 12 dekabr 1931 ci ilde Baki seherinde vefat edib Publisistikasi RedakteMehemmed Sahtaxtli dovrunun taninan ictimai xadimi filosofu olmaqla yanasi istedadli jurnalist kimi taninirdi Onun publisistik yaradiciligi XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde bas veren ictimai siyasi prosesleri zemanenin butun agrili meselelerini ozunde ehtiva edir O jurnalistlik fealiyyetine Moskovskye vedomosti qezetinde baslayib Umumiyyetle Mehemmed Sahtaxtlinin dunyagorusu serq ve qerb arasinda yasanan medeni texniki inqilabi ziddiyyetler fonunda formalasmisdi Onun formalasdigi muhitden behs ederken islam dini ile bagli meseleleri de yaddan cixarmaq olmaz en azindan ona gore ki Sahtaxtli islam tarixini felsefesini cox gozel bilirdi Azerbaycan sovet doneminin metbu arasdiricilari M Sahtaxtlinin dunyagorusundeki ziddiyyetli meqamlari onun islam dinine bagliligi ile elaqelendirirdiler 3 M Sahtaxtli islami tek dini inanc kimi deyil sosial psixoloji yasanti ve felsefi dunyagorus kimi deyerlendirirdi M Sahtaxtlinin sosial mezmunlu eserleri icerisinde gorkemli Iran maarifcisi publisist ve dovlet xadimi Mirze Melkum xana 1833 1908 hesr olunmus bes meqalesini xususile ferqlendirmek lazimdir Bu silsile yazilarda maraqli taleyi olan zemanesinin qabaqcil adamlarindan biri kimi taninan ziyali ve vetendas movqeyi ile secilen M F Axundovla uzun iller dostluq elaqeleri saxlayan diplomat Mirze Melkum xanin mufessel tercumeyi hali verilmisdi Mirze Melkum xan XIX esrin sonlari XX esrin evvellerinde Iran heyatinin yenilesmesi avropalasmasi ugrunda mubarize aparan gorkemli maarifci ve dovlet xadimi idi Iran cemiyyetinin heyatinda mutereqqi deyisikliklere nail olmaq Mirze Melkum xanin en boyuk arzularindan biri idi Inkisaf etmis olkelerin komeyi olmadan bu cur inkisafa hec cure nail olmagin mumkunsuzluyunu o oz eserlerinde yazir ve Iran genclerinin kutlevi suretde xarici olkelerde ali tehsil almaga gondermek ideyasini ireli sururdu M Sahtaxtli Mirze Melkum xani ziyali fars adlandiraraq onun tereqqi ve medeniyyet ugrunda mubarizesine destek verirdi 4 M Sahtaxtli uzun muddet islamin teriqet mezheb ayriligina qarsi cixis ederek ilkin islam ideyasinin terefdari olaraq qalmisdi O islamin safligi tereqqisi ugrunda boyuk bir herekatin basinda dayanan Seyx Cemaleddin Efqaniye onun dunyagorusune fealiyyetine ayrica bir meqale hesr etmisdi Azerbaycanli publisist Seyx Cemaleddin Efqaninin dunyagorusunu eqli qabiliyyetini fealiyyetini yuksek qiymetlendirir onun felsefe ve tarix sahesinde hetta E Renan kimi taninmis Avropa alimlerini heyrete getirdiyini yazirdi Renanin Efqani haqqindaki fikirleri de Sahtaxtlinin meqalesinde sitat kimi istifade olunmusdu 5 Bu adamla Cemaleddin nezerde tutulur sohbet ederken men dusundum ki eserlerini uzun muddet boyuk bir mehebbetle oyrendiyim Ferabi Ibn Sina kimi filosoflar yeniden heyata qayidiblar Cemaleddini gorende men muselman Serqinde felsefi eqlin intibahina bir daha inaniram Qeyd etmek lazimdir ki hemin dovrde Cemaleddin Efqaninin yasadigi Efqanistan islamin oz ilkinliyini safligini qoruyub saxladigi hec bir islahata ugramadigi azsayli olkelerden idi Efqaninin islami modernlesdirmek istekleri bu yondeki fealiyyeti M Sahtaxtli terefinden yuksek qiymetlendirilse de ancaq Azerbaycanli publisist panislamizmi qebul etmir tenqid edirdi M Sahtaxtlinin maarifcilik ideyalari icerisinde xalqin medeniyyetinin temel dasi olan elifba tekmillesdirilmis milli yazi sistemi ugrundaki mubarizesi xususi yer tutur Duzdur onun bu ideyasi dovrun bezi ziyalilari xususen Ismayil bey Qasprali Omer Faiq Nemanzadenin tenqidlerine tus gelirdi M Sahtaxtli Turkiyenin ictimai siyasi heyatina daha yaxindan beled oldugu ucun bir nece eserini de bu olkenin heyatina hesr etmisdir Onun 1901 ci ilde Fransada cap etdirdiyi Turkiyeni nece xilas etmeli felsefi traktati yalniz oz dovru ucun deyil bu gun ve sabah ucun de deyer kesb edir Osmanli imperatorlugunun tenezzulu ve yeni Turkiyenin yaradilmasi ideyasi bu eserin ana xettidir Muellif Osmanli Imperatorlugunun tenezzul sebebinin koklerini Sultan Suleymanin memleketin muxtelif yerleri 6 nde yasayan oz eyaletini mulki ve herbi quvvelerini tam elde saxlayan butun sahzadeleri saraya yigmasinda ve belelikle onlarin idarecilik tecrubesinin mehv edilmesinde gorur Gelecek hokmdar sahzade eyaleti terk edir sarayda yasamaqla memleketin islerinden xebersiz olur ve tamamile idarecilikden uzaqlasir Muellif boyuk teessuf hissiyle yazirdi Budur uc esrdir ki hec bir sultan hec bir imperiya sahzadesi deniz limanlarina hetta Turkiyenin en ehemiyyetli limanlarina bele bas cekmemisler Aydindir ki donanmanin rehberliyinden danismaga bele deymez Hec bir sultan ne ciddi bir milli siyasi dini herbi ve ictimai quvveye ne de lazimi bilik ve tecrubeye malik deyildir Imperatorlugun hemin dovr ucun agir veziyyeti yalniz bunlarla bitmir En dehsetlisi odur ki hakimiyyet sahibi olan Sultan Ebdulhemid memleketin butun tarixi sexsiyyetlerini dusunen beyinlerini mehv edirdi M Sahtaxtli bu felsefi traktatda Turkiyeni xilas etmeyin yollari ve usullarini da gosterir Belelikle o Turkiye modelini dusuncesine uygun sekilde qurur ve yazirdi Eger Turkiye oz movcudlugunu qoruyub saxlamaq isteyirse o ele bir hokumet teskil etmelidir ki hemin hokumet neinki namuslu olub milli maragin qaygisina qalmalidir hem de savadli olmali olkede ictimai siyasi inkisafi temin etmek ucun boyuk enerjiye sahib olmalidir Bunlarsiz milli istiqlaliyyeti qoruyub saxlamaq qeyri mumkundur Bu Turkiyenin Avropalasmasidir Muellif hemin prinsipin qacilmazligini labudluyunu serh ederek yazirdi Heqiqeten milli istiqlaliyyetin yuku bizim dovrumuzde ele agirlasib ki onu Avropa medeniyyetinin komeyi olmadan dasimaq mumkun deyil 7 M Sahtaxtli M F Axundovdan baslayan maarifcilik herekatinin davamcisi olaraq milli dusunce yeni mekteb yeni elifba ve metbuatin yaradilmasinda ezmle calisirdi Subhesiz M Sahtaxtli butun bunlari Zaqafqaziya muselmanlarinin nece adlandirilmasindan baslayirdi ve milli dusunceye yeni ehval ruhiyye getirirdi O bu xususda Kaspi qezetinin 1891 ci il 93 cu sayinda yazirdi Son vaxtlar Zaqafqaziya muselmanlarina onlarin dinlerine gore yox xalqlarina gore ad vermeye calisaraq Zaqafqaziya islam ehlini Qafqazda rus dilinde tatar adlandirmaga baslamislar Amma bu yeniliyi hec cur ugurlu hesab etmek olmaz Ona gore de Zaqafqaziya muselmanlarini azerbaycanli Zaqafqaziya turk dilini ise tatar dili evezine Azerbaycan dili adlandirmaq meqsedeuygun olardi M Sahtaxtlinin Zaqafqaziya muselmanlarini nece adlandirmali meqalesini azerbaycansunasligin ilk bunovrelerinden hesab etmek olar Istinadlar Redakte 1 Huseyn Ehmedov Azerbaycan mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Elm ve tehsil 2014 seh 279 Zeynalzade Agarefi Azerbaycan metbuati ve car senzurasi 1850 1905 Baki Elm 2006 Talibzade Kamal Edebi irs ve varisler Azerbaycan Dovlet Nesriyyati Baki 1974 Huseynov Sirmemmed Metbu irsimizden sehifeler Baki Cenlibel 2007 Memmed Memmedov Ideal qardaslari Baki Azemesr 1967 Mirzebala Mehemmedzade Azerbaycan turk metbuati Ereb elifbasindan cevirme tertib on soz qeydler ve luget Alxan Bayramoglunundur Baki Universiteti Nesriyyati 2004 Hemcinin bax RedakteSahtaxtinskilerXarici kecidler RedakteKelbizade E Haciyev I Naxcivanli diplomatlar Naxcivan Ecemi 2017 128 s olu kecid Yafez Ekremoglu 2011 04 11 Yeni tarix den adi silinen sexsiyyet M Sahtaxtinski azerb azadliq org Istifade tarixi 2014 10 20 Menbe https az wikipedia org w index php title Mehemmed aga Sahtaxtinski amp oldid 6101785, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.