İlanyeyən, İlanyeyən dəmircaynaq (lat.Circaetus gallicus və ya lat.Circaetus ferox) – Qızılquşkimilər dəstəsinin qızılquşlar fəsiləsinin əsl ilanyeyən cinsinə aid quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
Başı iri, quyruğu uzundur. Beli boz-qonur, qarın tərəfi ağımtıldır. Çalma lələklərinin ucu qaradır. Quyruğunda 3-4 tünd zolaq var. Havada süzərkən döşündə qara ləkə, qarın nahiyəsində köndələn zolaqlar görünür. Gözləri böyük və sarıdır. Rəngi bozumtul-qonurdur. Qarın tərəfində qonur naxışlar var. Açılmış halda qanadlarının uzunluğu 1,9 m-dəkdir. Barmaqları qısa, dırnağı itidir. Avropa, Asiya və Şimali Afrikada yayılmışdır. Köçəri quşdur; Afrikada, Cənub-Qərbi Asiyada qışlayır. Seyrək enliyarpaqlı meşələrdə yaşayır. Krımda və Orta Asiyada meşəsiz dağlarda rast kəlir. Ağacda və ya qayada düzəltdiyi yuvaya 1 yumurta qoyur; həm erkəyi, həm də dişisi 35—36 gün kürt yatır. Əsasən, sürünənlər, suda-quruda yaşayanlar və gəmiricilərlə, qismən də quş və iri cücülərlə qidalanır.
Status. Respublikada sayı az olan və getdikcə azalan, yuvalayan – köçəri növdür.
Yayılması
Avropa, Asiya və Afrikada yayılıb. Azərbaycanda quraq iqlimli dağətəyi sahələrdə nəsil verir: Qobustan, Bozdağ, Kiçik Qafqazın quraq dağ yamacları, Talış dağ bozqırları, Zuvandda, Araz çayı vadisində və respublikanın digər dağətəyi və aran rayonlarında yayılmışdır. Azərbaycana apreldə gəlib, sentyabrda qayıdır.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Qaya, yarğan və seyrək ağac olan quraq iqlimli landşaftlarda yaşayır. Azərbaycana nəsil vermək üçün gəlir. Apreldə gəlib, sentyabrda köçüb gedir. Adətən qaya və yarğanda yuva tikir. May ayında bir ədəd ağ yumurta verir, 32-34 gün kürt yatıb, bala çıxarırlar. Avqust ayının ortalarında pərvaz balası müşahidə edilir. Əsas yemi kərtənkələ və ilandır (hətta gürzə). Ova çıxma vaxtı ilanın fəal olduğu vaxta uyğun gəlir. Teztez kərtənkələ və qurbağa da ovlayır. Tək-tək hallarda çəyirtkə, siçan və quş ilə yemlənir. Quraq landşaftlarda – qumsal səhra və yarımsəhra, dağətəyi bozqırlarda yaşayır. Kənd təsərrüfatı sahələrinin genişlənməsi ilə əlaqədar yaşayış yerləri azalır.
Sayı
Son 40-50 ilə qədər adi saylı olub. 1960-cı illərdən sonra Azərbaycanda nəsil verən populyasiyasının sıxlığı azalmağa başlayıb. XX əsrin axırında Azərbaycanda nəsil verənlər 38 cüt olub. Son 10 ildə 50 % azalıb subkritik vəziyyətə düşüb: Qobustanda 2, Bozdağda 3, Kiçik Qafqazda 5, Naxçıvan MR-də 6, Talışda 3 cüt ilanyeyən dəmircaynaq qeydə alınıb. Qobustanda bir cüt ilanyeyənə 6 kv.km, Zuvandda 10 kv.km sahə düşür. Respublikada ümumi sayı məlum deyildir.
Çoxalması. Yuvasını sıldırımlı qayada və ağacda qurur. Bir yuvadan bir neçə il ardıcıl istifadə edir. Apreldə, mayın əvvəllərində 1-2 yumurta qoyur. Yuvada nəslin yaşama faizi aşağıdır.
Rəqibi, düşməni, xəstəliyi. Məlumat yoxdur.
Sayının dəyişilmə səbəbləri. Uzun müddət insan tərəfindən təqib olunması, xam torpaqların istifadə olunması, quşun özünün məhsuldarlığının aşağı düşməsi onun sayını azaltmışdır.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Zərərli yırtıcı hesab edilib ovlanması, bozqırların təsərrüfata cəlb edilməsi, otlaqların deqradasiyası, yem obyektlərinin zəhərlənməsi.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər:Ovlanması qadağandır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər: Yuva sahələrinin tapılıb təbiət abidəsi statusu ilə qorunması, Respublikada növün reproduktiv populyasiyasının təhlükədə olmasının əhaliyə izah edilməsi, zoopark şəraitində yetişdirilməsi təcrübəsinə başlanması, süni şəraitdə yetişdirilib təbiətə buraxılması. Ümumi sayını öyrənmək, əsas yuva sahələrini təbiət abidəsi kimi nəzarət altına almaq, növün qorunmasını geniş təbliğ etmək lazımdır.
. 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-22.
Avqust 12, 2021
ilanyeyən, dəmircaynaq, circaetus, gallicus, circaetus, ferox, qızılquşkimilər, dəstəsinin, qızılquşlar, fəsiləsinin, əsl, ilanyeyən, cinsinə, quş, növü, azərbaycanda, təhlükədə, olan, quşlar, siyahısına, daxil, edilmişdir, circaetus, gallicuselmi, təsnifatalə. Ilanyeyen Ilanyeyen demircaynaq lat Circaetus gallicus ve ya lat Circaetus ferox Qizilquskimiler destesinin qizilquslar fesilesinin esl ilanyeyen cinsine aid qus novu Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir 1 IlanyeyenCircaetus gallicusElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme SonagizlilarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarSinif QuslarYarimsinif YenidamaqlilarDeste QizilquskimilerFesile QirgilarYarimfesile IlanyeyenlerCins Esl ilanyeyenNov IlanyeyenElmi adiCircaetus gallicus Gmelin 1788 Muhafize statusuAz qaygi teleb edenlerLeast Concern IUCN 3 1 Least Concern 22734216VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 175502NCBI 43465 Mundericat 1 Tesviri 2 Yayilmasi 3 Yasayis yeri ve heyat terzi 4 Sayi 5 Mehdudlasdirici amiller 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 QaynaqTesviri RedakteBasi iri quyrugu uzundur Beli boz qonur qarin terefi agimtildir Calma leleklerinin ucu qaradir Quyrugunda 3 4 tund zolaq var Havada suzerken dosunde qara leke qarin nahiyesinde kondelen zolaqlar gorunur Gozleri boyuk ve saridir Rengi bozumtul qonurdur Qarin terefinde qonur naxislar var Acilmis halda qanadlarinin uzunlugu 1 9 m dekdir Barmaqlari qisa dirnagi itidir Avropa Asiya ve Simali Afrikada yayilmisdir Koceri qusdur Afrikada Cenub Qerbi Asiyada qislayir Seyrek enliyarpaqli meselerde yasayir Krimda ve Orta Asiyada mesesiz daglarda rast kelir Agacda ve ya qayada duzeltdiyi yuvaya 1 yumurta qoyur hem erkeyi hem de disisi 35 36 gun kurt yatir Esasen surunenler suda quruda yasayanlar ve gemiricilerle qismen de qus ve iri cuculerle qidalanir Status Respublikada sayi az olan ve getdikce azalan yuvalayan koceri novdur Yayilmasi RedakteAvropa Asiya ve Afrikada yayilib Azerbaycanda quraq iqlimli dageteyi sahelerde nesil verir Qobustan Bozdag Kicik Qafqazin quraq dag yamaclari Talis dag bozqirlari Zuvandda Araz cayi vadisinde ve respublikanin diger dageteyi ve aran rayonlarinda yayilmisdir Azerbaycana aprelde gelib sentyabrda qayidir Yasayis yeri ve heyat terzi RedakteQaya yargan ve seyrek agac olan quraq iqlimli landsaftlarda yasayir Azerbaycana nesil vermek ucun gelir Aprelde gelib sentyabrda kocub gedir Adeten qaya ve yarganda yuva tikir May ayinda bir eded ag yumurta verir 32 34 gun kurt yatib bala cixarirlar Avqust ayinin ortalarinda pervaz balasi musahide edilir Esas yemi kertenkele ve ilandir hetta gurze Ova cixma vaxti ilanin feal oldugu vaxta uygun gelir Teztez kertenkele ve qurbaga da ovlayir Tek tek hallarda ceyirtke sican ve qus ile yemlenir Quraq landsaftlarda qumsal sehra ve yarimsehra dageteyi bozqirlarda yasayir Kend teserrufati sahelerinin genislenmesi ile elaqedar yasayis yerleri azalir Sayi RedakteSon 40 50 ile qeder adi sayli olub 1960 ci illerden sonra Azerbaycanda nesil veren populyasiyasinin sixligi azalmaga baslayib XX esrin axirinda Azerbaycanda nesil verenler 38 cut olub Son 10 ilde 50 azalib subkritik veziyyete dusub Qobustanda 2 Bozdagda 3 Kicik Qafqazda 5 Naxcivan MR de 6 Talisda 3 cut ilanyeyen demircaynaq qeyde alinib Qobustanda bir cut ilanyeyene 6 kv km Zuvandda 10 kv km sahe dusur Respublikada umumi sayi melum deyildir Coxalmasi Yuvasini sildirimli qayada ve agacda qurur Bir yuvadan bir nece il ardicil istifade edir Aprelde mayin evvellerinde 1 2 yumurta qoyur Yuvada neslin yasama faizi asagidir Reqibi dusmeni xesteliyi Melumat yoxdur Sayinin deyisilme sebebleri Uzun muddet insan terefinden teqib olunmasi xam torpaqlarin istifade olunmasi qusun ozunun mehsuldarliginin asagi dusmesi onun sayini azaltmisdir Mehdudlasdirici amiller RedakteZererli yirtici hesab edilib ovlanmasi bozqirlarin teserrufata celb edilmesi otlaqlarin deqradasiyasi yem obyektlerinin zeherlenmesi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirler Ovlanmasi qadagandir Azerbaycan Respublikasinin ve Naxcivan MR in Qirmizi kitablarina daxil edilib CITES Bern ve Bonn konvensiyalarina daxil edilib Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirler Yuva sahelerinin tapilib tebiet abidesi statusu ile qorunmasi Respublikada novun reproduktiv populyasiyasinin tehlukede olmasinin ehaliye izah edilmesi zoopark seraitinde yetisdirilmesi tecrubesine baslanmasi suni seraitde yetisdirilib tebiete buraxilmasi Umumi sayini oyrenmek esas yuva sahelerini tebiet abidesi kimi nezaret altina almaq novun qorunmasini genis teblig etmek lazimdir Hemcinin bax RedakteAzerbaycanin quslariXarici kecidler RedakteAzerbaycan ornithologia Dil aztr olu kecid Dil aztr olu kecid Qaynaq Redakte Azerbaycanda tehlukede olan quslar 2013 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 22 Menbe https az wikipedia org w index php title Ilanyeyen amp oldid 5711451, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}