fbpx
Wikipedia

Ermənistan

Ermənistan (erm. Հայաստան Hayastan) və ya rəsmi adı ilə Ermənistan Respublikası (erm. Հայաստանի Հանրապետություն) — Cənubi Qafqazda dövlət. Ermənistan dənizə çıxışı olmayan ölkədir və ərazisinin əksər hissəsini dağlar tutur. Şimalda Gürcüstan, şərq və cənub-qərbdə Azərbaycan, cənubda İran, qərbdə isə Türkiyə ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri İrəvan şəhəri, ümumi sahəsi 29,743 kvadrat kilometrdir.

Ermənistan Respublikası

Հայաստանի Հանրապետություն
Hayastani Hanrapetut’yun  (Erməni)

Ermənistan
Himni: 
Մեր Հայրենիք
Mer Hayrenik
"Ana vətənimiz"
Paytaxtı
və ən böyük şəhəri
İrəvan
40°11′ şm. e. 44°31′ ş. u.
Rəsmi dilləriErməni
Etnik qrupları
(2011)
Dini
Xristianlıq
Demonim(lər)iErməni
İdarəetmə formasıUnitar parlamentar respublika
• Prezident
Armen Sarkisyan
• Baş nazir
Nikol Paşinyan
Ararat Mirzoyan
Qanunverici orqanıMilli Məclis
Qurulması
Tarixi 
• Ermənistan Demokratik Respublikası
29 may 1918
• Müstəqilliyin elanı
21 sentyabr 1991
• Yaranması
23 sentyabr 1991
Ərazisi
• Ümumi
29,743 km² (138)
• Su (%)
4.71
Əhalisi
• 2018 təxmini
2,951,000
• 2011 siyahıya alma
3 018 854 (134)
• Sıxlıq
101.5/km2 (262.9/kv. mil) (99)
ÜDM (AQP)2019 təxmini
• Ümumi
$32.893 milyard
• Adam başına
$10,995
ÜDM (nominal)2019 təxmini
• Ümumi
$13.302 billion (132)
• Adam başına
$4,446 (116)
Cini indeksi (2017)33.6
orta
İİİ (2017) 0.755
yüksək · 83-cü
ValyutasıErmənistan dramı (AMD)
Saat qurşağıUTC+4 (Ermənistan vaxtı)
Yolun hərəkət istiqamətisağ
Telefon kodu+374
ISO 3166 koduAM
İnternet domeni

Etimologiya

Ermənilər öz ölkələrini "Հայաստան"(Hayastan), bəzən də "Հայք"(Hayk') adlandırsalar da, dünya dillərində "Ermənistan" ifadəsi bir-biri ilə oxşarlıq təşkil edir.

Tarix

Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Anatoli Petroviç Novoseltsev və Z. İ. Yampolski hesab edir ki, erkən orta əsrlərdə indiki Ermənistanın böyük hissəsi Qafqaz Albaniyasına aid olmuşdur.

Bəzi tədqiqatçılar Uti və Artsak vilayətlərini II Tiqranın işğal sahələri sayırlar. Yunan və Roma mənbələri isə sübut edir ki, II Tiqran alban torpaqlarını işğal etməmişdir. II Tiqran Ermənistanın Şərq və Qərb hissələrini birləşdirib, vaxtilə Ermənistanın olan 70 vahəni parfiyalılardan almışdır. C.Markvarta görə isə həmin vahələr I Artaşesin işğal etdiyi Atropatenanın Şimal – Qərb torpaqları idi. II Tiqran Lukull və Pompey tərəfindən məğlub ediləndən sonra onun dövləti dağıldı. E.ə. 66-cı ildə bağlanmış müqaviləyə görə, II Tiqran vaxtilə ələ keçirdiyi torpaqlardan imtina elədi. Yalnız Şimali Mesopotomiya və Korduena Ermənistanın hakimiyyəti altında qaldı. Əgər Artsak və Utinin vaxtilə II Tiqran tərəfindən işğal olunduğunu fərz edilsə belə, məğlubiyyətdən sonra başqa torpaqlar kimi, həmin yerlər də Ermənistandan ayrılmışdır. Bununla da Arsaq və Utinin II Tiqran tərəfindən zəbt olunması mülahizəsinin əsassızlığı üzə çıxır.

İrəvan xanlığı – 1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın ölümündən sonra əsası qoyulmuş müstəqil xanlıq. Ərazisi müasir Ermənistanı habelə indiki Naxçıvan Muxtar Respublikasının ŞərurSədərək rayonlarını və indiki Türkiyənin İğdır ilini əhatə etmişdir. 1828-ci ildə Rusiya İmperiyası ilə Qacar Şahənşahlığı arasında imzalanmış Türkmənçay müqaviləsinə əsəsən Rusiyanın tərkibinə daxil edilmışdir.

İndiki Ermənistan xəritəsilərdə
 
Ermənistan dövlətinin sərhəddləri V-VII əsrlər. Kembric Universitetinin nəşri olan "Qədim Tarix" kitabında verilmiş xəritəsidə
 
İndiki Ermənistan əraziləri XI-XII əsrlərdə Naxçıvanşahlıq dövlətinin tərkibində
 
İndiki Ermənistan əraziləri Eldəgəzlər dövlətinin tərkibində XIII əsr
 
İndiki Ermənistan əraziləri İrəvan xanlığının tərkibində. 1800-cü il xəritəsi
 
İndiki Ermənistan əraziləri Azərbaycan Demokratik Respublikası tərkibində. (1918–1920)

1828-ci ildə Rusiya ilə İran arasında imzalanan Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Şimali Azərbaycanın Naxçıvan xanlığıİrəvan xanlığı ərazisində Erməni vilayəti təşkil edilmişdir. Cəmisi 25 min erməninin yaşadığı həmin ərazilərə Qacar İranOsmanlı İmperiyasından kütləvi surətdə ermənilər köçürülmüşdür ki, vilayətin etnik tərkibi rusların daha loyal qəbul etdiyi xristianların say üstünlüyü ilə nəticələnsin və bununla da erməni vilayətinin inzibati-ərazi bölgüsü möhkəmləndirilsin.

Qəzalar ermənilər azərbaycanlılar kürdlər ruslar assuriyalılar
Aleksandropol qəzası 85,5 % 4,7 % 3,0 % 3,4 %
Naxçıvan qəzası 34,4 % 63,7 %
Yeni Bəyazid qəzası 66,3 % 28,3 % 2,4 % 2,2 %
Sürməli qəzası 30,4 % 46,5 % 21,4 %
Şərur-Dərələyəz qəzası 27,1 % 67,4 % 4,9 %
İrəvan qəzası 38,5 % 51,4 % 5,4 % 2,0 % 1,5 %
Eçmiədzin qəzası 62,4 % 29,0 % 7,8 %
Cəmi quberniya üzrə 53,2 % 37,8 % 6,0 % 1,6 %

Ermənilərin İran və Türkiyədən indiki Ermənistan ərazisinə kütləvi surətdə köçürülməsi ilə paralel olaraq Erməni vilayətinə daxil edilən İrəvan əyalətinin Qırxbulaq, Zəngibasar, Körpübasar, Vedibasar, Şərur, Sürməli, Dərəkənd-Parçanis, Səədli, Talın, Seyidli-Ağsaqqallı, Sərdarabad, Gərnibasar, Abaran, Dərəçiçək, Göyçə (bir hissəsi) mahallarının, Naxçıvan əyalətinin Əlincəçay, Məvazixatun, Xok, Naxçıvan, Dərələyəz mahallarının, Ordubad dairəsinin Ordubad, Əylis, Dəstə, Biləv və Çənnəp mahalları türklərinin əksəriyyəti əsasən Türkiyəİrana köçməyə məcbur olmuşlar. Azərbaycan türklərinin deportasiyası

  • 1-ci mərhələ: 1905–1906-cı illər:

1903-cü ildə kilsə torpaqlarının Rusiya Torpaq və Əmlak Nazirliyinin sərəncamına keçirilməsi haqqında çıxarılan qanun kilsənin maliyyələşdirdiyi siyasi təşkilatların maddi vəziyyətinə zərbə vurduğu üçün erməni terrorizminin genişlənməsinə, antitürk, antimüsəlman əfval-ruhiyyəsinin qızışmasına səbəb olmuşdu. Erməni kilsəsi İrəvan və Eçmiədzində bu qanun əleyhinə qiyamlar təşkil etmişdi. Həmin il avqustun 29-da Gəncədə, sentyabrın 2-də Qarsda və Bakıda, sentyabrın 12-də Şuşada, oktyabrın 14-də Tiflisdə ermənilər iğtişaşlar və terror törətmişdilər. 1905-ci ildə Rusiyanın özündə baş verən iğtişaşlar, çarizmə qarşı narazılıq dalğasının güclənməsi Zaqavqaziyada güclü əks-səda doğururdu. Bu qarışıqlıqdan ermənilər məharətlə istifadə edirlər. Rusiyanın hakim şovinist dairələri də zərbəni özlərindən yayındırmaq üçün ermənilərin antitürk, antimüsəlman kampaniyasını qızışdırırdılar.Qafqaz canişinliyinin yüksək rütbəli erməni və ermənipərəst məmurları vasitəsilə silahlandırılan erməni dəstələri 1905-ci ildə Bakıda, İrəvanda, Naxçıvanda,Zəngəzurda, Qarabaqda, Gəncədə, Tiflisdə və başqa yerlərdə yaşayan azərbaycanlılara qarşı silahlı hücumlar edib, həmin ərazilərdən onları təmizləməklə ermənilərin say üstünlüyünə nail olmaq istəyirdilər. Çünki həmin dövrdə Qafqazdakı 54 qəzadan yalnız beşində ermənilər çoxluq təşkil edirdilər.1905-ci il fevralın 6-da Bakıda bir nəfər azərbaycanlının ermənilər komitəçiləri tərəfindən öldürülməsi ilə başlanan erməni-müsəlman qırğınları bir çox müəlliflərin iddia etdikləri kimi bir təsadüf nəticəsində deyil, məhz bütün Qafqazın varlı ermənilərinin zaman-zaman cəm olduqları bir şəhərdə planlı şəkildə baş vermişdi. Ermənilər Bakıda erməni milyonerlərinin köməyi ilə istədiklərinə nail olacaqlarına, Bakının neft səltənətini əllərinə keçirəcəklərinə və bundan sonra bütün Zaqafqaziyadan müsəlmanları silah gücünə qovub Ermənistan dövləti yaradacaqlarına əmin idilər. Fevralın 6-dan 10-a qədər Bakıda şiddətlə davam edən qırğınlar zamanı hər iki tərəfdən tələfat min nəfərə çatsa da, ermənilərin niyyətləri baş tutmamış və məğlub olmuşdular. Ermənilər fevralın 21–23-də İrəvanda da qırğınlar törətmişdilər. M.S.Ordubadi "Qanlı illər" kitabında verdiyi məlumata görə, ermənilərin növbəti fitnəkarlığı 1905-ci il mayın 5-də Naxçıvan qəzasının Cəhri kəndində üç nəfər müsəlmanın ağır yaralanması və mayın 7-də bir nəfər müsəlmanın Tunbul kəndində öldürülməsi ilə yenidən qızışır. Mayın 8-də İrəvan vitsequbernatoru Baranovski, İrəvan şəhər qlavası Ağamolovla birlikdə Naxçıvan şəhər qlavası Cəfərqulu xan Naxçıvanski Naxçıvana gəlirlər. Qırğınlar ara vermədiyi üçün Tiflisdən general Əlixanov Avarski də Naxçıvana göndərilir. Ermənilər Naxçıvanda da məğlub olduqlarından növbəti iğtşaşları İrəvanda törədirlər. Ermənilərin məqsədi ilk növbədə İrəvan və onun ətraf kəndlərini müsəlmanlardan təmizləmək, sonra isə M.S.Ordubadinin təbirincə, "İrəvandan Naxçıvana qədər yol üstə yerləşən islam kəndlərini dağıtmaqla İrəvan ermənilərini Naxçıvanda hazır əskəri qüvvələrlə birləşdirmək, Naxçıvandan Zəngəzura kimi yol boyunda olan köyləri dağıdıb Zəngəzur könüllüləri ilə Naxçıvandakı əsgəri qüvvəni bitişdirmək kimi alçaq xəyallar"dan ibarət idi. Mayın 23-də ermənilərin Qarsaçay bağçasında müsəlman gənclərinə hücumu ilə İrəvanda qırğınlar başlanır. Mayın 31-də İrəvanda qırğınlar dayandırılsa da, ermənilər ətraf müsəlman kəndlərinə hücum etməyi qərara alırlar. Elə həmin axşam ermənilər Qırxbulaq mahalının Gözəcik kəndinə hücum edirlər. İyunun 2-də 10 min nəfərlik erməni alayı Məngüs kəndinə hücum edir. Dağılmış 12 müsəlman kəndinin əhalisi Təzəkəndə qaçır. Ermənilər iyunun 3-də Güllücə kəndinə hücum edirlər. Silahsız əhali Tutiyə, Damagirməz, Kamal kəndlərinə qaçır. Qırğınlar 18 gün davam edir. İyunun 3-də Abaran, Şörəyel, Pəmbək və Aleksandropol erməniləri Eçmiədzin (Üçkilsə) qəzasının Üşü kəndinə hücum edir, iyunun 8-də müsəlmanlar kəndi tərk edirlər. İyunun 9-da ermənilər Pərsi, Nəzrəvan, Kiçikkənd, Kötüklü, Qoşabulaq, İrku, Ənkirsək, Təkiyə kəndlərini dağıdırlar. İyunun 10-da ermənilər Eçmiədzində 10 kəndi dağıdırlar. M.S.Ordubadi 1905-ci ildə indiki Ermənistan ərazisində ermənilərin törətdikləri soyqırımını belə səciyyələndirmişdi: "İrəvan mahalı bir yanar dağa, vulkana dönüb nəcib islam millətini yandırmaqda, boğmaqda idi". 1897-ci ildə İrəvan quberniyasında azərbaycanlı əhali 313,176 nəfər olduğu halda, 10 ildən sonra – yəni 1907-ci ildə 302,965 nəfər qalmışdı. Deməli, 1905-ci və 1906-cı illərdə İrəvan quberniyasında əhalinin 10 illik təbii artımından 10 min nəfər artıq azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. İrəvan quberniyasında öz məqsədlərinə nail olan erməni silahlı dəstələri Qarabağda qırğınlar törətməyə başlamışdılar. İyunun 1-dən başlayan erməni hücumları nəticəsində Cəbrayıl-Qaryakin bölgəsində Veysəlli, Qacar, Çəmənli, Arış, Qışlaq, Məzrə kəndləri darmadağın edilir. Avqustun 16-da Şuşada qırğınlar törədilir. 1905-ci ilin noyabrında Gəncə şəhərində, Cavanşir və Qazax qəzalarında, Tiflis şəhərində ermənilər iqtişaşlar törədərək minlərlə günahsız azərbaycanlını qətlə yetirirlər. Erməni müəllifi S.Zavaryanın verdiyi məlumata görə həmin dövrdə Şuşa qəzasında 12, Cavanşir qəzasında 15, Cəbrayıl qəzasında 5, Zəngəzur qəzasında 43 (cəmisi 75 kənd) müsəlman kəndi dağıdılmışdır. 1906-cı ildə Tiflisdə Qafqazın canişini Vorontsov-Daşkovun təşəbbüsü ilə ermənimüsəlman qırğınlarına son qoymaq məqsədilə sülh konfransı (məclisi) keçirilir. Həmin konfransda müsəlman nümayəndələri Əhməd bəy Ağayev, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Ədil xan Ziyadxanov və başqaları "Daşnaksutyun" partiyasının niyyətlərini ifşa edir, onun Qafqazda törədilən qırğınların, terrorçuluğun təşkilatçısı və icraçısı olduqunu göstərir, rəsmi hökumət dairələrinin bu təşkilatın əməllərinə göz yumduğunu sübuta yetirilər. Lakin bu konfransın keçirilməsindən bir qədər sonra erməni silahlı dəstələri yenidən qırğınlara başlamışdılar. BakıdaŞuşadakı ikinci məqlubiyyətlərindən sonra "Böyük Rusiya inqilabı söndü, biz işləri sona çatdıra bilmədik" deyə 1906-cı ilin yayında Qarabağdan Zəngəzura yol açmaqdan ötrü İrəvan, Abaran, Aleksandropol, Şörəyel ermənilərinə teleqramlar göndərərək əsgər toplamışdılar. İrəvandan Zəngəzura, Zəngəzurdan Qarabağa qədər yol boyunca erməni əhalisinin sayı olduqca az idi.Ona görə də erməni komandalarına yol üstündə yerləşən müsəlman kəndlərinə hücum etmək əmri verilmişdi. Ermənilər təkcə 1906-cı ilin avqust ayında Zəngəzur qəzasında Xələc, Karxana, Qatar, İncəvar, Daşnov, Çöllü, Yeməzli, Saldaşlı, Mollalar, Batuman, Oxçu-Şəbədək, Atqız, Pürdavud, Zurul, Cuman, İyilli-Sənalı, Minənəvur, Fərcan, Qalaboynu, Bucağıq və başqa kəndləri yerlə yeksan etmiş, azərbaycanlı əhalisinə qarşı soyqırım törətmişdilər. Ümumiyyətlə, 1905–1906-cı illərdə İrəvan və Gəncə quberniyalarında 200-dən artıq azərbaycanlı yaşayış məntəqəsi viran edilmiş, əhali soyqırıma məruz qalmışdır.

  • 2-ci mərhələ: 1918–1920-ci illər
  • 3-cü mərhələ: 1948–1953-cü illər
  • 4-cü mərhələ: 1988–1991-ci illər

Ermənistan Demokratik Respublikası

1918-ci ildə mayın 26-da Zaqafqaziya Seymi buraxıldıqdan sonra əvvəlcə Gürcüstan, mayın 28-də isə Azərbaycan və Ermənistan öz müstəqilliyini elan edir. İyunun 4-də Türkiyə ilə Ermənistan arasında Batumda sülh müqaviləsi imzalanır. Bu müqaviləyə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi təqribən 9 min kv.km, əhalisi isə 321 min nəfər (o cümlədən 200 min erməni, 100 min azərbaycanlı, 5 min yezidi kürdləri, 6 min digər millətlər) təşkil edirdi. Bu respublikanın ərazisinə Yeni-Bəyazid qəzası, İrəvan qəzasının beşdə üçü, Eçmiədzin qəzasının dörddə biri, Aleksandropol qəzasının dörddə biri daxil idi. (Kazım Karabekirin Kaleminden, Doğunun Kurtuluşu, Ərzurum, 1990, səh. 371.)

Alman diplomatı Bernsdorf bu mənzərəni belə təsvir etmişdi: "Türkiyə ermənilərə ancaq Sevan gölünü saxlayıb, hansı ki, çimə bilərlər, ancaq çıxmağa və özlərini qurutmağa yer qalmayıb. Batum müqaviləsinə əsasən Ermənistan Respublikasının ərazisi Birinci Dünya müharibəsinə qədər ermənilərin İrəvan quberniyasında kompakt yaşadıqları ərazilərə məhdudlaşırdı. 1918-ci ildə Şərqi Anadoluda qırğınlar törətdikdən sonra türk qoşunlarının önündən qaçan erməni silahlı qüvvələri general Andranikin komandanlığı altında Gümrüdən Qarakilsəyə, oradan Dilican dərəsinə və Göyçəyə, sonra Naxçıvana, oradan da Zəngəzura adlayaraq, həmin ərazilərdəki müsəlman kəndlərini viran qoymuşdu. Erməni silahlı qüvvələrinin Zəngəzurdan Qarabağı təhdid etməsi Azərbaycan hökumətini ciddi narahat edirdi.

1918-ci ilin yayında erməni silahlı qüvvələri Göyçəni darmadağın etdikdən sonra Naxçıvanı işğal etmiş oradan da Zəngəzur qəzasına daxil olmuş, Gorus nahiyəsini və Şuşa yolunu ələ keçirmişdilər. Bununla əlaqədar Azərbaycan hökuməti avqustun 15-də Ermənistan hökumətinə etiraz notası göndərmiş, erməni silahlı qüvvələrinin bu addımını təcavüz kimi qiymətləndirərək, əgər erməni qoşunlarının Azərbaycan ərazisindən çıxarılmasına qarşı tədbir görülməzsə, hadisələrin sonrakı inkişafı üçün məsuliyyətin Ermənistan hökumətinin üzrinə düşəcəyini kəskinliklə bildirmişdi. Lakin Ermənistan hökuməti hiylə işlədib Andranikin silahlı qüvvələrinin Ermənistan hökumətinə tabe olmadığını bəhanə edərək, avqustun 1-də bildirmişdi ki, general Andranik və onun dəstəsi bütünlüklə Ermənistan ordusunun tərkibindən silinmişdir. Buna səbəb isə Andranik və onun dəstəsinin Ermənistan daşnak hökumətini tanımadıqlarını bəyan etmələri olmuşudu. Elə buna görə də Ermənistan hökuməti Andranikin və onun dəstəsinin əməllərinə cavabdeh olmadığını bildirmişdi.

N.N.Şavrov Rusiyanın Zaqafqaziyadakı müstəmləkəçilik siyasəti haqqında yazır: "Biz müstəmləkəçilik fəaliyyətimizə Zaqafqaziyada rusların deyil, bizə yad olan xalqların yerləşdirilməsindən başladıq… 1826–28-ci illər müharibəsinin qurtarmasından sonrakı iki il ərzində 1828-ci ildən 1830-cu ilədək Zaqafqaziyaya 40 min İran və 84 min Türkiyə erməniləri köçürmüş və onları Yelizavetpol (Gəncə) və İrəvan quberniyalarının ən yaxşı dövlət torpaqlarında yerləşdirmişdik ki, orada erməni əhalisi cüzi idi. Onları həmçinin Tiflis quberniyasının Borçalı, Axıska və Axılkələk qəzalarında yerləşdirdik, onların yerləşdirilməsi üçün 200 min desyatindən artıq dövlət torpağı ayrılmış, 2 milyon rubldan artıq məbləğdə müsəlmanlardan xüsusi mülkiyyət torpaqları satın alınmışdı. Yelizavetpol quberniyasının dağlıq hissəsi (Dağlıq Qarabağ, XanlarŞəmkir rayonları nəzərdə tutulur – müəllif.) və Göyçə gölünün sahili həmin ermənilərlə məskunlaşdırılmışdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, 124 min rəsmi köçürülən ermənilərlə yanaşı, qeyri-rəsmi şəkildə köçənlər də çox olmuşdur və ümumiyyətlə, köçənlərin sayı 200 min nəfərdən xeyli artıqdır.

Ermənilərin indiki Ermənistan ərazisinə axını 1877–1878-ci illər Rusiya-Türkiyə müharibəsindən sonra bir daha güclənmişdi. 90-cı illərdə Türkiyədə baş verən erməni üsyanları nəticəsində 400 minə yaxın erməni yenə də Qafqaza köçüb gəlmişdi. N.Şavrov qeyd edir ki, 20-ci əsrin əvvəlində Zaqafqaziyada yaşayan 1300000 ermənidən bir milyonu yerli əhali deyil, rusların vasitəsilə məskunlaşdırılmışdı.

Daha sonralar, Sovet hakimiyyəti illərində xarici ölkələrdə yaşayan 100 mindən artıq erməni Ermənistana köçüb gəlmişdi.

Ermənistan SSR

1921-ci ildə sovet əsgərləri Ermənistana daxil olub, müstəqilliyi ləğv edib SSRİnin tərkibində Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasını yaratdılar. 1922–1936-cı illərdə Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasına daxil idi. 1988-ci ildə Azərbaycanla Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin statusu üstündə münaqişəyə cəlb olunmuşdu. Bu səbəbə görə 1988–1991-ci illərdə 200 min Azərbaycan türkü , 18 minə yaxın kürd və 4 min nəfər Rus ölkədən çıxarılmışdır. Münaqişə indiyədək davam edir. 1991-ci ildən Ermənistan Respublikası müstəqil dövlətdir.

Ermənistan Respublikası

Coğrafiya

Ermənistan Cənubi Qafqaz ölkələri qrupuna aid olmaqla Gürcüstan, Azərbaycan, Türkiyə və İran ilə sərhədə malikdir. Ermənistan Respublikasının coğrafi mövqeyinin əsas xüsusiyyəti onun dənizə çıxışa malik olmaması ilə əlaqədardır. Ermənistan Rusiya ilə sərhədə malik deyil, bu da onun iqtisadi inkişafına mənfi təsir edir. Rusiya ilə nəqliyyat əlaqələri avtomobil magistralları vasitəsilə həyata keçirilir. Dəmiryol əlaqəsi isə Azərbaycan və Abxaziya ilə olan blokadaya görə dayandırılıb. Son dövrlərdə Ermənistan məhsullarının idxal və ixracında Gürcüstana aid Poti limanından və İranla nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrindən aktiv istifadə edir. Ermənistan dağlıq ölkədir. O, Ermənistan yaylasının şimal-şərqində dağarası çökəklikdə yerləşir. Relyefi mürəkkəbdir. Burada dağlar, yaylalar, akkumlyativ düzənliklər, çay dərələri və gölətrafı çökəkliklər mövcuddur. Ölkənin əsas hissəsi Zaqafqaziya vulkanik yaylasında yerləşməklə, Kiçik Qafqaz (Bazum, Pəmbək-Sevan) və Zəngəzur, eyni zamanda Vardenis və Geyəm dağları ilə əhatələnib. Geyəm və Sevan silsilələri arasında çökəklik yerləşir. Araqats Cənubi Qafqazda ən böyük vulkanik massivdir. Ən yüksək nöqtəsi Şimal dağıdır (4090 m). Həmçinin burada Qapıcıq (3904 m), Vardenis (3522 m) və Əjdaak (3597 m) zirvələri vardır. Ermənistanın şimal-qərbində Şirak düzənliyi, cənub-qərbində isə Ararat tektonik enməsi yerləşir. Ərazinin orta hündürlüyü burada dəniz səviyyəsindən 900 m təşkil edir. Ermənistan ərazisinin 90%-i dəniz səviyyəsindən 1000 m-dən çox hündürlükdə yerləşir. Orta hündürlük isə 1800-m-dir. Ən az yüksəklik Debed və Araz çayları hövzəsindədir (380 m). Ərazidə düzənlik sahə azdır. Vorotan, Voxçi, Araz çay hövzələrində yaşayış məntəqələrinin çoxu 30° meyillikdə yerləşir ki, bu da şəhər nəqliyyatının təşkili və inkişafında çətinlik törədir. Geoloji quruluşuna görə Ermənistan Alp geosinklinal qurşağında yerləşir. Ölkənin bütün ərazisi Rixter şkalası üzrə 7–9 ballıq seysmik zonaya aiddir. Ermənistan ərazisində XX əsrdə — 1926, 1931 və 1988-ci (Spitak şəhərində) illərdə güclü dağıntılı zəlzələ baş vermişdir.

Relyef

İqlim

  Əsas məqalə: Ermənistan iqlimi

Torpaq örtüyü

Faydalı qazıntılar

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasının faydalı qazıntıları

Daxili sular

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasının hidroqrafiyası

Təbiət

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasının təbiəti

Flora

Fauna

Ekologiya

İqtisadiyyat

Sovet dönəmində Ermənistan inkişaf etmiş sənayeyə malik bir respublika idi. Kimya, maşınqayırma, elektronika, yeyinti sənayesi və toxuculuq bu ölkədə çox yüksək dərəcədə inkişaf etmişdi. Lakin bu sənaye sahələrinin əksəriyyəti xaricdən gələn xammaldan asılı idi. Kənd təsərrüfatı həm işçi sayına görə, həm də istehsal miqdarına görə iqtisadiyyatda 20%-lik həcmə malik idi. Sovet İmperiyasının dağılması nəticəsində Ermənistanda çalışan bir çox müəssisələr öz fəaliyyətini dayandırdı, onlar hissələrə bölünərək metal parçaları kimi satıldılar. Nəticədə kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin miqdarı 40%-ə, kənd təsərrüfatı məhsullarının ÜDM-də payı isə 30%-ə qalxdı. Bundan başqa Qarabağ Müharibəsi nəticəsində ölkə iqtisadiyyatına ağır zərbə dəydi. Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasəti aparması qonşu Azərbaycan və Türkiyənin Ermənistanla olan sərhədlərini bağlaması ilə nəticələndi. Bundan başqa qonşu Gürcüstanın da Ermənistana gedən mallara yüksək tranzit haqqı tətbiq etməsi (Gürcüstan Ermənistana gedən mallar üçün Azərbaycana gedən mallara tətbiq etdiyi tranzit haqqından iki dəfə yüksək vergi tətbiq edir) etməsi də Ermənistan iqtisadiyyatında olan tənəzzülü dərinləşdirirdi. Digər tərəfdən Ermənistan özünün ən yaxın iqtisadi tərəfdaşı olan Rusiya ilə yerüstü əlaqəyə malik deyildi. Gürcüstanla Rusiya arasındakı münasibətlərin gərginləşməsi nəticəsində Rusiyanın Gürcüstanla olan sərhədini 2006-cı ildə bağlaması da Ermənistanın blokada vəziyyətini daha da dərinləşdirdi. Bununla belə Ermənistan rəhbərliyi iqtisadiyyatda olan çətinliklərdən çıxış yolu kimi ölkədəki sənaye müəssisələrini Rusiyaya təhvil verməklə həll etməyə çalışırdı. Rusiya isə bunun qarşılığında Ermənistanın dövlət borcunun bir hissəsini ləğv edirdi. Rusiyanın idarəçiliyinə verilmiş iri sənaye müəssisələri Metsamor Atom Elektrik Stansiyası, Ermənistan Dəmir Yolları Konserni, Razdan İstilik Elektrik Stansiyası, İrəvanda yerləşən (fəaliyyətdə olmayan) Mars Elekronika və Robot Zavodu, Ermənistanın qazpaylayıcı şəbəkəsi olan ArmRosQazprom şirkəti və digər sənaye müəssisələridir. Lakin 2008-ci ildə dünyada baş vermiş iqtisadi böhran Ermənistan iqtisadiyyatında qəfil tənəzzül yaratdı. ÜDM 2009-cu ildə 15% azaldı. Həmin ildə Ermənistan ÜDM azalmasına görə dünyada ikinci yeri tutmuşdu. Ölkədəki bir çox müəssisələr işini dayandırdı, fəaliyyətdə olan müəssisələr isə ziyanla işləməkdə idi. Buna görə də Rusiya Ermənistanın ziyanla işləyən sənaye müəssisələrini borc əvəzində əldə etmək təkliflərindən imtina etdi. Nəticədə ölkədəki bir çox sənaye müəssisələri iflas etməyə başladı. 2010-cu ildə Ermənistandakı ən böyük kimya zavodu olan Nairit borclara görə öz fəaliyyətini dayandırdı. 2011-ci ildə dünyadakı nüfuzlu Forbes jurnalı Ermənistanı dünyada ən pis iqtisadiyyata malik ölkələr siyahısında ikinci yerdə göstərdi.

Ermənistan iqtisadiyyatı çox böyük ölçüdə xaricdəki ermənilərin ölkəyə göndərdiyi yardımlardan və investisiyalardan asılıdır. ABŞ, Avropa Birliyi, Rusiya hökumətləri, eləcə erməni diasporu hər il Ermənistana yüz milyonlarla dollar yardım edirlər. Təkcə ABŞ dövləti Ermənistana müstəqillik qazandıqdan sonra indiyə kimi 2 milyard ABŞ dolları dəyərində yardım edib.

Ermənistan təbii ehtiyatlardan filizlərlə nisbətən zəngin ölkədir. Ölkədə qurğuşun, qızıl, mis, molibdensink ehtiyatları var. Ölkədə istehsal olunan elektrik enerjisinin böyük hissəsi Metsamor Atom Elektrik Stansiyasında istehsal olunur (təxminən 40%).

Dövlət quruluşu

Ermənistan 2015-ci ildə müvafiq konstitusiya dəyişikliyindən sonra prezidentli respublika quruluşundan imtina edərək parlamentli respublika idarə üsuluna keçib.

Prezident

İcraedici hakimiyyət

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikası Hökuməti

Qanunverici hakimiyyət

Məhkəmə hakimiyyəti

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasının Məhkəmə sistemi

Yerli özünüidarə

Xarici siyasət

Azərbaycan – Ermənistan Respublikası 1991-ci ildən başlayaraq 1994-cü ilə qədər Azərbaycana məxsus Dağlıq Qarabağ və ətrafı vilayətləri işğal etmişdir. 1992-ci ildə Azərbaycanın Xocalı şəhərində soyqırım törətmişdir. Hal-hazırda Azərbaycanla müharibə şəraitindədir. İşğalçılıq siyasəti nəticəsində regional layihələrdən kənarda qalıb.

Ordu

Əhali

Ermənistan Respublikası Milli Statistika Xidmətinin 1 iyul 2014-cü il tarixinə olan rəsmi məlumatına əsasən Ermənistanın de-yuri əhalisi 3 milyon 9 min 8 yüz nəfərdir.

Şəhərlər

Etnik tərkib

Ermənistan Respublikası birmillətli ölkədir. Burada əhalinin 98,1%-ni ermənilər, 1,2%-ni kürdlər (müsəlman və yezidi), 0,4%-ni ruslar və qalan 0,3%-ni isə assuriyalılar, yunanlar (Qafqaz yunanları), yəhudilər, gürcülər və s. təşkil edir.

Dil

Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasının I fəsil, XII maddəsinə əsasən Ermənistan Respublikasının dövlət dili erməni dilidir. 12–21 oktyabr, 2011-ci ildə aparılmış siyahıyaalınmaya əsasən Ermənistan Respublikasının 3.018.854 nəfər olan de-yuri əhalisinin 2.956.615 nəfəri və ya 97.94%-i erməni dilində danışır. 2019-cu il 1 iyul siyahıyaalmasına əsasən əhalisi 2.000.138 nəfərdir.

Din

Əhalinin əksəriyyəti Erməni Qriqorian Kilsəsi üzvüdür.

Nəqliyyat

Dəmiryol nəqliyyatı

Avtomobil nəqliyyatı

Hava nəqliyyatı

Mədəniyyət

Musiqi

Ədəbiyyat

Memarlıq

Sosial sfera

Təhsil

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasında təhsil sistemi

İnsan haqları

  Əsas məqalə: Ermənistan Respublikasında insan haqları

Səhiyyə

Cinayətkarlıq

KİV

Televiziya və Radio

Qəzetlər

İnternet

Telekommunikasiya

İdman

Dövlət bayramları və xüsusi günlər

Rəsmi

Dini bayramlar

Xüsusi günlər

İstinadlar

  1. "Constitution of Armenia, Article 20". president.am. 23 dekabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 18 January 2018.
  2. Asatryan, Garnik; Arakelova, Victoria (Yerevan 2002). . Part of the OSCE. at WebCite (16 April 2010).
  3. Ministry of Culture of Armenia "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" 10 oktyabr 2017 at the Wayback Machine. As per the most recent census in 2011. "National minority" 16 fevral 2017 at the Wayback Machine.
  4. "National Assembly of the Republic of Armenia – Official Web Site – parliament.am". www.parliament.am. 22 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 10 December 2015.
  5. "The World Fact Book – Armenia". Central Intelligence Agency. 19 July 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 17 July 2010.
  6. . Archived from the original on 2015-07-16. İstifadə tarixi: 16 iyul 2015..
  7. "World Economic Outlook Database, October 2018". IMF.org. International Monetary Fund. İstifadə tarixi: 23 February 2019.
  8. "Gini index". World Bank. 21 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 27 August 2019.
  9. Новосельцев А.П. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период. Кавказ и Византия, I. Ереван, 1979.
  10. Ямпольский З.И. К изучению древнего пути из Каспийского моря по реке Куре через Грузию к Черному морю.//Тр. Ин-та истории АН ГССР, т. 2, 1956
  11. F. Məmmədova, 2006, səh 116  (azərb.)
  12. J. Marquart. Eransahr…, стр. 78
  13. Юшков С.В. К вопросу о границах древней Албании.//ИАН СССР, 1937, т. I.
  14. F. M.mmədova, 2006, səh 68  (azərb.)
  15. The Cambridge Ancient History, volume XIV, chapter 22b, page 662
  16. "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2012-02-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-03-25.
  17. İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri" 2012-07-25 at the Wayback Machine, BAKI – "Elm" — 2002, 346 səh.
  18. Ordubadi M.S., "Qanlı illər", Bakı, 1991, səh.7.
  19. Заварян С., Экономические условия Карабаха и голод 1906–1907 г., Перевод с армянского, S.Peterburq, 1907, səh.61.
  20. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi, f.970, siy. 1, iş 11, v. 193
  21. Шавров Н.Н., Новая угроза русскому делу в Закавказье: предстоящая распродажа Мугани инородцам, СПб, 1911,səh. 63,64  (rus.)
  22. Organiztion of Liberation of Garabagh : Statistics of Losses in Armenian-Azerbaijan Wor 2011-10-01 at the Wayback Machine In Azerbaijan in 1988 before Garabagh conflict 390 thousand Armenians lived (approximately 6% of Republic's population). Of these 180 thousand lived in Baku and 145 thousand lived in Dag-lyg Garabagh Autonomic Region (DGAR). According to population census in 1989 in Armenia 85 thousand Azerbaijani lived (about 3 % of population). In fact, the figure was higher because in January of 1990 in Azerbaijan 208 thousand former Armenian citizens fled to Azerbaijan were recorded: 186 thousand of Azerbaijani, 18 thousand of Kurds and about 4 thousand Russians.
  23. . 2014-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-15.
  24. "Ən Pis İqtisadiyyata Malik Ölkələr – Forbes.com". 2011-08-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-08-15.
  25. ABŞ-Ermənistan münasibətləri Arxivləşdirilib 2013-01-08 at WebCite ABŞ Dövlət Departamenti
  26. ""Bəzi insanların hakimiyyəti var, amma məsuliyyəti yoxdur"". 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-21.
  27. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն (Ընդունվել է 1995թ. հուլիսի 5-ի ՀՀ հանրաքվեով.Սահմանադրության փոփոխությունները կատարվել են 2005թ. նոյեմբերի 27-ի ՀՀ հանրաքվեով.). Գլուխ 1. Սահմանադրական կարգի հիմունքները, Հոդված 12 2014-04-20 at the Wayback Machine — Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ
  28. Действующая Конституция Республики Армения 2015-09-09 at the Wayback Machine (принятая 27 ноября 2005 года в результате всенародного референдума) на официальном сайте Правительство Республики Армения 2014-04-27 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

  • Ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları və silahlı təcavüzü 2016-03-07 at the Wayback Machine
  • Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikasına qarşı təcavüzü 2007-07-18 at the Wayback Machine
  • 31 Mart – azərbaycanlıların soyqırımı günü
  • К проблемам Нагорного Карабаха и вокруг него 2008-02-25 at the Wayback Machine
  • Azərbaycanın ilk Ermənistan portalı

Həmçinin bax

ermənistan, Հայաստան, hayastan, rəsmi, adı, ilə, respublikası, Հայաստանի, Հանրապետություն, cənubi, qafqazda, dövlət, dənizə, çıxışı, olmayan, ölkədir, ərazisinin, əksər, hissəsini, dağlar, tutur, şimalda, gürcüstan, şərq, cənub, qərbdə, azərbaycan, cənubda, ir. Ermenistan erm Հայաստան Hayastan ve ya resmi adi ile Ermenistan Respublikasi erm Հայաստանի Հանրապետություն Cenubi Qafqazda dovlet Ermenistan denize cixisi olmayan olkedir ve erazisinin ekser hissesini daglar tutur Simalda Gurcustan serq ve cenub qerbde Azerbaycan cenubda Iran qerbde ise Turkiye ile hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Irevan seheri umumi sahesi 29 743 kvadrat kilometrdir Ermenistan RespublikasiՀայաստանի ՀանրապետությունHayastani Hanrapetut yun Ermeni ErmenistanBayragi GerbiHimni Մեր ՀայրենիքMer Hayrenik Ana vetenimiz source source track track track track track track track track track track Paytaxtive en boyuk seheriIrevan 40 11 sm e 44 31 s u Resmi dilleriErmeni 1 Etnik qruplari 2011 98 1 Ermeniler 1 2 Yezidiler 0 4 Ruslar 0 3 digerleri 2 3 DiniXristianliq 4 Demonim ler iErmeniIdareetme formasiUnitar parlamentar respublika PrezidentArmen Sarkisyan Bas nazirNikol Pasinyan Milli Meclisinin sedriArarat MirzoyanQanunverici orqaniMilli MeclisQurulmasiTarixi Ermenistan Demokratik Respublikasi29 may 1918 Musteqilliyin elani21 sentyabr 1991 Yaranmasi23 sentyabr 1991Erazisi Umumi29 743 km 138 Su 4 71 5 Ehalisi 2018 texmini2 951 000 2011 siyahiya alma3 018 854 6 134 Sixliq101 5 km2 262 9 kv mil 99 UDM AQP 2019 texmini Umumi 32 893 milyard 7 Adam basina 10 995 7 UDM nominal 2019 texmini Umumi 13 302 billion 7 132 Adam basina 4 446 7 116 Cini indeksi 2017 33 6 8 ortaIII 2017 0 755yuksek 83 cuValyutasiErmenistan drami AMD Saat qursagiUTC 4 Ermenistan vaxti Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu 374ISO 3166 koduAMInternet domeni am հայ Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarix 2 1 Ermenistan Demokratik Respublikasi 2 2 Ermenistan SSR 2 3 Ermenistan Respublikasi 3 Cografiya 3 1 Relyef 3 2 Iqlim 3 3 Torpaq ortuyu 3 4 Faydali qazintilar 3 5 Daxili sular 3 6 Tebiet 3 6 1 Flora 3 6 2 Fauna 3 7 Ekologiya 4 Iqtisadiyyat 5 Dovlet qurulusu 5 1 Prezident 5 2 Icraedici hakimiyyet 5 3 Qanunverici hakimiyyet 5 4 Mehkeme hakimiyyeti 5 5 Yerli ozunuidare 6 Xarici siyaset 7 Ordu 8 Ehali 8 1 Seherler 8 2 Etnik terkib 8 3 Dil 8 4 Din 9 Neqliyyat 9 1 Demiryol neqliyyati 9 2 Avtomobil neqliyyati 9 3 Hava neqliyyati 10 Medeniyyet 10 1 Musiqi 10 2 Edebiyyat 10 3 Memarliq 11 Sosial sfera 11 1 Tehsil 11 2 Insan haqlari 11 3 Sehiyye 11 4 Cinayetkarliq 12 KIV 12 1 Televiziya ve Radio 12 2 Qezetler 12 3 Internet 12 4 Telekommunikasiya 13 Idman 14 Dovlet bayramlari ve xususi gunler 14 1 Resmi 14 2 Dini bayramlar 14 3 Xususi gunler 15 Istinadlar 16 Xarici kecidler 17 Hemcinin baxEtimologiyaErmeniler oz olkelerini Հայաստան Hayastan bezen de Հայք Hayk adlandirsalar da dunya dillerinde Ermenistan ifadesi bir biri ile oxsarliq teskil edir TarixRusiya Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu Anatoli Petrovic Novoseltsev 9 ve Z I Yampolski 10 hesab edir ki erken orta esrlerde indiki Ermenistanin boyuk hissesi Qafqaz Albaniyasina aid olmusdur Bezi tedqiqatcilar Uti ve Artsak vilayetlerini II Tiqranin isgal saheleri sayirlar Yunan ve Roma menbeleri ise subut edir ki II Tiqran alban torpaqlarini isgal etmemisdir 11 II Tiqran Ermenistanin Serq ve Qerb hisselerini birlesdirib vaxtile Ermenistanin olan 70 vaheni parfiyalilardan almisdir C Markvarta gore ise hemin vaheler I Artasesin isgal etdiyi Atropatenanin Simal Qerb torpaqlari idi 12 II Tiqran Lukull ve Pompey terefinden meglub edilenden sonra onun dovleti dagildi E e 66 ci ilde baglanmis muqavileye gore II Tiqran vaxtile ele kecirdiyi torpaqlardan imtina eledi Yalniz Simali Mesopotomiya ve Korduena Ermenistanin hakimiyyeti altinda qaldi Eger Artsak ve Utinin vaxtile II Tiqran terefinden isgal olundugunu ferz edilse bele meglubiyyetden sonra basqa torpaqlar kimi hemin yerler de Ermenistandan ayrilmisdir Bununla da Arsaq ve Utinin II Tiqran terefinden zebt olunmasi mulahizesinin esassizligi uze cixir 13 14 Irevan xanligi 1747 ci ilde Nadir sah Efsarin olumunden sonra esasi qoyulmus musteqil xanliq Erazisi muasir Ermenistani habele indiki Naxcivan Muxtar Respublikasinin Serur ve Sederek rayonlarini ve indiki Turkiyenin Igdir ilini ehate etmisdir 1828 ci ilde Rusiya Imperiyasi ile Qacar Sahensahligi arasinda imzalanmis Turkmencay muqavilesine esesen Rusiyanin terkibine daxil edilmisdir Indiki Ermenistan xeritesilerde Ermenistan dovletinin serheddleri V VII esrler Kembric Universitetinin nesri olan Qedim Tarix kitabinda verilmis xeriteside 15 Indiki Ermenistan erazileri XI XII esrlerde Naxcivansahliq dovletinin terkibinde Indiki Ermenistan erazileri Eldegezler dovletinin terkibinde XIII esr Indiki Ermenistan erazileri Irevan xanliginin terkibinde 1800 cu il xeritesi Indiki Ermenistan erazileri Azerbaycan Demokratik Respublikasi terkibinde 1918 1920 1828 ci ilde Rusiya ile Iran arasinda imzalanan Turkmencay muqavilesine esasen Simali Azerbaycanin Naxcivan xanligi ve Irevan xanligi erazisinde Ermeni vilayeti teskil edilmisdir Cemisi 25 min ermeninin yasadigi hemin erazilere Qacar Iran ve Osmanli Imperiyasindan kutlevi suretde ermeniler kocurulmusdur ki vilayetin etnik terkibi ruslarin daha loyal qebul etdiyi xristianlarin say ustunluyu ile neticelensin ve bununla da ermeni vilayetinin inzibati erazi bolgusu mohkemlendirilsin Qezalar 16 ermeniler azerbaycanlilar kurdler ruslar assuriyalilarAleksandropol qezasi 85 5 4 7 3 0 3 4 Naxcivan qezasi 34 4 63 7 Yeni Beyazid qezasi 66 3 28 3 2 4 2 2 Surmeli qezasi 30 4 46 5 21 4 Serur Dereleyez qezasi 27 1 67 4 4 9 Irevan qezasi 38 5 51 4 5 4 2 0 1 5 Ecmiedzin qezasi 62 4 29 0 7 8 Cemi quberniya uzre 53 2 37 8 6 0 1 6 Ermenilerin Iran ve Turkiyeden indiki Ermenistan erazisine kutlevi suretde kocurulmesi ile paralel olaraq Ermeni vilayetine daxil edilen Irevan eyaletinin Qirxbulaq Zengibasar Korpubasar Vedibasar Serur Surmeli Derekend Parcanis Seedli Talin Seyidli Agsaqqalli Serdarabad Gernibasar Abaran Derecicek Goyce bir hissesi mahallarinin Naxcivan eyaletinin Elincecay Mevazixatun Xok Naxcivan Dereleyez mahallarinin Ordubad dairesinin Ordubad Eylis Deste Bilev ve Cennep mahallari turklerinin ekseriyyeti esasen Turkiye ve Irana kocmeye mecbur olmuslar Azerbaycan turklerinin deportasiyasi 17 1 ci merhele 1905 1906 ci iller 1903 cu ilde kilse torpaqlarinin Rusiya Torpaq ve Emlak Nazirliyinin serencamina kecirilmesi haqqinda cixarilan qanun kilsenin maliyyelesdirdiyi siyasi teskilatlarin maddi veziyyetine zerbe vurdugu ucun ermeni terrorizminin genislenmesine antiturk antimuselman efval ruhiyyesinin qizismasina sebeb olmusdu Ermeni kilsesi Irevan ve Ecmiedzinde bu qanun eleyhine qiyamlar teskil etmisdi Hemin il avqustun 29 da Gencede sentyabrin 2 de Qarsda ve Bakida sentyabrin 12 de Susada oktyabrin 14 de Tiflisde ermeniler igtisaslar ve terror toretmisdiler 1905 ci ilde Rusiyanin ozunde bas veren igtisaslar carizme qarsi naraziliq dalgasinin guclenmesi Zaqavqaziyada guclu eks seda dogururdu Bu qarisiqliqdan ermeniler meharetle istifade edirler Rusiyanin hakim sovinist daireleri de zerbeni ozlerinden yayindirmaq ucun ermenilerin antiturk antimuselman kampaniyasini qizisdirirdilar Qafqaz canisinliyinin yuksek rutbeli ermeni ve ermeniperest memurlari vasitesile silahlandirilan ermeni desteleri 1905 ci ilde Bakida Irevanda Naxcivanda Zengezurda Qarabaqda Gencede Tiflisde ve basqa yerlerde yasayan azerbaycanlilara qarsi silahli hucumlar edib hemin erazilerden onlari temizlemekle ermenilerin say ustunluyune nail olmaq isteyirdiler Cunki hemin dovrde Qafqazdaki 54 qezadan yalniz besinde ermeniler coxluq teskil edirdiler 1905 ci il fevralin 6 da Bakida bir nefer azerbaycanlinin ermeniler komitecileri terefinden oldurulmesi ile baslanan ermeni muselman qirginlari bir cox muelliflerin iddia etdikleri kimi bir tesaduf neticesinde deyil mehz butun Qafqazin varli ermenilerinin zaman zaman cem olduqlari bir seherde planli sekilde bas vermisdi Ermeniler Bakida ermeni milyonerlerinin komeyi ile istediklerine nail olacaqlarina Bakinin neft seltenetini ellerine kecireceklerine ve bundan sonra butun Zaqafqaziyadan muselmanlari silah gucune qovub Ermenistan dovleti yaradacaqlarina emin idiler Fevralin 6 dan 10 a qeder Bakida siddetle davam eden qirginlar zamani her iki terefden telefat min nefere catsa da ermenilerin niyyetleri bas tutmamis ve meglub olmusdular 18 Ermeniler fevralin 21 23 de Irevanda da qirginlar toretmisdiler M S Ordubadi Qanli iller kitabinda verdiyi melumata gore ermenilerin novbeti fitnekarligi 1905 ci il mayin 5 de Naxcivan qezasinin Cehri kendinde uc nefer muselmanin agir yaralanmasi ve mayin 7 de bir nefer muselmanin Tunbul kendinde oldurulmesi ile yeniden qizisir Mayin 8 de Irevan vitsequbernatoru Baranovski Irevan seher qlavasi Agamolovla birlikde Naxcivan seher qlavasi Ceferqulu xan Naxcivanski Naxcivana gelirler Qirginlar ara vermediyi ucun Tiflisden general Elixanov Avarski de Naxcivana gonderilir Ermeniler Naxcivanda da meglub olduqlarindan novbeti igtsaslari Irevanda toredirler Ermenilerin meqsedi ilk novbede Irevan ve onun etraf kendlerini muselmanlardan temizlemek sonra ise M S Ordubadinin tebirince Irevandan Naxcivana qeder yol uste yerlesen islam kendlerini dagitmaqla Irevan ermenilerini Naxcivanda hazir eskeri quvvelerle birlesdirmek Naxcivandan Zengezura kimi yol boyunda olan koyleri dagidib Zengezur konulluleri ile Naxcivandaki esgeri quvveni bitisdirmek kimi alcaq xeyallar dan ibaret idi Mayin 23 de ermenilerin Qarsacay bagcasinda muselman genclerine hucumu ile Irevanda qirginlar baslanir Mayin 31 de Irevanda qirginlar dayandirilsa da ermeniler etraf muselman kendlerine hucum etmeyi qerara alirlar Ele hemin axsam ermeniler Qirxbulaq mahalinin Gozecik kendine hucum edirler Iyunun 2 de 10 min neferlik ermeni alayi Mengus kendine hucum edir Dagilmis 12 muselman kendinin ehalisi Tezekende qacir Ermeniler iyunun 3 de Gulluce kendine hucum edirler Silahsiz ehali Tutiye Damagirmez Kamal kendlerine qacir Qirginlar 18 gun davam edir Iyunun 3 de Abaran Soreyel Pembek ve Aleksandropol ermenileri Ecmiedzin Uckilse qezasinin Usu kendine hucum edir iyunun 8 de muselmanlar kendi terk edirler Iyunun 9 da ermeniler Persi Nezrevan Kicikkend Kotuklu Qosabulaq Irku Enkirsek Tekiye kendlerini dagidirlar Iyunun 10 da ermeniler Ecmiedzinde 10 kendi dagidirlar M S Ordubadi 1905 ci ilde indiki Ermenistan erazisinde ermenilerin toretdikleri soyqirimini bele seciyyelendirmisdi Irevan mahali bir yanar daga vulkana donub necib islam milletini yandirmaqda bogmaqda idi 1897 ci ilde Irevan quberniyasinda azerbaycanli ehali 313 176 nefer oldugu halda 10 ilden sonra yeni 1907 ci ilde 302 965 nefer qalmisdi Demeli 1905 ci ve 1906 ci illerde Irevan quberniyasinda ehalinin 10 illik tebii artimindan 10 min nefer artiq azerbaycanli qetle yetirilmisdi Irevan quberniyasinda oz meqsedlerine nail olan ermeni silahli desteleri Qarabagda qirginlar toretmeye baslamisdilar Iyunun 1 den baslayan ermeni hucumlari neticesinde Cebrayil Qaryakin bolgesinde Veyselli Qacar Cemenli Aris Qislaq Mezre kendleri darmadagin edilir Avqustun 16 da Susada qirginlar toredilir 1905 ci ilin noyabrinda Gence seherinde Cavansir ve Qazax qezalarinda Tiflis seherinde ermeniler iqtisaslar torederek minlerle gunahsiz azerbaycanlini qetle yetirirler Ermeni muellifi S Zavaryanin verdiyi melumata gore hemin dovrde Susa qezasinda 12 Cavansir qezasinda 15 Cebrayil qezasinda 5 Zengezur qezasinda 43 cemisi 75 kend muselman kendi dagidilmisdir 19 1906 ci ilde Tiflisde Qafqazin canisini Vorontsov Daskovun tesebbusu ile ermenimuselman qirginlarina son qoymaq meqsedile sulh konfransi meclisi kecirilir Hemin konfransda muselman numayendeleri Ehmed bey Agayev Elimerdan bey Topcubasov Edil xan Ziyadxanov ve basqalari Dasnaksutyun partiyasinin niyyetlerini ifsa edir onun Qafqazda toredilen qirginlarin terrorculugun teskilatcisi ve icracisi olduqunu gosterir resmi hokumet dairelerinin bu teskilatin emellerine goz yumdugunu subuta yetiriler Lakin bu konfransin kecirilmesinden bir qeder sonra ermeni silahli desteleri yeniden qirginlara baslamisdilar Bakida ve Susadaki ikinci meqlubiyyetlerinden sonra Boyuk Rusiya inqilabi sondu biz isleri sona catdira bilmedik deye 1906 ci ilin yayinda Qarabagdan Zengezura yol acmaqdan otru Irevan Abaran Aleksandropol Soreyel ermenilerine teleqramlar gondererek esger toplamisdilar Irevandan Zengezura Zengezurdan Qarabaga qeder yol boyunca ermeni ehalisinin sayi olduqca az idi Ona gore de ermeni komandalarina yol ustunde yerlesen muselman kendlerine hucum etmek emri verilmisdi Ermeniler tekce 1906 ci ilin avqust ayinda Zengezur qezasinda Xelec Karxana Qatar Incevar Dasnov Collu Yemezli Saldasli Mollalar Batuman Oxcu Sebedek Atqiz Purdavud Zurul Cuman Iyilli Senali Minenevur Fercan Qalaboynu Bucagiq ve basqa kendleri yerle yeksan etmis azerbaycanli ehalisine qarsi soyqirim toretmisdiler Umumiyyetle 1905 1906 ci illerde Irevan ve Gence quberniyalarinda 200 den artiq azerbaycanli yasayis menteqesi viran edilmis ehali soyqirima meruz qalmisdir 2 ci merhele 1918 1920 ci iller 3 cu merhele 1948 1953 cu iller 4 cu merhele 1988 1991 ci illerErmenistan Demokratik Respublikasi 1918 ci ilde mayin 26 da Zaqafqaziya Seymi buraxildiqdan sonra evvelce Gurcustan mayin 28 de ise Azerbaycan ve Ermenistan oz musteqilliyini elan edir Iyunun 4 de Turkiye ile Ermenistan arasinda Batumda sulh muqavilesi imzalanir Bu muqavileye esasen Ermenistan Respublikasinin erazisi teqriben 9 min kv km ehalisi ise 321 min nefer o cumleden 200 min ermeni 100 min azerbaycanli 5 min yezidi kurdleri 6 min diger milletler teskil edirdi Bu respublikanin erazisine Yeni Beyazid qezasi Irevan qezasinin besde ucu Ecmiedzin qezasinin dordde biri Aleksandropol qezasinin dordde biri daxil idi Kazim Karabekirin Kaleminden Dogunun Kurtulusu Erzurum 1990 seh 371 Alman diplomati Bernsdorf bu menzereni bele tesvir etmisdi Turkiye ermenilere ancaq Sevan golunu saxlayib hansi ki cime bilerler ancaq cixmaga ve ozlerini qurutmaga yer qalmayib Batum muqavilesine esasen Ermenistan Respublikasinin erazisi Birinci Dunya muharibesine qeder ermenilerin Irevan quberniyasinda kompakt yasadiqlari erazilere mehdudlasirdi 1918 ci ilde Serqi Anadoluda qirginlar toretdikden sonra turk qosunlarinin onunden qacan ermeni silahli quvveleri general Andranikin komandanligi altinda Gumruden Qarakilseye oradan Dilican deresine ve Goyceye sonra Naxcivana oradan da Zengezura adlayaraq hemin erazilerdeki muselman kendlerini viran qoymusdu Ermeni silahli quvvelerinin Zengezurdan Qarabagi tehdid etmesi Azerbaycan hokumetini ciddi narahat edirdi 1918 ci ilin yayinda ermeni silahli quvveleri Goyceni darmadagin etdikden sonra Naxcivani isgal etmis oradan da Zengezur qezasina daxil olmus Gorus nahiyesini ve Susa yolunu ele kecirmisdiler Bununla elaqedar Azerbaycan hokumeti avqustun 15 de Ermenistan hokumetine etiraz notasi gondermis ermeni silahli quvvelerinin bu addimini tecavuz kimi qiymetlendirerek eger ermeni qosunlarinin Azerbaycan erazisinden cixarilmasina qarsi tedbir gorulmezse hadiselerin sonraki inkisafi ucun mesuliyyetin Ermenistan hokumetinin uzrine duseceyini keskinlikle bildirmisdi Lakin Ermenistan hokumeti hiyle isledib Andranikin silahli quvvelerinin Ermenistan hokumetine tabe olmadigini behane ederek avqustun 1 de bildirmisdi ki general Andranik ve onun destesi butunlukle Ermenistan ordusunun terkibinden silinmisdir Buna sebeb ise Andranik ve onun destesinin Ermenistan dasnak hokumetini tanimadiqlarini beyan etmeleri olmusudu Ele buna gore de Ermenistan hokumeti Andranikin ve onun destesinin emellerine cavabdeh olmadigini bildirmisdi 20 N N Savrov Rusiyanin Zaqafqaziyadaki mustemlekecilik siyaseti haqqinda yazir Biz mustemlekecilik fealiyyetimize Zaqafqaziyada ruslarin deyil bize yad olan xalqlarin yerlesdirilmesinden basladiq 1826 28 ci iller muharibesinin qurtarmasindan sonraki iki il erzinde 1828 ci ilden 1830 cu iledek Zaqafqaziyaya 40 min Iran ve 84 min Turkiye ermenileri kocurmus ve onlari Yelizavetpol Gence ve Irevan quberniyalarinin en yaxsi dovlet torpaqlarinda yerlesdirmisdik ki orada ermeni ehalisi cuzi idi Onlari hemcinin Tiflis quberniyasinin Borcali Axiska ve Axilkelek qezalarinda yerlesdirdik onlarin yerlesdirilmesi ucun 200 min desyatinden artiq dovlet torpagi ayrilmis 2 milyon rubldan artiq meblegde muselmanlardan xususi mulkiyyet torpaqlari satin alinmisdi Yelizavetpol quberniyasinin dagliq hissesi Dagliq Qarabag Xanlar ve Semkir rayonlari nezerde tutulur muellif ve Goyce golunun sahili hemin ermenilerle meskunlasdirilmisdi Nezere almaq lazimdir ki 124 min resmi kocurulen ermenilerle yanasi qeyri resmi sekilde kocenler de cox olmusdur ve umumiyyetle kocenlerin sayi 200 min neferden xeyli artiqdir Ermenilerin indiki Ermenistan erazisine axini 1877 1878 ci iller Rusiya Turkiye muharibesinden sonra bir daha guclenmisdi 90 ci illerde Turkiyede bas veren ermeni usyanlari neticesinde 400 mine yaxin ermeni yene de Qafqaza kocub gelmisdi N Savrov qeyd edir ki 20 ci esrin evvelinde Zaqafqaziyada yasayan 1300000 ermeniden bir milyonu yerli ehali deyil ruslarin vasitesile meskunlasdirilmisdi 21 Daha sonralar Sovet hakimiyyeti illerinde xarici olkelerde yasayan 100 minden artiq ermeni Ermenistana kocub gelmisdi Ermenistan SSR Amasiya Loru Tavus Agin Armavir Irevan Ararat Kotayk Gegarkunik Dereleyez Sunik 1921 ci ilde sovet esgerleri Ermenistana daxil olub musteqilliyi legv edib SSRInin terkibinde Ermenistan Sovet Sosialist Respublikasini yaratdilar 1922 1936 ci illerde Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasina daxil idi 1988 ci ilde Azerbaycanla Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin statusu ustunde munaqiseye celb olunmusdu Bu sebebe gore 1988 1991 ci illerde 200 min Azerbaycan turku 18 mine yaxin kurd ve 4 min nefer Rus olkeden cixarilmisdir 22 Munaqise indiyedek davam edir 1991 ci ilden Ermenistan Respublikasi musteqil dovletdir Ermenistan RespublikasiCografiya Esas meqale Ermenistan cografiyasiErmenistan Cenubi Qafqaz olkeleri qrupuna aid olmaqla Gurcustan Azerbaycan Turkiye ve Iran ile serhede malikdir Ermenistan Respublikasinin cografi movqeyinin esas xususiyyeti onun denize cixisa malik olmamasi ile elaqedardir Ermenistan Rusiya ile serhede malik deyil bu da onun iqtisadi inkisafina menfi tesir edir Rusiya ile neqliyyat elaqeleri avtomobil magistrallari vasitesile heyata kecirilir Demiryol elaqesi ise Azerbaycan ve Abxaziya ile olan blokadaya gore dayandirilib Son dovrlerde Ermenistan mehsullarinin idxal ve ixracinda Gurcustana aid Poti limanindan ve Iranla neqliyyat kommunikasiya elaqelerinden aktiv istifade edir Ermenistan dagliq olkedir O Ermenistan yaylasinin simal serqinde dagarasi cokeklikde yerlesir Relyefi murekkebdir Burada daglar yaylalar akkumlyativ duzenlikler cay dereleri ve goletrafi cokeklikler movcuddur Olkenin esas hissesi Zaqafqaziya vulkanik yaylasinda yerlesmekle Kicik Qafqaz Bazum Pembek Sevan ve Zengezur eyni zamanda Vardenis ve Geyem daglari ile ehatelenib Geyem ve Sevan silsileleri arasinda cokeklik yerlesir Araqats Cenubi Qafqazda en boyuk vulkanik massivdir En yuksek noqtesi Simal dagidir 4090 m Hemcinin burada Qapiciq 3904 m Vardenis 3522 m ve Ejdaak 3597 m zirveleri vardir Ermenistanin simal qerbinde Sirak duzenliyi cenub qerbinde ise Ararat tektonik enmesi yerlesir Erazinin orta hundurluyu burada deniz seviyyesinden 900 m teskil edir Ermenistan erazisinin 90 i deniz seviyyesinden 1000 m den cox hundurlukde yerlesir Orta hundurluk ise 1800 m dir En az yukseklik Debed ve Araz caylari hovzesindedir 380 m Erazide duzenlik sahe azdir Vorotan Voxci Araz cay hovzelerinde yasayis menteqelerinin coxu 30 meyillikde yerlesir ki bu da seher neqliyyatinin teskili ve inkisafinda cetinlik toredir Geoloji qurulusuna gore Ermenistan Alp geosinklinal qursaginda yerlesir Olkenin butun erazisi Rixter skalasi uzre 7 9 balliq seysmik zonaya aiddir Ermenistan erazisinde XX esrde 1926 1931 ve 1988 ci Spitak seherinde illerde guclu dagintili zelzele bas vermisdir Relyef Iqlim Esas meqale Ermenistan iqlimiTorpaq ortuyu Faydali qazintilar Esas meqale Ermenistan Respublikasinin faydali qazintilariDaxili sular Esas meqale Ermenistan Respublikasinin hidroqrafiyasiTebiet Esas meqale Ermenistan Respublikasinin tebietiFlora Fauna EkologiyaIqtisadiyyatSovet doneminde Ermenistan inkisaf etmis senayeye malik bir respublika idi Kimya masinqayirma elektronika yeyinti senayesi ve toxuculuq bu olkede cox yuksek derecede inkisaf etmisdi Lakin bu senaye sahelerinin ekseriyyeti xaricden gelen xammaldan asili idi Kend teserrufati hem isci sayina gore hem de istehsal miqdarina gore iqtisadiyyatda 20 lik hecme malik idi Sovet Imperiyasinin dagilmasi neticesinde Ermenistanda calisan bir cox muessiseler oz fealiyyetini dayandirdi onlar hisselere bolunerek metal parcalari kimi satildilar Neticede kend teserrufati ile mesgul olan ehalinin miqdari 40 e kend teserrufati mehsullarinin UDM de payi ise 30 e qalxdi Bundan basqa Qarabag Muharibesi neticesinde olke iqtisadiyyatina agir zerbe deydi Ermenistanin Azerbaycana qarsi isgalciliq siyaseti aparmasi qonsu Azerbaycan ve Turkiyenin Ermenistanla olan serhedlerini baglamasi ile neticelendi Bundan basqa qonsu Gurcustanin da Ermenistana geden mallara yuksek tranzit haqqi tetbiq etmesi Gurcustan Ermenistana geden mallar ucun Azerbaycana geden mallara tetbiq etdiyi tranzit haqqindan iki defe yuksek vergi tetbiq edir etmesi de Ermenistan iqtisadiyyatinda olan tenezzulu derinlesdirirdi Diger terefden Ermenistan ozunun en yaxin iqtisadi terefdasi olan Rusiya ile yerustu elaqeye malik deyildi Gurcustanla Rusiya arasindaki munasibetlerin gerginlesmesi neticesinde Rusiyanin Gurcustanla olan serhedini 2006 ci ilde baglamasi da Ermenistanin blokada veziyyetini daha da derinlesdirdi Bununla bele Ermenistan rehberliyi iqtisadiyyatda olan cetinliklerden cixis yolu kimi olkedeki senaye muessiselerini Rusiyaya tehvil vermekle hell etmeye calisirdi Rusiya ise bunun qarsiliginda Ermenistanin dovlet borcunun bir hissesini legv edirdi Rusiyanin idareciliyine verilmis iri senaye muessiseleri Metsamor Atom Elektrik Stansiyasi Ermenistan Demir Yollari Konserni Razdan Istilik Elektrik Stansiyasi Irevanda yerlesen fealiyyetde olmayan Mars Elekronika ve Robot Zavodu Ermenistanin qazpaylayici sebekesi olan ArmRosQazprom sirketi ve diger senaye muessiseleridir Lakin 2008 ci ilde dunyada bas vermis iqtisadi bohran Ermenistan iqtisadiyyatinda qefil tenezzul yaratdi UDM 2009 cu ilde 15 azaldi Hemin ilde Ermenistan UDM azalmasina gore dunyada ikinci yeri tutmusdu Olkedeki bir cox muessiseler isini dayandirdi fealiyyetde olan muessiseler ise ziyanla islemekde idi Buna gore de Rusiya Ermenistanin ziyanla isleyen senaye muessiselerini borc evezinde elde etmek tekliflerinden imtina etdi Neticede olkedeki bir cox senaye muessiseleri iflas etmeye basladi 2010 cu ilde Ermenistandaki en boyuk kimya zavodu olan Nairit borclara gore oz fealiyyetini dayandirdi 23 2011 ci ilde dunyadaki nufuzlu Forbes jurnali Ermenistani dunyada en pis iqtisadiyyata malik olkeler siyahisinda ikinci yerde gosterdi 24 Ermenistan iqtisadiyyati cox boyuk olcude xaricdeki ermenilerin olkeye gonderdiyi yardimlardan ve investisiyalardan asilidir ABS Avropa Birliyi Rusiya hokumetleri elece ermeni diasporu her il Ermenistana yuz milyonlarla dollar yardim edirler Tekce ABS dovleti Ermenistana musteqillik qazandiqdan sonra indiye kimi 2 milyard ABS dollari deyerinde yardim edib 25 Ermenistan tebii ehtiyatlardan filizlerle nisbeten zengin olkedir Olkede qurgusun qizil mis molibden ve sink ehtiyatlari var Olkede istehsal olunan elektrik enerjisinin boyuk hissesi Metsamor Atom Elektrik Stansiyasinda istehsal olunur texminen 40 Dovlet qurulusuErmenistan 2015 ci ilde muvafiq konstitusiya deyisikliyinden sonra prezidentli respublika qurulusundan imtina ederek parlamentli respublika idare usuluna kecib 26 Prezident Esas meqale Ermenistan Respublikasinin Prezidentlerinin siyahisiIcraedici hakimiyyet Esas meqale Ermenistan Respublikasi HokumetiQanunverici hakimiyyet Esas meqale Ermenistan Respublikasinin Milli MeclisiMehkeme hakimiyyeti Esas meqale Ermenistan Respublikasinin Mehkeme sistemiYerli ozunuidare Esas meqale Ermenistanin inzibati bolgusuXarici siyasetAzerbaycan Ermenistan Respublikasi 1991 ci ilden baslayaraq 1994 cu ile qeder Azerbaycana mexsus Dagliq Qarabag ve etrafi vilayetleri isgal etmisdir 1992 ci ilde Azerbaycanin Xocali seherinde soyqirim toretmisdir Hal hazirda Azerbaycanla muharibe seraitindedir Isgalciliq siyaseti neticesinde regional layihelerden kenarda qalib Ordu Esas meqale Ermenistan Respublikasi Silahli QuvveleriEhali Esas meqale Ermenistan Respublikasinin ehalisiErmenistan Respublikasi Milli Statistika Xidmetinin 1 iyul 2014 cu il tarixine olan resmi melumatina esasen Ermenistanin de yuri ehalisi 3 milyon 9 min 8 yuz neferdir Seherler Esas meqale Ermenistan seherleriEtnik terkib Ermenistan Respublikasi birmilletli olkedir Burada ehalinin 98 1 ni ermeniler 1 2 ni kurdler muselman ve yezidi 0 4 ni ruslar ve qalan 0 3 ni ise assuriyalilar yunanlar Qafqaz yunanlari yehudiler gurculer ve s teskil edir Dil Ermenistan Respublikasinin Konstitusiyasinin I fesil XII maddesine esasen Ermenistan Respublikasinin dovlet dili ermeni dilidir 27 28 12 21 oktyabr 2011 ci ilde aparilmis siyahiyaalinmaya esasen Ermenistan Respublikasinin 3 018 854 nefer olan de yuri ehalisinin 2 956 615 neferi ve ya 97 94 i ermeni dilinde danisir 2019 cu il 1 iyul siyahiyaalmasina esasen ehalisi 2 000 138 neferdir Din Ehalinin ekseriyyeti Ermeni Qriqorian Kilsesi uzvudur NeqliyyatDemiryol neqliyyati Avtomobil neqliyyati Hava neqliyyatiMedeniyyetMusiqi Edebiyyat MemarliqSosial sferaTehsil Esas meqale Ermenistan Respublikasinda tehsil sistemiInsan haqlari Esas meqale Ermenistan Respublikasinda insan haqlariSehiyye CinayetkarliqKIVTeleviziya ve Radio Qezetler Internet TelekommunikasiyaIdmanDovlet bayramlari ve xususi gunlerResmi Dini bayramlar Xususi gunlerIstinadlar Constitution of Armenia Article 20 president am 23 dekabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 January 2018 Asatryan Garnik Arakelova Victoria Yerevan 2002 The Ethnic Minorities in Armenia Part of the OSCE Archived copy at WebCite 16 April 2010 Ministry of Culture of Armenia The ethnic minorities in Armenia Brief information Arxivlesdirilib 10 oktyabr 2017 at the Wayback Machine As per the most recent census in 2011 National minority Arxivlesdirilib 16 fevral 2017 at the Wayback Machine National Assembly of the Republic of Armenia Official Web Site parliament am www parliament am 22 December 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 December 2015 The World Fact Book Armenia Central Intelligence Agency 19 July 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 July 2010 All Places of Armenia by 2001 and 2011 censuses Population statistics of Eastern Europe Archived from the original on 2015 07 16 Istifade tarixi 16 iyul 2015 1 2 3 4 World Economic Outlook Database October 2018 IMF org International Monetary Fund Istifade tarixi 23 February 2019 Gini index World Bank 21 November 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 August 2019 Novoselcev A P K voprosu o politicheskoj granice Armenii i Kavkazskoj Albanii v antichnyj period Kavkaz i Vizantiya I Erevan 1979 Yampolskij Z I K izucheniyu drevnego puti iz Kaspijskogo morya po reke Kure cherez Gruziyu k Chernomu moryu Tr In ta istorii AN GSSR t 2 1956 F Memmedova 2006 seh 116 azerb J Marquart Eransahr str 78 Yushkov S V K voprosu o granicah drevnej Albanii IAN SSSR 1937 t I F M mmedova 2006 seh 68 azerb The Cambridge Ancient History volume XIV chapter 22b page 662 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2012 02 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 25 Ibrahim Bayramov Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri Arxivlesdirilib 2012 07 25 at the Wayback Machine BAKI Elm 2002 346 seh Ordubadi M S Qanli iller Baki 1991 seh 7 Zavaryan S Ekonomicheskie usloviya Karabaha i golod 1906 1907 g Perevod s armyanskogo S Peterburq 1907 seh 61 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Arxivi f 970 siy 1 is 11 v 193 Shavrov N N Novaya ugroza russkomu delu v Zakavkaze predstoyashaya rasprodazha Mugani inorodcam SPb 1911 seh 63 64 rus Organiztion of Liberation of Garabagh Statistics of Losses in Armenian Azerbaijan Wor Arxivlesdirilib 2011 10 01 at the Wayback Machine In Azerbaijan in 1988 before Garabagh conflict 390 thousand Armenians lived approximately 6 of Republic s population Of these 180 thousand lived in Baku and 145 thousand lived in Dag lyg Garabagh Autonomic Region DGAR According to population census in 1989 in Armenia 85 thousand Azerbaijani lived about 3 of population In fact the figure was higher because in January of 1990 in Azerbaijan 208 thousand former Armenian citizens fled to Azerbaijan were recorded 186 thousand of Azerbaijani 18 thousand of Kurds and about 4 thousand Russians Nairit Chemical Plant interrupted work 2014 09 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 15 En Pis Iqtisadiyyata Malik Olkeler Forbes com 2011 08 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 15 ABS Ermenistan munasibetleri Arxivlesdirilib 2013 01 08 at WebCite ABS Dovlet Departamenti Bezi insanlarin hakimiyyeti var amma mesuliyyeti yoxdur 2021 06 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 06 21 Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն Ընդունվել է 1995թ հուլիսի 5 ի ՀՀ հանրաքվեով Սահմանադրության փոփոխությունները կատարվել են 2005թ նոյեմբերի 27 ի ՀՀ հանրաքվեով Գլուխ 1 Սահմանադրական կարգի հիմունքները Հոդված 12 Arxivlesdirilib 2014 04 20 at the Wayback Machine Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ Dejstvuyushaya Konstituciya Respubliki Armeniya Arxivlesdirilib 2015 09 09 at the Wayback Machine prinyataya 27 noyabrya 2005 goda v rezultate vsenarodnogo referenduma na oficialnom sajte Pravitelstvo Respubliki Armeniya Arxivlesdirilib 2014 04 27 at the Wayback MachineXarici kecidlerErmenilerin Azerbaycana qarsi erazi iddialari ve silahli tecavuzu Arxivlesdirilib 2016 03 07 at the Wayback Machine Ermenistan Respublikasinin Azerbaycan Respublikasina qarsi tecavuzu Arxivlesdirilib 2007 07 18 at the Wayback Machine 31 Mart azerbaycanlilarin soyqirimi gunu K problemam Nagornogo Karabaha i vokrug nego Arxivlesdirilib 2008 02 25 at the Wayback Machine Azerbaycanin ilk Ermenistan portaliHemcinin baxIrevan xanligi Irevan quberniyasi Irevan Qerbi Azerbaycan mahallari Azerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi Ermenistan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Ermenistan amp oldid 6099986, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.