fbpx
Wikipedia

Attila

Avqust 09, 2021

Attila və ya Atilla (2 sentyabr 406, Qafqaz – mart 453, Pannoniya) — türk-Hun dünyasının ən məşhur sərkərdələrindən biri. "Avropanın imperatoru" titulunu qazanmış Avropa Hun İmperiyası hökmdarı.

Attila (Atilla)

Macar muzeyində Atillanın heykəli
Avropa Hun İmperiyası xanı
434 — 453
Hakimiyyət şəriki — indiyə kimi Bleda (445-ci ilə qədər)
Sələfi Rua
Xələfi İlek
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 2 sentyabr 406
Doğum yeri
Vəfat tarixi mart 453 (46 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi Sui-qəsd
Vətəndaşlığı Avropa Hun İmperiyası
Milliyyəti Hun türkü
Atası Muncuq Xan
Həyat yoldaşı
Uşağı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Attilanın atası Muncuq xandır. Əmisi Rua, onu atası öldükdən sonra bozqırda tək başına yaşamağa çalışarkən tapıb və yanına gətirib. Eramızın 434-cü ilində taxta çıxan Attila, deyilənə görə, İdil (Volqaboyu) türkləri nəslindəndir. Müasirləri onun orta boylu, enli kürəkli, qara saçlı olduğunu yazır. Güclü natiqlik qabiliyyətinə malik olub. Sadə həyat tərzi sürən Attila qonaqpərvərliyi ilə də seçilib.

Muncuq Xan oğlu Attila Xan

Avropa qitəsinin üçdə ikisindən çoxuna hakim oldu və dövlətin sərhədlərini Asiyaya qədər genişləndirdi. Hökmdarlığı boyunca ordusu ilə Qərbi və Şərqi Roma (bax Bizans) imperiyalarını tez-tez istila edən Attila, Orta əsr salnamələrində qəddarlığı ilə xatırlanır. Bu səbəblə də Avropa mənbələrində "Tanrının Qamçısı" (ing. Scourge of God; it. Flagello di Dio; fr. Fléau de Dieu; lat. Flagellum Dei) olaraq adlanır. Amma Macar və Türk mənbələrində adından hörmətlə bəhs edilir.

Atilla adının mənası

Xarici görünüşcə Atillanı təsvir etsək belə demək münkündür ki o qıyıq gözlü, orta boylu, seyrək saqqala malik enlikürək biri idi. Müxtəlif mənbələr onun doğulma tarixini fərqli- fərqli göstərsədə əsas etibarı ilə 395-ci il ilə 406-cı illər arasında doğulduğu düşünülür.Onun atası Hun İmperiyasının qurucularından olan Muncuk xan olmuşdur.

Atilla adının haradan götürülüdüyü haqqında bir çox fikirlər var, belə ki bəzilər onun Qot dilindən götürüldüynü iddia edir. Qot dilində mənası "Atta" yəni ata mənasını verdiyinə inanırlar. Bəziləri isə onun qədim türkcədə "hörmətli, məşhur" kimi tələffüz olunduğuna inanırlar. Hətta adın İtil çayındanda (volqa) götürüldüyünü düşünənlərdə var. Sözünə sadiq birsi olmaqla yanaşı, əsgərləri ona böyük hörmət və inam bəsləyirdilər. Atilla Tanrıya inamı ilə digər hökümdarlardan çox fərqlənirdi. O, inancına sadiq və digər inanclara da öz inancı qədər hörmət edən şəxs idi. Hətta buna Roma Papası Leonun onun qarşısında diz çökdüyü zaman bundan narahat olaraq onu ayağa qaldırması onun inanclara necə hörmət etdiyini göstərir.

Onun ordusu qərbi və şərqi Roma dövlətlərinin ordularından çox üstün idi və orduda Atillaya inam tam idi. Onun ordusu macarlardan, güclü süvarilərdən və müxtəlif növ silahlardan (nizə, qılnc) təşkil olunmuşdu. Orduda güclü nizam-intizam yaradılmışdı.

Atillaya qədər Hun Dövləti

Böyük Hun İmperiyasının qurulma tarixi eramızdan əvvəl 220-ci ilə təsadüf edir. Onun qurucusu Teoman olsa da ən qüdrətli dövrünü Mete xaqanın dövründə göstərmək olar. Belə ki, Mete xaqan ordu quruculuğu orduda güclü intizam yaratdı və beləcə Çin ordularını məğlub etdi. Sonradan bu sistem bir çox dünya dövlətlərində istifadə edilib. Mete xaqanın ölümündən sonra dövlət bir müddət gücünü saxlasa da eramızın 46-cı ilində Qərbi Hun İmperiyası və Şərqi Hun İmperiyası olmaqla 2 yerə parçalandı. Kama Tarxan tərəfindən 352-ci ildə Avropa Hun İmperiyası quruldu.

Bu dövlətin qurucuları Xəzər Dənizi ətrafında yaşayan Türk boylarıdır. Bu boylar Oğuzlar, Tunquzlar, Sarmatlar, İskitlər və s. kimi türk köklü idi. Artıq 4-cü əsrdə Hun sərkərdəsi Balamirin başçılığı ilə qərbə yürüşlər başladı. O Idil çayını keçərək Avropaya doğru xeyli irəllədi. Onlar şimal tayfası olan Germanları da öz tərflərinə çəkməyi bacardılar. Balamirdən sonra Avropalıların "Baltazar" ləqəbi verdiyi Alipbi hakimiyyətə gəldi və dövlətin sərhədləri Dunay çayını da keçdi.

434 cü ildə Hun imperatoru Rua Bizans üzərinə səfərə hazırlaşarkən vəfat etdi.Atillaya qədər dövlətin bu qədər böyüyüb güclənməsinə baxmayaraq Atillanın dövründə dövlət bütün Avropa və hətta dünyanı qorxuya sala bildi.

Hakimiyyətə gəlməsi

 
Hun İmperatorluğu

Avropada hunları Attiladan əvvəl də yaxşı tanıyırdılar. 374-cü ildə hunların xanı seçilən Balamir qərbə doğru xeyli irəliləyərək xeyli torpaqlar almış, şərqi german tayfalarını öz tərəfinə çəkmişdi. 375-ci ildə o, Dnepri keçərək viziqotları da məğlub etmişdi. Onun dönəmində hunlar müxtəlif istiaqamətlərdən yavaş-yavaş Roma imperiyasının sərhədlərinə doğru irəliləyirdilər. O cümlədən, Qafqazdan keçərək Anadoluda Roma ordusunu məğlub etmişdilər. 409-cu ildə Balamirin oğlu Ulduz xan Bizans üzərinə hücum etdi. Hunların təzyiqinə dözməyən Bizans imperatoru elçi göndərib sülh təklif etdi.

Buna baxmayaraq, German (Alman) əfsanələrində Attila, çox böyük və ədalətli bir hökmdar kimi göstərilir. Attilanın sarayında bir çox German hökmdarı yaşayırdı. Nibelungen Dastanı, Hun-German mücadilələrindən meydana gəlir. Bu hekayələrdə Attila, Etzel adında böyük avtoritetə sahib, barışsevər və yalnız asilərə qarşı qılınca kuşanan ərən ruhlu bir hökümdardır. Avropa Hun İmperiyasının paytaxtı olan Etzelburg adının buradan gəldiyi bilinməkdədir. Aetus ile etdiyi katalon meydan savaşında roma ordusu dağılmış Qərbi Got kralı Theodeirch ölmüşdür. Attila ordusunu dinləndirərək qaçan Aetusu təqib etmədi.

Qərbi Roma İmperiyasına səfər edərkən Papanın araya girməsi ilə(Papa Attilanın önündə diz çöküb əhv diləmişdir.) Attila Romanı fəth etmədi və vergiyə bağladı. Attila 453-cü ilin son arvadı tərəfindən gərdək gecəsi öldürüldü.

Məzarının harada olduğu bilinməməkdədir. Cənazəsinə gələnlər, məzarın yerinin bilinməməsi üçün öldürülmüştür. Amma tarixçilər arasında Tuna çayının yatağının bir müddət dəyişdirildiyinə və xəzinələri ilə birlikdə Attilanın çayın altına dəfn edildiyinə, daha sonra da çay yatağının əvvəlki halına gətirildiyinə dair yayılmış bir inanc vardır. Çayın çox uzunluğundan və bir çox ölkədən keçdiyi üçün bürokratik problemlər çıxacağından qazıntı işləri aparıla bilmir.

Günümüzdə, Attila bəziləri üçün qəhrəman (xüsusilə Türk ve Macar mədəniyyətində), bəziləri üçün isə barbarların atası (Avropa mədəniyyətində) olaraq alınır. Fəqət Attila barbar deyildi çünki Avropaya Asiya uygarlığının önəmli öğələrini və özəlliklərini Hunlar gətirmişdir.

 
Atilla və qardaşı Bleda

Hun ordusu

Qədim xristian tarixçisi Ammian Marsellin hunları belə təsvir edir: "Onlar öz arabalarında cəlayi-vətən adamlar kimi köç edirlər. Bu arabalar onların evidir. Orada arvadları oturur. Onlar paltar tikir və uşaqları saxlayırlar. Hunlar özlərinin yöndəmsiz, amma dözümlü atlarına elə bil bitiblər. Atdan düşmədən öz işlərini görürlər: alırlar, satırlar, ictimai yığıncaqlarda da atdan düşmürlər. Onlar cəlddirlər, atları isə çox sürətlidir. Döyüş vaxtı paz şəklində düzülüb hayqıraraq düşmənin üzərinə atılırlar. Ammian Marsellin yazır ki, hunlar kəmənddən silah kimi çox məharətlə istifadə ediblər. Qılıncları düz, hər iki tərəfi kəsici olub. Uzunluğu bir metrdən artıq olurmuş. Asimmetrik kamandan istifadə ediblər. Bu kamanların üst hissəsi alt hissədən uzun imiş. Bu cür quruluş kamanı daha elastik və at belində çaparkən atmaq üçün daha ələyatımlı edərdi.

Ordunun etnik tərkibi

Attilanın ordusunun özəyini Idil çayı (Volqa), Aral və Qara dəniz sahillərində, Qafqazda yaşayan türklər təşkil edirdi. Bunlar oğuz, altı oğuz, şara və bir sıra sair tayfalar idi. Qoşunda fin-uqor tayfaları – çeremis, erzə, mokşa, çudlar, estlar; qerman tayfaları – qotlar, venedlər də vardı. Bundan başqa fars və slavyanlardan da hun ordusunun tərkibində vuruşanlar az deyildi.

İstanbula doğru

Attilanın xaqanlığı dövründə də Bizans hunlarla hesablaşır və onlara xərac verirdi. Amma hunların getdikcə güclənməsi onları çox narahat edirdi. Ona görə sülh şərtlərini tez-tez pozur, xəracı gecikdirirdilər. Bu, Attilanın qoşun hazırlayıb onların üzərinə hücum etməsinə səbəb oldu. 447-ci ildə Attila Balkan səfərinə çıxdı. Yol boyu bütün şəhərləri zəbt edən böyük sərkərdə, nəhayət, gəlib İstanbula çatır. Bizans imperatoru tələsik onun yanına elçilər göndərərək xahiş edir ki, şəhərə girməsin: sülh şərtlərini qəbul edir və söz verir ki, onlara ciddi şəkildə əməl edəcək. Cəza olaraq yeni şərtlər əlavə olunur. Onlar bir qədər də ağır idi. Anatolios müqaviləsi adlanan bu sazişdə aşağıdakı şərtlər olub:

  1. Bizans hərbi təzminat olaraq 6000 librə qızıl ödəyəcək.
  2. Bizans Dunayın cənubunda, Dunaya beş günlük məsafədə qoşun saxlamayacaq.
  3. İki ölkə arasında ortaq bazar artıq türk şəhəri olmuş Nişdə yerləşəcək.
  4. Bizans ödədiyi vergini üç qat artıracaq. Yəni 2100 librə (150 000 solidum) qızıl ödəyəcək.
  5. Bizans əvvəlki sazişdəki şərtlərə, yəni qaçaqları himayə etməmək, hun hakimiyyətindəki tayfalarla görüşməmək şərtlərinə tam olaraq əməl

edəcək.

Sülh şərtləri qəbul edilsə də, Bizans üçün bunlar çox ağır idi. Amma başqa yolları da yox idi. Bizans Attila ordusunun hərbi gücü qarşısında duruş gətirə bilməzdi. Ona görə sui-qəsd hazırlanmasına qərar verdilər. 448-ci ildə İstanbuldan ölkəsinə dönən hun elçilik heyətinə Bizans heyəti də qatılmışdı. Hun heyətinin başında Edikun dururdu. Bizans heyətindən olan Priskosun qeydlərindən görünür ki, buraya Maksiminos, Priskos və Biqila daxil imiş. Sui-qəsdi Biqila həyata keçirməli imiş. Bunun üçün ona bir sandıq qızıl verilibmiş. Deyilənə görə, onun bu niyyətindən heyətdəki digər şəxslərin xəbəri olmayıb. Edikun ondan duyuq düşüb, amma Attilanın Macarıstandakı iqamətgahına gələnə kimi heç nə sezdirməyib. Bura çatanda isə Attilanı hadiseden xəbərdar edib. Attila Biqilanı sorğu-suala çəkib məsələni öyrənəndən sonra Teodosiosa bu məzmunda bir məktub göndərib: "Teodosios da Attila kimi bir atanın oğludur. Attila atası Munçuqdan aldığı əsilliyi qoruyub. Amma Teodosios Attilaya xərac verən bir kölə vəziyyətinə düşüb. Teodosios əsilliyini qoruya bilmədiyi kimi, köləlik heysiyyatını da qoruya bilməyib. Çünki əsl yoldasinin- Attilanın canına qıymaq istəyib".

Katalaun döyüşü

Attila bu xəyanətin müqabilində Romanı cəzalandırmalı idi. Amma bəhanəsi yox idi. O, iki ilə yaxın hazırlaşmalı oldu. Hazırlıq bitər-bitməz bəhanə də tapıldı. Bir neçə il əvvəl Roma imperatoru 2-ci Valentinianusun bacısı Honoriya ərə getmək niyyəti ilə Attilaya bir nişan üzüyü göndərmişdi. Bu qız Avqusta adı daşıyırdı, yəni imperator hüququna sahib idi. O, Attilaya ərə getsə, Romada bir nömrəli söz sahibi olacaqdı. Attila bu nişan üzüyünü xatırladı və nota göndərərək Honoriyanı arvad olaraq qəbul etdiyini bildirdi. Bundan əlavə, cehiz olaraq imperiyanın ona düşən yarısını istədi. Rədd cavabı verdilər. Bu, müharibə üçün yetərincə tutarlı səbəb idi.

Bu zaman Attilanın ordusunda 100 min türk və yüz minə yaxın digər türk tayfalardan döyüşçü olub. Roma imperatoru tələsik bütün xristian dünyasından qoşun yığmağa başlayıb. "Məsihin və Romanın yolunda ölməyə hazır olan" 200 mindən artıq döyüşçü toplanılıb. Nəhayət, Katalaun düzənliyində iki nəhəng ordu üz-üzə dayanıb. Attilaya qarşı Roma imperatoru Aesius çıxıb. Güclü və cəsarətli sərkərdə iki dəfə hunların içində olmuşdu. Bir dəfə əsir kimi, bir dəfə isə sürgündə. Türk və Alman dillərində sərbəst danışan Aesius legionçuların rəğbətini qazanmışdı. Attila və Aesius uşaqlıq dostu olsa da, Katalaun düzənliyində düşmən kimi üz-üzə gəldilər. Burda iki nəhəng ordu ölüb-dirim uğrunda mübarizəyə başladı. Tarixdə o vaxta kimi bu qədər döyüşçü bir yerə toplaşmamışdı. Dəhşətli qırğın iki gün davam edib. Roma ordusunun təzyiqinə hunların müttəfiqləri yox, türklər özləri müqavimət göstərə bilib. Döyüşün ikinci günü Roma legionçuları geri çəkilib.

Attila qısa hazırlıqdan sonra ordunun gücünü bərpa edərək 452-ci ildə Romaya yönəldi. İmperiya təşviş içində idi. Attila Romanın qapılarının ağzına çatanda Roma papası başda olmaqla onun yanına nümayəndə heyəti göndərildi. Attila bu heyəti öz qərargahında qəbul etdi. "Səni salamlayıram, Allahın bəlası!" deyərək Papa Attiladan Romanı bağışlamasını xahiş edirdi. Onun bütün şərtləri qəbul edilirdi, təki qoşun şəhərə girməsin. Attila İstanbula girmədiyi kimi, Romaya da girmədi. Orada dünya memarlığının nadir inciləri, qədim dövrlərə aid saysız-hesabsız qiymətli əlyazmalar, kitablar vardı. Bunların məhvi dünya mədəniyyətinə böyük zərbə olardı. İsgəndəriyyə kitabxanasının yandırılmasına səbəb Makedoniyalı İsgəndər və Sezardan fərqli olaraq, Attila tarixi irsin gələcək nəsillər üçün qalmasını istəyirdı.

Nəhayət, Roma papası 1-ci Lev Attilanın qarşısında əyilib başına tac qoydu və onu Avropanın imperatoru elan elədi. Bunu Napoleon da düşünürdü və o da Attila kimi papanı hüzuruna gətirdən ikinci Avropa imperatoru oldu.

Attilanın ölümü

Attila bütün qərbi öz əlinə alandan sonra indi də şərqə – İrana hücum eləmək istəyirdi. İtaliya səfərindən sonra İldiko adlı bir şahzadə ilə evlənmişdi. O, zifaf gecəsi daxili qanaxmadan (ağız və burnundan qan açılıb) vəfat etdi. Bunun sui-qəsd olduğu düşünülür. Amma belə bir versiya da var ki, onu müayinə edən şaman deyib ki, sui-qəsd yoxdur. Bu, irsi xəstəlikdir. Qardaşı Buda da eyni xəstəlikdən ölmüşdü. Attilanın ölümü hunları matəmə qərq etdi. Rəvayətə görə, onu dəfn edəndə iç-içə üç tabut qoyublar. Birinci tabut qızıldan, ikincisi gümüşdən olub. Üçüncüsü isə poladdan düzəldilib. Bu tabutlar Tissa çayının kiçik adalarının birində torpağa basdırılıb. Adada dərin bir məzar qazılıb. Sonra çayın yatağı dəyişdirilərək qəbrin üzərindən keçirilib. Attilanın məzarını kimsə tapa bilməsin deyə belə ediblər.

 
Ejen Delakrua: "Attila"

Həmçinin bax

Mənbə

  • Attila – "Allahın bəlası"[ölü keçid]

İstinadlar

  1. Attila, səhifə 35. // . Müəlliflər: Rauf Məlikov və Nizami İbrahimov. Elmi redaktor: tarix elmləri namizədi Elmar Məhərrəmov Bakı: "Ayna Mətbu Evi", 2004, 416 səhifə. ISBN 9952230133
  2. Atillanın Kimliyi
  3. Atillaya qədər
  Vikianbarda Attila ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 09, 2021
attila, atilla, sentyabr, qafqaz, mart, pannoniya, türk, dünyasının, məşhur, sərkərdələrindən, biri, avropanın, imperatoru, titulunu, qazanmış, avropa, imperiyası, hökmdarı, atilla, macar, muzeyində, atillanın, heykəliavropa, imperiyası, xanı434, 453hakimiyyət. Attila 1 ve ya Atilla 2 sentyabr 406 Qafqaz mart 453 Pannoniya turk Hun dunyasinin en meshur serkerdelerinden biri Avropanin imperatoru titulunu qazanmis Avropa Hun Imperiyasi hokmdari Attila Atilla Macar muzeyinde Atillanin heykeliAvropa Hun Imperiyasi xani434 453Hakimiyyet seriki indiye kimi Bleda 445 ci ile qeder Selefi RuaXelefi IlekSexsi melumatlarDogum tarixi 2 sentyabr 406Dogum yeri QafqazVefat tarixi mart 453 46 yasinda Vefat yeri Pannoniya Qedim RomaVefat sebebi Sui qesdVetendasligi Avropa Hun ImperiyasiMilliyyeti Hun turkuAtasi Muncuq XanHeyat yoldasi IldikoUsagi Ilek Vikianbarda elaqeli mediafayllarAttilanin atasi Muncuq xandir Emisi Rua onu atasi oldukden sonra bozqirda tek basina yasamaga calisarken tapib ve yanina getirib Eramizin 434 cu ilinde taxta cixan Attila deyilene gore Idil Volqaboyu turkleri neslindendir Muasirleri onun orta boylu enli kurekli qara sacli oldugunu yazir Guclu natiqlik qabiliyyetine malik olub Sade heyat terzi suren Attila qonaqperverliyi ile de secilib Muncuq Xan oglu Attila Xan Avropa qitesinin ucde ikisinden coxuna hakim oldu ve dovletin serhedlerini Asiyaya qeder genislendirdi Hokmdarligi boyunca ordusu ile Qerbi ve Serqi Roma bax Bizans imperiyalarini tez tez istila eden Attila Orta esr salnamelerinde qeddarligi ile xatirlanir Bu sebeble de Avropa menbelerinde Tanrinin Qamcisi ing Scourge of God it Flagello di Dio fr Fleau de Dieu lat Flagellum Dei olaraq adlanir Amma Macar ve Turk menbelerinde adindan hormetle behs edilir Mundericat 1 Atilla adinin menasi 2 Atillaya qeder Hun Dovleti 3 Hakimiyyete gelmesi 4 Hun ordusu 5 Ordunun etnik terkibi 6 Istanbula dogru 7 Katalaun doyusu 8 Attilanin olumu 9 Hemcinin bax 10 Menbe 11 IstinadlarAtilla adinin menasi RedakteXarici gorunusce Atillani tesvir etsek bele demek munkundur ki o qiyiq gozlu orta boylu seyrek saqqala malik enlikurek biri idi Muxtelif menbeler onun dogulma tarixini ferqli ferqli gostersede esas etibari ile 395 ci il ile 406 ci iller arasinda doguldugu dusunulur Onun atasi Hun Imperiyasinin qurucularindan olan Muncuk xan olmusdur Atilla adinin haradan goturuluduyu haqqinda bir cox fikirler var bele ki beziler onun Qot dilinden goturulduynu iddia edir Qot dilinde menasi Atta yeni ata menasini verdiyine inanirlar Bezileri ise onun qedim turkcede hormetli meshur kimi teleffuz olunduguna inanirlar Hetta adin Itil cayindanda volqa goturulduyunu dusunenlerde var Sozune sadiq birsi olmaqla yanasi esgerleri ona boyuk hormet ve inam besleyirdiler Atilla Tanriya inami ile diger hokumdarlardan cox ferqlenirdi O inancina sadiq ve diger inanclara da oz inanci qeder hormet eden sexs idi Hetta buna Roma Papasi Leonun onun qarsisinda diz cokduyu zaman bundan narahat olaraq onu ayaga qaldirmasi onun inanclara nece hormet etdiyini gosterir Onun ordusu qerbi ve serqi Roma dovletlerinin ordularindan cox ustun idi ve orduda Atillaya inam tam idi Onun ordusu macarlardan guclu suvarilerden ve muxtelif nov silahlardan nize qilnc teskil olunmusdu Orduda guclu nizam intizam yaradilmisdi 2 Atillaya qeder Hun Dovleti RedakteBoyuk Hun Imperiyasinin qurulma tarixi eramizdan evvel 220 ci ile tesaduf edir Onun qurucusu Teoman olsa da en qudretli dovrunu Mete xaqanin dovrunde gostermek olar Bele ki Mete xaqan ordu quruculugu orduda guclu intizam yaratdi ve belece Cin ordularini meglub etdi Sonradan bu sistem bir cox dunya dovletlerinde istifade edilib Mete xaqanin olumunden sonra dovlet bir muddet gucunu saxlasa da eramizin 46 ci ilinde Qerbi Hun Imperiyasi ve Serqi Hun Imperiyasi olmaqla 2 yere parcalandi Kama Tarxan terefinden 352 ci ilde Avropa Hun Imperiyasi quruldu Bu dovletin quruculari Xezer Denizi etrafinda yasayan Turk boylaridir Bu boylar Oguzlar Tunquzlar Sarmatlar Iskitler ve s kimi turk koklu idi Artiq 4 cu esrde Hun serkerdesi Balamirin basciligi ile qerbe yurusler basladi O Idil cayini kecerek Avropaya dogru xeyli irelledi Onlar simal tayfasi olan Germanlari da oz terflerine cekmeyi bacardilar Balamirden sonra Avropalilarin Baltazar leqebi verdiyi Alipbi hakimiyyete geldi ve dovletin serhedleri Dunay cayini da kecdi 434 cu ilde Hun imperatoru Rua Bizans uzerine sefere hazirlasarken vefat etdi Atillaya qeder dovletin bu qeder boyuyub guclenmesine baxmayaraq Atillanin dovrunde dovlet butun Avropa ve hetta dunyani qorxuya sala bildi 3 Hakimiyyete gelmesi Redakte Hun Imperatorlugu Avropada hunlari Attiladan evvel de yaxsi taniyirdilar 374 cu ilde hunlarin xani secilen Balamir qerbe dogru xeyli irelileyerek xeyli torpaqlar almis serqi german tayfalarini oz terefine cekmisdi 375 ci ilde o Dnepri kecerek viziqotlari da meglub etmisdi Onun doneminde hunlar muxtelif istiaqametlerden yavas yavas Roma imperiyasinin serhedlerine dogru irelileyirdiler O cumleden Qafqazdan kecerek Anadoluda Roma ordusunu meglub etmisdiler 409 cu ilde Balamirin oglu Ulduz xan Bizans uzerine hucum etdi Hunlarin tezyiqine dozmeyen Bizans imperatoru elci gonderib sulh teklif etdi Buna baxmayaraq German Alman efsanelerinde Attila cox boyuk ve edaletli bir hokmdar kimi gosterilir Attilanin sarayinda bir cox German hokmdari yasayirdi Nibelungen Dastani Hun German mucadilelerinden meydana gelir Bu hekayelerde Attila Etzel adinda boyuk avtoritete sahib barissever ve yalniz asilere qarsi qilinca kusanan eren ruhlu bir hokumdardir Avropa Hun Imperiyasinin paytaxti olan Etzelburg adinin buradan geldiyi bilinmekdedir Aetus ile etdiyi katalon meydan savasinda roma ordusu dagilmis Qerbi Got krali Theodeirch olmusdur Attila ordusunu dinlendirerek qacan Aetusu teqib etmedi Qerbi Roma Imperiyasina sefer ederken Papanin araya girmesi ile Papa Attilanin onunde diz cokub ehv dilemisdir Attila Romani feth etmedi ve vergiye bagladi Attila 453 cu ilin son arvadi terefinden gerdek gecesi olduruldu Mezarinin harada oldugu bilinmemekdedir Cenazesine gelenler mezarin yerinin bilinmemesi ucun oldurulmustur Amma tarixciler arasinda Tuna cayinin yataginin bir muddet deyisdirildiyine ve xezineleri ile birlikde Attilanin cayin altina defn edildiyine daha sonra da cay yataginin evvelki halina getirildiyine dair yayilmis bir inanc vardir Cayin cox uzunlugundan ve bir cox olkeden kecdiyi ucun burokratik problemler cixacagindan qazinti isleri aparila bilmir Gunumuzde Attila bezileri ucun qehreman xususile Turk ve Macar medeniyyetinde bezileri ucun ise barbarlarin atasi Avropa medeniyyetinde olaraq alinir Feqet Attila barbar deyildi cunki Avropaya Asiya uygarliginin onemli ogelerini ve ozelliklerini Hunlar getirmisdir Atilla ve qardasi BledaHun ordusu RedakteQedim xristian tarixcisi Ammian Marsellin hunlari bele tesvir edir Onlar oz arabalarinda celayi veten adamlar kimi koc edirler Bu arabalar onlarin evidir Orada arvadlari oturur Onlar paltar tikir ve usaqlari saxlayirlar Hunlar ozlerinin yondemsiz amma dozumlu atlarina ele bil bitibler Atdan dusmeden oz islerini gorurler alirlar satirlar ictimai yigincaqlarda da atdan dusmurler Onlar celddirler atlari ise cox suretlidir Doyus vaxti paz seklinde duzulub hayqiraraq dusmenin uzerine atilirlar Ammian Marsellin yazir ki hunlar kemendden silah kimi cox meharetle istifade edibler Qilinclari duz her iki terefi kesici olub Uzunlugu bir metrden artiq olurmus Asimmetrik kamandan istifade edibler Bu kamanlarin ust hissesi alt hisseden uzun imis Bu cur qurulus kamani daha elastik ve at belinde caparken atmaq ucun daha eleyatimli ederdi Ordunun etnik terkibi RedakteAttilanin ordusunun ozeyini Idil cayi Volqa Aral ve Qara deniz sahillerinde Qafqazda yasayan turkler teskil edirdi Bunlar oguz alti oguz sara ve bir sira sair tayfalar idi Qosunda fin uqor tayfalari ceremis erze moksa cudlar estlar qerman tayfalari qotlar venedler de vardi Bundan basqa fars ve slavyanlardan da hun ordusunun terkibinde vurusanlar az deyildi Istanbula dogru RedakteAttilanin xaqanligi dovrunde de Bizans hunlarla hesablasir ve onlara xerac verirdi Amma hunlarin getdikce guclenmesi onlari cox narahat edirdi Ona gore sulh sertlerini tez tez pozur xeraci gecikdirirdiler Bu Attilanin qosun hazirlayib onlarin uzerine hucum etmesine sebeb oldu 447 ci ilde Attila Balkan seferine cixdi Yol boyu butun seherleri zebt eden boyuk serkerde nehayet gelib Istanbula catir Bizans imperatoru telesik onun yanina elciler gondererek xahis edir ki sehere girmesin sulh sertlerini qebul edir ve soz verir ki onlara ciddi sekilde emel edecek Ceza olaraq yeni sertler elave olunur Onlar bir qeder de agir idi Anatolios muqavilesi adlanan bu sazisde asagidaki sertler olub Bizans herbi tezminat olaraq 6000 libre qizil odeyecek Bizans Dunayin cenubunda Dunaya bes gunluk mesafede qosun saxlamayacaq Iki olke arasinda ortaq bazar artiq turk seheri olmus Nisde yerlesecek Bizans odediyi vergini uc qat artiracaq Yeni 2100 libre 150 000 solidum qizil odeyecek Bizans evvelki sazisdeki sertlere yeni qacaqlari himaye etmemek hun hakimiyyetindeki tayfalarla gorusmemek sertlerine tam olaraq emeledecek Sulh sertleri qebul edilse de Bizans ucun bunlar cox agir idi Amma basqa yollari da yox idi Bizans Attila ordusunun herbi gucu qarsisinda durus getire bilmezdi Ona gore sui qesd hazirlanmasina qerar verdiler 448 ci ilde Istanbuldan olkesine donen hun elcilik heyetine Bizans heyeti de qatilmisdi Hun heyetinin basinda Edikun dururdu Bizans heyetinden olan Priskosun qeydlerinden gorunur ki buraya Maksiminos Priskos ve Biqila daxil imis Sui qesdi Biqila heyata kecirmeli imis Bunun ucun ona bir sandiq qizil verilibmis Deyilene gore onun bu niyyetinden heyetdeki diger sexslerin xeberi olmayib Edikun ondan duyuq dusub amma Attilanin Macaristandaki iqametgahina gelene kimi hec ne sezdirmeyib Bura catanda ise Attilani hadiseden xeberdar edib Attila Biqilani sorgu suala cekib meseleni oyrenenden sonra Teodosiosa bu mezmunda bir mektub gonderib Teodosios da Attila kimi bir atanin ogludur Attila atasi Muncuqdan aldigi esilliyi qoruyub Amma Teodosios Attilaya xerac veren bir kole veziyyetine dusub Teodosios esilliyini qoruya bilmediyi kimi kolelik heysiyyatini da qoruya bilmeyib Cunki esl yoldasinin Attilanin canina qiymaq isteyib Katalaun doyusu RedakteAttila bu xeyanetin muqabilinde Romani cezalandirmali idi Amma behanesi yox idi O iki ile yaxin hazirlasmali oldu Hazirliq biter bitmez behane de tapildi Bir nece il evvel Roma imperatoru 2 ci Valentinianusun bacisi Honoriya ere getmek niyyeti ile Attilaya bir nisan uzuyu gondermisdi Bu qiz Avqusta adi dasiyirdi yeni imperator huququna sahib idi O Attilaya ere getse Romada bir nomreli soz sahibi olacaqdi Attila bu nisan uzuyunu xatirladi ve nota gondererek Honoriyani arvad olaraq qebul etdiyini bildirdi Bundan elave cehiz olaraq imperiyanin ona dusen yarisini istedi Redd cavabi verdiler Bu muharibe ucun yeterince tutarli sebeb idi Bu zaman Attilanin ordusunda 100 min turk ve yuz mine yaxin diger turk tayfalardan doyuscu olub Roma imperatoru telesik butun xristian dunyasindan qosun yigmaga baslayib Mesihin ve Romanin yolunda olmeye hazir olan 200 minden artiq doyuscu toplanilib Nehayet Katalaun duzenliyinde iki neheng ordu uz uze dayanib Attilaya qarsi Roma imperatoru Aesius cixib Guclu ve cesaretli serkerde iki defe hunlarin icinde olmusdu Bir defe esir kimi bir defe ise surgunde Turk ve Alman dillerinde serbest danisan Aesius legioncularin regbetini qazanmisdi Attila ve Aesius usaqliq dostu olsa da Katalaun duzenliyinde dusmen kimi uz uze geldiler Burda iki neheng ordu olub dirim ugrunda mubarizeye basladi Tarixde o vaxta kimi bu qeder doyuscu bir yere toplasmamisdi Dehsetli qirgin iki gun davam edib Roma ordusunun tezyiqine hunlarin muttefiqleri yox turkler ozleri muqavimet gostere bilib Doyusun ikinci gunu Roma legionculari geri cekilib Attila qisa hazirliqdan sonra ordunun gucunu berpa ederek 452 ci ilde Romaya yoneldi Imperiya tesvis icinde idi Attila Romanin qapilarinin agzina catanda Roma papasi basda olmaqla onun yanina numayende heyeti gonderildi Attila bu heyeti oz qerargahinda qebul etdi Seni salamlayiram Allahin belasi deyerek Papa Attiladan Romani bagislamasini xahis edirdi Onun butun sertleri qebul edilirdi teki qosun sehere girmesin Attila Istanbula girmediyi kimi Romaya da girmedi Orada dunya memarliginin nadir incileri qedim dovrlere aid saysiz hesabsiz qiymetli elyazmalar kitablar vardi Bunlarin mehvi dunya medeniyyetine boyuk zerbe olardi Isgenderiyye kitabxanasinin yandirilmasina sebeb Makedoniyali Isgender ve Sezardan ferqli olaraq Attila tarixi irsin gelecek nesiller ucun qalmasini isteyirdi Nehayet Roma papasi 1 ci Lev Attilanin qarsisinda eyilib basina tac qoydu ve onu Avropanin imperatoru elan eledi Bunu Napoleon da dusunurdu ve o da Attila kimi papani huzuruna getirden ikinci Avropa imperatoru oldu Attilanin olumu RedakteAttila butun qerbi oz eline alandan sonra indi de serqe Irana hucum elemek isteyirdi Italiya seferinden sonra Ildiko adli bir sahzade ile evlenmisdi O zifaf gecesi daxili qanaxmadan agiz ve burnundan qan acilib vefat etdi Bunun sui qesd oldugu dusunulur Amma bele bir versiya da var ki onu muayine eden saman deyib ki sui qesd yoxdur Bu irsi xestelikdir Qardasi Buda da eyni xestelikden olmusdu Attilanin olumu hunlari mateme qerq etdi Revayete gore onu defn edende ic ice uc tabut qoyublar Birinci tabut qizildan ikincisi gumusden olub Ucuncusu ise poladdan duzeldilib Bu tabutlar Tissa cayinin kicik adalarinin birinde torpaga basdirilib Adada derin bir mezar qazilib Sonra cayin yatagi deyisdirilerek qebrin uzerinden kecirilib Attilanin mezarini kimse tapa bilmesin deye bele edibler Ejen Delakrua Attila Hemcinin bax RedakteHunlar Avropa Hun Imperiyasi Katalaun doyusuMenbe RedakteAttila Allahin belasi olu kecid Istinadlar Redakte Attila sehife 35 Mekteblinin tarix lugeti Muellifler Rauf Melikov ve Nizami Ibrahimov Elmi redaktor tarix elmleri namizedi Elmar Meherremov Baki Ayna Metbu Evi 2004 416 sehife ISBN 9952230133 Atillanin Kimliyi Atillaya qeder Vikianbarda Attila ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Attila amp oldid 6011865, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.