fbpx
Wikipedia

Əvhədi Marağalı

Avqust 22, 2021

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz.
Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.
Bu məqalə sonuncu dəfə 7 ay əvvəl AfraimMammadov tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Əvhədi Marağayi Rüknəddin (1271, Marağa, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1338) — Azərbaycan filosofu, şair.

Əvhədi Marağayi
Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn

Əvhədi Marağayinin türbəsi, Marağa
Təxəllüsü Rüknəddin
Doğum tarixi təx. 1274
Doğum yeri Marağa
Vəfat tarixi
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti şair
Əvhədi Marağalı Vikimənbədə

Həyatı

Dəqiq təvəllüdü məlum olmayan, Azərbaycanlı məşhur alim və filosof şair Şeyx Marağalı Əvhədədin Şeyx Əvhədi ibn Hüseyn 1274 -cü ildə keçmişdə Azərbaycan ın paytaxtı olmuş Marağa şəhərində anadan olduğu təxmin edilir.

Bəzi mənbələrə görə ilk zamanlar "Safi" təxəllüsü ilə yazmışdır. Təhsilini o zaman Yaxın Şərqin ən məşhur mədəni mərkəzlərindən olan Marağa şəhərində almışdır, ana dilindən başqa ərəb, fars dillərini, elmi-nücum, məntiq, təbiət elmlərini, fəlsəfəni, ilahiyyatı və sair elimləri öyrənmişdir.

Müxtəlif mənbələrdə onun barədə deyilmişdir: övliya, xoşbatin, xoşsifət, allahpərəst, arif, şeyx, mövlana, mehriban, əxlaqlı, təmiz adam, fazil və kamil insan, təcəvvüf təriqəti başçısı, haqq yolun bələdçisi də s.

Orta Əsrlər müsəlman Şərqinin görkəmli Əvhədi Marağayi mütəfəkkiri Sufilik fəlsəfəsinə əsaslanan poetik əsərlərin, şeir və poemaların (ən məşhuru "Cəmşid piyaləsi") müəllifidir.

Ən dahi şairimiz Həzrəti Seyid İmadəddin Nəsimi Əvhədini çox sevmiş, əsərlərini tərcümə etmiş, yaxud onlara nəzirələr yazmışdır. Xacə Hafiz onu "Piri-Təriqət" adlandırmışdır. Sədi Şirazi onu öz ustadi saymışdir.

Bəziləri Əvhədinin bir müddət İsfahanda yaşamasını və farsca yazmasını əsas tutaraq onu fars şairi kimi gələmə verməyə calışmışlar, lakin bu fikir səhv və gülüncdür. Birincisi, fars şairlərin çoxu ərəbcə yazmışlar ki, buna görə onlara ərəb demək olmaz. İkincisi, kecmişdə bir çox şairlər iki, yaxud üç dildə yazmışlar. Ücüncüsü, azəri şairlərinin əsərlərinin fars və ərəb dilində yazması dövrün tələbilə olmuşdur, bə`zən isə əsər sifarişlə yazılmışsa, sifarişçinin(əsasən hökmdarların) istəyi ilə. Coxlarının isə Türkcə divanları ogurlanmış, məhv edilmiş və ola bilsin ki, haradasa gizlədilmişdir. Bəzi bizə məlum olmayan səbəblər ola bilsin ki, gələcəkdə məlum olsun. Əsas məsələ dahilərimizin əsərlərindəki fikirlərdir. Mövlana Əvhədinin bizə məlum olan əsərləri: tərcibənd, gəzəl, rübai, qitə və qəsidələrdən ibarət (ən azı 15000 beytlik) divan, Məlikül Hükəma Xacə Nəsir-əd-din Tusinin nəvəsi Xacə Ziyad-əd-din Yusif ibn Xacə Əsilinin(Əsil-əd-din) xahişi ilə yazdığı, 525 beytdən ibarət aşiqanə bir poema "Dəhnamə" ("Məntiqül-üşşaq"), 1333-34cü ildə 60 yaşında 1 ilə yazdığı şah əsəri "Cami-Cəm" didaktik-fəlsəfi məsnəvisi (9142 misra, Azərbaycan hökmdarı Xacə Qiyas-əd-din Məhəmməd ibn Rəşidə ithaf olunmuşdur), şer divani 10000 beyt.

"Gami-Gam" məsnəvisi həyatın mənası və insanın özünü dərk etməsi, Rəbbimizin eşqinə çatması üçün ən kamil əsərdir və dünyada tayı-bərabəri yoxdur. "Gami-Gam"-in 1970-ci il nəşrinin ön sözünda görkəmli alimimiz M.Sultanov yazır: "Yeri gəldikcə Azərbaycan sözləri və məsəlləri ilə bəzənən bu əsərin şair tərəfindən "Cami-Cəm" adlandırılması təsadüfi deyildir. "Cami-Cəm" əfsanəvi İran padşahı Cəmşidin istənilən hər şeyi özündə əks edən camına işarədir. Şair demək istəmişdir ki, onun bu əsərində Cəmişidin camında olduğu kimi, hər məsələyə cavab tapmaq olar. Əvhədi özü əsərinin "Cami-Cəm" adlanmasını belə izah edir.

 

Adını "Cəmşidin camı" qoydum mən,
Varlığın əksini onda görərsən.
Hər kəs istəyirsə dünyanı görmək,
Könlü istəyəni burda görəcək.

 

....Təsadüfi deyildir ki, bu əsər, istər şairin öz vaxtında, istər sonrakı dövrlərdə geniş yayılmış, Şərq xalqları tərəfindən sevilə-sevilə oxunmuş və bir çox klassik şairlərin yaradıcılığına öz tə`sirini göstərmişdir." Mövlana Əvhədi "Cami-Cəm"in "BU KİTABIN MƏZMUNU HAQQINDA" bölməsində öz əsəri haqqında belə deyir:

 

Bu kitab övliya kitabıdır, bax!
Yaramaz şöhrətçin onu aparmaq.
Bu əlvan naxışlı kitabda olar.
Cənnət, cəhənnəmin yolu aşikar,
İlk günün, hazırın, son günün sözü,
Bir neçə beytilə yazıldı, düzü.
Yaxşının sifəti, yamanın üzü,
Oğrunun hiyləsi, tacirin sözü,
Bir söz artırmadan yazıldı bir–bir,
Tutulmaq bilməyən bir ay kimidir.
Xəyalın məhsulu deyil o, heyhat.
Onu gətirmişdir dünyaya həyat.
Nəfs üçün çox xeyir verər bu əsər,
Onu kim oxusa məqsədə yetər.
Adını "Cəmşidin camı" qoydum mən,
Varlığın əksini onda görərsən.
Əgər kim istəsə dünyanı görmək,
Könlü istəyəni burda görəcək.
Ordan bilərsən ki, o şah hardadır.
Mənzili, məkanı nə diyardadır.
Şahın düşmənləri sınırlar nədən?
Sərxoş niyə yatır, onu bilərsən.
Bu evə, qapıya kim tapdı açar?
Bu evdə olanı kim gördü aşkar?
Addan adlanana nə qədər yoldur?
Tilsimdən xəznəyə nə qədər olur?
Mütləqi nisbidən ayırd edərsən,
Dönüb əyri yoldan düzlə gedərsən.
Səni azdırmaqçün div tapmaz macal,
Həm atmaz quyuya paltarını hal.
Gizli hiylələrdən olarsan uzaq,
Olmazsan hənəfi qövmündən iraq.
Adamlıq nədədir o, deyər, inan,
Nədir, nə deməkdir insanlıq, insan.
Oyuncaq eləməz səni hər alçaq.
Kimsə deməz sənə azqın və axmaq.
Malın oğrulardan amanda olar,
Elm edər könlündən şübhəni kənar.
Açar gözlərini fikir qartalın,
Yer, göyü titrədər fikrin, xəyalın,
Sağına–soluna keçməz hər axmaq.
Sən yaxşı bilərsən yerini ancaq.
Sənin ibrət gözün açılar, bişək,
Başqa naxışları rədd edər ürək.
Sən əldə edərsən belə bir zəfər,
Onda Əvhədi da savaba yetər.
Görsən ki, yaramır məni əfv elə,
Allahdan xacəyə xoşbəxtlik dilə.

 

Mövlana Əvhədi 1338-ci ildə martın 8-də 65 yaşında dogma şəhəri Marağada dünyasını dəyişmişdir. Dahi şairin məqbərəsi(Cənubi Azərbaycannin Marağa şəhərində) haı-hazırda "Pir Əvhəd-əd-din" adı ilə çox məşhur ziyarətgahdır. Onun məqbərəsini ziyarət etmək hamiya nəsib olmayan böyük xoşbəxtlikdir:

 

Bir rəngdə olsa da nurla can əgər,
Yenə bədənlə də yaxınlıq edər.
O şey ki, xalq onu ziyarət sayır,
O, bu nura doğru hey addımlayır.
Camaat bu nurdan görməsə əsər,
Sümüyün adını haradan çəkər!?
Candan ayrılsa da təmiz bir bədən,
Gen deyil allahın mərhəmətindən.
.......
Niyazla, yəqinlə əgər bir bədən
İllərlə din üçün çalışsa qəlbən,
O, olar ağılın bəndə fərmanı,
Düz çıxar ürəklə, canla peymanı.
Əgər o, gözlərdən olsa da pünhan,
Torpağı dünyaya qiblədir hər an.
Ruhu bilicidir, hazırdır müdam,
Hər kəsi kamına yetirər tamam.
Ölülər haqqında belə deyirsən,
Bəs niyə dirini heç gəzməyirsən,
İş gör rəhbər tutub arif sözünü,
İqrar et vasilin hər mö`cüzünü.
(Gami-Gam, QƏBRİLƏRİ ZİYARƏT ETMƏYİN MƏ`NASI)

 

Mövlana Əvhədinin baş daşı üzərində yazılmışdır: "Bu qəbir böyük ağa, məşur alim, görkəmli natiq, insanların ən yaxşısı Hüseyin İsfahaninin oğlu, millətin övladı, rəhmətlik Əvhəd-əd-dinindir. Yeddi yüz otuz səkkizinci (738) ildə şəban ayının 15-də (08.03.1338 miladi) vəfat etmişdir."

Şairin həyat və yaradıcılığını ən geniş tədqiq edən istedadlı alimimiz Qulamhyseyn Beqdeli "Əvhədinin həyat və yaradıcılığı" kitabıni yazmışdır.(Baki-1962). Bu məqalə yazılarkən əsasən o kitabdan istifadə olunmuşdur. Görkəmli alimlərimiz Qulamhyseyn Beqdeli və Xəlil Həmid oğlu Əvhədinin "Gami-Gam" əsərini farscadan azəri turkcəsinə tərcümə etmişıər ki, bununla xalqımıza misilsiz xidmət göstərmişlər. Bu tərcümə 1970-ci ildə Azərbaycan Dövlət nəşriyatında 20000 tirajla kiril əlifbası ilə nəşr olunmuşdur. Sovet dovründa giddi senzura və ateizim şəraitində bu kitabin tərcüməsi va capı böyük qəhrəmanlıq kimi giymətləndirilməlidir.

8 mart 1338-ci ildə vəfat edib.

İstinadlar

  1. ↑ Rukn al-Dīn Awḥadī // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.) — Grup Enciclopèdia Catalana, 1968.
  2. Marağalı Əvhədi. Cami-Cəm. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2004.

Xarici keçidlər

  Vikimənbədə Müəllif:Əvhədi Marağalı ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 22, 2021
əvhədi, marağalı, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 7 ay evvel AfraimMammadov terefinden redakte olunub Yenile Evhedi Maragayi Rukneddin 1271 Maraga Serqi Azerbaycan ostani 1338 1 Azerbaycan filosofu sair 2 Evhedi MaragayiSeyx Maragali Evhededin Seyx Evhedi ibn HuseynEvhedi Maragayinin turbesi MaragaTexellusu RukneddinDogum tarixi tex 1274Dogum yeri MaragaVefat tarixi 8 mart 1338Vetendasligi IranFealiyyeti sairEvhedi Maragali VikimenbedeHeyati RedakteDeqiq tevelludu melum olmayan Azerbaycanli meshur alim ve filosof sair Seyx Maragali Evhededin Seyx Evhedi ibn Huseyn 1274 cu ilde kecmisde Azerbaycan in paytaxti olmus Maraga seherinde anadan oldugu texmin edilir Bezi menbelere gore ilk zamanlar Safi texellusu ile yazmisdir Tehsilini o zaman Yaxin Serqin en meshur medeni merkezlerinden olan Maraga seherinde almisdir ana dilinden basqa ereb fars dillerini elmi nucum mentiq tebiet elmlerini felsefeni ilahiyyati ve sair elimleri oyrenmisdir Muxtelif menbelerde onun barede deyilmisdir ovliya xosbatin xossifet allahperest arif seyx movlana mehriban exlaqli temiz adam fazil ve kamil insan tecevvuf teriqeti bascisi haqq yolun beledcisi de s Orta Esrler muselman Serqinin gorkemli Evhedi Maragayi mutefekkiri Sufilik felsefesine esaslanan poetik eserlerin seir ve poemalarin en meshuru Cemsid piyalesi muellifidir En dahi sairimiz Hezreti Seyid Imadeddin Nesimi Evhedini cox sevmis eserlerini tercume etmis yaxud onlara nezireler yazmisdir Xace Hafiz onu Piri Teriqet adlandirmisdir Sedi Sirazi onu oz ustadi saymisdir Bezileri Evhedinin bir muddet Isfahanda yasamasini ve farsca yazmasini esas tutaraq onu fars sairi kimi geleme vermeye calismislar lakin bu fikir sehv ve guluncdur Birincisi fars sairlerin coxu erebce yazmislar ki buna gore onlara ereb demek olmaz Ikincisi kecmisde bir cox sairler iki yaxud uc dilde yazmislar Ucuncusu azeri sairlerinin eserlerinin fars ve ereb dilinde yazmasi dovrun telebile olmusdur be zen ise eser sifarisle yazilmissa sifariscinin esasen hokmdarlarin isteyi ile Coxlarinin ise Turkce divanlari ogurlanmis mehv edilmis ve ola bilsin ki haradasa gizledilmisdir Bezi bize melum olmayan sebebler ola bilsin ki gelecekde melum olsun Esas mesele dahilerimizin eserlerindeki fikirlerdir Movlana Evhedinin bize melum olan eserleri tercibend gezel rubai qite ve qesidelerden ibaret en azi 15000 beytlik divan Melikul Hukema Xace Nesir ed din Tusinin nevesi Xace Ziyad ed din Yusif ibn Xace Esilinin Esil ed din xahisi ile yazdigi 525 beytden ibaret asiqane bir poema Dehname Mentiqul ussaq 1333 34cu ilde 60 yasinda 1 ile yazdigi sah eseri Cami Cem didaktik felsefi mesnevisi 9142 misra Azerbaycan hokmdari Xace Qiyas ed din Mehemmed ibn Reside ithaf olunmusdur ser divani 10000 beyt Gami Gam mesnevisi heyatin menasi ve insanin ozunu derk etmesi Rebbimizin esqine catmasi ucun en kamil eserdir ve dunyada tayi beraberi yoxdur Gami Gam in 1970 ci il nesrinin on sozunda gorkemli alimimiz M Sultanov yazir Yeri geldikce Azerbaycan sozleri ve meselleri ile bezenen bu eserin sair terefinden Cami Cem adlandirilmasi tesadufi deyildir Cami Cem efsanevi Iran padsahi Cemsidin istenilen her seyi ozunde eks eden camina isaredir Sair demek istemisdir ki onun bu eserinde Cemisidin caminda oldugu kimi her meseleye cavab tapmaq olar Evhedi ozu eserinin Cami Cem adlanmasini bele izah edir Adini Cemsidin cami qoydum men Varligin eksini onda gorersen Her kes isteyirse dunyani gormek Konlu isteyeni burda gorecek Tesadufi deyildir ki bu eser ister sairin oz vaxtinda ister sonraki dovrlerde genis yayilmis Serq xalqlari terefinden sevile sevile oxunmus ve bir cox klassik sairlerin yaradiciligina oz te sirini gostermisdir Movlana Evhedi Cami Cem in BU KITABIN MEZMUNU HAQQINDA bolmesinde oz eseri haqqinda bele deyir Bu kitab ovliya kitabidir bax Yaramaz sohretcin onu aparmaq Bu elvan naxisli kitabda olar Cennet cehennemin yolu asikar Ilk gunun hazirin son gunun sozu Bir nece beytile yazildi duzu Yaxsinin sifeti yamanin uzu Ogrunun hiylesi tacirin sozu Bir soz artirmadan yazildi bir bir Tutulmaq bilmeyen bir ay kimidir Xeyalin mehsulu deyil o heyhat Onu getirmisdir dunyaya heyat Nefs ucun cox xeyir verer bu eser Onu kim oxusa meqsede yeter Adini Cemsidin cami qoydum men Varligin eksini onda gorersen Eger kim istese dunyani gormek Konlu isteyeni burda gorecek Ordan bilersen ki o sah hardadir Menzili mekani ne diyardadir Sahin dusmenleri sinirlar neden Serxos niye yatir onu bilersen Bu eve qapiya kim tapdi acar Bu evde olani kim gordu askar Addan adlanana ne qeder yoldur Tilsimden xezneye ne qeder olur Mutleqi nisbiden ayird edersen Donub eyri yoldan duzle gedersen Seni azdirmaqcun div tapmaz macal Hem atmaz quyuya paltarini hal Gizli hiylelerden olarsan uzaq Olmazsan henefi qovmunden iraq Adamliq nededir o deyer inan Nedir ne demekdir insanliq insan Oyuncaq elemez seni her alcaq Kimse demez sene azqin ve axmaq Malin ogrulardan amanda olar Elm eder konlunden subheni kenar Acar gozlerini fikir qartalin Yer goyu titreder fikrin xeyalin Sagina soluna kecmez her axmaq Sen yaxsi bilersen yerini ancaq Senin ibret gozun acilar bisek Basqa naxislari redd eder urek Sen elde edersen bele bir zefer Onda Evhedi da savaba yeter Gorsen ki yaramir meni efv ele Allahdan xaceye xosbextlik dile Movlana Evhedi 1338 ci ilde martin 8 de 65 yasinda dogma seheri Maragada dunyasini deyismisdir Dahi sairin meqberesi Cenubi Azerbaycannin Maraga seherinde hai hazirda Pir Evhed ed din adi ile cox meshur ziyaretgahdir Onun meqberesini ziyaret etmek hamiya nesib olmayan boyuk xosbextlikdir Bir rengde olsa da nurla can eger Yene bedenle de yaxinliq eder O sey ki xalq onu ziyaret sayir O bu nura dogru hey addimlayir Camaat bu nurdan gormese eser Sumuyun adini haradan ceker Candan ayrilsa da temiz bir beden Gen deyil allahin merhemetinden Niyazla yeqinle eger bir beden Illerle din ucun calissa qelben O olar agilin bende fermani Duz cixar urekle canla peymani Eger o gozlerden olsa da punhan Torpagi dunyaya qibledir her an Ruhu bilicidir hazirdir mudam Her kesi kamina yetirer tamam Oluler haqqinda bele deyirsen Bes niye dirini hec gezmeyirsen Is gor rehber tutub arif sozunu Iqrar et vasilin her mo cuzunu Gami Gam QEBRILERI ZIYARET ETMEYIN ME NASI Movlana Evhedinin bas dasi uzerinde yazilmisdir Bu qebir boyuk aga mesur alim gorkemli natiq insanlarin en yaxsisi Huseyin Isfahaninin oglu milletin ovladi rehmetlik Evhed ed dinindir Yeddi yuz otuz sekkizinci 738 ilde seban ayinin 15 de 08 03 1338 miladi vefat etmisdir Sairin heyat ve yaradiciligini en genis tedqiq eden istedadli alimimiz Qulamhyseyn Beqdeli Evhedinin heyat ve yaradiciligi kitabini yazmisdir Baki 1962 Bu meqale yazilarken esasen o kitabdan istifade olunmusdur Gorkemli alimlerimiz Qulamhyseyn Beqdeli ve Xelil Hemid oglu Evhedinin Gami Gam eserini farscadan azeri turkcesine tercume etmisier ki bununla xalqimiza misilsiz xidmet gostermisler Bu tercume 1970 ci ilde Azerbaycan Dovlet nesriyatinda 20000 tirajla kiril elifbasi ile nesr olunmusdur Sovet dovrunda giddi senzura ve ateizim seraitinde bu kitabin tercumesi va capi boyuk qehremanliq kimi giymetlendirilmelidir 8 mart 1338 ci ilde vefat edib Istinadlar Redakte 1 2 Rukn al Din Awḥadi Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia Catalana 1968 Maragali Evhedi Cami Cem Baki Lider nesriyyat 2004 Xarici kecidler Redakte Vikimenbede Muellif Evhedi Maragali ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Evhedi Maragali amp oldid 5715040, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.