XIX yüzilliyə kimi bütün tarixçilər skifləri, sarmatları, alanları türk hesab edirdilər. XIX-XX əsrdə osetin tarixçisi Vaso Abayev irandilli nəzəriyyənin bünövrəsini qoydu və Avropada, Rusiyada antitürkçülüyün yayıldığı dövrdə sevildi və təbliğ olunmağa başlandı.
İran nəzəriyyəsi
İranşünas tarixçilərin əksəriyəti sarmatları irandilli xalq sayılırdılar. İranistlər, bir qayda olaraq, yazdıqları məqalələrdə, elmi işlərdə skiflərin, sarmatların, alanların hind-avropalılarda olmayan etnik xüsusiyyətlərini və qədim tarixçilərin verdikləri məlumatları nəzərə almırlar.
Türk nəzəriyyəsi
Herodotdan başlayaraq antik müəlliflər cənub-Şərqi Avropa çöllərində, sarmat və savromat adlı etnosun yaşadığını və türk olduğunu yazırlar. Bu atlı xalqları hind-avropalılardan fərqləndirən özəllikləri var idi:
Kütləvi şəkildə mahir at miniciləri idilər, körpəlikdən at sürürdülər.
At əti yeyirdilər.
Qımız (at südü) içirdilər.
Qədim tarixyazarlar onları İran xalqları hesab etmirdi.
Antik müəlliflər (Siciliyalı Diodor, Böyük Plini, Yuliy Solin və b.) sarmatların madaylarla qohum olduqlarını yazırlar. Burada əlbəttə ki, madayların sonrakı nəsilləri olan atropatenlər nəzərdə tutulurlar. Bu zaman ortaya belə bir sual çıxır: Əgər sarmatlar irandillidilərsə onda nəyə görə farslarla deyil madaylar və atropatenlilərlə qohumdurlar? Madayların və atropatenlilərin isə türk mənşəli tayfalar olmaları və Azərbaycan türklərinin təşəkkülündə iştirak etmələri birmənalı olaraq sübut edilmişdir.
Antik müəllif Publiy Ovidiy Nason eranın əvvəllərində yazır:
Heyvan dəriləri və enli şalvarlarla onlar özlərini soyuqdan qoruyurlar. Onların dəhşətli üzləri tüklə örtülmüşdür.
Bu məlumatda "dəhşətli üzləri" ifadəsi monqoloid irqə mənsub fizionomiyaya aiddir. İrandillilər arasında isə monqoloid irqinin yayılmaması heç kəsdə şübhə doğurmur.
Stefan Bizanslı adlı müəllif sarmatların Tamarak şəhəri haqqında məlumat verir. Bu toponim qədim türkcə "tam"-qala divarı, "örək" - qala sözlərindən ibarətdir.
Antik müəllif Pomponi Mela yazır ki, sarmatlarda "qadınlar kişilərlə bərabər döyüşdə iştirak edirlər". Başqa bir müəllif Nikolay Dəməşqli qeyd edir ki,"savromatlarda qız bir düşmən öldürməmiş ərə verilmir."Qeyd edək ki,indiyə qədər iranşünasların heç biri bu adətin iran xalqlarında olması haqqında bircə dənə də olsun fakt göstərə bilməmişlər. Halbuki skiflərdə və saklarda, qafqaz albanlarında, daha sonra isə hunlar və oğuzlarda bu adətin olması haqqında istənilən qədər tarixi mənbələrdə faktlar var.
II əsrdə yaşamış antik müəllif Poliney yazır ki, sarmatlarda bir çar Medoask adlanır. Bu ad qədim türkcə "mat"-mətin, "sak", "çak"-ayıq-sayıq sözlərindən ibarətdir ki, bu da quruluşca saklarda Taksak adı ilə eynidir.
Sarmatlar çoxlu tayfadan ibarət idi. Onların içərisində türk, sirak (şirak), dandar (dondar), qarqar və b. vardı. Göstərilən tayfaların hamısı türkmənşəli tayfalardır və onlar haqqında mənbələrdə kifayət qədər məlumat var.
Herodot yazır ki, savromatlar skif dilində danışırlar. Skiflərin türkmənşəli olması isə kifayət qədər tutarlı faktlarla sübut edilmişdir.
Göstərilən faktlar sarmatların türkmənşəli olduğunu deməyə əsas verir. Bütün bu faktların əksinə iranşünaslar sarmatların irandilli olmasına dair fakt göstərə bilməyiblər.
İstinadlar
Mirfatih Zekiyev Türklerin ve Tatarların kökeni syf; 143-178 Selenge yayınları Ağustos 2007
H. Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, 1. cilt, Yeni Türkiye, 2002
Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk dünyası el kitabı: Coğrafya-tarih, 1992, s.176
Viktor Aleksandrovich Shnirelʹman, Who Gets the Past?, Woodrow Wilson Center Press, 1996, s.28
↑ Zakiev M. Z., Problems of the history and language, Who are the Alans?, Kazan, 1995
Handbuch der Orientalistik, Iranistik. By I. Gershevitch, O. Hansen, B. Spuler, M.J. Dresden, Prof M Boyce, M. Boyce Summary. E.J. Brill. 1968.
Unterländer et al., 2017. səh. 2. "Greek and Persian historians of the 1st millennium BCE chronicle the existence of the Massagetae and Sauromatians, and later, the Sarmatians and Sacae: cultures possessing artefacts similar to those found in classical Scythian monuments, such as weapons, horse harnesses and a distinctive ‘Animal Style' artistic tradition. Accordingly, these groups are often assigned to the Scythian culture...
(William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Etnos ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
September 15, 2021
sarmatlar, azərbaycannin, etnogenezində, iştirak, etmiş, atlı, köçəri, qədim, türk, xalqlarından, biridir, iran, dilində, danışırdılar, daha, geniş, iskif, mədəniyyətlərinin, hissəsi, idilər, mündəricat, etnik, kimlikləri, haqqda, nəzəriyyələr, iran, nəzəriyyə. Sarmatlar Azerbaycannin etnogenezinde istirak etmis atli koceri qedim Turk xalqlarindan 1 2 3 4 5 biridir Sarmatlar Iran dilinde danisirdilar 6 7 ve daha genis Iskif medeniyyetlerinin bir hissesi idiler 8 Mundericat 1 Etnik kimlikleri haqqda nezeriyyeler 1 1 Iran nezeriyyesi 1 2 Turk nezeriyyesi 5 2 Istinadlar 3 Menbe 4 Hemcinin baxEtnik kimlikleri haqqda nezeriyyeler RedakteXIX yuzilliye kimi butun tarixciler skifleri sarmatlari alanlari turk hesab edirdiler XIX XX esrde osetin tarixcisi Vaso Abayev irandilli nezeriyyenin bunovresini qoydu ve Avropada Rusiyada antiturkculuyun yayildigi dovrde sevildi ve teblig olunmaga baslandi Iran nezeriyyesi Redakte Iransunas tarixcilerin ekseriyeti sarmatlari irandilli xalq sayilirdilar Iranistler bir qayda olaraq yazdiqlari meqalelerde elmi islerde skiflerin sarmatlarin alanlarin hind avropalilarda olmayan etnik xususiyyetlerini ve qedim tarixcilerin verdikleri melumatlari nezere almirlar 9 10 11 Turk nezeriyyesi 5 Redakte Herodotdan baslayaraq antik muellifler cenub Serqi Avropa collerinde sarmat ve savromat adli etnosun yasadigini ve turk oldugunu yazirlar Bu atli xalqlari hind avropalilardan ferqlendiren ozellikleri var idi Kutlevi sekilde mahir at minicileri idiler korpelikden at sururduler At eti yeyirdiler Qimiz at sudu icirdiler Qedim tarixyazarlar onlari Iran xalqlari hesab etmirdi Antik muellifler Siciliyali Diodor Boyuk Plini Yuliy Solin ve b sarmatlarin madaylarla qohum olduqlarini yazirlar Burada elbette ki madaylarin sonraki nesilleri olan atropatenler nezerde tutulurlar Bu zaman ortaya bele bir sual cixir Eger sarmatlar irandillidilerse onda neye gore farslarla deyil madaylar ve atropatenlilerle qohumdurlar Madaylarin ve atropatenlilerin ise turk menseli tayfalar olmalari ve Azerbaycan turklerinin tesekkulunde istirak etmeleri birmenali olaraq subut edilmisdir 12 13 14 15 16 Antik muellif Publiy Ovidiy Nason eranin evvellerinde yazir Heyvan derileri ve enli salvarlarla onlar ozlerini soyuqdan qoruyurlar Onlarin dehsetli uzleri tukle ortulmusdur Bu melumatda dehsetli uzleri ifadesi monqoloid irqe mensub fizionomiyaya aiddir Irandilliler arasinda ise monqoloid irqinin yayilmamasi hec kesde subhe dogurmur Stefan Bizansli adli muellif sarmatlarin Tamarak seheri haqqinda melumat verir Bu toponim qedim turkce tam qala divari orek qala sozlerinden ibaretdir Antik muellif Pomponi Mela yazir ki sarmatlarda qadinlar kisilerle beraber doyusde istirak edirler 17 Basqa bir muellif Nikolay Demesqli qeyd edir ki savromatlarda qiz bir dusmen oldurmemis ere verilmir Qeyd edek ki indiye qeder iransunaslarin hec biri bu adetin iran xalqlarinda olmasi haqqinda birce dene de olsun fakt gostere bilmemisler Halbuki skiflerde ve saklarda qafqaz albanlarinda daha sonra ise hunlar ve oguzlarda bu adetin olmasi haqqinda istenilen qeder tarixi menbelerde faktlar var II esrde yasamis antik muellif Poliney 18 yazir ki sarmatlarda bir car Medoask adlanir Bu ad qedim turkce mat metin sak cak ayiq sayiq sozlerinden ibaretdir ki bu da qurulusca saklarda Taksak adi ile eynidir Sarmatlar coxlu tayfadan ibaret idi 19 Onlarin icerisinde turk sirak sirak dandar dondar qarqar ve b vardi Gosterilen tayfalarin hamisi turkmenseli tayfalardir ve onlar haqqinda menbelerde kifayet qeder melumat var Herodot 20 yazir ki savromatlar skif dilinde danisirlar Skiflerin turkmenseli olmasi ise kifayet qeder tutarli faktlarla subut edilmisdir Gosterilen faktlar sarmatlarin turkmenseli oldugunu demeye esas verir Butun bu faktlarin eksine iransunaslar sarmatlarin irandilli olmasina dair fakt gostere bilmeyibler Istinadlar Redakte Mirfatih Zekiyev Turklerin ve Tatarlarin kokeni syf 143 178 Selenge yayinlari Agustos 2007 H Celal Guzel Ali Birinci Genel Turk tarihi 1 cilt Yeni Turkiye 2002 Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu Turk dunyasi el kitabi Cografya tarih 1992 s 176 Viktor Aleksandrovich Shnirelʹman Who Gets the Past Woodrow Wilson Center Press 1996 s 28 1 2 Zakiev M Z Problems of the history and language Who are the Alans Kazan 1995 Harmatta 1970 3 4 Handbuch der Orientalistik Iranistik By I Gershevitch O Hansen B Spuler M J Dresden Prof M Boyce M Boyce Summary E J Brill 1968 Unterlander et al 2017 seh 2 Greek and Persian historians of the 1st millennium BCE chronicle the existence of the Massagetae and Sauromatians and later the Sarmatians and Sacae cultures possessing artefacts similar to those found in classical Scythian monuments such as weapons horse harnesses and a distinctive Animal Style artistic tradition Accordingly these groups are often assigned to the Scythian culture William Hearth ORMUS Timeline of Ancients 2007 s 174 The Encyclopedia of religion Encyclopaedia Britannica Online Sarmatian Zaur Hesenov Car Skifleri Qiyaseddin Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Qiyaseddin Qeybullayev Azerbaycanlilarin etnogenezinden Qiyaseddin Qeybullayev Qedim turkler ve Ermenistan Firudin Celilov Azer Xalqi Pomponi Mela Zemleopisaniye III kitab 4 35 Poliney Herbi fendler VIII 56 Boyuk Pliniy VI 15 Herodot IV 117Menbe RedakteQ Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994 Q Qeybullayev Azerbaycanlilarin etnogenezinden Baki 1991 I cild E V Sevortyan Turk dillerinin etimoloji lugeti I II III cildler Moskva 1974 1978 1982 rusca Hemcinin bax RedakteAtli xalqlar Saklar Skifler Madaylar Irandilli xalqlar Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Etnos ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Sarmatlar amp oldid 6016175, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
