fbpx
Wikipedia

Kimyəvi element

Avqust 01, 2021

Kimyəvi element — eyni cins atomlardan ibarət olan, fiziki və ya kimyəvi yollarla özündən daha sadə və fərqli maddələrə ayrıla bilməyən saf maddələrə element deyilir. Məsələn su bir element deyil. Lakin suyun elektrolizindən əldə edilən hidrogen və oksigen elementdirlər.

Kimyəvi elementlərin müasir dövri cədvəli

Elementi meydana gətirən bütün atomların böyüklükləri və atomların arasındakı uzaqlıq eynidir. Lakin bir elementin atomları ilə başqa bir elementin atomlarının böyüklükləri və atomları arasındakı məsafə fərqlidir. Eyni elementdən düzəldilən fərqli maddələr də eyni cins atomlardan meydana gəlirlər. Elementi meydana gətirən atomların bir-birinə olan uzaqlığı elementin qatı, maye və qaz halına görə dəyişə bilər. Canlı və cansız varlıqların hamısı elementlərdən meydana gəlirlər. Kimyəvi element nüvəsinin yükü eyni olan atom növüdür. Kimyəvi elementlər bir-biri ilə birləşərək bizi əhatə edən aləmin bütün mürəkkəb maddələrini əmələ gətirirlər. Hər bir kimyəvi element nüvəsində eyni sayda elektrik yükü və atom örtüyündə eyni sayda elektron olan atomlardan ibarətdir. Atom kimyəvi elementin bütün xassələrini özündə saxlayan ən kiçik hissəcikdir və bütün maddələrin ilkin materialıdır. Atom müsbət yüklü nüvədən və onun ətrafında hərəkət edən mənfi yüklü elektronlardan ibarətdir. Atomların nüvəsi isə proton və neytronlardan təşkil olunmuşdur. Proton müsbət yüklü, neytron isə yüksüz zərrəcikdir. Dövri sistemdə elementin sıra nömrəsi protonların sayını, kütlə ədədi isə nuklonların sayını göstərir. Proton və neytron birlikdə nuklon adlanır.

Dövri sistem cədvəlini 1 mart 1869-cu ildə rus alimi D.İ.Mendeleyev tərtib etmişdir. Həmin cədvəldə cəmi 63 element mövcud idi. Mendeleyev elementləri atom kütlələrinin artması sırası ilə yerləşdirərək dövri qanunu belə ifadə etmişdir: Kimyəvi elementlərin və onların əmələ gətirdiyi kimyəvi birləşmələrin forma və xassələri atom kütlələrinin artmasından dövri surətdə asılıdır. Mendeleyev bəzi hallarda bu qanundan kənara çıxaraq elementlərin cədvəldə yerini onların atom kütlələrinin artması ardıcıllığına deyil, xassələrinin qanunauyğun dəyişməsinə görə müəyyən etmişdir. Daha sonra 1913-cü ildə ingilis alimi Mozli müəyyən etmişdir ki, elementlərin xassələri onların atom kütlələrinin artması ilə deyil, nüvələrinin yükü ilə bilavasitə müəyyən olunur. Dövri qanunun müasir ifadəsi belədir: Kimyəvi elementlərin və onların əmələ gətirdiyi birləşmələrin forma və xassələri atom yükündən dövri surətdə asılıdır.

Bəzi kimyəvi elementlər yer qabığında geniş yayılmışdır. Elementlərin yer qabığında yayılması miqdarının tədqiqi ilə ilk dəfə amerika alimi Klark məşğul olmuşdur. O, 50-yə qədər elementin yer qabığında yayılmasını faizlə hesablamışdır.  Elementlərin yer qabığında yayılma xarakteri və qanunauyğunluqları ilə geokimya elmi məşğul olur. Yer qabığında ən geniş yayılmış element oksigendir və kütləcə yarısını təkcə o təşkil edir. Ümumiyyətlə yer qabığında ən çox yayılmış elementlər bunlardır: O - 49,1%, Si - 26,0%, Al - 7,5%, Fe - 4,2%, Ca - 3,2%, Na - 2,4%, K - 2,3%, Mg - 2,3%, H - 1,0%, Ti - 0,9%. Kimyəvi elementlərin bir qrupu ümumi ad ilə "Nadir elementlər" adlandırılır. Nadir element dedikdə, yer qabığında miqdarı adi elementlərdən xeyli az olan və xassələrinin lazımi dərəcədə öyrənilməməsi ilə əlaqədar olaraq, tətbiqi məhdud çərçivədə olan elementlər nəzərdə tutulur: Li, Be, Ga, Ge, V, Se, Re, Rb, Sr, Sc, Kr, Nb, Te, Cs, İn, Hf, Ta, Y, Tl, La və lantanoidlər. Nadir elementlərin siyahısı sabit qalmayaraq tədricən dəyişir, yəni istehsalı və tətbiqi genişləndikcə onlar adi elementlər qrupuna keçir. Elementlərin canlı orqanizmdə yayılma xarakterinin öyrənilməsi ilə biokimya məşğul olur. İndiyə kimi canlı orqanizmdə 70-dən artıq elementin mövcudluğu müəyyən edilmişdir. Orqanizmdə O, C, H və N daha çox yayılmışdır. Bu dörd elementin orqanizmdə atomlarının miqdar faizi belədir: H- 63%, O- 25,5%, C- 9,5%, N- 2%.

Elementlərin xassələri

 
D.İ.Mendeleyevin tərtib etdiyi dövri cədvəlin qısa variantı

Elementlər metallar, qeyri-metallar və təsirsiz qazlar olmaqla üç əsas təsnifə bölünür. Dövri sistemdə yerləşən elementlər yuxarıdan aşağıya doğru qrupları, soldan sağa doğru isə dövrləri təşkil edir. Cədvəldə 7 dövr, 8 qrup var. Hidrogen atomu və ya qələvi metalla başlayıb, təsirsiz qazla qurtaran və nüvələrinin yükünün artması sırası ilə üfüqi vəziyyətdə düzülmüş elementlər ardıcıllığına dövr deyilir. Birinci üç dövr kiçik dövr, qalanları böyük dövr adlanır. Kiçik dövrlər bir sıradan, böyük dövrlər isə iki sıradan ibarətdir. Dövrün nömrəsi bu dövrdə yerləşən elementlərin atomlarındakı energetik səviyyələrin sayına bərabərdir. Qruplar və dövrlər ayrılıqda müvafiq olaraq əsas və əlavə yarımqruplara, böyük və kiçik dövrlərə bölünür. Həm böyük, həm kiçik dövr elementlərindən təşkil olunmuş qrupa əsas yarımqrup (A qrupu) deyilir. Yalnız böyük dövr elementlərindən təşkil olunmuş qrupa isə, əlavə yarımqrup (B qrupu) deyilir.

Məlumdur ki, 110-dan çox kimyəvi elementin 80-dən çoxu metallara aiddir. I, II, III qrupların həm əsas, həm də əlavə yarımqruplarının (H və B-dan başqa), həmçinin IV, V, VI, VII və VIII qrupların əlavə yarımqrup elementlərinin hamısı metaldır. Dövri sistemdə əsas yarımqrupda yerləşən metallar bor-astat (B-At) diaqonalından aşağıda yerləşir. Metalların atomları xarici elektronlarını asan verir. Bu səbəbdən metallar güclü reduksiyaedicilərdir və birləşmələrində yalnız müsbət oksidləşmə dərəcəsi göstərirlər. Onların reduksiyaedicilik xassəsi metalların aktivlik sırasında qızıldan kaliumadək artır. Aktivlik sırası üzrə isə reduksiyaedicilik azalır. Metalların aktivlik sırası belədir: Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe, Ni, Sn, Pb, H2, Cu, Hg, Ag, Au. Həmçinin metallar müxtəlif xassələrə (fiziki, kimyəvi, mexaniki, texnoloji və s.) malikdir. Metalların istilik keçirməsi onların təbiətindən asılı olaraq dəyişir. Saf metalların istilik keçirməsi yaxşı, bunlardan alınan ərintilərin istilik keçirməsi isə aşağı olur. Həmçinin metallar elektrik keçirmə qabiliyyətinə də malikdir. Onların elektrik keçirməsi tərkib, temperatur və strukturundan asılı olaraq dəyişir. Temperatur artdıqca elektrik keçiriciliyi azalır. Temperatur azaldıqda isə əksinə, elektrik keçiriciliyi artır. Metalların hər birinin özünəməxsus ərimə temperaturu var. Ən aşağı ərimə temperaturu olan metal Civə-dir. Civənin ərimə temperaturu "−38.8290°C"-dir. Ən yüksək ərimə temperaturu olan metal isə Volfram-dır. Onun ərimə temperaturu 3422 °C-dir. Qızdırıldıqda metalların bərk haldan maye halına keçmə temperaturuna ərimə temperaturu deyilir. Ərimə temperaturu 700 °C-dək olan metallara asanəriyən, 700 °C-dən yüksək olan metallara isə çətinəriyən metallar deyilir.

Dövri sistemdə olan elementlərin 16-sı qeyri-metallara aiddir. Qeyri-metallar bərk halda bir qayda olaraq ya dielektrik, ya da elektrik cərəyanını və istiliyi pis keçirən, plastikliyi və metal parıltısı olmayan kövrək maddələrdir. Bor və silisium yarımkeçirici xassəyə malikdir. Metallarla qarşılıqlı təsirdə qeyri-metallar həmişə oksidləşdirici olur, yəni özlərinə elektron birləşdirir. Ən güclü oksidləşdirici element flüordur. Flüorla qarşılıqlı təsirdə bütün elementlər oksidləşir, yəni reduksiyaedici olur. Çünki, Flüor ən yüksək elektromənfiliyi olan elementdir. Elementlərin elektromənfilikləri azaldıqca qeyri-metalların oksidləşdiricilik xassələri zəifləyir. Qeyri-metallar oksigenlə turşu oksidləri əmələ gətirir. Elementlərin dövri sistemində qeyri-metalların baş oksidlərinin xassələrinin dəyişməsi ümumi qaydaya əsasən soldan sağa doğru turşu xassələri artır, yuxarıdan aşağıya doğru isə zəifləyir.

Təsirsiz qazlar dövri sistemdə VIII qrupun əsas yarımqrupunda yerləşir. Bu qazlar oxşar kimyəvi quruluşa malik, çox aşağı kimyəvi reaktivliyi olan, qoxusuz, rəngsiz biratomlu qazlardır. Həmçinin ərimə və qaynama temperaturu da aşağı olub, sadəcə 10 °C ilə fərqlənir. Bu elementləriən sayı metallar və qeyri-metallara nisbətən çox azdır. Cəmi 6 təsirsiz qaz var, həmin qazlar bunlardır: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn.

Elementlərin elektron formullarının yazılışı zamanı energetik yarımsəviyyələrdəki elektronların sayı müvafiq hərfi işarələrin üst indeksində göstərilir. Elektronların sayı eyni zamanda energetik səviyyə və yarımsəviyyələrdə göstərildikdə s, p, d, f hərflərinin əvvəlində müvafiq olaraq energetik səviyyənin nömrəsi yazılır.

Elementlərin dövrlər üzrə bəzi xassələri:

  • Atom nüvəsinin yükü artır
  • Xarici təbəqədə elektronların sayı artır
  • Atomun radiusu azalır
  • Elektromənfilik artır
  • Metallıq xassələri zəifləyir, qeyri-metallıq xassələri güclənir
  • Reduksiyaedicilik xassə azalır, oksidləşdirici xassə artır

Elementlərin A qrupları üzrə bəzi xassələri:

  • Atom nüvəsinin yükü artır
  • Xarici təbəqədə elektronların sayı dəyişmir
  • Atomun radiusu artır
  • Elektromənfilik azalır
  • Metallıq xassələri güclənir, qeyri-metallıq xassələri zəifləyir
  • Reduksiyaedicilik xassə artır, oksidləşdirici xassə azalır

Kimyəvi elementlərin miqrasiyası

Kimyəvi elementlərin miq­rasiyası yer qabığında və onun səthində gedən geokimyəvi proseslər nəticəsində elementlərin köçürü­lməsi və istənilən yerdəyişməsi (terri­gen komponentlərin mexaniki daşınması istisna olunmaqla). Kimyəvi elementin xassələrindən (atomunun quruluşu, ölçüsü, valentliyi və b.) asılı olan daxili; temperatur, təzyiq və mühitin tərkibi (qələvilik və ya turşluq, oksidləşmə-bərpaedici şərait və b.) nisbətindən asılı olan xarici miqrasiya amillərinə ayrılır. Geokimyəvi şəraitdən asılı olaraq elementlərin miqrasiya qabiliyyətinin də­yi­şməsinə baxmayaraq, çox mütəhərrik, mü­təhərrik və inert elementləri ayırmaq müm­kündür. Burada elementin mütəhərrikliyi onun diffuziya əmsalının maksimal konsentrasiyaya hasili kimi başa düşülür. Ən yüksək miqrasiya qabiliyyəti olan elementlər - Cl, Br, J, N, B, Ra, Na; yüksək - K, Ca, Ge, U, Fe; orta - Al, Si, Mg, ; aşağı - Zr, Nb, Ta, Sb; ən aşağı - platin qrupu metallarıdır. Kimyəvi elementlərin miq­rasiyası qabiliyyəti, kim­yəvi elementin ana süxurdan daşınma məsafəsi, onun konsentrasiyasının azalma qradiyenti, müx­təlif mənşəli mineralların əmələ gəlməsində iştirakı, uçuculuğu və ya onun birləşmələrinin həll olma qabiliyyəti ilə qiymətləndirilir. Kimyəvi elementlərin miq­rasiyası sərbəst atomlar (inert qazlar, civə buxarları), molekullar (azot, oksigen, su buxarları və b.), sadə və kompleks ionlar (məhlul və ərintilər), nəhayət, kolloid hissəciklər (kül, lil hissəcikləri və b.) şəklində, yəni maye, qaz və bərk halda baş verir və kimyəvi elementlərin yenidən paylanması ilə nəticələnir. Kimyəvi elementlərin miq­rasiyası bütün geoloji proseslərdə baş verir və təbiətdə maddələrin fasiləsiz dövranının əsasını təşkil edir.

Kimyəvi elementlər

Atom
nömrəsi 		Adı İşarəsi Dövrü Sadə elektron formulu Aqreqat halı Nisbi atom
kütləsi
1 Hidrogen H 1 1s1 Qaz 1.0079 g/mol
2 Helium He 1 1s2 Qaz 4.0026 g/mol
3 Litium Li 2 2s1 Bərk 6.941 g/mol
4 Berillium Be 2 2s2 Bərk 9.01218 g/mol
5 Bor B 2 2s2 2p1 Bərk 10.81 g/mol
6 Karbon C 2 2s2 2p2 Bərk 12.011 g/mol
7 Azot N 2 2s2 2p3 Qaz 14.0067 g/mol
8 Oksigen O 2 2s2 2p4 Qaz 15.9994 g/mol
9 Flüor F 2 2s2 2p5 Qaz 18.998403 g/mol
10 Neon Ne 2 2s2 2p6 Qaz 20.179 g/mol
11 Natrium Na 3 3s1 Bərk 22.98977 g/mol
12 Maqnezium Mg 3 3s2 Bərk 24.305 g/mol
13 Alüminium Al 3 3s2 3p1 Bərk 26.98154 g/mol
14 Silisium Si 3 3s2 3p2 Bərk 28.0855 g/mol
15 Fosfor P 3 3s2 3p3 Bərk 30.97376 g/mol
16 Kükürd S 3 3s2 3p4 Bərk 32.06 g/mol
17 Xlor Cl 3 3s2 3p5 Qaz 35.453 g/mol
18 Arqon Ar 3 3s2 3p6 Qaz 39.948 g/mol
19 Kalium K 4 4s1 Bərk 39.0983 g/mol
20 Kalsium Ca 4 4s2 Bərk 40.08 g/mol
21 Skandium Sc 4 4s2 3d1 Bərk 44.9559 g/mol
22 Titan Ti 4 4s2 3d2 Bərk 47.9 g/mol
23 Vanadium V 4 4s2 3d3 Bərk 50.9415 g/mol
24 Xrom Cr 4 4s1 3d5 Bərk 51.996 g/mol
25 Manqan Mn 4 4s2 3d5 Bərk 54.938 g/mol
26 Dəmir Fe 4 4s2 3d6 Bərk 55.847 g/mol
27 Kobalt Co 4 4s2 3d7 Bərk 58.9332 g/mol
28 Nikel Ni 4 4s2 3d8 Bərk 58.7 g/mol
29 Mis Cu 4 4s1 3d10 Bərk 63.546 g/mol
30 Sink Zn 4 4s2 3d10 Bərk 65.38 g/mol
31 Qallium Ga 4 4s2 3d10 4p1 Bərk 69.72 g/mol
32 Germanium Ge 4 4s2 3d10 4p2 Bərk 72.59 g/mol
33 Arsen As 4 4s2 3d10 4p3 Bərk 74.9216 g/mol
34 Selen Se 4 4s2 3d10 4p4 Bərk 78.96 g/mol
35 Brom Br 4 4s2 3d10 4p5 Maye 79.904 g/mol
36 Kripton Kr 4 4s2 3d10 4p6 Qaz 83.8 g/mol
37 Rubidium Rb 5 5s1 Bərk 85.4678 g/mol
38 Stronsium Sr 5 5s2 Bərk 87.62 g/mol
39 İttrium Y 5 5s2 4d1 Bərk 88.9059 g/mol
40 Sirkonium Zr 5 5s2 4d2 Bərk 91.22 g/mol
41 Niobium Nb 5 5s2 4d3 Bərk 92.9064 g/mol
42 Molibden Mo 5 5s2 4d4 Bərk 95.94 g/mol
43 Texnesium Tc 5 5s2 4d5 Bərk 98 g/mol
44 Rutenium Ru 5 5s2 4d6 Bərk 101.07 g/mol
45 Rodium Rh 5 5s2 4d7 Bərk 102.9055 g/mol
46 Palladium Pd 5 5s2 4d8 Bərk 106.4 g/mol
47 Gümüş Ag 5 5s2 4d9 Bərk 107.868 g/mol
48 Kadmium Cd 5 5s2 4d10 Bərk 112.41 g/mol
49 İndium In 5 5s2 4d10 5p1 Bərk 114.82 g/mol
50 Qalay Sn 5 5s2 4d10 5p2 Bərk 118.69 g/mol
51 Stibium Sb 5 5s2 4d10 5p3 Bərk 121.75 g/mol
52 Tellur Te 5 5s2 4d10 5p4 Bərk 127.6 g/mol
53 Yod I 5 5s2 4d10 5p5 Bərk 126.9045 g/mol
54 Ksenon Xe 5 5s2 4d10 5p6 Bərk 131.3 g/mol
55 Sezium Cs 6 6s1 Bərk 132.9054 g/mol
56 Barium Ba 6 6s2 Bərk 137.33 g/mol
57 Lantan La 6 6s2 4f1 Bərk 138.9055 g/mol
58 Serium Ce 6 6s2 4f2 Bərk 140.12 g/mol
59 Prazeodim Pr 6 6s2 4f3 Bərk 140.9077 g/mol
60 Neodim Nd 6 6s2 4f4 Bərk 144.24 g/mol
61 Prometium Pm 6 6s2 4f5 Bərk 145 g/mol
62 Samarium Sm 6 6s2 4f6 Bərk 150.4 g/mol
63 Evropium Eu 6 6s2 4f7 Bərk 151.96 g/mol
64 Qadolinium Gd 6 6s2 4f8 Bərk 157.25 g/mol
65 Terbium Tb 6 6s2 4f9 Bərk 158.9254 g/mol
66 Disprozium Dy 6 6s2 4f10 Bərk 162.5 g/mol
67 Holmium Ho 6 6s2 4f11 Bərk 164.9304 g/mol
68 Erbium Er 6 6s2 4f12 Bərk 167.26 g/mol
69 Tulium Tm 6 6s2 4f13 Bərk 168.9342 g/mol
70 İtterbium Yb 6 6s2 4f14 Bərk 173.04 g/mol
71 Lutesium Lu 6 6s2 4f14 5d1 Bərk 174.967 g/mol
72 Hafnium Hf 6 6s2 4f14 5d2 Bərk 178.49 g/mol
73 Tantal Ta 6 6s2 4f14 5d3 Bərk 180.9479 g/mol
74 Volfram W 6 6s2 4f14 5d4 Bərk 183.85 g/mol
75 Renium Re 6 6s2 4f14 5d5 Bərk 186.207 g/mol
76 Osmium Os 6 6s2 4f14 5d6 Bərk 190.2 g/mol
77 İridium Ir 6 6s2 4f14 5d7 Bərk 192.22 g/mol
78 Platin Pt 6 6s2 4f14 5d8 Bərk 195.09 g/mol
79 Qızıl Au 6 6s2 4f14 5d9 Bərk 196.9665 g/mol
80 Civə Hg 6 6s2 4f14 5d10 Maye 200.59 g/mol
81 Tallium Tl 6 6s1 4f14 5d10 6p1 Bərk 204.37 g/mol
82 Qurğuşun Pb 6 6s1 4f14 5d10 6p2 Bərk 207.2 g/mol
83 Bismut Bi 6 6s1 4f14 5d10 6p3 Bərk 208.9804 g/mol
84 Polonium Po 6 6s1 4f14 5d10 6p4 Bərk 209 g/mol
85 Astat At 6 6s1 4f14 5d10 6p5 Bərk 210 g/mol
86 Radon Rn 6 6s1 4f14 5d10 6p6 Bərk 222 g/mol
87 Fransium Fr 7 7s1 Bərk 223 g/mol
88 Radium Ra 7 7s2 Bərk 223 g/mol
89 Aktinium Ac 7 7s2 5f1 Bərk 227.0278 g/mol
90 Torium Th 7 7s2 5f2 Bərk 232.0381 g/mol
91 Protaktinium Pa 7 7s2 5f3 Bərk 231.0359 g/mol
92 Uran U 7 7s2 5f4 Bərk 238.029 g/mol
93 Neptunium Np 7 7s2 5f5 Bərk 237.0482 g/mol
94 Plutonium Pu 7 7s2 5f6 Bərk 244 g/mol
95 Amerisium Am 7 7s2 5f7 Bərk 243 g/mol
96 Kürium Cm 7 7s2 5f8 Bərk 247 g/mol
97 Berklium Bk 7 7s2 5f9 Bərk 247 g/mol
98 Kalifornium Cf 7 7s2 5f10 Bərk 251 g/mol
99 Eynşteynium Es 7 7s2 5f11 Bərk 252 g/mol
100 Fermium Fm 7 7s2 5f12 257 g/mol
101 Mendelevium Md 7 7s2 5f13 258 g/mol
102 Nobelium No 7 7s2 5f14 259 g/mol
103 Lourensium Lr 7 7s2 5f14 6d1 260 g/mol
104 Rezerfordium Rf 7 7s2 5f14 6d2 261 g/mol
105 Dubnium Db 7 7s2 5f14 6d3 262 g/mol
106 Siborgium Sg 7 7s2 5f14 6d4 263 g/mol
107 Borium Bh 7 7s2 5f14 6d5 262 g/mol
108 Hassium Hs 7 7s2 5f14 6d6 265 g/mol
109 Meytnerium Mt 7 7s2 5f14 6d7 266 g/mol
110 Darmştadtium Ds 7 7s2 5f14 6d8 271 g/mol
111 Rentgenium Rg 7 7s2 5f14 6d9 272 g/mol
112 Kopernisium Cn 7 7s2 5f14 6d10 285 g/mol
113 Nihonium Nh 7 7s2 5f14 6d10 7p1 286 g/mol
114 Flerovium Fl 7 7s2 5f14 6d10 7p2 289 g/mol
115 Moskovium Mc 7 7s2 5f14 6d10 7p3 289 g/mol
116 Livermorium Lv 7 7s2 5f14 6d10 7p4 293 g/mol
117 Tennessin Ts 7 7s2 5f14 6d10 7p5 294 g/mol
118 Oqaneson Og 7 7s2 5f14 6d10 7p6 294 g/mol



Xarici keçidlər

  • Element Nedir?

Həmçinin bax

Avqust 01, 2021
kimyəvi, element, eyni, cins, atomlardan, ibarət, olan, fiziki, kimyəvi, yollarla, özündən, daha, sadə, fərqli, maddələrə, ayrıla, bilməyən, maddələrə, element, deyilir, məsələn, element, deyil, lakin, suyun, elektrolizindən, əldə, edilən, hidrogen, oksigen, e. Kimyevi element eyni cins atomlardan ibaret olan fiziki ve ya kimyevi yollarla ozunden daha sade ve ferqli maddelere ayrila bilmeyen saf maddelere element deyilir Meselen su bir element deyil Lakin suyun elektrolizinden elde edilen hidrogen ve oksigen elementdirler Kimyevi elementlerin muasir dovri cedveli Elementi meydana getiren butun atomlarin boyuklukleri ve atomlarin arasindaki uzaqliq eynidir Lakin bir elementin atomlari ile basqa bir elementin atomlarinin boyuklukleri ve atomlari arasindaki mesafe ferqlidir Eyni elementden duzeldilen ferqli maddeler de eyni cins atomlardan meydana gelirler Elementi meydana getiren atomlarin bir birine olan uzaqligi elementin qati maye ve qaz halina gore deyise biler Canli ve cansiz varliqlarin hamisi elementlerden meydana gelirler Kimyevi element nuvesinin yuku eyni olan atom novudur Kimyevi elementler bir biri ile birleserek bizi ehate eden alemin butun murekkeb maddelerini emele getirirler Her bir kimyevi element nuvesinde eyni sayda elektrik yuku ve atom ortuyunde eyni sayda elektron olan atomlardan ibaretdir Atom kimyevi elementin butun xasselerini ozunde saxlayan en kicik hissecikdir ve butun maddelerin ilkin materialidir Atom musbet yuklu nuveden ve onun etrafinda hereket eden menfi yuklu elektronlardan ibaretdir Atomlarin nuvesi ise proton ve neytronlardan teskil olunmusdur Proton musbet yuklu neytron ise yuksuz zerrecikdir Dovri sistemde elementin sira nomresi protonlarin sayini kutle ededi ise nuklonlarin sayini gosterir Proton ve neytron birlikde nuklon adlanir Dovri sistem cedvelini 1 mart 1869 cu ilde rus alimi D I Mendeleyev tertib etmisdir Hemin cedvelde cemi 63 element movcud idi Mendeleyev elementleri atom kutlelerinin artmasi sirasi ile yerlesdirerek dovri qanunu bele ifade etmisdir Kimyevi elementlerin ve onlarin emele getirdiyi kimyevi birlesmelerin forma ve xasseleri atom kutlelerinin artmasindan dovri suretde asilidir Mendeleyev bezi hallarda bu qanundan kenara cixaraq elementlerin cedvelde yerini onlarin atom kutlelerinin artmasi ardicilligina deyil xasselerinin qanunauygun deyismesine gore mueyyen etmisdir Daha sonra 1913 cu ilde ingilis alimi Mozli mueyyen etmisdir ki elementlerin xasseleri onlarin atom kutlelerinin artmasi ile deyil nuvelerinin yuku ile bilavasite mueyyen olunur Dovri qanunun muasir ifadesi beledir Kimyevi elementlerin ve onlarin emele getirdiyi birlesmelerin forma ve xasseleri atom yukunden dovri suretde asilidir Bezi kimyevi elementler yer qabiginda genis yayilmisdir Elementlerin yer qabiginda yayilmasi miqdarinin tedqiqi ile ilk defe amerika alimi Klark mesgul olmusdur O 50 ye qeder elementin yer qabiginda yayilmasini faizle hesablamisdir Elementlerin yer qabiginda yayilma xarakteri ve qanunauygunluqlari ile geokimya elmi mesgul olur Yer qabiginda en genis yayilmis element oksigendir ve kutlece yarisini tekce o teskil edir Umumiyyetle yer qabiginda en cox yayilmis elementler bunlardir O 49 1 Si 26 0 Al 7 5 Fe 4 2 Ca 3 2 Na 2 4 K 2 3 Mg 2 3 H 1 0 Ti 0 9 Kimyevi elementlerin bir qrupu umumi ad ile Nadir elementler adlandirilir Nadir element dedikde yer qabiginda miqdari adi elementlerden xeyli az olan ve xasselerinin lazimi derecede oyrenilmemesi ile elaqedar olaraq tetbiqi mehdud cercivede olan elementler nezerde tutulur Li Be Ga Ge V Se Re Rb Sr Sc Kr Nb Te Cs In Hf Ta Y Tl La ve lantanoidler Nadir elementlerin siyahisi sabit qalmayaraq tedricen deyisir yeni istehsali ve tetbiqi genislendikce onlar adi elementler qrupuna kecir Elementlerin canli orqanizmde yayilma xarakterinin oyrenilmesi ile biokimya mesgul olur Indiye kimi canli orqanizmde 70 den artiq elementin movcudlugu mueyyen edilmisdir Orqanizmde O C H ve N daha cox yayilmisdir Bu dord elementin orqanizmde atomlarinin miqdar faizi beledir H 63 O 25 5 C 9 5 N 2 Mundericat 1 Elementlerin xasseleri 2 Kimyevi elementlerin miqrasiyasi 3 Kimyevi elementler 4 Xarici kecidler 5 Hemcinin baxElementlerin xasseleri Redakte D I Mendeleyevin tertib etdiyi dovri cedvelin qisa varianti Elementler metallar qeyri metallar ve tesirsiz qazlar olmaqla uc esas tesnife bolunur Dovri sistemde yerlesen elementler yuxaridan asagiya dogru qruplari soldan saga dogru ise dovrleri teskil edir Cedvelde 7 dovr 8 qrup var Hidrogen atomu ve ya qelevi metalla baslayib tesirsiz qazla qurtaran ve nuvelerinin yukunun artmasi sirasi ile ufuqi veziyyetde duzulmus elementler ardicilligina dovr deyilir Birinci uc dovr kicik dovr qalanlari boyuk dovr adlanir Kicik dovrler bir siradan boyuk dovrler ise iki siradan ibaretdir Dovrun nomresi bu dovrde yerlesen elementlerin atomlarindaki energetik seviyyelerin sayina beraberdir Qruplar ve dovrler ayriliqda muvafiq olaraq esas ve elave yarimqruplara boyuk ve kicik dovrlere bolunur Hem boyuk hem kicik dovr elementlerinden teskil olunmus qrupa esas yarimqrup A qrupu deyilir Yalniz boyuk dovr elementlerinden teskil olunmus qrupa ise elave yarimqrup B qrupu deyilir Melumdur ki 110 dan cox kimyevi elementin 80 den coxu metallara aiddir I II III qruplarin hem esas hem de elave yarimqruplarinin H ve B dan basqa hemcinin IV V VI VII ve VIII qruplarin elave yarimqrup elementlerinin hamisi metaldir Dovri sistemde esas yarimqrupda yerlesen metallar bor astat B At diaqonalindan asagida yerlesir Metallarin atomlari xarici elektronlarini asan verir Bu sebebden metallar guclu reduksiyaedicilerdir ve birlesmelerinde yalniz musbet oksidlesme derecesi gosterirler Onlarin reduksiyaedicilik xassesi metallarin aktivlik sirasinda qizildan kaliumadek artir Aktivlik sirasi uzre ise reduksiyaedicilik azalir Metallarin aktivlik sirasi beledir Li K Ca Na Mg Al Mn Zn Cr Fe Ni Sn Pb H2 Cu Hg Ag Au Hemcinin metallar muxtelif xasselere fiziki kimyevi mexaniki texnoloji ve s malikdir Metallarin istilik kecirmesi onlarin tebietinden asili olaraq deyisir Saf metallarin istilik kecirmesi yaxsi bunlardan alinan erintilerin istilik kecirmesi ise asagi olur Hemcinin metallar elektrik kecirme qabiliyyetine de malikdir Onlarin elektrik kecirmesi terkib temperatur ve strukturundan asili olaraq deyisir Temperatur artdiqca elektrik keciriciliyi azalir Temperatur azaldiqda ise eksine elektrik keciriciliyi artir Metallarin her birinin ozunemexsus erime temperaturu var En asagi erime temperaturu olan metal Cive dir Civenin erime temperaturu 38 8290 C dir En yuksek erime temperaturu olan metal ise Volfram dir Onun erime temperaturu 3422 C dir Qizdirildiqda metallarin berk haldan maye halina kecme temperaturuna erime temperaturu deyilir Erime temperaturu 700 C dek olan metallara asaneriyen 700 C den yuksek olan metallara ise cetineriyen metallar deyilir Dovri sistemde olan elementlerin 16 si qeyri metallara aiddir Qeyri metallar berk halda bir qayda olaraq ya dielektrik ya da elektrik cereyanini ve istiliyi pis keciren plastikliyi ve metal pariltisi olmayan kovrek maddelerdir Bor ve silisium yarimkecirici xasseye malikdir Metallarla qarsiliqli tesirde qeyri metallar hemise oksidlesdirici olur yeni ozlerine elektron birlesdirir En guclu oksidlesdirici element fluordur Fluorla qarsiliqli tesirde butun elementler oksidlesir yeni reduksiyaedici olur Cunki Fluor en yuksek elektromenfiliyi olan elementdir Elementlerin elektromenfilikleri azaldiqca qeyri metallarin oksidlesdiricilik xasseleri zeifleyir Qeyri metallar oksigenle tursu oksidleri emele getirir Elementlerin dovri sisteminde qeyri metallarin bas oksidlerinin xasselerinin deyismesi umumi qaydaya esasen soldan saga dogru tursu xasseleri artir yuxaridan asagiya dogru ise zeifleyir Tesirsiz qazlar dovri sistemde VIII qrupun esas yarimqrupunda yerlesir Bu qazlar oxsar kimyevi qurulusa malik cox asagi kimyevi reaktivliyi olan qoxusuz rengsiz biratomlu qazlardir Hemcinin erime ve qaynama temperaturu da asagi olub sadece 10 C ile ferqlenir Bu elementlerien sayi metallar ve qeyri metallara nisbeten cox azdir Cemi 6 tesirsiz qaz var hemin qazlar bunlardir He Ne Ar Kr Xe Rn Elementlerin elektron formullarinin yazilisi zamani energetik yarimseviyyelerdeki elektronlarin sayi muvafiq herfi isarelerin ust indeksinde gosterilir Elektronlarin sayi eyni zamanda energetik seviyye ve yarimseviyyelerde gosterildikde s p d f herflerinin evvelinde muvafiq olaraq energetik seviyyenin nomresi yazilir Elementlerin dovrler uzre bezi xasseleri Atom nuvesinin yuku artir Xarici tebeqede elektronlarin sayi artir Atomun radiusu azalir Elektromenfilik artir Metalliq xasseleri zeifleyir qeyri metalliq xasseleri guclenir Reduksiyaedicilik xasse azalir oksidlesdirici xasse artirElementlerin A qruplari uzre bezi xasseleri Atom nuvesinin yuku artir Xarici tebeqede elektronlarin sayi deyismir Atomun radiusu artir Elektromenfilik azalir Metalliq xasseleri guclenir qeyri metalliq xasseleri zeifleyir Reduksiyaedicilik xasse artir oksidlesdirici xasse azalirKimyevi elementlerin miqrasiyasi RedakteKimyevi elementlerin miq rasiyasi yer qabiginda ve onun sethinde geden geokimyevi prosesler neticesinde elementlerin kocuru lmesi ve istenilen yerdeyismesi terri gen komponentlerin mexaniki dasinmasi istisna olunmaqla Kimyevi elementin xasselerinden atomunun qurulusu olcusu valentliyi ve b asili olan daxili temperatur tezyiq ve muhitin terkibi qelevilik ve ya tursluq oksidlesme berpaedici serait ve b nisbetinden asili olan xarici miqrasiya amillerine ayrilir Geokimyevi seraitden asili olaraq elementlerin miqrasiya qabiliyyetinin de yi smesine baxmayaraq cox muteherrik mu teherrik ve inert elementleri ayirmaq mum kundur Burada elementin muteherrikliyi onun diffuziya emsalinin maksimal konsentrasiyaya hasili kimi basa dusulur En yuksek miqrasiya qabiliyyeti olan elementler Cl Br J N B Ra Na yuksek K Ca Ge U Fe orta Al Si Mg asagi Zr Nb Ta Sb en asagi platin qrupu metallaridir Kimyevi elementlerin miq rasiyasi qabiliyyeti kim yevi elementin ana suxurdan dasinma mesafesi onun konsentrasiyasinin azalma qradiyenti mux telif menseli minerallarin emele gelmesinde istiraki ucuculugu ve ya onun birlesmelerinin hell olma qabiliyyeti ile qiymetlendirilir Kimyevi elementlerin miq rasiyasi serbest atomlar inert qazlar cive buxarlari molekullar azot oksigen su buxarlari ve b sade ve kompleks ionlar mehlul ve erintiler nehayet kolloid hissecikler kul lil hissecikleri ve b seklinde yeni maye qaz ve berk halda bas verir ve kimyevi elementlerin yeniden paylanmasi ile neticelenir Kimyevi elementlerin miq rasiyasi butun geoloji proseslerde bas verir ve tebietde maddelerin fasilesiz dovraninin esasini teskil edir Kimyevi elementler RedakteAtom nomresi Adi Isaresi Dovru Sade elektron formulu Aqreqat hali Nisbi atom kutlesi1 Hidrogen H 1 1s1 Qaz 1 0079 g mol2 Helium He 1 1s2 Qaz 4 0026 g mol3 Litium Li 2 2s1 Berk 6 941 g mol4 Berillium Be 2 2s2 Berk 9 01218 g mol5 Bor B 2 2s2 2p1 Berk 10 81 g mol6 Karbon C 2 2s2 2p2 Berk 12 011 g mol7 Azot N 2 2s2 2p3 Qaz 14 0067 g mol8 Oksigen O 2 2s2 2p4 Qaz 15 9994 g mol9 Fluor F 2 2s2 2p5 Qaz 18 998403 g mol10 Neon Ne 2 2s2 2p6 Qaz 20 179 g mol11 Natrium Na 3 3s1 Berk 22 98977 g mol12 Maqnezium Mg 3 3s2 Berk 24 305 g mol13 Aluminium Al 3 3s2 3p1 Berk 26 98154 g mol14 Silisium Si 3 3s2 3p2 Berk 28 0855 g mol15 Fosfor P 3 3s2 3p3 Berk 30 97376 g mol16 Kukurd S 3 3s2 3p4 Berk 32 06 g mol17 Xlor Cl 3 3s2 3p5 Qaz 35 453 g mol18 Arqon Ar 3 3s2 3p6 Qaz 39 948 g mol19 Kalium K 4 4s1 Berk 39 0983 g mol20 Kalsium Ca 4 4s2 Berk 40 08 g mol21 Skandium Sc 4 4s2 3d1 Berk 44 9559 g mol22 Titan Ti 4 4s2 3d2 Berk 47 9 g mol23 Vanadium V 4 4s2 3d3 Berk 50 9415 g mol24 Xrom Cr 4 4s1 3d5 Berk 51 996 g mol25 Manqan Mn 4 4s2 3d5 Berk 54 938 g mol26 Demir Fe 4 4s2 3d6 Berk 55 847 g mol27 Kobalt Co 4 4s2 3d7 Berk 58 9332 g mol28 Nikel Ni 4 4s2 3d8 Berk 58 7 g mol29 Mis Cu 4 4s1 3d10 Berk 63 546 g mol30 Sink Zn 4 4s2 3d10 Berk 65 38 g mol31 Qallium Ga 4 4s2 3d104p1 Berk 69 72 g mol32 Germanium Ge 4 4s2 3d104p2 Berk 72 59 g mol33 Arsen As 4 4s2 3d104p3 Berk 74 9216 g mol34 Selen Se 4 4s2 3d104p4 Berk 78 96 g mol35 Brom Br 4 4s2 3d104p5 Maye 79 904 g mol36 Kripton Kr 4 4s2 3d104p6 Qaz 83 8 g mol37 Rubidium Rb 5 5s1 Berk 85 4678 g mol38 Stronsium Sr 5 5s2 Berk 87 62 g mol39 Ittrium Y 5 5s24d1 Berk 88 9059 g mol40 Sirkonium Zr 5 5s24d2 Berk 91 22 g mol41 Niobium Nb 5 5s24d3 Berk 92 9064 g mol42 Molibden Mo 5 5s24d4 Berk 95 94 g mol43 Texnesium Tc 5 5s24d5 Berk 98 g mol44 Rutenium Ru 5 5s24d6 Berk 101 07 g mol45 Rodium Rh 5 5s24d7 Berk 102 9055 g mol46 Palladium Pd 5 5s24d8 Berk 106 4 g mol47 Gumus Ag 5 5s24d9 Berk 107 868 g mol48 Kadmium Cd 5 5s24d10 Berk 112 41 g mol49 Indium In 5 5s24d105p1 Berk 114 82 g mol50 Qalay Sn 5 5s24d105p2 Berk 118 69 g mol51 Stibium Sb 5 5s24d105p3 Berk 121 75 g mol52 Tellur Te 5 5s24d105p4 Berk 127 6 g mol53 Yod I 5 5s24d105p5 Berk 126 9045 g mol54 Ksenon Xe 5 5s24d105p6 Berk 131 3 g mol55 Sezium Cs 6 6s1 Berk 132 9054 g mol56 Barium Ba 6 6s2 Berk 137 33 g mol57 Lantan La 6 6s24f1 Berk 138 9055 g mol58 Serium Ce 6 6s24f2 Berk 140 12 g mol59 Prazeodim Pr 6 6s24f3 Berk 140 9077 g mol60 Neodim Nd 6 6s24f4 Berk 144 24 g mol61 Prometium Pm 6 6s24f5 Berk 145 g mol62 Samarium Sm 6 6s24f6 Berk 150 4 g mol63 Evropium Eu 6 6s24f7 Berk 151 96 g mol64 Qadolinium Gd 6 6s24f8 Berk 157 25 g mol65 Terbium Tb 6 6s24f9 Berk 158 9254 g mol66 Disprozium Dy 6 6s24f10 Berk 162 5 g mol67 Holmium Ho 6 6s24f11 Berk 164 9304 g mol68 Erbium Er 6 6s24f12 Berk 167 26 g mol69 Tulium Tm 6 6s24f13 Berk 168 9342 g mol70 Itterbium Yb 6 6s24f14 Berk 173 04 g mol71 Lutesium Lu 6 6s24f145d1 Berk 174 967 g mol72 Hafnium Hf 6 6s24f145d2 Berk 178 49 g mol73 Tantal Ta 6 6s24f145d3 Berk 180 9479 g mol74 Volfram W 6 6s24f145d4 Berk 183 85 g mol75 Renium Re 6 6s24f145d5 Berk 186 207 g mol76 Osmium Os 6 6s24f145d6 Berk 190 2 g mol77 Iridium Ir 6 6s24f145d7 Berk 192 22 g mol78 Platin Pt 6 6s24f145d8 Berk 195 09 g mol79 Qizil Au 6 6s24f145d9 Berk 196 9665 g mol80 Cive Hg 6 6s24f145d10 Maye 200 59 g mol81 Tallium Tl 6 6s14f145d106p1 Berk 204 37 g mol82 Qurgusun Pb 6 6s14f145d106p2 Berk 207 2 g mol83 Bismut Bi 6 6s14f145d106p3 Berk 208 9804 g mol84 Polonium Po 6 6s14f145d106p4 Berk 209 g mol85 Astat At 6 6s14f145d106p5 Berk 210 g mol86 Radon Rn 6 6s14f145d106p6 Berk 222 g mol87 Fransium Fr 7 7s1 Berk 223 g mol88 Radium Ra 7 7s2 Berk 223 g mol89 Aktinium Ac 7 7s2 5f1 Berk 227 0278 g mol90 Torium Th 7 7s2 5f2 Berk 232 0381 g mol91 Protaktinium Pa 7 7s2 5f3 Berk 231 0359 g mol92 Uran U 7 7s2 5f4 Berk 238 029 g mol93 Neptunium Np 7 7s2 5f5 Berk 237 0482 g mol94 Plutonium Pu 7 7s2 5f6 Berk 244 g mol95 Amerisium Am 7 7s2 5f7 Berk 243 g mol96 Kurium Cm 7 7s2 5f8 Berk 247 g mol97 Berklium Bk 7 7s2 5f9 Berk 247 g mol98 Kalifornium Cf 7 7s2 5f10 Berk 251 g mol99 Eynsteynium Es 7 7s2 5f11 Berk 252 g mol100 Fermium Fm 7 7s2 5f12 257 g mol101 Mendelevium Md 7 7s2 5f13 258 g mol102 Nobelium No 7 7s2 5f14 259 g mol103 Lourensium Lr 7 7s2 5f14 6d1 260 g mol104 Rezerfordium Rf 7 7s2 5f14 6d2 261 g mol105 Dubnium Db 7 7s2 5f14 6d3 262 g mol106 Siborgium Sg 7 7s2 5f14 6d4 263 g mol107 Borium Bh 7 7s2 5f14 6d5 262 g mol108 Hassium Hs 7 7s2 5f14 6d6 265 g mol109 Meytnerium Mt 7 7s2 5f14 6d7 266 g mol110 Darmstadtium Ds 7 7s2 5f14 6d8 271 g mol111 Rentgenium Rg 7 7s2 5f14 6d9 272 g mol112 Kopernisium Cn 7 7s2 5f14 6d10 285 g mol113 Nihonium Nh 7 7s2 5f14 6d107p1 286 g mol114 Flerovium Fl 7 7s2 5f14 6d107p2 289 g mol115 Moskovium Mc 7 7s2 5f14 6d107p3 289 g mol116 Livermorium Lv 7 7s2 5f14 6d107p4 293 g mol117 Tennessin Ts 7 7s2 5f14 6d107p5 294 g mol118 Oqaneson Og 7 7s2 5f14 6d107p6 294 g molXarici kecidler RedakteElement Nedir Hemcinin bax RedakteKimyevi reaksiyaMenbe https az wikipedia org w index php title Kimyevi element amp oldid 5981151, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.