Alanlar (Göytürk Türkcəsi: As/Ar; ÇincəAlan/A-Lan/Yancai; eski Yunanca: Ἀλανοί; Latınca: Alani/Halani) — on iri sarmat tayfalarından biri. E.ə. II əsrdən roksolan adı ilə məlumdurlar.
Tarixi
Eramızın ilk əsrlərində köçəri alan tayfaları Azovyanı və Ön Qafqazın çöl bozqır rayonlarında məskunlaşmışdılar. I - II əsrlərdə alan tayfaları Cənubi Qafqaz ölkələrinə - Qafqaz Albaniyasına, İberiyaya, habelə Atropatenaya, Kiçik Asiyaya və Roma imperiyasının bir sıra əyalətlərinə tez-tez talançı basqınlar edirdilər. IV əsrin ikinci yarısında tayfalar hunlar tərəfindən darmadağın olundular və qismən hun tayfa ittifaqına daxil edildilər. Bundan sonra alanların xeyli hissəsi onlarla birlikdə Avropaya hərəkət edərək Qalliyadan, İspaniyadan keçib Şimali Afrikada vandallara qarışdı. Alanların digər hissəsi isə hunların təzyiqi ilə Şimali Qafqaz dağlarına köçdü. IV əsrdən alan tayfaları burada oturaq həyata keçməyə başladılar. Şimali Qafqaz alanları bir neçə tayfa ittifaqına bölündülər ki, bunların da ən iriləri Şərqi və Qərbi ittifaqlar idilər. Şərqi ittifaq xəzərlərlə və İranla bağlı idi, Qərbi ittifaq isə Bizansla. VI əsrdən etibarən qərbi alanlar arasında xristianlıq yayılmağa başladı. VI əsrdə alan tayfa ittifaqı birlikləri avarlar tərəfindən dağıdıldılar. VII əsrdən X əsrədək Alaniya Xəzər xaqanlığının tərkibinə daxil olmuşdur. X - XII əsrlərdə alanların başda hökmdarları "baqatar"ları olan dövlətləri formalaşır. Bu dövrdə yunan əlifbası əsasında alanların yazısı meydana gəlir. Alanlar "Nart" qəhrəmanlıq eposunu yaratmışlar. Alan mədəniyyəti Ön Qafqaza 1222-ci il monqol-tatar basqınınadək mövcud olmuşdur. XIV əsrdən alanlar arasında islam dini yayılmağa başlamışdır. Müasir osetinlər alanların nəslindəndirlər.
İrandilli və yaxud türkdilli olmaları mübahisəlidir. Bəzi tarixçilərə görə alanlar Türk dillərdə danışan, Sak Türkləri (Skif Türkləri) ve Sarmat Türklərinin nəslindən gələn qədim köçəri Türk xalqıdır. M. Ö dövrlərdə bu günki Qazaxıstan torpaqlarında yaşayırdılar. Miladi dövrün başlanğıc illərində isə bölmələr böyük bir hissəsi Volga çayını keçərək Don çayı civarlarına, Krım və Şimali Qafqaz torpaqlarına gələrək bu bölgələrdə uzun illər hakimiyyət qurmuşlar.
Alan dili
Alan adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə M.Ş. 1. əsrdə ortaya çıxar və Çin qaynaqlarına görə Alanlar doqquz Tele Türk boylarından biridir. Alanlar (Aslar) köhnə Türk yazıtlarında bir Türk boyu olaraq qırğızların yanında çox dəfə ifadə edilmişdir. Kaşgarlı Mahmut 'Az keshe' (yani 'Az kişi') adlı ve şübhəsiz Türk olan bir qövm haqqından bəhs edər. Türk tarixçi Əl-Biruni'ye göre Alanların dili Xarəzmşahların ve Kumanların dillərinə bənzər. Alanların bir qismi Qıpçaq ve digər qismi Oğuz (Azərbaycanlıların ataları) dallarına ağit. Qaraçay-balkarlar özlərinə bu günə qədər Alan deyə xitab edərlər və qonşu xalqlar tərəfindən də eyni xitabı almaqdadırlar. Etimologiya dünyagörüşündən Alan ismi Türkçe "alan, ova, açık yer, geniş veya büyük mesafe" deməkdir. Osetinlərin əcdadları olduğunu göstərən araşdırmalar da vardır.
Ian Almond, Two faiths, one banner: when Muslims marched with Christians across Europe's battlegrounds, Harvard University Press, 2011, s.108
Klaus Röhrborn, Wolfgang Veenker: Runen, Tamgas und Graffiti aus Asien und Osteuropa, In Kommission bei O. Harrassowitz, 1985, s. 5
↑ Zakiev M. Z., Who are Alans?, Kazan, 1995
Biblioteka İnostrannıh Pisateley o Rossii, t.1, SPb, 1836
Duan, "Dingling, Gaoju and Tiele", s. 47-49, 330-339
Denis Sinor, The Cambridge History of Early Inner Asia, Vol. 1, 1990, s.271
Bartold V.V., Kırgızlar: Tarihi bilgiler // 2'ci cilt, 1'ci bölüm., 1963
(Emel Esin, A history of pre-Islamic and early-Islamic Turkish culture, Ünal Matbaasī, 1980, s.228)
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt
Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, Cilt 10, Yeni Türkiye, 2002, s. 472:
"Karaçay-Malkarlılar ayrıca kendileri için tarihî bir etnonim olan "Alan" adını kullanır ve birbirlerine "Alan" diye hitap ederler."
J. Hill, Alanian Etymology Notes
Йоахим Херрманн,Unesco, Эрик Жüрчер, op. cit., s. 182
Avqust 12, 2021
alanlar, göytürk, türkcəsi, çincə, alan, yancai, eski, yunanca, Ἀλανοί, latınca, alani, halani, sarmat, tayfalarından, biri, əsrdən, roksolan, adı, ilə, məlumdurlar, mündəricat, tarixi, alan, dili, həmçinin, mənbələrtarixi, redaktəeramızın, əsrlərində, köçəri,. Alanlar Goyturk Turkcesi As Ar Cince Alan A Lan Yancai eski Yunanca Ἀlanoi Latinca Alani Halani on iri sarmat tayfalarindan biri E e II esrden roksolan adi ile melumdurlar Mundericat 1 Tarixi 2 Alan dili 3 Hemcinin bax 4 MenbelerTarixi RedakteEramizin ilk esrlerinde koceri alan tayfalari Azovyani ve On Qafqazin col bozqir rayonlarinda meskunlasmisdilar I II esrlerde alan tayfalari Cenubi Qafqaz olkelerine Qafqaz Albaniyasina Iberiyaya habele Atropatenaya Kicik Asiyaya ve Roma imperiyasinin bir sira eyaletlerine tez tez talanci basqinlar edirdiler IV esrin ikinci yarisinda tayfalar hunlar terefinden darmadagin olundular ve qismen hun tayfa ittifaqina daxil edildiler Bundan sonra alanlarin xeyli hissesi onlarla birlikde Avropaya hereket ederek Qalliyadan Ispaniyadan kecib Simali Afrikada vandallara qarisdi Alanlarin diger hissesi ise hunlarin tezyiqi ile Simali Qafqaz daglarina kocdu IV esrden alan tayfalari burada oturaq heyata kecmeye basladilar Simali Qafqaz alanlari bir nece tayfa ittifaqina bolunduler ki bunlarin da en irileri Serqi ve Qerbi ittifaqlar idiler Serqi ittifaq xezerlerle ve Iranla bagli idi Qerbi ittifaq ise Bizansla VI esrden etibaren qerbi alanlar arasinda xristianliq yayilmaga basladi VI esrde alan tayfa ittifaqi birlikleri avarlar terefinden dagidildilar VII esrden X esredek Alaniya Xezer xaqanliginin terkibine daxil olmusdur X XII esrlerde alanlarin basda hokmdarlari baqatar lari olan dovletleri formalasir Bu dovrde yunan elifbasi esasinda alanlarin yazisi meydana gelir Alanlar Nart qehremanliq eposunu yaratmislar Alan medeniyyeti On Qafqaza 1222 ci il monqol tatar basqininadek movcud olmusdur XIV esrden alanlar arasinda islam dini yayilmaga baslamisdir Muasir osetinler alanlarin neslindendirler Irandilli ve yaxud turkdilli olmalari mubahiselidir Bezi tarixcilere gore alanlar Turk dillerde danisan Sak Turkleri Skif Turkleri ve Sarmat Turklerinin neslinden gelen qedim koceri Turk xalqidir 1 2 3 M O dovrlerde bu gunki Qazaxistan torpaqlarinda yasayirdilar Miladi dovrun baslangic illerinde ise bolmeler boyuk bir hissesi Volga cayini kecerek Don cayi civarlarina Krim ve Simali Qafqaz torpaqlarina gelerek bu bolgelerde uzun iller hakimiyyet qurmuslar 4 Alan dili RedakteAlan adi yazili menbelerde ilk defe M S 1 esrde ortaya cixar ve Cin qaynaqlarina gore Alanlar doqquz Tele Turk boylarindan biridir 5 6 Alanlar Aslar kohne Turk yazitlarinda bir Turk boyu olaraq qirgizlarin yaninda cox defe ifade edilmisdir 7 8 Kasgarli Mahmut Az keshe yani Az kisi adli ve subhesiz Turk olan bir qovm haqqindan behs eder Turk tarixci El Biruni ye gore Alanlarin dili Xarezmsahlarin ve Kumanlarin dillerine benzer Alanlarin bir qismi Qipcaq ve diger qismi Oguz Azerbaycanlilarin atalari dallarina agit 3 Qaracay balkarlar ozlerine bu gune qeder Alan deye xitab ederler ve qonsu xalqlar terefinden de eyni xitabi almaqdadirlar 9 10 Etimologiya dunyagorusunden Alan ismi Turkce alan ova acik yer genis veya buyuk mesafe demekdir 11 Osetinlerin ecdadlari oldugunu gosteren arasdirmalar da vardir 12 Hemcinin bax RedakteBalkarlar KaracaylarMenbeler Redakte Ian Almond Two faiths one banner when Muslims marched with Christians across Europe s battlegrounds Harvard University Press 2011 s 108 Klaus Rohrborn Wolfgang Veenker Runen Tamgas und Graffiti aus Asien und Osteuropa In Kommission bei O Harrassowitz 1985 s 5 1 2 Zakiev M Z Who are Alans Kazan 1995 Biblioteka Inostrannih Pisateley o Rossii t 1 SPb 1836 Duan Dingling Gaoju and Tiele s 47 49 330 339 Denis Sinor The Cambridge History of Early Inner Asia Vol 1 1990 s 271 Bartold V V Kirgizlar Tarihi bilgiler 2 ci cilt 1 ci bolum 1963 Emel Esin A history of pre Islamic and early Islamic Turkish culture Unal Matbaasi 1980 s 228 Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Hasan Celal Guzel Ali Birinci Genel Turk tarihi Cilt 10 Yeni Turkiye 2002 s 472 Karacay Malkarlilar ayrica kendileri icin tarihi bir etnonim olan Alan adini kullanir ve birbirlerine Alan diye hitap ederler J Hill Alanian Etymology Notes Joahim Herrmann Unesco Erik Zhurcher op cit s 182Menbe https az wikipedia org w index php title Alanlar amp oldid 5867722, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
