fbpx
Wikipedia

Ev sərçəsi

Avqust 13, 2021

Ev sərçəsi (lat. Passer domesticus) və ya Dam sərçəsi — Əsl sərçələr cinsinə (Passer), sərçəkimilər dəstəsinə daxil olan quş növü. İnsanlarla qonşuluqda yaşayan, xarici görünüşünə və çıxardığı səslərə görə ən tanınmış quşlardır. Növ adı da insanlarla eyni ərazini paylaşmaları ilə əlaqədardı..

?Ev sərçəsi
Passer domesticus
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:Sonağızlılar
Tip:Xordalılar
Yarımtip:Onurğalılar
Sinif:Quşlar
Yarımsinif:Yenidamaqlılar
Dəstə:Sərçəkimilər
Fəsilə:Passeridae
Cins:Passer
Növ: Ev sərçəsi
Elmi adı
Passer domesticus (Linnaeus, 1758)
Sinonimlər
* Fringilla domestica Linnaeus, 1758
Areal
     Təbii areal     Genişlənmiş areal
Mühafizə statusu
Az qayğı tələb edənlər
Least Concern (IUCN 3.1)Least Concern: 103818789

Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı
ITIS  179628
NCBI  48849
PBDB  373332

Bioloji təsviri

Xarici görünüş

 
Ev sərçəsinin erkəyi
 
Ev sərçəsinin dişisi
Ev sərçəsinin səsi

Uzunluqları 14—18 sm, çəkiləri 21—37 q təşkil edir. Ümumi rəngi — yuxarıdan qəhvəyi-qonur, sarımtıl rəng qara ləkələrlə, aşağıdan isə ağımtıl və ya boz. Yanaqları ağ, qulaq ətrafı ərazilər isə solğun boz rəngdə olur. Qanadları sarımtıl ağ zolağa sahibdirlər. Erkəklər dişilərdən qara rəngdə olan ləkəsinə görə fərqlənirlər. Bu ləkə boğaz və sinənin yuxarı hissəsini nəhatə edir. Üstəlik erkəklərin başlarının üst hissəsi tünd boz və tünd qonur rəngdə olur. Dişilərdə isə göz ətrafında boz-sarı rəngli zolaq vardır.

Yayılması

İlk əvvəllər ev sərçələrinin yayılma arealı Şimali Avropa ilə məhdudlaşırdı. Sonradan Avropa və Asiya (Arktika, şimal-şərqi, cənub-şərqi və mərkəzi istisna), Şimali və Şərqi Afrika, Seneqal, Kiçik Asiya, Ərəbistan yarımadası və Yava adasına yayılmışdır.

XX əsrdən etibarən isə dünyanın bir çox ölkələrinə aparılmışdır. Hazırda onlar yuxarıda qeyd olunan ərazilərdən başqa Cənubi Afrika, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Şimali Amerika və Cənubi Amerikaya və bir çox adalar yayılmışdır.

Alkt fəsiləyə daxil olan digər quşların böyük əksəriyyəti kimi demək olar ki, köçəri quşlar sayılmırlar, ancaq arealın ən şimal nöqtələrindən 1000 km məsafədə cənuba uçurlar. Mərkəzi Asiyadadan isə Öz Asiya və ya Hindistana köç edirlər.

İnsan yaşayış yerlərini təqib edərək meşə tundra və hətta tundra zonalarına belə yayılmışlar - Murmansk vilayətində, Peçorta çayının mənsəbindən, Saxanın şimal sərhədlərinə qədər.

Həyat tərzi

Sinantrop canlı olaraqinsanla eyni yaşayış məkanını paylaşmaqla yanaşı, insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişilən həyat mühitinə tez bir çəkildə uyğunlaşa bilir.

Sərçələrə istər şəhər istərsə kənd tipli yaşayış məntəqələrində rastlamaq mümkündür. Ancaq Orta Asiyada onlar insanlardan uzaq durmağı üstün bilirlər. Kənd təsərrüfatında əkinçiliyinin genişləndirilməsindən sonra onların şimal və cənub istiqamətində geniş ərazidə yayılması müşahidə edilir.

Ev sərçələri oturaq həyat tərzi keçirir bu yuva şərtləri və insan yaşayış məntəqələrində zəngin yeməklə əlaqəlidir.

Qidalanması

Əsasən bitki mənşəlli qidalarla qidalanırılar. Ancaq balalarını yaz ayları həşəratlarla bəsləyirlər.

Onların qida rasionuna dənli bitkilərin toxumları, ərzaq qalıqları, tarlalarda sünbüllər, albalı, üzüm, qarağat giləmeyvələri, yazda çiçək qönçələri daxildir. Yaxın ətrafda qida olmadıqda çəmənliklərə, meşə ətraflarına və çöllərə üz tutaraq yabanı ot bitkilərinin toxumları və bəzən cücülərlə qidalanırlar.

Çoxalması

Sərçələr ya çütlüklər ya da koloniyalar şəklində yaşayırlar. Yuvalarını insanların eüvlərində və ya yaşayış məntəqələrinə yaxın ərazilərdə qururlar. Arealının cənubunda insanlar tərəfindən əkilmiş bitki və kolların arasında və ya sahələrə yaxın gildən təşkil olunmuş hündür yarğanlarda yuva qururlar. Cənubda sahə və tez-tez ağac və çalı ağaclarında, yarğanlarda, sahələrə bitişik tikilli qayalıqlarda tikilməkdədir

Yuvalarını müxtəlif yerlərdə - binaların damlarında, dəliklərdə, böyük quş yuvalarının divarlarında (Əsl vağ, Leylək, Qartal), ağac oyuqlarında, insanların düzətdiyi quş evləri, Adi sahil qaranquşunun hazırladığı dəlikləridə yuva qura bilirlər. Arealının cənubunda ağac budaqlarında belə yuva qurmaları müşahidə edilir.

Aaraşdırmaçıların uzun sürən müşahidələri onu göstərir ki, sərçələr ömrü böyü eyni çütlüklə ömür sürülər. Bu canlıların örta ömür müddəti elədə çox olmasa da 9-11 il ömür sürən sərçələrə də rastlanılmışdır. Ancaq onların böyük hissəsi 4 ildən artıq ömür sürmür. Gənc sərçələrin böyük qismi ilk qişlamalarını belə keçirə bilmir və ortalama olaraq 9—21 ay yaşayırlar.

Yuvanın inşasındaçütlüyün hər iki üzvü iştiirak edir. Yuvalar dərin olur və əsasən quru otlardan inşa edilir. Quş lələklərindəndə istifadə edilməklə qalıq divarlı yuvalar qurulur.

Ev sərçələrində çütləşmə dövrü erkən başlayır. Çetləşmələr səs-küylər və dava-dalaşlarla müşahidə edilir. Mart ayında çütlüklər yuva tikintisinə başlayır və apreldə yumurta qoyurlar.

Dişilər 4—10, adətən 5—7 ədəd yumurta qoyurlar. Yumurtalar ağ rəngdə olur. Qırt yatma dövrü 11—13 gün davam edir.

Balanı hər iki valideyn bəsləyir. Balaya əsasən həşəratlar yedizdirilir. Bala yumurtadan çıxdıqdan 10 gün sonra yuvanı tərk edir.

  • Çütləşmə

  • Yumurtalar

  • Yumurtadan yeni çıxmış sərçə balası

  • Yuvanı yeni tərk etmiş sərçə balası

  • Gənc sərçə

Sərçələr yay aylarında bəzən iki (şimalda) və ya üç dəfə (cənubda) qırt yata bilirlər. ikicı qırtyatma iyun ayının ikinci yarısından başlayır, balalar yumurtadan iyulda çıxır.

Sərçələr adətən sürülər halında toplanır, bəzən bir neçə min başdan çox qrup təşkil edir və tarlalara yemək üçün uçur.

Payızın sonlarında quşlarda bir canlanma müşahidə edilir, erkəklər dişilərə qulluq edir, yuvaya yeni materiallar gətirirlər. Yenilənmiş yuva qışda gecə soyuqlarından qorumağa imkan verir.

Təsnifat

İlk əvvəllər növə Karl Linney tərəfindən Fringilla domestica adı verilmişdir. Növ (Fringilla) cinsinə daxil edilmişdir.

Yarımnövləri

 
Parazitlərdən qurtulmaq üçün sərçə qum vannası qəbul edərkən

ev sərçələri 12 yarımnövə bölünür:

  • Passer domesticus bactrianus Zarudny & Kudashev, 1916
  • Passer domesticus balearoibericus von Jordans, 1923
  • Passer domesticus biblicus Hartert, 1904
  • Passer domesticus domesticus (Linnaeus, 1758)
  • Passer domesticus hufufae Ticehurst & Cheesman, 1924
  • Passer domesticus hyrcanus Zarudny & Kudashev, 1916
  • Passer domesticus indicus Jardine & Selby, 1831
  • Passer domesticus niloticus Nicoll & Bonhote, 1909
  • Passer domesticus parkini Whistler, 1920
  • Passer domesticus persicus Zarudny & Kudashev, 1916
  • Passer domesticus rufidorsalis Brehm, 1855
  • Passer domesticus tingitanus Loche, 1867

Əvvəllər Hindistan sərçəsi müstəqil növ olaraq (P. indicus) qəbul edilirdi. Onlar ev sərçələrinə nisbətdə az sinantrop olması və Orta Asiyadan hindistana köç etməkləri ilə seçilirlər.

Genetika

Kapiotip: 76—78 xromoson (2n).

Molekulyar genetika]
  • Verilənlər bazasında saxlanılan nukleotidlərin ardıcıllığı EntrezNucleotide, GenBank, NCBI, ABŞ: 1645 (2015-ci il 18 fevrala olan məlumat).
  • Verilənlər bazasında saxlanılan zülalların ardıçıllığı EntrezProtein, GenBank, NCBI, США: 628 (2015-ci il 18 fevrala olan məlumat).

Ev sərçələri sərçəkililər dəstəsinə daxil olan növlər arasında genetik baxımından ən çox araşdırılmış növdür.

Genom: 1,26—1,57 pq (C-value).

Ev sərçəsi 11 min il öncə Avropa və Asiyadan Yaxın Şərqə qədər ərazidə yayılmışdış. Bu dövrdə Passer domesticus bactrianus yarımnövü meydana gəlmişdir. Evsərçələrində AMY2A variantı var ki, bu, uzun nişasta molekullarının daha qısa müddətə parçalanmasına imkan verən pankreasın fermentinin daha effektiv versiyasını istehsal etməyə imkan verir.

İnsanlar və sərçələr

 
Farer adalarına aid poçt markası

İnsanla sərçə arasında olan əlaqə həm xeyr həm də zərər verə bilər. Bu baxımından müsbət və mənfi münasibətlər vardır.

Bəzən sərçələr ziyan vericiu hava ilə yayılan infeksiyaların daşıyıcısı ola bilir. Bir tarladan digərinə uçan quşlar bəzən zərərli anbar gənələrini daşıyırlar. Bununla yanaşı ev sərçələri Təbii çiçək, Difteriya və bir neçə ev quşu xəstəliklərini yayırlar. 2004-cü ildə Çində H5N1 virusu olan Quş qripi epidemiyası zamanı 38 ev sərçəsində aparılan testlər onların bzəisində təhlükəli virusun aşkarlanması ilə nəticələnmişdirс.

Ev sərçələri əsasən areallarının cənubunda yay ayları çox saylı olduqları zaman dənli bitkilər, həmcinin giləmeyvələr (albalı, üzüm), günəbaxan və kənaf əkinlərinə ziyan vura bilir.

Sovet dövründə Orta Asiyada ev sərçəsinin bir yarımnövü olan Hind sərçəsi zərərveriçi olaraq ona qarşı zəhərli qidalarla mübarizə aparılırdı.

İlin qalan dövrlərində sərçələr insanlara demək olar ki, zərər vurmur. Xüsusi ilə bala çıxartdıqları dövrdə həşərat yeyən quşlaraın olmadığı ərazilərdə zərərveriçi həşəratlarla qidalanmaları insan üçün faydalıdır. Onların kütləvi ovlandığı zərərveriçi həşəratların artması müşahidə edilir.

Çində 1950-ci illərdə kənd təsərrüfatı zərərveriçilərinə qarşı aparılan sərçələri məhv etmə kompaniyası zamanı təkcə 1958-ci ilin aprel-may aylarında 3 gün ərzində Pekin və Şanxayda 900 min sərçə öldürülmüşdür. Həmin ilin noyabrının birinci yarısına qədər isə dəqiq olmayan məlumata görə 1,96 mlrd quş məhv edilir. Ancaq kütləvi ovlamalar 1959-cu ilin yaz-ya\y aylarında Şanxay və digər iri şəhərlərdə zərərli həşəratların kütləvi artımına səbəb olur. 18 mart 1960-cı ildə Mao Tszedunun şəxsi qərarı ilə bu məhv etmə dayandırılmışdır.

İnsanlar tərəfindən sərçələrin zərərli həşəratları ovlamasına minnətdarlıq olaraq abidələr ucaldılmışdır. Buna misal olaraq XIX əsrin ortalarında qoyulmuş abidəni göstərmək olar. 2003-cü ildə bənzər bir abidə Baranoviçi şəhərində "Belarus quşlarının qorunması" ictimai təşkilatı tərəfindən 2003-cü ildə keçirilmiş "Ev sərçəsi - 2003-cü ilin quşu" kompaniyası çərçivəsində qoyulmuşdur.

Sərçənin əti bərk və dadlı olmaması səbəbindən qida kimi istifadə edilmir.

Sərçələrin yoxa çıxması

Belə bir fiki vardır ki, insana ən yaxın yabanı canlısı olaraq "bioloji bir göstərici" kimi fəaliyyət göstərə bilər. Bu növün populyasiyası əsasında ətraf mühitin vəziyyəti haqqında mülahizə irəli sürmək mümkündür. XXI əsrin əvvəllərinə əsasən ümumi Avropa miqyasında sərçələrin sayında azlma müşahidə edilir. Bəzi ölkələrdə isə bu növün nəsli kəsilmək ərəfəsindədir. Belə ki, 1980-ci illərdə çexiyada sərçələrin sayı 75 %, Böyük Britaniyada 68 % azalmışdır. Böyük Britaniyanın əsasən şəhərlərində demək olar ki, sərçələr tamamən yoxa çıxmışdır. Onların yoxa çıxmasına səbəb kimi şəhərlərdə yaşıllıqların azalması, rekonstruksiya işləri ilə əlaqədar quşların bala çıxartma gönəmində balalarını cücülərlə qidalandıra bilməmələri həşəratların olmaması göstərilir.

Buna baxmayaraq Avstraliyada Köhnə qitədən fərqli olaraq saylarında artım müşahidə edilir. Bu isə qitənin ekoloji balansını poza bilər. Bu səbəbdən sərçələrin ovlanması həyata keçirilir. Ancaq bu istənilən nəticəni vermir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Dam sərçəsi
  2. ↑ Назаренко Е. А., Бессонов С. А. "Passer domesticus (Linnaeus, 1758) — Домовой воробей". Позвоночные животные России (информационно-поисковая система). Авторы общей концепции и разработчики информационно-поисковой системы: Павлов Д. С., Петросян В. Г., Дгебуадзе Ю. Ю., Рожнов В. В., Решетников Ю. С., Кузьмин С. Л., Варшавский А. А., Корнеева Т. М., Павлов А. В., Бессонов С. А., Вепринцева О. Д., Омельченко А. В., Павлинов И. Я., Орлова В. Ф., Лоскот В. М., Дорофеева Е. А., Сиделева В. Г. М.: Группа биоинформатики и моделирования биологических процессов; Федеральное государственное бюджетное учреждение науки Институт проблем экологии и эволюции им. А. Н. Северцова Российской академии наук (ИПЭЭ РАН). 2013-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-24.
  3. ↑ Воробей // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907
  4. ↑ "{title}". 2017-02-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-25.
  5. Мамонов Г. А. Sərçə 2011-02-17 at the Wayback Machine
  6. "Old World sparrows, snowfinches & weavers". IOC World Bird List (v 7.3) (rəsmi sayt) (ingilis). International Ornithologists' Union. 2017-07-31. doi:10.14344/IOC.ML.7.3. 2017-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-15. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
  7. ↑ "Detailed Record for Passer domesticus". Animal Genome Size Database (ingilis). T. Ryan Gregory. 2015-02-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-18. (#text_ignored); (#parameter_ignored)
  8. Успешность домовых воробьёв обеспечили два гена
  9. Информация отраслевого портала «Птицепром».
  10. Информация агентства «Синьхуа» от 2 марта 2007 года.
  11. McCarthy, Michael (2010-09-03). "The sparrow that survived Mao's purge". Opinion. Commentators (ingilis). Independent.co.uk. İstifadə tarixi: 2010-12-03.
  12. "Mao Zedong Great Leap Four Plagues Sparrows". DennisMathysen's Channel (ingilis). YouTube, LLC. İstifadə tarixi: 2010-12-03.
  13. "Mao and the Sparrows". johnblackmusic's Channel (ingilis). YouTube, LLC. İstifadə tarixi: 2010-12-03.
  14. В начале XXI века в Китае началась массовая кампания по защите воробьёв (см. заметку 2009-04-15 at the Wayback Machine).
  15. «В Барановичах воздвигли памятник воробью» 2017-02-24 at the Wayback Machine — сообщение РИА «Новости» от 13 октября 2003 года.
  16. Ev sərçəsi bizim şəhərlərdən yoxa çıxır.
  17. Сведения взяты из новостной заметки 2009-04-15 at the Wayback Machine РИА «Новости».
  18. Чешские орнитологи бьют тревогу — Пресса — Радио Прага
  19. . 2015-09-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
  20. ↑ Qərb və Şərq tarixi. Britaniyada sərçələr yoxa çıxır — Azadlıq radiosu.
  21. Şəhərlərdə sərçələr yoxa çıxır
  22. Nəyə görə sərçələr yoxa çıxır? Çiçəkli xəbərlər
  23. İzvestiya qəzetindən məlumat

Ədəbiyyat

  • Ильенко А.И. Экология домовых воробьёв и их эктопаразитов. — М.: Наука, 1976. — 120 с.
  • Птицы Советского Союза / Под ред. Г. П. Дементьева и Н. А. Гладкова. — М.: Советская наука, 1954. — Т. 5.
  • Рябицев В. К. Птицы Урала, Приуралья и Западной Сибири: Справочник-определитель. — Екатеринбург: Изд-во Уральского университета, 2002. — ISBN 5-7525-0825-8.
  • Олег Измайлович Семёнов-Тян-Шанский, Гилязов А. С. Птицы Лапландии. — М.: Наука, 1991.
  • Устюгов Б. // Известия. — 2006. — 16 марта.

Mənbə

  • «Pekində 300 sərçə təbiətə buraxılmışdır»

Avqust 13, 2021
sərçəsi, passer, domesticus, sərçəsi, əsl, sərçələr, cinsinə, passer, sərçəkimilər, dəstəsinə, daxil, olan, quş, növü, insanlarla, qonşuluqda, yaşayan, xarici, görünüşünə, çıxardığı, səslərə, görə, tanınmış, quşlardır, növ, adı, insanlarla, eyni, ərazini, payl. Ev sercesi lat Passer domesticus ve ya Dam sercesi 1 Esl serceler cinsine Passer sercekimiler destesine daxil olan qus novu Insanlarla qonsuluqda yasayan xarici gorunusune ve cixardigi seslere gore en taninmis quslardir Nov adi da insanlarla eyni erazini paylasmalari ile elaqedardi 2 Ev sercesiPasser domesticusElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme SonagizlilarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarSinif QuslarYarimsinif YenidamaqlilarDeste SercekimilerFesile PasseridaeCins PasserNov Ev sercesiElmi adiPasser domesticus Linnaeus 1758 Sinonimler Fringilla domestica Linnaeus 1758Areal Tebii areal Genislenmis arealMuhafize statusuAz qaygi teleb edenlerLeast Concern IUCN 3 1 Least Concern 103818789VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 179628NCBI 48849PBDB 373332 Mundericat 1 Bioloji tesviri 1 1 Xarici gorunus 1 2 Yayilmasi 1 3 Heyat terzi 1 4 Qidalanmasi 1 5 Coxalmasi 2 Tesnifat 2 1 Yarimnovleri 3 Genetika 4 Insanlar ve serceler 4 1 Sercelerin yoxa cixmasi 5 Hemcinin bax 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 MenbeBioloji tesviri RedakteXarici gorunus Redakte Ev sercesinin erkeyi Ev sercesinin disisi source source Ev sercesinin sesi Uzunluqlari 14 18 sm 2 3 cekileri 21 37 q 2 teskil edir Umumi rengi yuxaridan qehveyi qonur sarimtil reng qara lekelerle asagidan ise agimtil ve ya boz Yanaqlari ag qulaq etrafi eraziler ise solgun boz rengde olur Qanadlari sarimtil ag zolaga sahibdirler 3 Erkekler disilerden qara rengde olan lekesine gore ferqlenirler 2 3 4 Bu leke bogaz ve sinenin yuxari hissesini nehate edir Ustelik erkeklerin baslarinin ust hissesi tund boz ve tund qonur rengde olur Disilerde ise goz etrafinda boz sari rengli zolaq vardir 2 3 Yayilmasi Redakte Ilk evveller ev sercelerinin yayilma areali Simali Avropa ile mehdudlasirdi Sonradan Avropa ve Asiya 2 3 4 Arktika simal serqi cenub serqi ve merkezi istisna 4 Simali 2 4 ve Serqi Afrika 4 Seneqal 3 Kicik Asiya Erebistan yarimadasi ve Yava adasina 3 yayilmisdir XX esrden etibaren ise dunyanin bir cox olkelerine aparilmisdir Hazirda onlar yuxarida qeyd olunan erazilerden basqa Cenubi Afrika Avstraliya Yeni Zelandiya Simali Amerika ve Cenubi Amerikaya ve bir cox adalar yayilmisdir 2 3 4 Alkt fesileye daxil olan diger quslarin boyuk ekseriyyeti kimi demek olar ki koceri quslar sayilmirlar 2 4 ancaq arealin en simal noqtelerinden 1000 km mesafede cenuba ucurlar Merkezi Asiyadadan ise Oz Asiya ve ya Hindistana koc edirler Insan yasayis yerlerini teqib ederek mese tundra ve hetta tundra zonalarina bele yayilmislar Murmansk vilayetinde Pecorta cayinin mensebinden Saxanin simal serhedlerine qeder Heyat terzi Redakte Sinantrop canli olaraqinsanla eyni yasayis mekanini paylasmaqla yanasi insanin teserrufat fealiyyeti neticesinde deyisilen heyat muhitine tez bir cekilde uygunlasa bilir Sercelere ister seher isterse kend tipli yasayis menteqelerinde rastlamaq mumkundur Ancaq Orta Asiyada onlar insanlardan uzaq durmagi ustun bilirler Kend teserrufatinda ekinciliyinin genislendirilmesinden sonra onlarin simal ve cenub istiqametinde genis erazide yayilmasi musahide edilir Ev serceleri oturaq heyat terzi kecirir 2 4 bu yuva sertleri ve insan yasayis menteqelerinde zengin yemekle elaqelidir Qidalanmasi Redakte Esasen bitki menselli qidalarla qidalanirilar Ancaq balalarini yaz aylari heseratlarla besleyirler 2 4 Onlarin qida rasionuna denli bitkilerin toxumlari 2 3 4 erzaq qaliqlari 2 tarlalarda sunbuller 3 4 albali 3 uzum qaragat gilemeyveleri 3 yazda cicek qonceleri daxildir Yaxin etrafda qida olmadiqda cemenliklere mese etraflarina ve collere uz tutaraq yabani ot bitkilerinin toxumlari ve bezen cuculerle qidalanirlar 4 Coxalmasi Redakte Serceler ya cutlukler ya da koloniyalar seklinde yasayirlar Yuvalarini insanlarin euvlerinde ve ya yasayis menteqelerine yaxin erazilerde qururlar Arealinin cenubunda insanlar terefinden ekilmis bitki ve kollarin arasinda ve ya sahelere yaxin gilden teskil olunmus hundur yarganlarda yuva qururlar Cenubda sahe ve tez tez agac ve cali agaclarinda yarganlarda sahelere bitisik tikilli qayaliqlarda tikilmekdedirYuvalarini muxtelif yerlerde binalarin damlarinda deliklerde 2 4 boyuk qus yuvalarinin divarlarinda Esl vag Leylek Qartal agac oyuqlarinda 4 insanlarin duzetdiyi qus evleri Adi sahil qaranqusunun hazirladigi delikleride yuva qura bilirler Arealinin cenubunda agac budaqlarinda bele yuva qurmalari musahide edilir 4 Aarasdirmacilarin uzun suren musahideleri onu gosterir ki serceler omru boyu eyni cutlukle omur suruler Bu canlilarin orta omur muddeti elede cox olmasa da 9 11 il omur suren sercelere de rastlanilmisdir Ancaq onlarin boyuk hissesi 4 ilden artiq omur surmur Genc sercelerin boyuk qismi ilk qislamalarini bele kecire bilmir ve ortalama olaraq 9 21 ay yasayirlar 5 Yuvanin insasindacutluyun her iki uzvu istiirak edir Yuvalar derin olur ve esasen quru otlardan insa edilir 2 Qus leleklerindende istifade edilmekle qaliq divarli yuvalar qurulur Ev sercelerinde cutlesme dovru erken baslayir Cetlesmeler ses kuyler ve dava dalaslarla musahide edilir Mart ayinda cutlukler yuva tikintisine baslayir ve aprelde yumurta qoyurlar 2 Disiler 4 10 adeten 5 7 eded yumurta qoyurlar Yumurtalar ag rengde olur Qirt yatma dovru 11 13 gun davam edir Balani her iki valideyn besleyir Balaya esasen heseratlar yedizdirilir 2 4 Bala yumurtadan cixdiqdan 10 gun sonra yuvani terk edir Cutlesme Yumurtalar Yumurtadan yeni cixmis serce balasi Yuvani yeni terk etmis serce balasi Genc serceSerceler yay aylarinda bezen iki simalda ve ya uc defe cenubda qirt yata bilirler 2 ikici qirtyatma iyun ayinin ikinci yarisindan baslayir balalar yumurtadan iyulda cixir Serceler adeten suruler halinda toplanir bezen bir nece min basdan cox qrup teskil edir ve tarlalara yemek ucun ucur 2 Payizin sonlarinda quslarda bir canlanma musahide edilir erkekler disilere qulluq edir yuvaya yeni materiallar getirirler Yenilenmis yuva qisda gece soyuqlarindan qorumaga imkan verir Tesnifat RedakteIlk evveller nove Karl Linney terefinden Fringilla domestica adi verilmisdir Nov Fringilla cinsine daxil edilmisdir Yarimnovleri Redakte Parazitlerden qurtulmaq ucun serce qum vannasi qebul ederken ev serceleri 12 yarimnove bolunur 6 Passer domesticus bactrianus Zarudny amp Kudashev 1916 Passer domesticus balearoibericus von Jordans 1923 Passer domesticus biblicus Hartert 1904 Passer domesticus domesticus Linnaeus 1758 Passer domesticus hufufae Ticehurst amp Cheesman 1924 Passer domesticus hyrcanus Zarudny amp Kudashev 1916 Passer domesticus indicus Jardine amp Selby 1831 Passer domesticus niloticus Nicoll amp Bonhote 1909 Passer domesticus parkini Whistler 1920 Passer domesticus persicus Zarudny amp Kudashev 1916 Passer domesticus rufidorsalis Brehm 1855 Passer domesticus tingitanus Loche 1867Evveller Hindistan sercesi musteqil nov olaraq P indicus 4 qebul edilirdi Onlar ev sercelerine nisbetde az sinantrop olmasi ve Orta Asiyadan hindistana koc etmekleri ile secilirler Genetika RedakteKapiotip 76 78 xromoson 2n 7 Molekulyar genetika Verilenler bazasinda saxlanilan nukleotidlerin ardicilligi EntrezNucleotide GenBank NCBI ABS 1645 2015 ci il 18 fevrala olan melumat Verilenler bazasinda saxlanilan zulallarin ardicilligi EntrezProtein GenBank NCBI SShA 628 2015 ci il 18 fevrala olan melumat Ev serceleri sercekililer destesine daxil olan novler arasinda genetik baximindan en cox arasdirilmis novdur Genom 1 26 1 57 pq C value 7 Ev sercesi 11 min il once Avropa ve Asiyadan Yaxin Serqe qeder erazide yayilmisdis Bu dovrde Passer domesticus bactrianus yarimnovu meydana gelmisdir Evsercelerinde AMY2A varianti var ki bu uzun nisasta molekullarinin daha qisa muddete parcalanmasina imkan veren pankreasin fermentinin daha effektiv versiyasini istehsal etmeye imkan verir 8 Insanlar ve serceler Redakte Farer adalarina aid poct markasi Insanla serce arasinda olan elaqe hem xeyr hem de zerer vere biler Bu baximindan musbet ve menfi munasibetler vardir Bezen serceler ziyan vericiu hava ile yayilan infeksiyalarin dasiyicisi ola bilir Bir tarladan digerine ucan quslar bezen zererli anbar genelerini dasiyirlar Bununla yanasi ev serceleri Tebii cicek Difteriya ve bir nece ev qusu xesteliklerini yayirlar 2004 cu ilde Cinde H5N1 virusu olan Qus qripi epidemiyasi zamani 38 ev sercesinde aparilan testler onlarin bzeisinde tehlukeli virusun askarlanmasi ile neticelenmisdirs 9 Ev serceleri esasen areallarinin cenubunda yay aylari cox sayli olduqlari zaman denli bitkiler 3 4 hemcinin gilemeyveler albali uzum 3 gunebaxan ve kenaf ekinlerine ziyan vura bilir Sovet dovrunde Orta Asiyada ev sercesinin bir yarimnovu olan Hind sercesi zererverici olaraq ona qarsi zeherli qidalarla mubarize aparilirdi 4 Ilin qalan dovrlerinde serceler insanlara demek olar ki zerer vurmur Xususi ile bala cixartdiqlari dovrde heserat yeyen quslarain olmadigi erazilerde zererverici heseratlarla qidalanmalari insan ucun faydalidir Onlarin kutlevi ovlandigi zererverici heseratlarin artmasi musahide edilir 3 Cinde 1950 ci illerde kend teserrufati zerervericilerine qarsi aparilan serceleri mehv etme kompaniyasi zamani tekce 1958 ci ilin aprel may aylarinda 3 gun erzinde Pekin ve Sanxayda 900 min serce oldurulmusdur Hemin ilin noyabrinin birinci yarisina qeder ise deqiq olmayan melumata gore 1 96 mlrd qus mehv edilir Ancaq kutlevi ovlamalar 1959 cu ilin yaz ya y aylarinda Sanxay ve diger iri seherlerde zererli heseratlarin kutlevi artimina sebeb olur 18 mart 1960 ci ilde Mao Tszedunun sexsi qerari ile bu mehv etme dayandirilmisdir 10 11 12 13 14 Insanlar terefinden sercelerin zererli heseratlari ovlamasina minnetdarliq olaraq abideler ucaldilmisdir Buna misal olaraq XIX esrin ortalarinda qoyulmus abideni gostermek olar 2003 cu ilde benzer bir abide Baranovici seherinde Belarus quslarinin qorunmasi ictimai teskilati terefinden 2003 cu ilde kecirilmis Ev sercesi 2003 cu ilin qusu kompaniyasi cercivesinde qoyulmusdur 15 Sercenin eti berk ve dadli olmamasi sebebinden qida kimi istifade edilmir 3 Sercelerin yoxa cixmasi Redakte Bele bir fiki vardir ki insana en yaxin yabani canlisi olaraq bioloji bir gosterici kimi fealiyyet gostere biler Bu novun populyasiyasi esasinda etraf muhitin veziyyeti haqqinda mulahize ireli surmek mumkundur XXI esrin evvellerine esasen umumi Avropa miqyasinda sercelerin sayinda azlma musahide edilir 16 Bezi olkelerde ise bu novun nesli kesilmek erefesindedir 17 Bele ki 1980 ci illerde cexiyada sercelerin sayi 75 18 Boyuk Britaniyada 68 19 azalmisdir Boyuk Britaniyanin esasen seherlerinde demek olar ki serceler tamamen yoxa cixmisdir 20 Onlarin yoxa cixmasina sebeb kimi seherlerde yasilliqlarin azalmasi rekonstruksiya isleri ile elaqedar quslarin bala cixartma goneminde balalarini cuculerle qidalandira bilmemeleri heseratlarin olmamasi gosterilir 20 21 22 Buna baxmayaraq Avstraliyada Kohne qiteden ferqli olaraq saylarinda artim musahide edilir Bu ise qitenin ekoloji balansini poza biler Bu sebebden sercelerin ovlanmasi heyata kecirilir Ancaq bu istenilen neticeni vermir 23 Hemcinin bax RedakteSerce Qarados serceIstinadlar Redakte Dam sercesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Nazarenko E A Bessonov S A Passer domesticus Linnaeus 1758 Domovoj vorobej Pozvonochnye zhivotnye Rossii informacionno poiskovaya sistema Avtory obshej koncepcii i razrabotchiki informacionno poiskovoj sistemy Pavlov D S Petrosyan V G Dgebuadze Yu Yu Rozhnov V V Reshetnikov Yu S Kuzmin S L Varshavskij A A Korneeva T M Pavlov A V Bessonov S A Veprinceva O D Omelchenko A V Pavlinov I Ya Orlova V F Loskot V M Dorofeeva E A Sideleva V G M Gruppa bioinformatiki i modelirovaniya biologicheskih processov Federalnoe gosudarstvennoe byudzhetnoe uchrezhdenie nauki Institut problem ekologii i evolyucii im A N Severcova Rossijskoj akademii nauk IPEE RAN 2013 04 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 02 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Vorobej Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 title 2017 02 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 25 Mamonov G A Serce Arxivlesdirilib 2011 02 17 at the Wayback Machine Old World sparrows snowfinches amp weavers IOC World Bird List v 7 3 resmi sayt ingilis International Ornithologists Union 2017 07 31 doi 10 14344 IOC ML 7 3 2017 08 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 10 15 parameter ignored parameter ignored parameter ignored 1 2 Detailed Record for Passer domesticus Animal Genome Size Database ingilis T Ryan Gregory 2015 02 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 18 text ignored parameter ignored Uspeshnost domovyh vorobyov obespechili dva gena Informaciya otraslevogo portala Pticeprom Informaciya agentstva Sinhua ot 2 marta 2007 goda McCarthy Michael 2010 09 03 The sparrow that survived Mao s purge Opinion Commentators ingilis Independent co uk Istifade tarixi 2010 12 03 Mao Zedong Great Leap Four Plagues Sparrows DennisMathysen s Channel ingilis YouTube LLC Istifade tarixi 2010 12 03 Mao and the Sparrows johnblackmusic s Channel ingilis YouTube LLC Istifade tarixi 2010 12 03 V nachale XXI veka v Kitae nachalas massovaya kampaniya po zashite vorobyov sm zametku Arxivlesdirilib 2009 04 15 at the Wayback Machine V Baranovichah vozdvigli pamyatnik vorobyu Arxivlesdirilib 2017 02 24 at the Wayback Machine soobshenie RIA Novosti ot 13 oktyabrya 2003 goda Ev sercesi bizim seherlerden yoxa cixir Svedeniya vzyaty iz novostnoj zametki Arxivlesdirilib 2009 04 15 at the Wayback Machine RIA Novosti Cheshskie ornitologi byut trevogu Pressa Radio Praga Boyuk Britaniyada serceler yoxa cixir 2015 09 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 1 2 Qerb ve Serq tarixi Britaniyada serceler yoxa cixir Azadliq radiosu Seherlerde serceler yoxa cixir Neye gore serceler yoxa cixir Cicekli xeberler Izvestiya qezetinden melumatEdebiyyat RedakteIlenko A I Ekologiya domovyh vorobyov i ih ektoparazitov M Nauka 1976 120 s Pticy Sovetskogo Soyuza Pod red G P Dementeva i N A Gladkova M Sovetskaya nauka 1954 T 5 Ryabicev V K Pticy Urala Priuralya i Zapadnoj Sibiri Spravochnik opredelitel Ekaterinburg Izd vo Uralskogo universiteta 2002 ISBN 5 7525 0825 8 Oleg Izmajlovich Semyonov Tyan Shanskij Gilyazov A S Pticy Laplandii M Nauka 1991 Ustyugov B Myortvaya vorona nesyot zolotye yajca Izvestiya 2006 16 marta Menbe Redakte Pekinde 300 serce tebiete buraxilmisdir Kitaj nachinaetsya massovaya kampaniya po zashite vorobyov Menbe https az wikipedia org w index php title Ev sercesi amp oldid 6093401, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.