Adi qarquşu
| Adi qarquşu | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Elmi adı | ||||||||||||||
| Pyrrhula pyrrhula | ||||||||||||||
|
Qarquşu, adi qarquşu və ya Avrasiya qarquşu (lat. Pyrrhula pyrrhula) — sərçəkimilər dəstəsinin qarquşular (Pyrrhula) fəsiləsindən olan oxuyan quş.
Taksonomiya
Avrasiya qarquşunu, 1758-ci ildə Karl Linney, özünün "Təbiət sistemi"nin 10-cu nəşrində, Loxia pyrrhula binominal adı altında vermişdir. Latın dilində olan pyrrhula sözünü ilk dəfə Aristotel yunan πυρρός (alov rəngli quş, πυρρός alov rəngli, πuyr yanğın: Pyrrha), "qurd yeyən quş" kimi işlətmişdir. Bu növlərin latın adı ilk dəfə 1555-ci ildə "Historiae animalium"da İsveçrə naturalisti Konrad Gesner tərəfindən istifadə edilmişdir.
Qarquşunun ən yaxın qohumları Pinicola cinsinə daxildir.
Subnövlər
Qarquşunun aşağıdakı subnövləri vardır:
- P. p. pileata W. MacGillivray, 1837 – Britaniya adaları
- P. p. europaea Vieillot, 1816 – Qərbi və Mərkəzi Avropa
- P. p. iberiae Voous, 1951 – cənub-qərbi Fransa dağları, şimali Portuqaliya və şimali İspaniya
- P. p. pyrrhula (Linnaeus, 1758) – Sibir və Orta Asiya arası, Oxot dənizinə qədər şimali, cənubi, mərkəzi və şərqi Avropa
- P. p. rossikowi Derjugin & Bianchi, 1900 – Türkiyə, Qafqaz və şimal-qərbi İran
- P. p. caspica Witherby, 1908 – Azərbaycan və şimali İran
- P. p. cineracea Cabanis, 1872 (Baikal bullfinch) – Sibir, Şimal-şərqi Qazaxıstan, Monqolustan və Çin
- P. p. cassinii S.F. Baird, 1869 – Rusiyanın Uzaq şərqi və şimal-şərqi Çin
- P. p. griseiventris Lafresnaye, 1841 – Rusiyanın Uzaq Şərqi, Çin, Koreya və Yaponiya.
- Daha əvvəl Avrasiya məkanında bir alt növü olaraq qəbul edilən Azor qarquşu (P. murina) artıq fərqli bir növ olaraq tanınır.
Təsviri
Quş kiçik bir ölçüyə malikdir, lakin sərçədən daha böyükdür. Başının üst hissəsi, dimdiyi və göz ətrafı - qaradır. İri lələk və quyruq lələkləri də mavi metallik rənglidir. Bel və quruq altı ağ rənglidir. Bel hissəsi, çiyin və boynu bozdur. Yanaqlar, boynun aşağı hissəsi, qarın və yanları qırmızıdır. Alt gövdənin rəng və tonlarının intensivliyi yarımnövlər və fərdi xüsusiyyətlərdən asılıdır. Dişilərin boyun ardı və çiyinləri bozdur. Belləri qəhvəyidir. Alt yanaqları, boyun, qarın və tərəflər boz-qəhvəyidir. Lələkləri əsasən oxra-qəhvəyi rənglidir. Yetkin və yaşlılardakı kimi "qara qapaq", orada cücələrin başında da olur.
Yayılması
Qarquşu bütün Avropada, Ön Asiya, Sibir, Kamçatka və Yaponiya da daxil olmaqla Şərqi Asiya ərazilərində məskunlaşmışdırlar. Cənub sərhədi təxminən şimal İspaniyanın, şimali Yunanıstanın, Apennin yarımadasının və Kiçik Asiyanın şimalını əhatə edir.
Qarquşu həm aranərazilərdə, həm də meşə zonasının şimalında yerləşən dağlıq və dağ meşələrində yaşayır. Qarquşu, meşə boyunca Rusiyada yayılmışdır və qismən, qıvrımlı ağacların qərbdən şərqə doğru olduğu meşə-çöl zonasıdır.
Qidalanma
Qarquşu qalın yeraltı ilə meşələrdə yaşayır, buna həmçinin baharatlarda və şəhər parklarında (xüsusilə köklənmə zamanı) da rast gəlmək olar. Yaz aylarında quş həm də sıx meşələrdə və yüngül meşələrdə yaşayır, lakin nadir hallarda fərqlənir. Qışda qarquşu topaları parkın yarpaqsız ağacları üzərində fərdi quşlar kimi fərqlənir. Erkək qarquşunun sinəsi çəhrayı-qırmızı rəngdə, dişilərdə qəhvəyi-boz rəngdə olur. Qarquşu əsasən məskunlaşan quşlara aiddir, yalnız qış üçün şimal tayqasından, Orta Asiya və Şərqi Çindən keçən köçərilərə tamamilə qarışır.
Qarqauşu çörək, toxum, qönçə, bəzən araxis və giləmeyvə (xüsusilə, quşarmudu) qidalanır. Meyvələri yeyərkən, pulpa buraxaraq onlardan toxum yeyir. Balalarını əsasən bitki mənşəli qidalandırır, həşərat və giləmeyvə əlavə edir.
İynəyarpaqlı və qarışıq meşələrdə cinslər, küknar çox olan əraziləri üstün tuturlar, minimal - şam meşələrində də məskunlaşırlar.
Xarici keçidlər
- Audio recording from Xeno-canto
- Ageing and sexing by Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze 2014-12-02 at the Wayback Machine
- Feathers of Eurasian Bullfinch (Pyrrhula pyrrhula) 2014-07-27 at the Wayback Machine
İstinadlar
- BirdLife International (2016). "Pyrrhula pyrrhula". IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T22720671A88701615. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22720671A88701615.en. İstifadə tarixi: 12 December 2017.
- Paynter, Raymond A. Jnr., ed. (1968). Check-list of birds of the world, Volume 14. Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. səh. 296.
- Linnaeus, C. (1758). Systema Naturæ per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, Volume 1 (Latin). v.1 (10th). Holmiae:Laurentii Salvii. 171–172.
- Jobling, James A. (2010). The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. səh. 327. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- Gesner, Conrad (1555). Historiæ animalium liber III qui est de auium natura. Adiecti sunt ab initio indices alphabetici decem super nominibus auium in totidem linguis diuersis: & ante illos enumeratio auium eo ordiné quo in hoc volumine continentur (Latin). Zurich: Froschauer. 701–702.
- Arnaiz-Villena, A; və b. (2001). "Phylogeography of crossbills, bullfinches, grosbeaks,and rosefinches" (PDF). Cellular and Molecular Life Sciences. 58 (8): 1159–1166. doi:10.1007/PL00000930. PMID 11529508.
- Arnaiz-Villena, A; Gómez-Prieto P; Ruiz-de-Valle V (2009). . Nova Science Publishers. ISBN 978-1-60741-844-3. 2012-09-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-23.
- . Internet Bird Collection (HBW 15, p. 609). Lynx Editions. 2010. 2 June 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 July 2012.
- Sangster, G.; və b. (2011). "Taxonomic recommendations for British birds: seventh report". Ibis. 153 (4): 883–892. doi:10.1111/j.1474-919X.2011.01155.x.
- Gill, Frank; Donsker, David (eds.). "Finches, euphonias". World Bird List Version 5.3. International Ornithologists' Union. İstifadə tarixi: 23 August 2015.
- RSPB Handbook of British Birds (2014). ISBN 978-1-4729-0647-2.