Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alanlar (q.türk As/Ar; q.yun. Ἀλανοί; lat. Alani) — İrandilli tayfalar.
Tarixi
Eramızın ilk əsrlərində köçəri alan tayfaları Azovyanı və Ön Qafqazın çöl bozqır rayonlarında məskunlaşmışdılar. I - II əsrlərdə alan tayfaları Cənubi Qafqaz ölkələrinə - Qafqaz Albaniyasına, İberiyaya, habelə Atropatenaya, Kiçik Asiyaya və Roma imperiyasının bir sıra əyalətlərinə tez-tez talançı basqınlar edirdilər. IV əsrin ikinci yarısında tayfalar hunlar tərəfindən darmadağın olundular və qismən hun tayfa ittifaqına daxil edildilər. Bundan sonra alanların xeyli hissəsi onlarla birlikdə Avropaya hərəkət edərək Qalliyadan, İspaniyadan keçib Şimali Afrikada vandallara qarışdı. Alanların digər hissəsi isə hunların təzyiqi ilə Şimali Qafqaz dağlarına köçdü. IV əsrdən alan tayfaları burada oturaq həyata keçməyə başladılar. Şimali Qafqaz alanları bir neçə tayfa ittifaqına bölündülər ki, bunların da ən iriləri Şərqi və Qərbi ittifaqlar idilər. Şərqi ittifaq xəzərlərlə və İranla bağlı idi, Qərbi ittifaq isə Bizansla. VI əsrdən etibarən qərbi alanlar arasında xristianlıq yayılmağa başladı. VI əsrdə alan tayfa ittifaqı birlikləri avarlar tərəfindən dağıdıldılar. VII əsrdən X əsrədək Alaniya Xəzər xaqanlığının tərkibinə daxil olmuşdur. X - XII əsrlərdə alanların başda hökmdarları "baqatar"ları olan dövlətləri formalaşır. Bu dövrdə yunan əlifbası əsasında alanların yazısı meydana gəlir. Alanlar "Nart" qəhrəmanlıq eposunu yaratmışlar. Alan mədəniyyəti Ön Qafqaza 1222-ci il monqol-tatar basqınınadək mövcud olmuşdur. XIV əsrdən alanlar arasında islam dini yayılmağa başlamışdır. Müasir osetinlər alanların nəslindəndirlər.
Əksər mənbələrin onların İrandilli olduğu nəzəriyyəsini irəli sürür. Bəzi tarixçilərə görə alanlar türk dillərində danışan köçəri türk xalqıdır. E.ə. dövrlərdə indiki Qazaxıstan torpaqlarında yaşayırdılar. Miladi dövrün başlanğıc illərində isə bölmələr böyük bir hissəsi Volqa çayını keçərək Don çayı civarlarına, Krım və Şimali Qafqaz torpaqlarına gələrək bu bölgələrdə uzun illər hakimiyyət qurmuşlar.
Alan dili
Alan adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə e.ə. I əsrdə ortaya çıxır və Çin mənbələrinə görə alanlar doqquz Tele Türk boylarından biridir. Alanlar (Aslar) köhnə türk yazılarında bir türk boyu olaraq qırğızların yanında çox dəfə ifadə edilmişdir. Kaşgarlı Mahmut 'Az keshe' (yani 'Az kişi') adlı və şübhəsiz Türk olan bir qövm haqqından bəhs edər. Türk tarixçi Əl-Biruniyə görə alanların dili Xarəzmşahların və kumanların dillərinə bənzər. Alanların bir qismi qıpçaq və digər qismi oğuz qollarına aiddir. Qaraçay-balkarlar özlərinə bu günə qədər Alan deyə xitab edərlər və qonşu xalqlar tərəfindən də eyni xitabı almaqdadırlar. Etimologiji baxımdan alan sözü türk dillərində "ərazi, düz, açıq yer, geniş və ya böyük məsafə" deməkdir.Osetinlərin əcdadları olduğunu göstərən araşdırmalar da vardır.
Mənbələr
- Аланлар // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 212.
- Ian Almond, Two faiths, one banner: when Muslims marched with Christians across Europe's battlegrounds 2013-09-30 at the Wayback Machine, Harvard University Press, 2011, s.108
- Klaus Röhrborn, Wolfgang Veenker: Runen, Tamgas und Graffiti aus Asien und Osteuropa 2013-09-30 at the Wayback Machine, In Kommission bei O. Harrassowitz, 1985, s. 5
- Zakiev M. Z., Who are Alans? 2012-02-10 at the Wayback Machine, Kazan, 1995
- Biblioteka İnostrannıh Pisateley o Rossii, t.1, SPb, 1836
- Duan, "Dingling, Gaoju and Tiele", s. 47-49, 330-339
- Denis Sinor, The Cambridge History of Early Inner Asia 2016-06-11 at the Wayback Machine, Vol. 1, 1990, s.271
- Bartold V.V., Kırgızlar: Tarihi bilgiler // 2'ci cilt, 1'ci bölüm., 1963
- (Emel Esin, A history of pre-Islamic and early-Islamic Turkish culture 2015-04-21 at the Wayback Machine, Ünal Matbaasī, 1980, s.228)
- "Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt" (PDF). 2011-12-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2012-08-14.
- Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, Cilt 10, Yeni Türkiye, 2002, s. 472:
- "Karaçay-Malkarlılar ayrıca kendileri için tarihî bir etnonim olan "Alan" adını kullanır ve birbirlerine "Alan" diye hitap ederler."
- J. Hill, Alanian Etymology Notes 2021-09-17 at the Wayback Machine
- "Йоахим Херрманн,Unesco, Эрик Жüрчер, op. cit., s. 182". 2014-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-01-05.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alanlar q turk As Ar q yun Ἀlanoi lat Alani Irandilli tayfalar TarixiEramizin ilk esrlerinde koceri alan tayfalari Azovyani ve On Qafqazin col bozqir rayonlarinda meskunlasmisdilar I II esrlerde alan tayfalari Cenubi Qafqaz olkelerine Qafqaz Albaniyasina Iberiyaya habele Atropatenaya Kicik Asiyaya ve Roma imperiyasinin bir sira eyaletlerine tez tez talanci basqinlar edirdiler IV esrin ikinci yarisinda tayfalar hunlar terefinden darmadagin olundular ve qismen hun tayfa ittifaqina daxil edildiler Bundan sonra alanlarin xeyli hissesi onlarla birlikde Avropaya hereket ederek Qalliyadan Ispaniyadan kecib Simali Afrikada vandallara qarisdi Alanlarin diger hissesi ise hunlarin tezyiqi ile Simali Qafqaz daglarina kocdu IV esrden alan tayfalari burada oturaq heyata kecmeye basladilar Simali Qafqaz alanlari bir nece tayfa ittifaqina bolunduler ki bunlarin da en irileri Serqi ve Qerbi ittifaqlar idiler Serqi ittifaq xezerlerle ve Iranla bagli idi Qerbi ittifaq ise Bizansla VI esrden etibaren qerbi alanlar arasinda xristianliq yayilmaga basladi VI esrde alan tayfa ittifaqi birlikleri avarlar terefinden dagidildilar VII esrden X esredek Alaniya Xezer xaqanliginin terkibine daxil olmusdur X XII esrlerde alanlarin basda hokmdarlari baqatar lari olan dovletleri formalasir Bu dovrde yunan elifbasi esasinda alanlarin yazisi meydana gelir Alanlar Nart qehremanliq eposunu yaratmislar Alan medeniyyeti On Qafqaza 1222 ci il monqol tatar basqininadek movcud olmusdur XIV esrden alanlar arasinda islam dini yayilmaga baslamisdir Muasir osetinler alanlarin neslindendirler Ekser menbelerin onlarin Irandilli oldugu nezeriyyesini ireli surur Bezi tarixcilere gore alanlar turk dillerinde danisan koceri turk xalqidir E e dovrlerde indiki Qazaxistan torpaqlarinda yasayirdilar Miladi dovrun baslangic illerinde ise bolmeler boyuk bir hissesi Volqa cayini kecerek Don cayi civarlarina Krim ve Simali Qafqaz torpaqlarina gelerek bu bolgelerde uzun iller hakimiyyet qurmuslar Alan diliAlan adi yazili menbelerde ilk defe e e I esrde ortaya cixir ve Cin menbelerine gore alanlar doqquz Tele Turk boylarindan biridir Alanlar Aslar kohne turk yazilarinda bir turk boyu olaraq qirgizlarin yaninda cox defe ifade edilmisdir Kasgarli Mahmut Az keshe yani Az kisi adli ve subhesiz Turk olan bir qovm haqqindan behs eder Turk tarixci El Biruniye gore alanlarin dili Xarezmsahlarin ve kumanlarin dillerine benzer Alanlarin bir qismi qipcaq ve diger qismi oguz qollarina aiddir Qaracay balkarlar ozlerine bu gune qeder Alan deye xitab ederler ve qonsu xalqlar terefinden de eyni xitabi almaqdadirlar Etimologiji baximdan alan sozu turk dillerinde erazi duz aciq yer genis ve ya boyuk mesafe demekdir Osetinlerin ecdadlari oldugunu gosteren arasdirmalar da vardir MenbelerAlanlar Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 212 Ian Almond Two faiths one banner when Muslims marched with Christians across Europe s battlegrounds 2013 09 30 at the Wayback Machine Harvard University Press 2011 s 108 Klaus Rohrborn Wolfgang Veenker Runen Tamgas und Graffiti aus Asien und Osteuropa 2013 09 30 at the Wayback Machine In Kommission bei O Harrassowitz 1985 s 5 Zakiev M Z Who are Alans 2012 02 10 at the Wayback Machine Kazan 1995 Biblioteka Inostrannih Pisateley o Rossii t 1 SPb 1836 Duan Dingling Gaoju and Tiele s 47 49 330 339 Denis Sinor The Cambridge History of Early Inner Asia 2016 06 11 at the Wayback Machine Vol 1 1990 s 271 Bartold V V Kirgizlar Tarihi bilgiler 2 ci cilt 1 ci bolum 1963 Emel Esin A history of pre Islamic and early Islamic Turkish culture 2015 04 21 at the Wayback Machine Unal Matbaasi 1980 s 228 Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt PDF 2011 12 13 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2012 08 14 Hasan Celal Guzel Ali Birinci Genel Turk tarihi Cilt 10 Yeni Turkiye 2002 s 472 Karacay Malkarlilar ayrica kendileri icin tarihi bir etnonim olan Alan adini kullanir ve birbirlerine Alan diye hitap ederler J Hill Alanian Etymology Notes 2021 09 17 at the Wayback Machine Joahim Herrmann Unesco Erik Zhurcher op cit s 182 2014 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2014 01 05