Azərbaycanın quşları

Yaradan:Tunar Nuri

Mərmər cürə. 1993-cü il yaz-yay hesablamaları üzrə Sarısu və Ağgöl göllərinin hər birində yuvalayan quşların sayı 200 fərd olub. 1995-ci ilin əvvəlində Qızılağac qoruğunun Lopatin və Akuşa postları arasındakı su hövzələri üzrə çay ördəklərinin toplantılarında 54 mərmər cürə qeydə alınmışdır.

Berqut. Təbiətdə sayı. 1990-1996-cı illər hesablamalarına əsasən Azərbaycanda berqutun ümumi sayı 15 yuvalayan cütdən çox deyil.

Fısıldayan qu. Yayılması. Xəzər sahillərində Qızılağac qoruğunda rast gəlir. Mil düzü və Samur-Dəvəçi düzənliyinin su hövzələrində. 1993-cü il quşların yaz hesablamaları zamanı Sarısu, Ağgöl, Şirvan qoruğunda yuvalayan quşlar qeydə alınmışdır. Xüsusilə Ağzıbir (Dəvəçi limanı) gölündə – 10 cütdən yuxarı.1993-cü ildə aparılan hesablamalara əsasən Azərbaycanda qışlayan quların sayı 3200 fərddən çox olmuşdur.

Qızılqaz. Qızılağac körfəzində 1933-1934-cü illərdə qış mövsümündə 20 mindən artıq, 1956-cı ilin dekabrında – 5 min, 1957-ci ilin fevralında güclü şaxtalardan sonra – 400-ə kimi, 1976-1977-ci illərdə – 200, 1979-cu ilin yanvarında – 200, 1982-ci ildə – 150, 1993-cü ildə – 800, 1994-cü ildə – 2800 quş müşahidə olunmuşdur.

Azərbaycanda 400 quş növü qeydə alınsa da, həqiqətdə onların sayı daha çoxdur. Belə ki, bu günədək mövcud bütün növlər hələlik müəyyən edilməmişdir. Bu da ilk növbədə miqrasiya edən və ötüb keçən növlərə aiddir. Bundan başqa bir çox növlər ölkə ərazisinə gələrək öz areallarını genişləndirməkdə davam edir. Məsələn, kiçik və halqalı qur-qur quşu kimi.

Azərbaycanda qeydə alınan növlər 18 dəstə və 61 fəsiləyə mənsubdurlar. Bunların 40% -i oturaq növ olmaqla, Azərbaycanda il boyu müşahidə edilirlər, 27%-i qışlayan və 10 %-dən çoxu köç vaxtı qeydə alınan növlərdir.

Azərbaycan ornitofaünası çox zəngindir. Xüsusilədə su-bataqlıq quşlarının növ tərkibi və ekoloji qrupları daha zəngindir (144 növ). Azərbaycan ərazisindən bütün Avrasiyada ən böyük miqrasiya yollardan biri keçir. Şərqi Avropa və Qərbi Sibirdən cənuba və Şərqi Afrikaya, Cənub - Qərbi Asiyaya və əksinə milyonlarla quş köç edir. Hər il Azərbaycan ərazisindən təqribən 20 milyon təkcə su-bataqlıq quşu keçir, istirahət və yemlənmək üçün dayanacaq kimi buradan istifadə 4unar-cı illərdə qış mövsümündə 2 milyondan çox su-bataqlıq quşu, xüsusilədə ördək, qaşqaldaq və qaz ovlanmışdır. 36 növ quş Azərbaycan Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir. Azərbaycan ornitofaunasından 23 növ Dünya Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir (bax "Nadir və qiymətli quşlar"). Azərbaycanda quşlar üçün əsas təhlükə yaşayış yerlərinin azalması (meşələrin qırılması, su sahələrinin qurudulması, əkinlərin genişləndirilməsi, quşların qanunsuz ov edilməsi, adalardakı yuvalama düşərgələrindən yumurtaların yığılması, narahatçılıq amilləri (intensiv mal-qara otarılması, insanların yuvalama yerlərinə getməsi, istirahəti və s.), neft çıxarılması və daşınması (xüsusilədə dənizdə; bax "neft və quşlar"), elektirik xətləri (bax "Quşlar və EX (Elektrik Xəttlər)) və başqalarıdır.

Quşların, ilk növbədə su-bataqlıq quşlarının qorunması üçün Qızılağac və Ağgöl qoruqları təşkil edilmişdirki, burada 500 mindən çox quş qışlayır. Bundan başqa Samux qoruq-ovçuluq təsərrüfatında, Gil və Şahdili yasaqlağında və digər yasaqlıqlarda quşlar qorunub mühafizə edilir. Sarısu (400-500 min qışlamada), Mahmudçala (40 min), Kürün deltasında (miqrasiyada 75 min), Abşeron-Qobustan sahillərində (Pirallahi-Pirsaat kəsiyində - 200 min ) və digər sahələrdə daha çoxdur. Azərbaycanda ekoturizm kimi istiqamətin, xüsusilədə bedvodçinqin (quşların müşahidəsi) inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli imkanlar var. Quşları burada il boyu, həm qışlamada, həm köç, həmdə yuvalama zamanı müşahidə etmək mümkündür. Burada vağların, ibislərin, qarabattaqların qamışlıqda, qağayı və sternaların adalarda, hətta istifadəsiz neft özüllərində çoxsaylı koloniyalarını müşahidə etmək olur. Qışda bəzgəglərin nəhəng sürüləri, qartallar, kərkəslər yemlənmək üçün düzənlərə gəlir. Xəzər sahillərində və daxili su hövzələrində su quşlarının nəhəng sürüləri toplaşır.

Quşlar Azərbaycanın sərvətidir, onları qorumaq və daha da artırmaq üçün bütün mümkün imkanlardan istifadə etmək lazımdır.

Dəstə	Növlərinin sayı
Sərçəkimilər (Passeriformes)	156
Çovdarçıkimilər (Charadriiformes)	65
Qızılquşkimilər (Falconiformes)	37
Qazkimilər (Anseriformes)	31
Durnakimilər (Gruiformes)	14
Leyləkkimilər (Ciconiiformes)	13
Qaqarkimilər (Gaviiformes)	11
Göyərçinkimilər (Columbiformes)	8
Ağacdələnkimilər (Piciformes)	8
Toyuqkimilər (Galliformes)	8
Bayquşkimilər (Strigiformes)	8
Rakşikimilər (Coraciiformes)	6
Maygülükimilər (Podicipediformes)	5
Qutankimilər (Pelecaniformes)	4
Yazan Tunar Azərbaycanda yayılmış quşların siyahısı Dəstə: Qaqar (Gaviiformes) Qaqar (Gaviidae) Qaradöş qaqar (Gavia arctica) Qırmızıdöş qaqar (Gavia stellata) Dəstə: Maygülülər (Podicipediformes) Maygülülər (Podicipedidae) Kiçik maygülü (Tachybaptus ruficollis) Qırmızıboyun maygülü (Podiceps auritus) Böyük maygülü (Podiceps cristatus) Bozyanaq maygülü (Podiceps grisegena) Qaraboyun maygülü (Podiceps nigricollis) Dəstə: Qutankimilər (Pelecaniformes) Qutan (Pelecanidae) Çəhrayı qutan (Pelecanus onocrotalus) Qıvrımlələk qutan (Pelecanus crispus) Qarabatdaqkimilər (Phalacrocoracidae) Böyük qarabatdaq (Phalacrocorax carbo) Kiçik qarabatdaq (Phalacrocorax pygmaeus) Dəstə: Leyləkkimilər (Ciconiiformes) Vağlar (Ardeidae) İri ağ vağ (Ardea alba) Boz vağ (Ardea cinerea) Kürən vağ (Ardea purpurea) Sarı pırtlaşıqlələk (Ardeola ralloides) Böyük danquşu (Botaurus stellaris) Misir vağı (Bubulcus ibis) Kiçik ağ vağ (Egretta garzetta) Adi qarıldaq (Nycticorax nycticorax) Leyləklər (Ciconiidae) Ağ leylək (Ciconia ciconia) Qara leylək (Phalacrocorax pygmaeus) İbislər (Threskiornithidae) Adi ərsindimdik (Platalea leucorodia) Adi qaranaz (Plegadis falcinellus) Müqəddəs ibis (Threskiornis aethiopicus) Dəstə:Flaminqokimilər (Phoenicopteriformes) Qızılqazlar (Phoenicopteridae) Adi qızılqaz (Phoenicopterus roseus) Dəstə: Qazkimilər (Anseriformes) Ördəklər (Anatidae) Bizquyruq (Anas acuta) Enlidimdik ördək (Anas clypeata) Fitçi-cürə (Anas crecca) Fitçi-marek (Anas penelope) Yaşılbaş ördək (Anas platyrhynchos) Cırıldayan cürə (Anas querquedula) Boz ördək (Anas strepera) Ağqalın qaz (Anser albifrons) Boz qaz (Anser anser) Ağqaş qaz (Anser erythropus) Qırmızıbaş dalğıc (Aythya ferina) Kəkilli qaraördək (Aythya fuligula) Dəniz qaraördəyi (Aythya marila) Ağgöz qaraördək (Aythya nyroca) Qırmızıdöş qaz (Branta ruficollis) Adi meşəördəyi (Bucephala clangula) Ağ qaz (Chen caerulescens) Moryanka (Clangula hyemalis) Amerika qu quşu (Cygnus columbianus) Harayçı qu quşu (Cygnus cygnus) Fısıldayan qu quşu (Cygnus olor) Mərmər cürə (Marmaronetta angustirostris) Qılquyruq ördək (Melanitta fusca) Qara qılquyruq (Melanitta nigra) Nazik pazdimdik (Mergellus albellus) Böyük pazdimdik (Mergus merganser) Uzunburun pazdimdik (Mergus serrator) Qırmızıburun dalğıc (Netta rufina) Göydimdik (Oxyura leucocephala) Qırmızı anqut (Tadorna ferruginea) Ala ördək (Tadorna tadorna) Dəstə: Qızılquşkimilər (Falconiformes) Qaraquşular (Pandionidae) Çay qaraquşu (Pandion haliaetus) Qırğılar (Accipitridae) Türküstan qırğısı (Accipiter badius) Avropa tüviyi (Accipiter brevipes) Bildirçinçalan (Accipiter nisus) Tetraçalan (Accipiter gentilis) Qara kərkəs (Aegypius monachus) Berqut (Aquila chrysaetos) Çığırğan qartalça (Aquila clanga) Qırğı qartal (Aquila fasciatus) Məzar qartalı (Aquila heliaca) Çöl qartalı (Aquila nipalensis) Cırtdan qartalça (Aquila pennatus) Kiçik qartal (Aquila pomarina) Adi sar (Buteo buteo) Tüklüayaq sar (Buteo lagopus) Çöl sarı (Buteo rufinus) İlanyeyən (Circaetus gallicus) Bataqlıq belibağlısı (Circus aeruginosus) Tarla belibağlısı (Circus cyaneus) Çöl belibağlısı (Circus macrourus) Çəmən belibağlısı (Circus pygargus) Ağbaş kərkəs (Gyps fulvus) Toğlugötürən (Gypaetus barbatus) Ağquyruq dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla) Uzunquyruq sahilqartalı (Haliaeetus leucoryphus) Qırmızı çalağan (Milvus milvus) Qara çalağan (Milvus migrans) Leşcil ağqartal (Neophron percnopterus) Adi arıyeyən (Pernis apivorus) Qızılquşlar (Falconidae) Bığlı qızılquş (Falco biarmicus) Ütəlgi qızılquş (Falco cherrug) Ördəktutan qızılquş (Falco columbarius) Səhra müşğülü (Falco naumanni) Şahin (Falco peregrinus) Adi qarağöz qızılquş (Falco subbuteo) Adi muymul (Falco tinnunculus) Kərkincək qızılquş (Falco vespertinus) Dəstə: Toyuqkimilər (Galliformes) Qırqovullar (Phasianidae) Xınalı kəklik (Alectoris chukar) Adi bildirçin (Coturnix coturnix) Adi turac (Francolinus francolinus) Boz kəklik (Perdix perdix) Adi qırqovul (Phasianus colchicus) Qafqaz tetrası (Tetrao mlokosiewiczi) Xəzər uları (Tetraogallus caspius) Qafqaz uları (Tetraogallus caucasicus) Dəstə: Durnakimilər (Gruiformes) Durnalar (Gruidae) Qəşəng durna (Anthropoides virgo) Boz durna (Grus grus) Ağ durna (Grus leucogeranus) Sufərələri (Rallidae) Adi çivdimdik (Crex crex) Adi qaşqaldaq (Fulica atra) Qamışlıq toyuğu (Gallinula chloropus) Sultan toyuğu (Porphyrio porphyrio) Kiçik təqibçi (Porzana parva) Adi təqibçi (Porzana porzana) Cırtdan təqibçi (Porzana pusilla) Adi sufərəsi (Rallus aquaticus) Doydaqlar (Otididae) Gözəl baladoydaq (Chlamydotis undulata) Dovdaq (Otis tarda) Bəzgək (Tetrax tetrax) Dəstə: Çovdarçıkimilər (Charadriiformes) Alacüllüt (Haematopodidae) Sağsağanı alacüllüt (Haematopus ostralegus) Bizdimdiklər (Recurvirostridae) Adi caydaqcüllüt (Himantopus himantopus) Adi bizdimdik (Recurvirostra avosetta) Pərttəgözlər (Burhinidae) Adi pərttəgöz (Burhinus oedicnemus) Haçaquyruqlar (Glareolidae) Bozqır haçaquyruğu (Glareola nordmanni) Çəmənlik haçaquyruğu (Glareola pratincola) Çovdarçılar (Charadriidae) Dəniz bozcası (Charadrius alexandrinus) Xəzər çovdarçısı (Charadrius asiaticus) Halqalı kiçik çovdarçı (Charadrius dubius) Yaxalıqlı bozca (Charadrius hiaticula) Böyükdimdik bozca (Charadrius leschenaultii) Adi düymədimdik (Charadrius morinellus) Qızılı qonurqanad (Pluvialis apricaria) Qızılxallı qonurqanad (Pluvialis squatarola) Çökükburun cüllüt (Vanellus gregarius) Bəzəkli çökükburun (Vanellus indicus) Çökükburun ağquyruq (Vanellus leucurus) Çibiş bibikinə (Vanellus vanellus) Tənbəlcüllütlər (Scolopacidae) Adi sahildəyişən (Actitis hypoleucos) Sahil daşçevirəni (Arenaria interpres) Üçbarmaq qumluqca (Calidris alba) Qaradöş qumluqca (Calidris alpina) İslandiya qumluqcası (Calidris canutus) Qırmızıbaş qumluqca (Calidris ferruginea) Sərçəvi qumluqca (Calidris minuta) Ağquyruq qumluqca (Calidris temminckii) Adi tənbəlcüllüt (Gallinago gallinago) Ortaboy tənbəlcüllüt (Gallinago media) Cüllüt (Scolopax rusticola) Qaraca lilcüllüt (Limicola falcinellus) Kiçik oxcüllüt (Limosa lapponica) Böyük oxcüllüt (Limosa limosa) Kiçik tükcüllüt (Lymnocryptes minimus) Böyük əyridimdik (Numenius arquata) Ortaboy əyridimdik (Numenius phaeopus) Kiçik əyridimdik (Numenius tenuirostris) Dəyirmiburun üzərçə (Phalaropus lobatus) Döyüşkən cüllüt (Philomachus pugnax) Bülbülü ilbizcüllüt (Tringa erythropus) Fiyu ilbizcüllüt (Tringa glareola) Böyük ilbizcüllüt (Tringa nebularia) Çay ilbizcüllütü (Tringa stagnatilis) Qara ilbizcüllüt (Tringa ochropus) Otluq ilbizcüllütü (Tringa totanus) Boz səsyamsılayan (Xenus cinereus) Sahilqağayıları (Stercorariidae) Kiçik dənizçi (Stercorarius pomarinus) Qağayıkimilər (Laridae) Ermənistan qağayısı (Larus armenicus) Xəzər qağayısı (Larus cachinnans) Boz qağayı (Larus canus) Kiçik qarabel qağayı (Larus fuscus) Dəniz göyərçəsi (Larus genei) Larus fuscus heuglini (Larus heuglini) Güləyən qağayı (Larus ichthyaetus) Qarabaş qağayı (Larus melanocephalus) Kiçik qağayı (Larus minutus) Göl qağayısı (Larus ridibundus) Susüpürənlər (Sternidae) Ağyanaq bataqlıq susüpürəni (Chlidonias hybrida) Ağqanad bataqlıq susüpürəni (Chlidonias leucopterus) Qara bataqlıq susüpürəni (Chlidonias niger) Kiçik susüpürən (Sterna albifrons) Xəzər susüpürəni (Sterna caspia) Adi susüpürən (Sterna hirundo) Qağayıbaş susüpürən (Sterna nilotica) Əlvanburun susüpürən (Sterna sandvicensis) Dəstə: Bağrıqaralar (Columbiformes) Göyərçinlər (Columbidae) Çöl göyərçini (Columba livia) Xırda meşə göyərçini (Columba oenas) Alabaxta (Columba palumbus) Yaxalıqlı qurqur (Streptopelia decaocto) Xırda qur-qur (Streptopelia senegalensis) Adi qurqur (Streptopelia turtur) Bağrıqaralar (Pteroclidae) Qılquyruq bağrıqara (Pterocles alchata) Qaraqarın bağrıqara (Pterocles orientalis) Dəstə: Quququşukimilər (Cuculiformes) Quququşular (Cuculidae) Adi quququşu (Cuculus canorus) Dəstə: Bayquşkimilər (Strigiformes) Alabayquşlar (Tytonidae) Adi alabayquş (Tyto alba) Bayquşlar (Strigidae) Tüklüayaq xarabaçıl (Aegolius funereus) Bataqlıq bayquşu (Asio flammeus) Adi qulaqlı bayquş (Asio otus) Dam xarabaçılı (Athene noctua) Adi yapalaq (Bubo bubo) Meşə bayquşcuğu (Otus scops) Adi yapalaqca (Strix aluco) Dəstə: Keçisağankimilər (Caprimulgiformes) Keçisağanlar (Caprimulgidae) Adi keçisağan (Caprimulgus europaeus) Dəstə: Uzunqanadkimilər (Apodiformes) Uzunqanadlar (Apodidae) Kiçik uzunqanad (Apus affinis) Qara uzunqanad (Apus apus) Ağqarın uzunqanad (Tachymarptis melba) Dəstə: Rakşikimilər (Coraciiformes) Zərricələr (Alcedinidae) Adi balıqcıl (Alcedo atthis) Qırmızıdimdik balıqcıl (Halcyon smyrnensis) Qızlarquşukimilər (Meropidae) Qızılı qızlarquşu (Merops apiaster) Yaşıl qızlarquşu (Merops persicus) Əsl rakşilər (Coraciidae) Dra-dra göycəqarğa (Coracias garrulus) Şanapipik (Upupidae) Şanapipik (Upupa epops) Dəstə: Ağacdələnkimilər (Piciformes) Ağacdələnlər (Picidae) İri ağacdələn (Dendrocopos major) Ortaboy ağacdələn (Dendrocopos medius) Kiçik ağacdələn (Dendrocopos minor) Ağbel ağacdələn (Dendrocopos leucotos) Suriya ağacdələni (Dendrocopos syriacus) Adi buruqboyun (Jynx torquilla) Yaşıl ağacdələn (Picus viridis) Dəstə: Sərçəkimilər (Passeriformes) Torağaylar (Alaudidae) Tarla torağayı (Alauda arvensis) Kiçik tarla torağayı (Alauda gulgula) Boz torağay (Calandrella brachydactyla) Kiçik boz torağay (Calandrella rufescens) Buynuzlu torağay (Eremophila alpestris) Kəkilli torağay (Galerida cristata) Meşə torağayı (Lullula arborea) İkixallı torağay (Melanocorypha bimaculata) Çöl torağayı (Melanocorypha calandra) Ağqanad torağay (Melanocorypha leucoptera) Qara torağay (Melanocorypha yeltoniensis) Qaranquşlar (Hirundinidae) Şəhər qaranquşu (Delichon urbicum) Kənd qaranquşu (Hirundo rustica) Dağ qaranquşu (Ptyonoprogne rupestris) Adi sahil qaranquşu (Riparia riparia) Çaydaçapanlar (Motacillidae) Çöl haçaqanadı (Anthus campestris) Qırmızıdöş haçaqanad (Anthus cervinus) Çəmən haçaqanad (Anthus pratensis) Dağ haçaqanadı (Anthus spinoletta) Meşə haçaqanadı (Anthus trivialis) Ağ çaydaçapan (Motacilla alba) Dağ çaydaçapanı (Motacilla cinerea) Sarıbaş çaydaçapan (Motacilla citreola) Sarı çaydaçapan (Motacilla flava) Kralcıq (Regulidae) Sarıbaş kralcıq (Regulus regulus) Ardıcquşlar (Bombycillidae) Ardıc quşu (Bombycilla garrulus) Su sərçələri (Cinclidae) Su sərçəsi (Cinclus cinclus) Birəbittənlər (Troglodytidae) Birəbitdən (Troglodytes troglodytes) Çərənçilər (Prunellidae) Alp çərənçisi (Prunella collaris) Meşə çərənçisi (Prunella modularis) Aladöş çərənçi (Prunella ocularis) Qaratoyuqlar (Turdidae) Əlvan qaya qaratoyuğu (Monticola saxatilis) Göy qaya qaratoyuğu (Monticola solitarius) Ağqaş qaratoyuq (Turdus iliacus) Qara qaratoyuq (Turdus merula) Oxuyan qaratoyuq (Turdus philomelos) Xallı qaratoyuq (Turdus pilaris) Qırmızıboğaz qaratoyuq (Turdus ruficollis) Ağdöş qaratoyuq (Turdus torquatus) Çil qaratoyuq (Turdus viscivorus) Qısaqanad qamışcıllar (Cettiidae) Qamış bülbülü (Cettia cetti) Qamışçıllar (Megaluridae) Hindistan qamışcılı (Acrocephalus agricola) Qaratoyuğabənzər qamışcıl (Acrocephalus arundinaceus) Bağ qamışcılı (Acrocephalus dumetorum) Nazikdimdik qamışcıl (Acrocephalus melanopogon) Gizlin qamışcıl (Acrocephalus schoenobaenus) Bataqlıq qamışcıl (Acrocephalus palustris) Çəmən qamışcılı (Acrocephalus scirpaceus) Kiçik zəvzək (Hippolais caligata) Meşə zəvzəyi (Hippolais icterina) Səhra zəvzəyi (Hippolais languida) İri zəvzək (Hippolais pallida) Adi sisək quşu (Locustella naevia) Bülbülü sisək quşu (Locustella luscinioides) Sin-sin yarpaqgüdəni (Phylloscopus collybita) Cır-cır yarpagüdəni (Phylloscopus sibilatrix) Mərkəzi Asiya yarpaqgüdəni (Phylloscopus sindianus) Sarıqarın yarpaqgüdən (Phylloscopus trochiloides) Bahar yarpaqgüdəni (Phylloscopus trochilus) Qarabaş silvi (Sylvia atricapilla) Bağ silvisi (Sylvia borin) Şərqi Orfey silvisi (Sylvia crassirostris) Boz silvi (Sylvia communis) Çərənçi silvi (Sylvia curruca) Oxuyan silvi (Sylvia hortensis) Ağbığ silvi (Sylvia mystacea) Səhra silvisi (Sylvia nana) Qırğıyabənzər silvi (Sylvia nisoria) Milçəkqapanlar (Muscicapidae) Tuğay bülbülü (Cercotrichas galactotes) Şəfəq bülbülü (Erithacus rubecula) Ağboyun milçəkqapan (Ficedula albicollis) Ala milçəkqapan (Ficedula hypoleuca) Xırda milçəkqapan (Ficedula parva) Yaxalıqlı milçəkqapan (Ficedula semitorquata) Ağboğaz bülbül (Irania gutturalis) Adi bülbül (Luscinia luscinia) Cənub bülbülü (Luscinia megarhynchos) Serə bülbülü (Luscinia svecica) Boz milçəkqapan (Muscicapa striata) Qaraca odquyruq (Phoenicurus ochruros) Adi odquyruq (Phoenicurus phoenicurus) Səhra çaxraxçılı (Oenanthe deserti) Qaraboyun çaxraxçıl (Oenanthe finschii) Qaraqulaq çaxraxçıl (Oenanthe hispanica) Oynaq çaxraxçıl (Oenanthe isabellina) Adi çaxraxçıl (Oenanthe oenanthe) Keçəl çaxraxçıl (Oenanthe pleschanka) Qızılquyruq çaxraxçıl (Oenanthe xanthoprymna) Qırmızıbel odquyruq (Phoenicurus erythrogaster) Çəmən çəkçəkisi (Saxicola rubetra) Qarabaş çəkçəki (Saxicola rubicola) Sibir çəkçəkisi (Saxicola maura) Paradoxornithidae Panurus biarmicus Aegithalidae Aegithalos caudatus Sittalar (Sittidae) Adi sitta (Sitta europaea) Kiçik qayalıq sittası (Sitta neumayer) Böyük qayalıq sittası (Sitta tephronota) Qırmızıqanad qayaquşu (Tichodroma muraria) Süzərlər (Certhiidae) Qısabarmaq süzər (Certhia brachydactyla) Adi süzər (Certhia familiaris) Arıquşlar (Paridae) Abıca arıquş (Cyanistes caeruleus) Kəkilli arıquş (Lophophanes cristatus) Buxara arıquşu (Parus bokharensis) İri arıquş (Parus major) Qara arıquşu (Periparus ater) Hirkan arıquşu (Poecile hyrcanus) Aralıq dəniz arıquşu (Poecile lugubris) Pəsnək arıquşu (Remiz pendulinus) Sarıköynəklər (Oriolidae) Adi sarıköynək (Oriolus oriolus) Alaçöhrə (Laniidae) Adi alaçöhrə (Lanius collurio) Kürənquyruq alaçöhrə (Lanius isabellinus) Boz alaçöhrə (Lanius meridionalis) Qaraalın alaçöhrə (Lanius minor) Qırmızıbaş alaçöhrə (Lanius senator) Qarğalar (Corvidae) Quzğun (Corvus corax) Boz qarğa (Corvus cornix) Qara qarğa (Corvus corone) Zağca (Corvus frugilegus) Dolaşa (Corvus monedula) Adi zığ-zığ (Garrulus glandarius) Sağsağan (Pica pica) Sarıdimdik dolaşa (Pyrrhocorax graculus) Sığırçın (Sturnidae) Adi alasığırçın (Pastor roseus) Sığırçın (Sturnus vulgaris) Vələmir quşları (Emberizidae) Qayalıq vələmirquşu (Emberiza buchanani) Qırmızıdimdik vələmirquşu (Emberiza caesia) Tarla vələmirquşu (Emberiza calandra) Dağ vələmirquşu (Emberiza cia) Bostan vələmirquşu (Emberiza cirlus) Adi vələmirquşu (Emberiza citrinella) Bağ vələmirquşu (Emberiza hortulana) Qarabaş vələmirquşu (Emberiza melanocephala) Qamışlıq vələmirquşu (Emberiza schoeniclus) Ağbaş vələmirquşu (Emberiza leucocephalos) Kiçik vələmirquşu (Emberiza pusilla) Hörücü quşlar (Fringillidae) Səhra hörücüsü (Bucanetes githaginea) Adi kətanquşu (Carduelis cannabina) Payız bülbülü (Carduelis carduelis) Yaşılca (Carduelis chloris) Dağ kətanquşu (Carduelis flavirostris) İri mərcimək quşu (Carpodacus rubicilla) Yalançı bülbül (Carduelis spinus) Adi mərcimək quşu (Carpodacus erythrinus) Meşə sərçəsi (Fringilla coelebs) Qayalıq hörücüsü (Fringilla montifringilla) Baltadimdik (Coccothraustes coccothraustes) Küknar çataldimdiyi (Loxia curvirostra) Adi qarquşu (Pyrrhula pyrrhula) Monqol hörücüsü (Rhodopechys mongolica) Qırmızıqanad hörücü (Rhodopechys sanguinea) Dağ hörücüsü (Serinus pusillus) Şimal kətanquşu (Acanthis flammea) Sərçələr (Passeridae) Qısabarmaq sərçə (Carpospiza brachydactyla) Alp hörücüsü (Montifringilla nivalis) Ev sərçəsi (Passer domesticus) Qaradöş sərçə (Passer hispaniolensis) Çöl sərçəsi (Passer montanus) Qaya sərçəsi (Petronia petronia) Azərbaycan Quşları Üzrə Əsas Ədəbiyyat K.M. Qambarov. Kataloq vorobğinıx ptiü Azerbaydcana. Baku, İzd. AzFAN, 1941, 92 s. Azərbaycan faunası. VI s. Quşlar (Non-Passeriformes), Bakı, Elm, 1977, 316 s. Tuayev D.Q. Azərbaycan quşlarının kataloqu. Bakı, Şur, 1996, 239 s. Civotnıy mir Azerbaydcana. t. III, Pozvonoçnıe, Baku, Glm, 2000. Ptiüı, s. 261 - 435. Azərbaycanın Qırmızı Kitabı. Bakı, İşıq, 1989, 544 s. Quşlar, s. 51 - 125. Patrikeev, Michael; Harper, Geoffrey H. The Birds of Azerbaijan (Faunistica). Pensoft Publishers, 2004, 380 ISBN 9789546422071 Xarici keçid Azərbaycan quşları - The Internet Bird Collection (IBC) Azərbaycanda quş növləri siyahısı - Bird Checklists of the World/Avibase Azərbaycan quşları 2017-01-11 at the Wayback Machine Azərbaycan quşları İstinadlar