fbpx
Wikipedia

Gülüstani-İrəm

Avqust 03, 2021

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz.
Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.
Bu məqalə sonuncu dəfə 2 ay əvvəl Sahib1609 tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Gülüstani-İrəm — Abbasqulu ağa Bakıxanovun Şirvan və Dağıstanda yaşayan tayfa və xalqların tarixinə həsr etdiyi əsəri. «Gülüstani-İrəm»ə qədər Azərbaycan tarixinə aid yazılmış ümumi bir tarix əsərinə təsadüf edilmir. A.Bakıxanov bu sahədə birinci olaraq Azərbaycan tarixinə aid olan materialları toplamış, onları müəyyən bir sistemə salmış və təsviri yolla «Gülüstani-İrəm» əsərini yazmışdır. A. Bakıxanov «Gülüstani - İrəm» əsərini yazarkən təqribən yüzdən artıq mənbədən istifadə etmişdir. Bu mənbələr içərisində Herodot, Strabon, Tatsit, Plutarx, Moisey Xorenski, Təbəri, Məsudi, İbn Hövqəl, İbnələsir, Yaqut Həməvi, Əbülfida, Həmdullah Qəzvini, Mirxond, Xandəmir, Şərəfəddin Yəzdi, Məhəmməd Pəfi Şirvani, Katib Cələbi, Qolikov, Karamzin, Ustryalov və s. bu kimi məşhur yunan, Roma, rus, erməni, Azərbaycan, ərəb və fars müəlliflərinin əsərləri vardır.

Gülüstani-İrəm
fars. گلستان ارم

"Gülüstani-İrəm" əsərinin əlyazmasından bir fraqment
Janr elmi
Müəllif Abbasqulu ağa Bakıxanov
Orijinal dili fars
Yazılma ili 1841
Tərcümə Azərbaycan və rus dillərinə

Abbasqulu Bakıxanov farsca yazdığı «Gülüstani-İrəm» əsərini rus dilinə də tərcümə etmişdir. Bu tərcümənin bəzi hissələri birinci dəfə 1846 və 1848-ci illərdə Tiflisdə «Qafqaz» qəzetində çap olunmuşdur.

Mənbələri

A. Bakıxanov «Gülüstani - İrəm» əsərini yazarkən təqribən yüzdən artıq mənbədən istifadə etmişdir. Bu məxəzlər içərisində Herodot, Strabon, Tasit Kornelli, Plutarx, Movses Xorenli, Təbəri, Məsudi, İbn-Hövqəl, İbn əl-Əsir, Yaqut Həməvi, Əbülfida, Həmdullah Qəzvini, Mirxond, Xondəmir, Şərəfəddin Yəzdi, Məhəmməd Pəfi Şirvani, Katib Cələbi, Qolikov, Karamzin, Ustryalov və s. bu kimi məşhur yunan, Roma, rus, erməni, Azərbaycan, ərəb və fars müəlliflərinin əsərləri vardır.

A. Bakıxanov yalnız bu mənbələrlə kifayətlənməmiş, dövrünün tələbinə görə arxeologiya, epiqrafika, numizmatika, maddi mədəniyyət abidələri, xalq arasında yayılmış rəvayət və əfsanələrdən də istifadə etmişdir. Onun tətbiq etdiyi bu üsul Azərbaycan xalqının zəngin tarixini göstərməkdə birinci addım olmuşdur.

«Gülüstani-İrəm»in mətnindən anlaşılır ki, A. Bakıxanov yuxarıda adları çəkilən məhbələrdən başqa qədim, orta və yeni dövrlərə aid daha bir çox məxəzlərdən geniş surətdə istifadə etmişdir. Lakin bu məxəzlərdən bəzisi bizə məlum deyildir. Buna görə, «Gülüstani-İrəm »in bizə gəlib çatmayan bu mənbələrə əsasən yazılmış müəyyən hissələri indi əsas məxəz şəklini almış olur.


Məzmunu

«Gülüstani-İrəm» əsərində A. Bakıxanov Azərbaycan xalqının, xüsusilə Şirvan və Dağıstanda yaşayan tayfa və xalqların tarixini qədim dövrlərdən başlayaraq 1813-cü il «Gülüstan müahidəsi»nə qədər təsvir edir. Bu əsər, əsas etibarilə, müqəddəmə, beş fəsil və nəticədən ibarətdir.

Abbasqulu ağa Bakıxanov 1841-ci ildə farsca yazdığı bu əsəri ilə Azərbaycan tarixşünaslığının əsasını qoymuşdur.

Bu əsəri də Abbasqulu ağa Bakıxanov müqəddimə ilə başlayır. Müəllif yığcam, lakin dolğun məzmunlu bu müqəddimədə tarix elminə qısa bir tərif verir, onu cəmiyyət və xalq üçün ən faydalı elmlərdən sayır. Tarixə müasir elmin tələbləri nöqteyi-nəzəri ilə yanaşan müəllif bəşəriyyətin keçmiş həyatını təcrübə adlandırır. Hal-hazırdakı və gələcək həyatı yaxşı qurmaq üçün, bu təcrübədən istifadə etməyi lazım bilir.

“Gülüstani-İrəm”in müqəddiməsində Azərbaycanın və Dağıstanın qısa coğrafi təsviri, qədim yunan, erməni, ərəb və rus mənbələrinə istinad edilərək bu ölkələrin xalqlarının mənşəyi, dili və dinləri haqqında maraqlı məlumat verilir. Azərbaycan və Dağıstan xalqlarını tarixini Abbasqulu ağa Bakıxanov bu xalqların öz daxili həyatlarına və tarixin ümumi inkişafına görə deyil, mühüm tarixi hadisələrə görə 5 dövrə ayırmış və buna əsasən də əsərini 5 fəslə bölmüşdür:

  • İslam dövlətinin zühurundan ərəb qoşunlarının gəlməsinə qədər Şirvan və Dağıstan ölkələrində baş verən qədim hadisələr.
  • Ərəb qoşunlarının Azərbaycana gəlməsindən başlayaraq monqolların istilasına qədər.
  • Monqol istilasından Səfəvilərin zühuruna qədər. Şirvanşahlar sülaləsi və onların səltənətinə aid hadisələr.
  • Səfəvilər dövlətinin zühurundan Nadir şahın vəfatına qədər.
  • Nadir şahın vəfatından “Gülüstan” adlı yerdə Rusiya və İran dövlətləri arasında bağlanan sülh müahidəsinə qədər.

Əsərin quruluşu

Əsərin birinci fəslində “Tarixi-Təbəri”, “Tarixi-güzidə”, “Nizamüt-təvarix”, “Kitabi-məsalikül-məmalik”, “Xəritətül-əcaib” kimi qədim Şərq mənbələrinə istinadən Nuhun tufanı, onun övladları, Yasəf, Ham və Sam nəsilləri, Yəcuc və Məcuc, skiflər, massagetlər, xəzərlər, Sasani hökmdarlarının Azərbaycandakı hakimiyyəti və s. haqqında yarımelmi, yarıməfsanəvi məlumat verilir. Bu fəsil müqəddiməyə və əsərin sonrakı fəsillərinə nisbətən zəif işləmişdir.

Əsərin ikinci fəsli Azərbaycan və Dağıstan ölkələrinin ərəb işğalçıları tərəfindən istila olunması, ümumiyyətlə, ərəblərin bu ölkələrdəki hakimiyyəti dövrünün tarixinə həsr olunmuşdur. Həmin fəsildə ərəb xəlifələrinin buraya göndərdiyi hakimlər, ərəblərin xəzərlərlə vuruşmaları, xarici işğalçıların istilasına qarşı Babəkin mübarizəsi, onun Bağdadda əziyyətlə öldürülməsi və s. haqqında məlumat vardır. Lakin məşhur Babək üsyanı haqqında verilən məlumat həm müxtəsər, həm də çox ruhsuz və sönükdür. Bu məlumat uzun illər ərəb işğalçılarına qarşı qarşı amasızcasına vuruşan və ərəb xəlifəsinin əmri ilə zülm və işgəncələrlə öldürülən bu cəsur xalq qəhrəmanının fəaliyyəti tarixini qətiyyən işıqlandıra bilmir. Bunun səbəbi müəllifin tarixi hadisələrə xalq azadlıq hərəkatı nöqteyi-nəzərindən yanaşa bilməməsidir.

Abbasqulu ağa Bakıxanov “Gülüstani-İrəm”də məşhur Azərbaycan coğrafiyaşünası Zeynalabdın Şirvaninin “Riyazüs-səyahə” əsərinə əsaslanaraq, Azərbaycan sözünü Babəkin adı ilə əlaqələndirir.

Üçüncü fəsil hülakülərin və teymurilərin hakimiyyəti dövrünü işıqlandırır və Şirvanşahların səltənət və nəsibinə dair tarixi məlumat verir. Bu fəsildə Ağqoyunlular və Qaraqoyunluların mənşəyi və məşhur alim Xacə Nəsirəddin Tusi haqqında da məlumat vardır.

Əsərin ən böyük bir hissəsini təşkil edən dördüncü fəsil Səfəvi padşahlarının və onların süqutundan sonra İran taxtına oturan Nadir şah Əfşarın hakimiyyəti tarixinə həsr olunur.

“Fütuhati-Əmini”, “Tarixi-aləm-arayi-Abbasi”, qolikovun “Böyük Pyotrun fəaliyyəti”, Ustryalovun “I Pyotrun səltənət tarixi” və s. rus, fars və osmanlı mənbələrindən istifadə edilərək, fəsildə I Şah İsmayıl, I Şah Abbas və Nadir şahın hərbi səfərləri, Rusiya və Türkiyə qoşunlarının Dağıstan və Azərbaycan ölkələrinə hücumları, Sultan Səlim Yavuzun qoşunları ilə I Şah İsmayılın qoşunları arasında Təbrizin yaxınlığında gedən məşhur “Çaldıran” döyüşü, bəhs olunan dövrdə yerli əmir və hakimlərin fəaliyyəti haqqında zəngin məlumat toplanılmışdır.

“Gülüstani-İrəm”in beşinci və son fəsli Nadir şahın ölümündən (1747) ta 1813-cü ildə Rusiya və İran dövlətləri arasında bağlanan “Gülüstan” sülh müqaviləsinə qədər 60 ildən artıq bir dövrü əhatə edir. Beşinci fəsil “Gülüstani-İrəm”in ən orijinal hissəsidir. Xanlıqlar dövrünün işıqlandırılması nöqtəyi-nəzərindən beşinci fəslin böyük elmi əhəmiyyəti vardır. “Gülüstani-İrəm” “Nəticə” adı ilə gedən sonluqla bitir. Lakin bu “Nəticə” əsərdə verilən məlumatın yekunu və ya xülasəsindən ibarət deyildir. Bu əsərdə sadəcə bir əlavədir. əlavədə Azərbaycanın məşhur alimi, yazıçı və şairləri haqqında qısa məlumat verilir.

Azərbaycan və rus dillərində nəşr edilmiş bu əsər sonrakı dövrdə yaşayan tarixçilərimizin stolüstü kitablarından olub, əsasən islamın meydana gəlməsindən tutmuş 1813-cü ildə Rusiya ilə İran arasında bağlanan sülh müahidənaməsinə qədərki dövrdə xalqımızın tarixini tədqiq və təhlil etmək işində mühüm mənbələrdən biridir.

Mənbə

  • Azerilobbi.com [1]
  • Azərbaycan tarixi S.Əliyarlının redaktəsi ilə. Bakı, 2009. 861 səh.
  • Azərbaycan tarixi VII cilddə – IV cild. Bakı,2007. səh 504.
  • F.Qasımzadə – XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı, 1974. 486 səh.
  • "Бакиханов, Аббас Кули Ага". Восточная литература. 2011-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 февраля 2011.
  • Аббас-Кули-ага Бакиханов. Гюлистан-и Ирам. Баку. 1991 "От редактора". 2012-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02. "Предисловие". 2012-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02. "Введение". 2012-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-02. {{cite web|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext1.htm%7Ctitle=Период

İstinadlar

  1. ↑ A.Bakıxanov. Gülüstani-İrəm. Bakı-2010
  2. Bakıxanov A. Seçilmiş əsərləri. Bakı:Yazıçı, 1984. 475 s. s.6

Xarici keçidlər

  • A.A.Bakıxanov – Gülüstani-İrəm(5-ci hissə)
  • [2]

Avqust 03, 2021
gülüstani, irəm, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə,. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 2 ay evvel Sahib1609 terefinden redakte olunub Yenile Gulustani Irem Abbasqulu aga Bakixanovun Sirvan ve Dagistanda yasayan tayfa ve xalqlarin tarixine hesr etdiyi eseri Gulustani Irem e qeder Azerbaycan tarixine aid yazilmis umumi bir tarix eserine tesaduf edilmir 1 A Bakixanov bu sahede birinci olaraq Azerbaycan tarixine aid olan materiallari toplamis onlari mueyyen bir sisteme salmis ve tesviri yolla Gulustani Irem eserini yazmisdir A Bakixanov Gulustani Irem eserini yazarken teqriben yuzden artiq menbeden istifade etmisdir Bu menbeler icerisinde Herodot Strabon Tatsit Plutarx Moisey Xorenski Teberi Mesudi Ibn Hovqel Ibnelesir Yaqut Hemevi Ebulfida Hemdullah Qezvini Mirxond Xandemir Serefeddin Yezdi Mehemmed Pefi Sirvani Katib Celebi Qolikov Karamzin Ustryalov ve s bu kimi meshur yunan Roma rus ermeni Azerbaycan ereb ve fars muelliflerinin eserleri vardir 1 Gulustani Iremfars گلستان ارم Gulustani Irem eserinin elyazmasindan bir fraqmentJanr elmiMuellif Abbasqulu aga BakixanovOrijinal dili farsYazilma ili 1841Tercume Azerbaycan ve rus dillerineAbbasqulu Bakixanov farsca yazdigi Gulustani Irem eserini rus diline de tercume etmisdir 1 Bu tercumenin bezi hisseleri birinci defe 1846 ve 1848 ci illerde Tiflisde Qafqaz qezetinde cap olunmusdur 1 Mundericat 1 Menbeleri 2 Mezmunu 3 Eserin qurulusu 4 Menbe 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerMenbeleri RedakteA Bakixanov Gulustani Irem eserini yazarken teqriben yuzden artiq menbeden istifade etmisdir Bu mexezler icerisinde Herodot Strabon Tasit Kornelli Plutarx Movses Xorenli Teberi Mesudi Ibn Hovqel Ibn el Esir Yaqut Hemevi Ebulfida Hemdullah Qezvini Mirxond Xondemir Serefeddin Yezdi Mehemmed Pefi Sirvani Katib Celebi Qolikov Karamzin Ustryalov ve s bu kimi meshur yunan Roma rus ermeni Azerbaycan ereb ve fars muelliflerinin eserleri vardir A Bakixanov yalniz bu menbelerle kifayetlenmemis dovrunun telebine gore arxeologiya epiqrafika numizmatika maddi medeniyyet abideleri xalq arasinda yayilmis revayet ve efsanelerden de istifade etmisdir Onun tetbiq etdiyi bu usul Azerbaycan xalqinin zengin tarixini gostermekde birinci addim olmusdur Gulustani Irem in metninden anlasilir ki A Bakixanov yuxarida adlari cekilen mehbelerden basqa qedim orta ve yeni dovrlere aid daha bir cox mexezlerden genis suretde istifade etmisdir Lakin bu mexezlerden bezisi bize melum deyildir Buna gore Gulustani Irem in bize gelib catmayan bu menbelere esasen yazilmis mueyyen hisseleri indi esas mexez seklini almis olur Mezmunu Redakte Gulustani Irem eserinde A Bakixanov Azerbaycan xalqinin xususile Sirvan ve Dagistanda yasayan tayfa ve xalqlarin tarixini qedim dovrlerden baslayaraq 1813 cu il Gulustan muahidesi ne qeder tesvir edir Bu eser esas etibarile muqeddeme bes fesil ve neticeden ibaretdir Abbasqulu aga Bakixanov 1841 ci ilde farsca yazdigi bu eseri ile Azerbaycan tarixsunasliginin esasini qoymusdur 2 Bu eseri de Abbasqulu aga Bakixanov muqeddime ile baslayir Muellif yigcam lakin dolgun mezmunlu bu muqeddimede tarix elmine qisa bir terif verir onu cemiyyet ve xalq ucun en faydali elmlerden sayir Tarixe muasir elmin telebleri noqteyi nezeri ile yanasan muellif beseriyyetin kecmis heyatini tecrube adlandirir Hal hazirdaki ve gelecek heyati yaxsi qurmaq ucun bu tecrubeden istifade etmeyi lazim bilir Gulustani Irem in muqeddimesinde Azerbaycanin ve Dagistanin qisa cografi tesviri qedim yunan ermeni ereb ve rus menbelerine istinad edilerek bu olkelerin xalqlarinin menseyi dili ve dinleri haqqinda maraqli melumat verilir Azerbaycan ve Dagistan xalqlarini tarixini Abbasqulu aga Bakixanov bu xalqlarin oz daxili heyatlarina ve tarixin umumi inkisafina gore deyil muhum tarixi hadiselere gore 5 dovre ayirmis ve buna esasen de eserini 5 fesle bolmusdur Islam dovletinin zuhurundan ereb qosunlarinin gelmesine qeder Sirvan ve Dagistan olkelerinde bas veren qedim hadiseler Ereb qosunlarinin Azerbaycana gelmesinden baslayaraq monqollarin istilasina qeder Monqol istilasindan Sefevilerin zuhuruna qeder Sirvansahlar sulalesi ve onlarin seltenetine aid hadiseler Sefeviler dovletinin zuhurundan Nadir sahin vefatina qeder Nadir sahin vefatindan Gulustan adli yerde Rusiya ve Iran dovletleri arasinda baglanan sulh muahidesine qeder Eserin qurulusu RedakteEserin birinci feslinde Tarixi Teberi Tarixi guzide Nizamut tevarix Kitabi mesalikul memalik Xeritetul ecaib kimi qedim Serq menbelerine istinaden Nuhun tufani onun ovladlari Yasef Ham ve Sam nesilleri Yecuc ve Mecuc skifler massagetler xezerler Sasani hokmdarlarinin Azerbaycandaki hakimiyyeti ve s haqqinda yarimelmi yarimefsanevi melumat verilir Bu fesil muqeddimeye ve eserin sonraki fesillerine nisbeten zeif islemisdir Eserin ikinci fesli Azerbaycan ve Dagistan olkelerinin ereb isgalcilari terefinden istila olunmasi umumiyyetle ereblerin bu olkelerdeki hakimiyyeti dovrunun tarixine hesr olunmusdur Hemin fesilde ereb xelifelerinin buraya gonderdiyi hakimler ereblerin xezerlerle vurusmalari xarici isgalcilarin istilasina qarsi Babekin mubarizesi onun Bagdadda eziyyetle oldurulmesi ve s haqqinda melumat vardir Lakin meshur Babek usyani haqqinda verilen melumat hem muxteser hem de cox ruhsuz ve sonukdur Bu melumat uzun iller ereb isgalcilarina qarsi qarsi amasizcasina vurusan ve ereb xelifesinin emri ile zulm ve isgencelerle oldurulen bu cesur xalq qehremaninin fealiyyeti tarixini qetiyyen isiqlandira bilmir Bunun sebebi muellifin tarixi hadiselere xalq azadliq herekati noqteyi nezerinden yanasa bilmemesidir Abbasqulu aga Bakixanov Gulustani Irem de meshur Azerbaycan cografiyasunasi Zeynalabdin Sirvaninin Riyazus seyahe eserine esaslanaraq Azerbaycan sozunu Babekin adi ile elaqelendirir Ucuncu fesil hulakulerin ve teymurilerin hakimiyyeti dovrunu isiqlandirir ve Sirvansahlarin seltenet ve nesibine dair tarixi melumat verir Bu fesilde Agqoyunlular ve Qaraqoyunlularin menseyi ve meshur alim Xace Nesireddin Tusi haqqinda da melumat vardir Eserin en boyuk bir hissesini teskil eden dorduncu fesil Sefevi padsahlarinin ve onlarin suqutundan sonra Iran taxtina oturan Nadir sah Efsarin hakimiyyeti tarixine hesr olunur Futuhati Emini Tarixi alem arayi Abbasi qolikovun Boyuk Pyotrun fealiyyeti Ustryalovun I Pyotrun seltenet tarixi ve s rus fars ve osmanli menbelerinden istifade edilerek fesilde I Sah Ismayil I Sah Abbas ve Nadir sahin herbi seferleri Rusiya ve Turkiye qosunlarinin Dagistan ve Azerbaycan olkelerine hucumlari Sultan Selim Yavuzun qosunlari ile I Sah Ismayilin qosunlari arasinda Tebrizin yaxinliginda geden meshur Caldiran doyusu behs olunan dovrde yerli emir ve hakimlerin fealiyyeti haqqinda zengin melumat toplanilmisdir Gulustani Irem in besinci ve son fesli Nadir sahin olumunden 1747 ta 1813 cu ilde Rusiya ve Iran dovletleri arasinda baglanan Gulustan sulh muqavilesine qeder 60 ilden artiq bir dovru ehate edir Besinci fesil Gulustani Irem in en orijinal hissesidir Xanliqlar dovrunun isiqlandirilmasi noqteyi nezerinden besinci feslin boyuk elmi ehemiyyeti vardir Gulustani Irem Netice adi ile geden sonluqla bitir Lakin bu Netice eserde verilen melumatin yekunu ve ya xulasesinden ibaret deyildir Bu eserde sadece bir elavedir elavede Azerbaycanin meshur alimi yazici ve sairleri haqqinda qisa melumat verilir Azerbaycan ve rus dillerinde nesr edilmis bu eser sonraki dovrde yasayan tarixcilerimizin stolustu kitablarindan olub esasen islamin meydana gelmesinden tutmus 1813 cu ilde Rusiya ile Iran arasinda baglanan sulh muahidenamesine qederki dovrde xalqimizin tarixini tedqiq ve tehlil etmek isinde muhum menbelerden biridir Menbe RedakteAzerilobbi com 1 Azerbaycan tarixi S Eliyarlinin redaktesi ile Baki 2009 861 seh Azerbaycan tarixi VII cildde IV cild Baki 2007 seh 504 F Qasimzade XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixi Baki 1974 486 seh Bakihanov Abbas Kuli Aga Vostochnaya literatura 2011 08 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 fevralya 2011 Abbas Kuli aga Bakihanov Gyulistan i Iram Baku 1991 Ot redaktora 2012 03 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 02 Predislovie 2012 03 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 02 Vvedenie 2012 03 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 02 cite web url http www vostlit info Texts rus2 Bakihanov frametext1 htm 7Ctitle PeriodIstinadlar Redakte 1 2 3 4 A Bakixanov Gulustani Irem Baki 2010 Bakixanov A Secilmis eserleri Baki Yazici 1984 475 s s 6Xarici kecidler RedakteA A Bakixanov Gulustani Irem 5 ci hisse 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Gulustani Irem amp oldid 5945555, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.