Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çöl sarı (lat. Buteo rufinus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin əsl sar cinsinə aid heyvan növü.
| Çöl sarı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Çöl sarı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Kateqoriya və statusu
(II-EN). Təhlükə altındadır. Məhdud ərazidə qalıb.
Qısa təsviri
Qarğadan böyük yırtıcıdır. Qanad lələklərinin dibi ağdır, havada uçarkən aydın görünür. Bel tərəfi açıq-qonur, qarın tərəfi kürəndir. Qanadlarının tinində (əyrisində) tünd rəngli böyük ləkə var (uzaqdan görünür).
Yayılması
Avropa, Asiya və Şimali Afrikada yayılıb. Azərbaycanda Qobustanda, Bozdağda, Kiçik Qafqazın dağətəyi, qismən də orta dağlıq hissəsində, Naxçıvan Arazboyu düzənliyində və orta dağ yamaclarında, eləcə də, Talış dağ bozqırlarında yayılıb. Kiçik Qafqazın dağətəyi hissəsində və Arazboyu düzənliyində oturaq yaşayır, başqa yerlərdə nəsilvermə dövründə, Kür-Araz düzənliyində isə qışda olur.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Quraq iqlimli yarımsəhra və bozqır landşaftlarında yaşayır. Qayada, yarğanda, bəzən yulğun kolunda (tamariks) quru çöplərdən yuva tikir, içərisinə yovşan döşəyir, aprel ayında 3-5 ədəd qırmızımtıl-qonur naxışlı ağ yumurta verir. İyul ayında pərvaz balaları ilə ailəvi yem axtarırlar. Yemini havadan baxmaqla tapıb, yerdən götürür, əsas yemi qurbağalar, sürünənlər, gəmiricilər, bəzən də ərəbdovşanı, kirpi, xırda quşlardır.
Sayı
1970-ci illərə qədər adi saylı, miqrasiya dövründə hətta çoxsaylı olub. Sonralar Azərbaycanda nəsil verən populyasiyasının sıxlığı azalıb, XX əsrin sonunda Azərbaycanda 50 cüt quş qeyd edilib. Son 10 ildə istər reproduktiv, istərsə də qışlayan populyasiyasının sıxlığı təhlükəli vəziyyət alıb. Reproduksiya dövründə Qobustanda 4, Bozdağda 2, Kiçik Qafqazın dağətəyi hissəsində 4, Naxçıvan MR-də 8, Talış dağ bozqırlarında 4 cüt (cəmi 22 cüt) quş sayılıb. Son 10 ildə sayı 56 % azalıb. Lakin miqrant quşların sayı 3-4 dəfə çox olub.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Zərərli yırtıcı hesab edilib ovlanması, bozqırların əkin sahəsinə çevrilməsi və pestisidlərdən maksimal istifadə olunması, mal-qaranın çoxalması və otlaqların deqradasiyası, yem obyektlərinin zəhərlənməsi.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Ovlanması qadağandır. Faydalı fauna statusu ilə qorunur. Qobustan və Turyançay Dövlət Təbiət Qoruqlarında, Zuvand Dövlət Təbiət Yasaqlığında nəzarət altında saxlanılır. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxildir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yuvalarının yerləşdiyi sahənin təbiət abidəsi statusu ilə qorunması, çaqqal, tülkü kimi yırtıcıların azaldılması, növün vəziyyətinin əhaliyə izah edilməsi.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Col sari lat Buteo rufinus heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin qirgikimiler destesinin qirgilar fesilesinin esl sar cinsine aid heyvan novu Col sariElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Klad Klad Deste QirgikimilerFesile QirgilarYarimfesile SarlarCins Esl sarNov Col sariBeynelxalq elmi adiButeo rufinus Philipp Jakob Cretzschmar 1829 Sekil axtarisiITIS 175392NCBI 115134FW 94491Kateqoriya ve statusu II EN Tehluke altindadir Mehdud erazide qalib Qisa tesviriQargadan boyuk yirticidir Qanad leleklerinin dibi agdir havada ucarken aydin gorunur Bel terefi aciq qonur qarin terefi kurendir Qanadlarinin tininde eyrisinde tund rengli boyuk leke var uzaqdan gorunur YayilmasiAvropa Asiya ve Simali Afrikada yayilib Azerbaycanda Qobustanda Bozdagda Kicik Qafqazin dageteyi qismen de orta dagliq hissesinde Naxcivan Arazboyu duzenliyinde ve orta dag yamaclarinda elece de Talis dag bozqirlarinda yayilib Kicik Qafqazin dageteyi hissesinde ve Arazboyu duzenliyinde oturaq yasayir basqa yerlerde nesilverme dovrunde Kur Araz duzenliyinde ise qisda olur Yasayis yeri ve heyat terziQuraq iqlimli yarimsehra ve bozqir landsaftlarinda yasayir Qayada yarganda bezen yulgun kolunda tamariks quru coplerden yuva tikir icerisine yovsan doseyir aprel ayinda 3 5 eded qirmizimtil qonur naxisli ag yumurta verir Iyul ayinda pervaz balalari ile ailevi yem axtarirlar Yemini havadan baxmaqla tapib yerden goturur esas yemi qurbagalar surunenler gemiriciler bezen de erebdovsani kirpi xirda quslardir Sayi1970 ci illere qeder adi sayli miqrasiya dovrunde hetta coxsayli olub Sonralar Azerbaycanda nesil veren populyasiyasinin sixligi azalib XX esrin sonunda Azerbaycanda 50 cut qus qeyd edilib Son 10 ilde ister reproduktiv isterse de qislayan populyasiyasinin sixligi tehlukeli veziyyet alib Reproduksiya dovrunde Qobustanda 4 Bozdagda 2 Kicik Qafqazin dageteyi hissesinde 4 Naxcivan MR de 8 Talis dag bozqirlarinda 4 cut cemi 22 cut qus sayilib Son 10 ilde sayi 56 azalib Lakin miqrant quslarin sayi 3 4 defe cox olub Mehdudlasdirici amillerZererli yirtici hesab edilib ovlanmasi bozqirlarin ekin sahesine cevrilmesi ve pestisidlerden maksimal istifade olunmasi mal qaranin coxalmasi ve otlaqlarin deqradasiyasi yem obyektlerinin zeherlenmesi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerOvlanmasi qadagandir Faydali fauna statusu ile qorunur Qobustan ve Turyancay Dovlet Tebiet Qoruqlarinda Zuvand Dovlet Tebiet Yasaqliginda nezaret altinda saxlanilir CITES Bern ve Bonn konvensiyalarina daxildir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerYuvalarinin yerlesdiyi sahenin tebiet abidesi statusu ile qorunmasi caqqal tulku kimi yirticilarin azaldilmasi novun veziyyetinin ehaliye izah edilmesi IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax