İndiki Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisinin bir hissəsini əhatə edirdi. Dağlıq (Dərələyəz) və düzən (Şərur) hissələrdən ibarət idi. Dərələyəzdə heyvandarlıq, Şərurda isə əkinçilik inkişaf etmişdi. İrəvan qəzasına daxil olan Şərur nahiyəsiNaxçıvan qəzasının tərkibində olan Dərələyəz nahiyəsi ilə 1870-ci ildə birləşdirilərək Şərur-Dərələyəz qəzası yaradılmışdır1886-cı ilin məlumatına görə, əhalisinin 70,5%-i azərbaycanlılardan ibarət idi. Kürdlər və başqa millətlər də yaşayırdı. Rus çarizminin köçürmə siyasəti ilə əlaqədar 1828-ci ildən sonra ərazidə İrandan köçürülmüş ermənilər də məskunlaşmışdı. Azərbaycanın, eyni zamanda Naxçıvan bölgəsinin Rusiya tərəfindən işğalından (1828) sonra çar hökumətinin 1870-ci il inzibati ərazi islahatına əsasən Şərur-Dərəlyəz ərazisində İrəvan quberniyasının tərkibinə daxil olan Şərur-Dərələyəz qəzası təşkil edilmişdi.
Şərur-Dərələyəz qəzası İrəvan xanlığı dövründə (XVIII əsrin 40-cı illəri – 1827) Şərur mahal kimi onun tərkibinə, Dərələyəz isə Naxçıvan xanlığına daxil idi. Çar Rusiyası Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarını işğal etdikdən sonra burada "Erməni vilayəti" yaratmışdı. 1840-cı il inzibati-ərazi bölgüsü zamanı "Erməni vilayəti" ləğv edildi, İrəvan və Naxçıvan qəzaları təşkil olundu. 1849-cu ildə onların əsasında İrəvan quberniyası təşkil edilmiş, quberniyanın tərkibində beş qəza (İrəvan, Naxçıvan, Gümrü (Aleksandropol), Yeni Bayazid (Novobayazet) və Ordubad) yaradılmışdı. 1870-ci ildə isə Şərur və Dərələyəz torpaqları əsasında yeni qəza – Şərur-Dərələyəz qəzası (mərkəzi Baş Noraşen) təşkil olunmuşdu. İ.Şopenin 1829-1832-ci illərdə tərtib etdiyi kameral təsvirə görə, İrəvan əyalətinin Şərur mahalında 50 kənd qeydə alınmışdı. Bu kəndlərdə 1305 ailə yaşayırdı. Onların hamısı azərbaycanlılar idi, bir nəfər də erməni ailəsi qeydə alınmamışdı. Əhalinin sayı 6510 nəfər (3397 kişi, 3113 qadın) idi. Yalnız çar Rusiyasının köçürmə siyasəti nəticəsində mahalda ermənilər peyda olmuşdu.
Dərləyəz mahalına İrandan 336 ailə, yaxud 1757 nəfər (958 kişi, 804 qadın) köçürülmüşdü. Erməni ailələrinin köçürülməsi əhalinin etnik tərkibində qismən dəyişikliyə səbəb oldu. O zaman Naxçıvan əyalətinin Dərələyəz mahalında 78 kənd qeydə alınmışdı. Burada da əhali, demək olar ki, azərbaycanlılardan ibarət idi. 1001 azərbaycanlı ailəsində 4583 nəfər (2411 kişi, 2172 qadın) yaşayırdı. Ermənilər cəmi 58 ailə (0,57%), yaxud 288 nəfər (141 kişi, 147 qadın) idi.
Çar Rusiyasının köçürmə siyasəti nəticəsində Dərələyəz mahalına İrandan 507, Türkiyədən 8 ailə (cəmi 515 ailə) köçürülmüş, erməni əhalisinin sayı süni şəkildə 2773 nəfər artırılmışdı. 1917-ci il Qafqaz təqviminin məlumatına görə, Şərur-Dərələyəz qəzasının sahəsi 2637,50 kv.verst idi. Qəzada 90250 nəfər (47399 kişi, 42851 qadın) qeydiyyata alınmışdı, onların 88496 nəfəri (98,05%) yerli sakin, 1754 nəfəri (1,95%) müvəqqəti yaşayanlar idi. Şərur-Dərələyəz qəzası əhalisinin təxminən 58493 nəfəri (64,8%) azərbaycanlı, 29165 nəfəri (32,3%) erməni və b. idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Baş nazirinin Paris Sülh Konfransı sədrinə 1919 il 16/19 avqust tarixli müraciətində Şərur-Dərələyəz qəzasında azərbaycanlıların 72,3%, ermənilərin 27,1%, başqalarının 0,4% olduğu bildirilirdi.
Göründüyü kimi, İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının son dövründə, demək olar ki, əhalisi ancaq azərbaycanlılardan ibarət olan Şərur-Dərləyəz qəzasında ermənilərin sayı süni şəkildə bütün əhalinin üçdə birinədək artırılmışdı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan sonra Şərur-Dərələyəz qəzasını Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi elan etmişdi. Lakin bu əzəli Azərbaycan torpaqlarına əsassız iddia irəli sürən erməni-daşnak hakimiyyəti digər bölgələrdə olduğu kimi burada da əhaliyə qarşı soyqırım siyasəti həyata keçirməyə başladı. Onlar etnik təmizləmə vasitəsilə bu ərazilərin erməni hakimiyyətinə keçməsinə can atırdılar. Lakin əhali erməni təcavüzünə qarşı qətiyyətlə müqavimət göstərirdi. Şərur-Dərələyəz qəzası da mərkəzi Naxçıvan olan Araz-Türk Respublikasına daxil olmuşdu. Müttəfiq dövlətlər Naxçıvan, Sürməli və İrəvan quberniyasının bir hissəsi ilə birgə Şərur-Dərələyəz qəzasını da ermənilərə verməyə cəhd edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti bu siyasətə qarşı qəti etirazını bildirmiş, Paris Sülh Konfransına etiraz notasında Naxçıvan, Sürməli, Şərur-Dərələyəz, həmçinin İrəvan quberniyasının bir hissəsinin Azərbaycan Respublikası hökumətinin əlində saxlanmasını zəruri hesab etmişdi.
Aprel işğalından sonra
Azərbaycan və Ermənistanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra vəziyyət dəyişdi. Şərur-Dərələyəz qəzasının Dərələyəz sahəsi bütünlüklə Ermənistan SSR-ə verildi. Zaqafqaziya MİK-in 1929-cu il 18 fevral tarixli qərarına əsasən, Azərbaycan SSR-in rayonlaşdırılması ilə əlaqədar Şərur-Dərələyəz qəzası ləğv edilmiş, tərkibindəki Qurdqulaq, Xaçik, Horadiz kəndləri torpaqları ilə birlikdə Ermənistana qatılmışdı. Bu, Moskva müqaviləsinin (1921) və Qars müqaviləsinin (1921) şərtlərinə, eyni zamanda beynəlxalq hüquq normalarına tamamilə zidd idi.
İstinadlar
↑ "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." (rus.)
Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə, B., 1990;
Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası. Bakı: 1995;
Kavkazskiy kalendar na 1917 q.;
Şopen İ.İ., İstori çeskiy pamətnik sostoəniə armənskoy ob lasti v gpoxu eё pri soedineniə k Ros siyskoy imperii. SPb., 1852.
Həmçinin bax
Avqust 05, 2021
şərur, dərələyəz, qəzası, irəvan, quberniyasında, inzibati, ərazi, vahidi, quberniyanın, gerbiölkə, rusiya, imperiyası, rusiya, imperiyasıquberniya, irəvan, quberniyasımərkəzi, şəruryaradılıb, 1870ləğv, edilib, 1929sahəsi, 2611, verst, 1897, əhalisi, 76538, 18. Serur Dereleyez qezasi Irevan quberniyasinda inzibati erazi vahidi Serur Dereleyez qezasiQuberniyanin gerbiOlke Rusiya Imperiyasi Rusiya ImperiyasiQuberniya Irevan quberniyasiMerkezi SerurYaradilib 1870Legv edilib 1929Sahesi 2611 8 1 verst 1897 Ehalisi 76538 1 1897 neferXeriteAleksandropol qezasi Ecmiedzin qezasi Yeni Beyazid qezasi Irevan qezasi Serur Dereleyez qezasi Surmeli qezasi Naxcivan qezasi Mundericat 1 Tarixi 2 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti qurulduqdan sonra 3 Aprel isgalindan sonra 4 Istinadlar 5 Menbe 6 Hemcinin baxTarixi Redakte Serur Dereleyez qezasi ehalisinin milli terkibi 1897 azerbaycanlilar 67 4 ermeniler 27 1 kurdler 4 9 qalanlari 0 6 Indiki Naxcivan Muxtar Respublikasi erazisinin bir hissesini ehate edirdi Dagliq Dereleyez ve duzen Serur hisselerden ibaret idi Dereleyezde heyvandarliq Serurda ise ekincilik inkisaf etmisdi Irevan qezasina daxil olan Serur nahiyesi Naxcivan qezasinin terkibinde olan Dereleyez nahiyesi ile 1870 ci ilde birlesdirilerek Serur Dereleyez qezasi yaradilmisdir 2 1886 ci ilin melumatina gore ehalisinin 70 5 i azerbaycanlilardan ibaret idi Kurdler ve basqa milletler de yasayirdi Rus carizminin kocurme siyaseti ile elaqedar 1828 ci ilden sonra erazide Irandan kocurulmus ermeniler de meskunlasmisdi Azerbaycanin eyni zamanda Naxcivan bolgesinin Rusiya terefinden isgalindan 1828 sonra car hokumetinin 1870 ci il inzibati erazi islahatina esasen Serur Derelyez erazisinde Irevan quberniyasinin terkibine daxil olan Serur Dereleyez qezasi teskil edilmisdi Serur Dereleyez qezasi Irevan xanligi dovrunde XVIII esrin 40 ci illeri 1827 Serur mahal kimi onun terkibine Dereleyez ise Naxcivan xanligina daxil idi Car Rusiyasi Naxcivan ve Irevan xanliqlarini isgal etdikden sonra burada Ermeni vilayeti yaratmisdi 1840 ci il inzibati erazi bolgusu zamani Ermeni vilayeti legv edildi Irevan ve Naxcivan qezalari teskil olundu 1849 cu ilde onlarin esasinda Irevan quberniyasi teskil edilmis quberniyanin terkibinde bes qeza Irevan Naxcivan Gumru Aleksandropol Yeni Bayazid Novobayazet ve Ordubad yaradilmisdi 1870 ci ilde ise Serur ve Dereleyez torpaqlari esasinda yeni qeza Serur Dereleyez qezasi merkezi Bas Norasen teskil olunmusdu I Sopenin 1829 1832 ci illerde tertib etdiyi kameral tesvire gore Irevan eyaletinin Serur mahalinda 50 kend qeyde alinmisdi Bu kendlerde 1305 aile yasayirdi Onlarin hamisi azerbaycanlilar idi bir nefer de ermeni ailesi qeyde alinmamisdi Ehalinin sayi 6510 nefer 3397 kisi 3113 qadin idi Yalniz car Rusiyasinin kocurme siyaseti neticesinde mahalda ermeniler peyda olmusdu Derleyez mahalina Irandan 336 aile yaxud 1757 nefer 958 kisi 804 qadin kocurulmusdu Ermeni ailelerinin kocurulmesi ehalinin etnik terkibinde qismen deyisikliye sebeb oldu O zaman Naxcivan eyaletinin Dereleyez mahalinda 78 kend qeyde alinmisdi Burada da ehali demek olar ki azerbaycanlilardan ibaret idi 1001 azerbaycanli ailesinde 4583 nefer 2411 kisi 2172 qadin yasayirdi Ermeniler cemi 58 aile 0 57 yaxud 288 nefer 141 kisi 147 qadin idi Car Rusiyasinin kocurme siyaseti neticesinde Dereleyez mahalina Irandan 507 Turkiyeden 8 aile cemi 515 aile kocurulmus ermeni ehalisinin sayi suni sekilde 2773 nefer artirilmisdi 1917 ci il Qafqaz teqviminin melumatina gore Serur Dereleyez qezasinin sahesi 2637 50 kv verst idi Qezada 90250 nefer 47399 kisi 42851 qadin qeydiyyata alinmisdi onlarin 88496 neferi 98 05 yerli sakin 1754 neferi 1 95 muveqqeti yasayanlar idi Serur Dereleyez qezasi ehalisinin texminen 58493 neferi 64 8 azerbaycanli 29165 neferi 32 3 ermeni ve b idi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Bas nazirinin Paris Sulh Konfransi sedrine 1919 il 16 19 avqust tarixli muracietinde Serur Dereleyez qezasinda azerbaycanlilarin 72 3 ermenilerin 27 1 basqalarinin 0 4 oldugu bildirilirdi Gorunduyu kimi Irevan ve Naxcivan xanliqlarinin son dovrunde demek olar ki ehalisi ancaq azerbaycanlilardan ibaret olan Serur Derleyez qezasinda ermenilerin sayi suni sekilde butun ehalinin ucde birinedek artirilmisdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti qurulduqdan sonra RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildiqdan sonra Serur Dereleyez qezasini Azerbaycanin ayrilmaz terkib hissesi elan etmisdi Lakin bu ezeli Azerbaycan torpaqlarina esassiz iddia ireli suren ermeni dasnak hakimiyyeti diger bolgelerde oldugu kimi burada da ehaliye qarsi soyqirim siyaseti heyata kecirmeye basladi Onlar etnik temizleme vasitesile bu erazilerin ermeni hakimiyyetine kecmesine can atirdilar Lakin ehali ermeni tecavuzune qarsi qetiyyetle muqavimet gosterirdi Serur Dereleyez qezasi da merkezi Naxcivan olan Araz Turk Respublikasina daxil olmusdu Muttefiq dovletler Naxcivan Surmeli ve Irevan quberniyasinin bir hissesi ile birge Serur Dereleyez qezasini da ermenilere vermeye cehd edirdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti bu siyasete qarsi qeti etirazini bildirmis Paris Sulh Konfransina etiraz notasinda Naxcivan Surmeli Serur Dereleyez hemcinin Irevan quberniyasinin bir hissesinin Azerbaycan Respublikasi hokumetinin elinde saxlanmasini zeruri hesab etmisdi Aprel isgalindan sonra RedakteAzerbaycan ve Ermenistanda sovet hakimiyyetinin qurulmasindan sonra veziyyet deyisdi Serur Dereleyez qezasinin Dereleyez sahesi butunlukle Ermenistan SSR e verildi Zaqafqaziya MIK in 1929 cu il 18 fevral tarixli qerarina esasen Azerbaycan SSR in rayonlasdirilmasi ile elaqedar Serur Dereleyez qezasi legv edilmis terkibindeki Qurdqulaq Xacik Horadiz kendleri torpaqlari ile birlikde Ermenistana qatilmisdi Bu Moskva muqavilesinin 1921 ve Qars muqavilesinin 1921 sertlerine eyni zamanda beynelxalq huquq normalarina tamamile zidd idi Istinadlar Redakte 1 2 Pervaya vseobshaya perepis naseleniya Rossijskoj Imperii 1897 g rus 1 Menbe RedakteZakonodatelgnie akti sbornik dokumentov B 1998 Azerbaycan tarixi senedler ve nesrler uzre B 1990 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki 1995 Kavkazskiy kalendar na 1917 q Sopen I I Istori ceskiy pametnik sostoenie armenskoy ob lasti v gpoxu eyo pri soedinenie k Ros siyskoy imperii SPb 1852 Hemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Serur Dereleyez qezasi amp oldid 5590375, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
