fbpx
Wikipedia

Səudiyyə Ərəbistanı

Səudiyyə Ərəbistanı və ya rəsmi adı ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı (ərəb. المملكة العربية السعودية Al-Mamlakah al-'Arabiyah as-Sa'udiyah) — Qərbi Asiyada yerləşən bu dövlət Ərəbistan yarımadasının böyük hissəsini əhatə edir. Təqribən 2,150,000 km² quru sahəsi ilə Yaxın Şərqin ən böyük, Asiya qitəsinin beşinci ən böyük və ümumilikdə dünyanın ən böyük 12-ci ölkəsidir. Səudiyyə Ərəbistanı şimaldan İordaniyaİraq, şimal-şərqdən Küveyt, şərqdən Qətər, Bəhreyn, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, cənub-şərqdən Oman, cənubdan isə Yəmənlə həmsərhəddir. Aqaba körfəzi vasitəsilə İsrailMisirdən ayrılmışdır. Həm Qırmızı dəniz, həm də Fars körfəzi sahilində yerləşən yeganə dövlət olan Səudiyyə Ərəbistanın ərazisinin əsas hissəsi səhralarla örtülüdür. 2018-ci ilin oktyabr ayına olan məlumata əsasən Səudiyyə Ərəbistanı sahəsinin böyüklüyünə, əhalisinin sayına və iqtisadiyyatına görə Yaxın Şərq regionunda yerləşən ən böyük dövlətdir.

Səudiyyə Ərəbistanı

ərəb. المملكة العربية السعودية‎‎
Gerbi
Paytaxtıər-Riyad
Rəsmi dilləriƏrəbcə
Etnik qrupları
Ərəb
Dini
İslam
İdarəetmə formasıTeokratik monarxiya
• Kral
Salman bin Əbdüləziz əs-Səud
Qurulması
Tarixi 
• Müstəqillik
23 sentyabr 1932
• Yaranması
1727
Ərazisi
• Ümumi
2218000 (13-cü)
Əhalisi
• Təxmini
28 686 633 (43-cü)
• Sıxlıq
12/km2 (31.1/kv. mil)
ValyutasıSəudiyyə rialı
Saat qurşağı+3
Yolun hərəkət istiqamətisağ
Telefon kodu+ 966
ISO 3166 koduSA
İnternet domeni.sa
.السعودية
Səudiyyə Ərəbistanı
Səudiyyə Ərəbistanı

Hal-hazırda Səudiyyə Ərəbistanın nəzarəti altında olan ərazilərdə vaxtilə bir neçə qədim mədəniyyətlər və sivilizasiyalar mövcud olmuşdur. Dünyada ilk insan məskənlərinin bəzilərinin də burada yerləşdiyi güman edilir. Hazırda dünya əhalisinin ən çox etiqad etdiyi ikinci din hesab olunan İslam dini də müasir Səudiyyə Ərəbistanı ərazisində təşəkkül tapmışdır. 7-ci əsrin əvvəllərində Məhəmməd peyğəmbər Ərəbistan əhalisini birləşdirməyi bacarmış və vahid İslam dövlətinin əsasını qoymuşdur. İndiki Səudiyyə Ərəbistanı ərazisində meydana gəlmiş ərəb xanədanlıqlarına Raşidi (632–661), Əməvilər (661–750), Abbasilər (750–1517) və Fatimilər (909–1171) nümunə göstərilə bilər.

Müasir Səudiyyə Ərəbistanı ərazisi keçmişdə mövcud olmuş Hicaz, Nəcd, Şərqi Ərəbistan və Cənubi Ərəbistan vilayətlərindən ibarətdir. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının əsası 1932-ci ildə Əbdüləziz bin Əbdürrəhman əs-Səud tərəfindən qoyulmuşdur. O, burada mövcud olmuş dörd regionu vahid dövlət halında birləşdirməyi bacarmışdır. Səudiyyə Ərəbistanı həmin vaxtdan etibarən mütləq monarxiya idarəetmə üsulu ilə İslam dəyərləri əsasında idarə olunur. İslam dininin sünni təriqətinin ultramühafizəkar Vəhhabi dini hərəkatı Səudiyyə Ərəbistanı hökuməti tərəfindən qlobal miqyasda təbliğ olunur və maliyyə dəstəyi ilə təmin olunur. İslam dünyası üçün iki müqəddəs məkan hesab edilən Məscidül-Həram (Məkkə şəhərində) və Məscidül-Nəbi (Mədinə şəhərində) də bu ölkədə yerləşir. 2017-ci ilə olan məlumata görə ölkə əhalisi 33 milyon nəfərdir. Ölkənin rəsmi dili ərəb dilidir.

Səudiyyə Ərəbistanında ilk neft yatağı 3 mart 1938-ci il tarixində kəşf olunmuş və bunun ardınca ölkənin Şərq vilayətində də bir neçə neft yatağı aşkar olunmuşdur. Səudiyyə Ərəbistanı həmin vaxtdan etibarən ABŞ-dan sonra dünyanın ən böyük neft istehsalçısı və ixracatçısına çevrilmişdir. Dünyanın ikinci ən böyük neft ehtiyatı və altıncı ən böyük təbii qaz ehtiyatları da burada yerləşir. Krallıq G20 beynəlxalq forumunun üzvü olan yeganə ərəb ölkəsidir. Dünya üzrə hərbi sahəyə ən çox maliyyə vəsaiti ayıran üçüncü ölkə olan Səudiyyə Ərəbistanı avtokratik monarxiyadır. Ölkə Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına əlavə olaraq İslam Əməkdaşlıq TəşkilatıOPEK təşkilatının aktiv üzvüdür.

Coğrafiyası

Səudiyyə Ərəbistanı Ərəbistan yarımadasında yerləşir. Üç qitəyə(Avropa,Asiya,Afrika) gedən yolların burda qovuşması,okeana birbaşa çıxışı olması,ərazisində çox zəngin neft yataqlarının(ehtiyatlarına görə dünyada 1-ci) yerləşməsi ölkənin İqtisadi-Coğrafi Mövqeyini olduqca əlverişli edir. Ərəbistan ərəb ölkələri (İsrail istisna olmaqla) ilə həmsərhəddir. Şimaldan İraq, Küveyt, İordaniya, İsrail, cənubdan Yəmən, Oman, cənubi-şərqdən BƏƏ, qərbdən isə yalnız Misir ilə həmsərhəddir. Sərhədlərin ümumi ölçüsü 4431 kilometrdir. Sahəsi 2149,7 min kv. kilometr (məlumatlar təxminidir, çünki cənubda və cənub-şərqdə sərhədlər aydın qurulmamışdır). Səudiyyə Ərəbistanın qərbində yerləşən Qırmızı dəniz vasitəsilə ölkə Cibuti, Sudan, Eritreya, ilə həmsərhəddir. Dənizin ən böyük hissəsi Səudiyyə Ərəbistana düşür. Ölkənin şərqində Fars körfəzi yerləşir. Körfəz vasitəsilə onlar İranBəhreynlə həmsərhəddir. Ərəblər buradan hər il minlərlə ton neft çıxardırlar. Mübahisəli əraziləri var. İndiyə qədər Yəmənlə sərhəd sualları məsələləri həll edilməmişdir; Yəmənlə sərhəd rayonlarında köçəri qruplar sərhədin demarkasiyasına müqavimət göstərirlər. İranla dəniz sərhədi haqqında Küveytin və Səudiyyə Ərəbistanının danışıqları davam edir. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləriylə sərhədin statusu qəti təyin edilməmişdir. Səudiyyə Ərəbistanı demək olar ki, Qırmızı dənizdəFars körfəzində Ərəbistan yarımadasının və bir neçə sahilboyu adanın 80% ərazisini tutur. Səthin quruluşu üzrə ölkənin çox hissəsi geniş səhra platosu (300-dən hündürlük — qərbdə 1520 m-a qədər şərqdə 600 m), çayların (vadi) quru yollarıyla parçalanması zəifdir. Qərbdə, Qırmızı dənizin sahilinə paralel Hicaz dağları uzanır. Asir dağlarında relyef dağlıq zirvələrindən böyük vadilərə qədər dəyişir. Hicaz dağları vasitəsilə Səudiyyə Ərəbistanının daxili rayonlarının və Qırmızı dənizin sahillərinin arasında əlaqə məhdudlaşdırılmışdır. Şimalda, İordaniya ilə sərhəd boyunca səhra yerləşir. Ölkənin şimal və mərkəzi hissəsində ən böyük qumlu səhralar yerləşir. Böyük Nefud və Kiçik Nefud (Dexna), öz qırmızı qumlarıyla məşhurlar; cənubda və cənub-şərqdə Rub-el-Xali dörddə bir hissəsi boşdur və 200 m-a qədər şimal hissəsində barxanlarla və dağ silsilələrlə əhatələnmişdir. Səhraların ümumi ərazisi təxminən 1 milyon km²-ə çatır. Sahil boyunca bataqlaşmış şoranlıqlarla El-Hasa ovalığı (150 kilometrə qədər) Fars körfəzi sahilləri ilə uzanır.

İqlimi şimalda subtropik, cənubda tropik, kəskin kontinental və quru, çox isti yay, mülayim qış səciyyəvidir. Ər-Riyadda iyulun orta temperaturu 26-°dən 42°-yə qədər, yanvarda 8° -dən 21°-yə qədər dəyişir, mütləq maksimum temperatur 48°, ölkənin cənubunda qədər 54 °C olur. Qışda bəzən mənfi temperaturlar və dağlarda qar müşahidə olunur. Yağıntı orta illik norması təxminən 70–100 millimetr, dağlarda isə ildə 400 millimetrdir. Ayrı bölgələrdə Rub-el-Xali və bəzi başqa səhra rayonlarında yağıntılar tamamilə düşmür. Səhralar üçün mövsümi küləklər tipikdir. İsti və quru cənub küləkləri olan səmum və hamsin yazda və ilin başlanğıcda qumlu tufanlara tez-tez səbəb olur, Şimal küləyi qışda soyuq hava gətirir. Demək olar ki, Səudiyyə Ərəbistanı daimi çaylara və ya su mənbələrinə malik deyil, müvəqqəti axınlar yalnız intensiv yağışlardan sonra yaranır. Onlar şərqdə xüsusilə boldur. Əl-Hasada oazisləri suvaran çoxlu bulaqlar, qrunt suları səthə yaxın və vadilərin altında yerləşir. Su təmini problemi dəniz suyunun duzdan təmizlənməsi üzrə müəssisələrinin inkişafı vasitəsilə, dərin quyuların və artezian quyularının qazılması ilə həyata keçirilir. Səudiyyə Ərəbistanında primitiv səhra torpaqları üstünlük təşkil edir. Ölkənin şimalında subtropik boz torpaqlar inkişaf etmiş, El-Xasanın alçaq şərq rayonlarında şoranlıqlar və çəmən-şoran torpaqlar yayılmışdır. Hökumətin yaşıllaşdırma proqramını həyata keçirməsinə baxmayaraq meşələr və yaşıllıqlar ölkənin 1%-dən az sahəsini tutur. Əkin yeri, torpaqları (2%) əsasən məhsuldar oazislərdə, Rub-el-Xalidən daha şimalda yerləşir.

Bitki aləmi əsasən səhra və yarımsəhra bitkiləridir. Qumlarda bəzi yerlərdə ağ saksaul, dəvə tikanı, hamadalarda — şibyələr, lava sahələrində — yovşanlar, astraqallar, vadinin yolları üzrə tək qovaqlar, akasiyalar, daha çox duzlanmış yerdə yulğun, sahillər və şoranlıqlar üzrə kollar bitir. Qumlu və daş səhralarının əhəmiyyətli hissəsi demək olar ki, bitki örtüyünü tamamilə məhrum edilmişdir. Asir dağlarındakı savanna sahələrində akasiyalar, yabanı zeytun ağacları, badam bitir. Oazislərdə xurma palmalarının ağaclıqları, sitruslar, bananlar, taxıl və bostan bitkiləri yetişdirilir. Heyvanlar aləmi kifayət qədər müxtəlifdir. Əksəriyyəti gəmirici (qum siçanı, sünbülqıranlar, ərəbdovşanılar və başqaları) və sürünənlərdir (ilanlar, kərtənkələlər, tısbağalar). Quşların arasında qartallar, çalağanlar, şahinlər, dovdaqlar, torağaylar, kəkliklər, göyərçinlər üstünlük təşkil edir. Sahil ovalıqları çəyirtkənin artımının mərkəzi kimi xidmət edir. Qırmızı dənizdə və Fars körfəzində mərcanların (qara mərcan xüsusilə qiymətləndirilir) 2000-dən çox növü var. 10 qorunan ərazi ölkənin təxminən 3% sahəsi tutur. 1980-ci illərin ortalarında hökumət Asir Milli parkı təşkil etdi, burada vəhşi heyvanların yox olmaqda olan növləri saxlanır.

Əhalisi

 
Səudiyyə Ərəbistanının əhalisinin ərazilərə görə sıxlığı

Əhalisi 28.6 mln nəfərdir. Əhalinin 90%-ni ərəblər təşkil edir. Əhalisi Məhəmməd peyğəmbər ərəb qəbilələrini 622-ci ildə birləşdirdikdən sonra formalaşmışdır. Tarix ərəblərin qədim xalqlardan olduğunu təsdiqliyir. Heredotun Tarix əsərində ərəb qəbilələri haqqında məlumat verilmişdir. Çox sürətli iqtisadi artım nəticəsində 2003-cü ildə şəhər əhalisinin payı 80%-ə artdı. Əhalinin çox hissəsi vahələrdə və şəhərlərdə cəmlənmişdir. Orta sıxlıq hər kv. kilometrdə 12,4 nəfər, bəzi şəhərlər və vahələrdə hər km²-də 1.000-dən çox əhali sıxlığına malikdir. Qırmızı dənizin və Fars körfəzinin sahilində rayonlar çox sıx məskunlaşmışdır, həmçinin Ər-Riyadda və əsas neft istehsalı rayonlarında da əhali sıx olur. Paytaxtın Ər-Riyadın əhalisi 3627 min nəfər təşkil edir (2003-də bütün məlumatlar) və ölkənin əhalisinin 14%-ni təşkil edir. Bunlar əsasən Səudiyyə Ərəbistanı sakinləri və başqa ərəb, Asiya və qərb ölkələri vətəndaşlarıdır. Hicazın əsas limanı və Səudiyyə Ərəbistanının ən əhəmiyyətli iş mərkəzi Ciddanın əhalisi 2674 min insan təşkil edir. Başqa böyük şəhərlər: Damman (675 min nəfər), Et-Taif (633 min nəfər), Tabuk (382 min nəfər). Onların əhalisi müxtəlif ərəb ölkələri, Fars körfəzinin ölkələri, hindlilər, həmçinin Şimali Amerikadan və Avropa ölkələrinin nümayəndələrindən ibarətdir. Köçəri həyat tərzini saxlayan bədəvilər əsasən ölkənin şimal və şərq rayonlarında məskən salırlar. Bütün ərazisinin 60%-dən çoxu (Rub-el-Xali səhraları, Nefud, Daxna) daimi oturaq əhaliyə malik deyil, bəzi rayonlara hətta köçərilər belə getmirlər.

Din

Səudiyyə Ərəbistanı əhalisinin böyük əksəriyyətini müsəlmanlar (99%) təşkil edir. Ölkənin müxtəlif yerlərində fərqli formalarda özünü göstərir. Bütün müsəlmanların 9/10 sünnidirlər. Dövlətin mərkəzi hissəsində — Necdədə əhalinin demək olar ki, hamısı hənbəlilər (onlara ölkənin bütün sünni əhalisinin yarıdan çoxu aiddir). Qərbdə, Hicazda sünniliyin şafii məzhəbi geniş yayılıb. Həmçinin, hənəfilik və malikilərə, hənbəli-sələfilərə, hənbəli də rast gəlinir. Bundan başqa, Hicazda az sayda şiə-12 imamilər və zeydilər yaşayır. Cənub-Şərqdə, Asirdə əhalinin əksəriyyəti sünnülüyün şafii məzhəbinə etiqad edirlər. Sünnilər (hənbəlilər, malikilər) Şərq əyalətlərində (Əl-Hasa) məskunlaşıblar. Lakin bu əyalətdə şiələrəin böyük qrupu (təxminən əhalinin üçdə biri) da yaşayır. Səudiyyə Ərəbistanı şiələri arasında digər ölkələrdən gələnlər (faslar, yəmənlilər, pakistanlılar, hindistanlılar) üstünlük təşkil edir. Səudiyyə Ərəbistanında qeyri-müsəlmanlar azdır. Ciddə şəhərində kiçik qruplar şəklində iudaistlər, pravoslavlar (yunanlar), protestantlar (amerikanlar və ingilislər) və katoliklər (italyanlar və başqaları, ümumilikdə 13 min qeyri-müsəlman) yaşayırlar.

Tarixi

622-ci ildə Ərəb xilafəti yaradılmışdır. Xilafət Şimali Afrikanı, Mərkəzi Asiyanı, Şərqi Anadolunu, Qafqazı, Pireney yarımadasını tərkibinə qatmış, bu əraziyə İslam dinini yaymışdır. Ərəbistan ərazisi XVI əsrdən Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil olmuşdur. 1902–1913-cü illər İbn Səud ərazini türklərdən azad etmişdir. 1915-ci ildə Böyük Britaniya İbn Səudu Nəcdin və Hicazın kralı kimi tanıyır.

Müasir tarixi

Birinci dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra indiki Səudiyyə Ərəbistanının ərazisində müstəqil HicazCebel-Şammar əmirliyi, Nəcd əmirliyi adlı dövlətlər mövcud idi. İngilislərin Ərəbistanda feodal dağınıqlığını qoruyub saxlamaq cəhdlərinə baxmayaraq, ölkədə birləşmə uğrunda hərəkat başlandı. Hərəkatın aparıcı qüvvəsini Nəcddəki Vəhhabi əmirliyi təşkil edirdi. Nəcd əmiri Əbdüləziz bin Əbdürrəhman əs-Səud 1918–1921-ci illərdə Cebel-Şammar əmirliyini tabe etdikdən sonra özünü Nəcd sultanı elan etdi. 1922-ci ildə İngiltərə Nəcdə qarşı mübarizəyə başladı. Bu mübarizədə ingilispərəst Hicaz kralı Hüseynin qüvvələrindən istifadə edilirdi. Lakin Hüseyin 1924-cü ildə məğlub edildi. Səud özünü həm də Hicaz kralı elan etdi. Həmin il Asir əmirliyi də Səudun hakimiyyətinə tabe edildi. Yeni birləşmiş krallıq rəsmən 1927-ci ildə "Hicaz, Nəcd və birləşmiş vilayətlər krallığı" adlandırıldı. Dövləti Səud sülaləsi idarə etməyə başlayır. Böyük Britaniya yeni yaradılmış ərəb dövlətinin müstəqilliyini tanımalı oldu. 1938-ci ildə müəyyən hissəsi krallığın tərkibinə daxil olan İran körfəzində neft aşkar edildi. Neft hasilatına başlandı. 30-cu illərdə ABŞ kapitalı Səudiyyə Ərəbistanı iqtisadiyyatına nüfuz etməyə başladı. ABŞ inhisarları ölkədəki zəngin neft ehtiyatlarını istismar etmək üçün Səudiyyə Ərəbistanından uzun müddətə konsessiya aldılar. Sonralar ARAMKO adlı beynəlxalq neft şirkəti təşkil olundu. Səudiyyə Ərəbistan İkinci dünya müharibəsində bitərəfliyin saxlayır. İkinci dünya müharibəsindən sonra Səudiyyə Ərəbistanının daxili və xarici siyasəti neft amili ilə müəyyən olunurdu. Bir neçə il ərzində vaxtilə yoxsul olan Krallıq duru yanacaq ixrac edən qüdrətli dövlətə çevrildi. Hələ müharibə illərində regiona maraq göstərən ABŞ, müharibədən sonra da, Saudiyyə Ərabistanı ilə işgüzar əlaqələri genişləndirdi. O, ölkənin mühüm strateji əhəmiyyətli rayonu olan Dahranda hərbi-hava bazası inşa etmiş, Böyük Britaniyanın müqavimətinə baxmayaraq, 1950-ci ildə uzunluğu 1720 km olan və ildə 15–20 milyon ton ötürücü transərəb neft kəmərinin çəkilməsinə nail olmuşdu. Amerika neft şirkəti ARAMKO-nun zəngin neft yataqlarım istismara verməsi nəticəsində Səudiyyə Ərəbistanı rekord nəticələr əldə etdi. Əgər 1944-cü ildə ölkədə 1 milyon ton neft hasil edilirdisə, 1967-ci ildə bu rəqəm 129,8 milyon tona çatdırıldı. Neft hasilatının həcminə görə Səudiyyə Ərəbistanı artıq 1966-cı ildə Yaxın Şərqdə birinci, bazar iqtisadiyyatı ölkələri arasında isə dördüncü yeri tuturdu. Misirə 1956-cı il təcavüzü zamanı Səudiyyə Ərabistanı ARAMKO-ya İngiltərə və Fransaya neft satmağı qadağan etdi və eyni zamanda onlarla diplomatik münasibətləri kəsdi. 60-cı illərin sonundan etibarən Səudiyyə Ərəbistanının xarici siyasəti ikili səciyyə daşıyırdı. Bir tərəfdan o, demokratik və milli-azadlıq hərəkatlarına (xüsusilə Ərəbistan yarımadasında) qarşı çıxır, Yaxın və Orta Şərqda, Afrikada mühafizəkar rejimləri müdafiə edir, inkişaf etmiş ölkələr ilə iqtisadi və siyasi əlaqələri genişləndirmək xətti yeridir, digər tərəfdən ərəb ölkələrinə qarşı İsrailin təcavüzünü pisləyir və bu təcavüzdən ziyan çəkmiş ərəb ölkələrinə maddi yardım göstərirdi. Ərəb ölkələrinin 1974-cü ildə Rabatda keçirilmiş Konfransında Fələstin Azadlıq Təşkilatını Fələstin ərəb xalqının yeganə qanuni nümayəndəsi kimi tanımışdı. Səudiyyə Ərəbistanı İsrail ilə Misir arasında birtərəfli Kemp-Devid sövdələşməsini pisləmişdi. 70-ci illərdə neftin dünya qiymətinin artması neft ölkələrinin, o cümlədən Səudiyyə Ərəbistanının gəlirini on dəfələrlə artırdı. Səudiyyə Ərəbistanı dünyanın inkişaf etməkdə olan ölkələrinin liderinə çevrildi. Ölkənin iqtisadiyyatına böyük vəsait qoyuldu, neft sənayesi ilə yanaşı digər sənaye sahələri yaradıldı. 1981-ci ilin fevralında Səudiyyə Ərəbistanı başda olmaqla İran Körfəzi ərəb dövlətlərinin əməkdaşlıq şurasını yaratmaq qərara alındı. Şura üzvləri İranla müharibə aparan İraqa iqtisadi və siyasi yardım göstərdilər. Təkcə Səudiyyə Ərəbistanı 80-ci illərdə İran-İraq müharibəsi ərzində İraqa 25 milyard ABŞ dolları məbləğində yardım göndərib. Səudiyyə Ərəbistanı 1991-ci il İraqa qarşı Fars körfəzi savaşında koalisiya qoşunları tərəfindən vuruşur.

Təhsil

Dövlət quruluşu

Səudiyyə Ərəbistanının dövlət quruluşu — 1992-ci ildə qəbul edilmiş dövlət quruluşu və ölkəni idarəetmənin ümumi prinsiplərinin möhkəmləndirilməsi ilə bağlı ilk hüquqi sənədlərə və Müqəddəs Quran — islam qanunvericiliyinə (şəriət) əsasən hüquqi-siyasi, inzibati, iqtisadi və ictimai münasibətlər sistemi.

Səudiyyə Ərəbistanı mütləqiyyət formalı idarəetmə üsuluna malik teokratik monarxiyadır, seçkilər keçirilmir. Milli bayram günü olan Krallığın yaranması günü (1932) 23 sentyabrda qeyd olunur.

Dövlət quruluşu və ölkəni idarəetmə ümumi prinsiplərinin möhkəmləndirilməsi ilə bağlı ilk hüquqi sənədlər 1992-ci ilin martında qəbul edilmişdir. Hakimiyyət sisteminin əsaslarına görə Səudiyyə Ərəbistanı Kral Əbdül Əziz ibn Əbdül Rəhman əl-Feysəl Əl Səudun övladlarının və nəvələrinin daxil olduğu Səud sülaləsinin idarə etdiyi mütləqiyyət formalı idarəetmə üsuluna malik teokratik monarxiyadır. Müqəddəs Quran — islam qanunvericiliyinə (şəriət) əsasən idarə olunan Krallığın əsas qanunudur.

İnzibati ərazi bölgüsü

Səudiyyə Ərəbistanı 13 bölgəyə bölünmüşdür. Ən böyük vilayəti Cənub, ən kiçiyi isə Əl-Bəhadır

  1. Əl-Bəha
  2. Şimal
  3. Cəvf
  4. Mədinə
  5. Əl-Qasım
  6. Riyad
  7. Şərq
  8. Əsir
  9. Xəil
  10. Ciran
  11. Məkkə
  12. Məcran
  13. Təbük

Dövlət başçısı

Ali hakimiyyət orqanlarına — dövlət başçısı və vəliəhd; Nazirlər Şurası; Məşvərət Şurası; Ali Məhkəmə Şurası daxildir. Lakin, Səudiyyə Ərəbistanının real strukturu, onun nəzəriyyədə təsvir edilmiş formasından bir qədər fərqlənir.

Kral hakimiyyəti — təxminən 5 min nəfərdən ibarət olan və ölkədə monarxiya quruluşunun əsasını təşkil edən Əl Səud ailəsinə söykənir. Kral — ailənin aparıcı nümayəndələrinin, xüsusən də qardaşlarının məsləhətlərinə əsaslanmaqla ölkəni idarə edir. Onun dini liderlərlə münasibətləri də məhz bu cür əsasda qurulur. 200 ildən artıq müddətdə Əl Səud sülaləsinə sədaqətli əs-Sudayri və İbn Cilyuvi kimi adlı-sanlı ailələrin, habelə Səudilər sülaləsinin bir qolu olan tanınmış Əl əş-Şeyx ruhani ailəsinin dəstəyi Krallığın sabitliyi üçün mühüm amil sayılır.

Vəliəhdlik mexanizmi rəsmi olaraq yalnız 1992-ci ildə təsbit edilmişdir. Taxt-tacın vəliəhdi kralın sağlığında üləmaların razılığı ilə təyin edilir.

Səudiyyə Ərəbistanında qəbilə ənənələrinə uyğun olaraq dəqiq vəliəhdlik sistemi mövcud deyil. Hakimiyyət adətən yaşca böyük və başçı funksiyalarının icrasına daha uyğun gələn şəxsə keçir. Ölkədə ixtilafsız hakimiyyət dəyişikliyini təmin etmək üçün 2000-ci ilin iyun ayında kral Fəhdin və vəliəhd Abdullanın qərarı ilə Ərəbistan monarxiyasının banisi İbn Səudun nəslinin birbaşa nümayəndələrinin (övladları, nəvə-nəticələri) 18 ən nüfuzlu üzvünün daxil olduğu Kral Ailə Şurası təsis edilmişdir.

İcraedici hakimiyyət

Nazirlər Şurası icraedici orqan kimi 1954-cü ildən fəaliyyət göstərir. Konstitusiyaya görə Hökumətə Kral başçılıq edir (hazırkı forma 1953-cü ildən mövcuddur) və onun fəaliyyətinin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Hökumətin üzvləri Kral tərəfindən təyin edilir və onun qarşısında məsuliyyət daşıyır. Nazirlər Şurası özündə həm icraedici, həm də qanunvericilik funksiyalarını birləşdirir. Onun bütün qərarları şəriət normalarına uyğun olmaqla, səs çoxluğu ilə qəbul edilir və kralın dekreti ilə təsdiq olunur. Kabinet Baş nazirdən, Baş nazirin I və II müavinindən, 20 nazirdən (Baş nazirin II müavini sayılan Müdafiə naziri də daxil olmaqla), habelə kralın dekreti ilə nazirlər şurasının üzvü kimi təyin olunan dövlət nazirlərindən və müşavirlərdən ibarətdir.

Aparıcı nazir vəzifələrini Kral ailəsinin üzvləri tuturlar. Nazirlər krala, onun konstitusiyaya və digər qanunlara müvafiq olaraq səlahiyyətlərinin icrasına köməklik göstərirlər. Kral istənilən anda Nazirlər Şurasını buraxa və ya yenidən təşkil edə bilər. 1993-cü ildən etibarən hər bir nazirin fəaliyyət dövrü 4 illik müddətlə məhdudlaşır.

Qanunverici hakimiyyət

Formal olaraq Ali qanunvericilik orqanının funksiyalarını Məşvərət Şurası icra edir və onun üzvləri (alimlər, yazıçılar, sahibkarlar, kral ailəsinin görkəmli nümayəndələri) də Kral tərəfindən təyin olunur. 29 fevral 1992-ci ildə Kral Fəhd Nazirlər Şurasının xüsusi iclasında "Hakimiyyət sisteminin əsasları", "Məşvərət Şurasının rolu", "Ərazi quruluşu sistemi" modelini elan etmişdir. Fərmanlar əsas etibarilə ölkədəki mütləq hakimiyyət sistemini möhkəmləndirmişdir. Hakimiyyətin bütün əsasları əvvəlki kimi Kralın əlində cəmləşmişdir.

2001-ci ilin iyul ayında Səudiyyə Ərəbistanı Kralının əmri ilə Məşvərət Şurasının yeni dördillik müddətə təyin olunması haqqında qərar qəbul edilmişdir. Əvvəlkindən fərqli olaraq məclis üzvlərinin sayı 90-dan 120-yə, hazırda isə 150 nəfərə qədər artırılmışdır. Ölkədə Ali qanunvericilik səlahiyyətlərinin Kral tərəfindən icra edilməsinə baxmayaraq, bu hadisəni ölkədə baş verən demokratik dəyişmələrin təzahürü kimi qiymətləndirmək olar. Yeni Məclis üzvləri ölkənin bütün bölgələrini təmsil edir. İlk dəfə olaraq şiə məzhəbinin 4 nümayəndəsi də Məşvərət Şurasının tərkibinə daxil edilmişdir. 2011-ci ildən qadınların Məşvərət Şurasına üzvlüyü ilə bağlı qadağa aradan götürülmüşdür.

Məhkəmə hakimiyyəti

Konstitusiya və ölkənin cinayət-prosessual, məhkəmə qaydaları Qurani-Kərim və şəriət qanunları əsasında tənzimlənir. 1992-ci ildə SƏK hakimiyyət sisteminin əsasları Kral tərəfindən imzalanmışdır. Məhkəmələrdə dini hakimlər — qazılar sədrlik edirlər. Dini məhkəmələrin üzvləri 12 böyük hüquqşunasdan ibarət Ali Ədalət Şurasının tövsiyəsi ilə kral tərəfindən təyin edilir. Kral ali apelyasiya instansiyası olaraq əfv etmək hüququna malikdir.

İqtisadiyyatı

 
Riyad şəhərinin mərkəzi

Səudiyyə Ərəbistanı iqtisadiyyatı əsasən neft gəlirlərinə söykənir. Hökumət əsas iqtisadi fəaliyyət sahələrini ciddi nəzarət altında saxlayır. Səudiyyə Ərəbistanı dünya neft ehtiyatlarının 25%-nə malik olaraq, dünyada neft ixracına görə birinci yer tutur və OPEC-in aparıcı üzvüdür. Neft gəlirləri ölkə büdcəsinin 75%-ni, ümumdaxili məhsulun 45%-ni və ümumi ixracın 90%-ni təşkil edir. Ümumdaxili məhsulun 40%-i özəl sektorun payına düşür. Səudiyyə Ərəbistanında çalışan 5,5 milyon əcnəbi ölkə iqtisadiyyatı, xüsusən də neft və xidmət sektorunda vacib rol oynayır. Hökumət iqtisadiyyatın neftdən asılılığının aradan qaldırılması və Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşlarının məşğulluğunun artırılması məqsədilə özəl sektorun inkişafına xüsusi diqqət ayırır. Səudiyyə Ərəbistanı hökuməti ölkədə elektrik enerjisi və təbii qaz istehsalı, telekommunikasiya və neft kimyası sahələrində özəl sektorun və xarici investorların iştirakını dəstəkləyir. Uzun sürən danışıqlardan sonra Səudiyyə Ərəbistanı nəhayət ki, 2005-ci ilin dekabr ayında Ümumdünya Ticarət Təşkilatının üzvü seçilmişdir. Neftdən gələn gəlirlərin sayəsində Səudiyyə Ərəbistanı hökuməti təhsil, peşə hazırlığı, habelə infrastrukturun inkişafı və maaşların artırılmasına külli miqdarda vəsait ayıra bilir. Neftdən krallığın asılılığını azaltmaq üçün və sürətlə artan səudiyyə əhalisinin məşğulluğunu artırmaq üçün, son illərdə özəl sektor sürətlə inkişaf edir. Su infrastrukturunun və təhsilin inkişafına əlavə vasitələrin ayrılması ən yaxın perspektivdə Səudiyyə Ərəbistanının hökumətinin əsas prioritetidir. Suyun çatışmazlığı və sürətli əhali artımı ölkəyə özünü kənd təsərrüfatı məhsullarıyla tamamilə təmin etməyə imkan vermir.

Kənd təsərrüfatı

Səudiyyə Ərəbistanında kənd təsərrüfatı zəif inkişaf edib. Mühüm təsərrüfat rayonu Əl-Asir rayonu, sahil zonası və Txema vadisidir. Ümumi ərazisinin cəmi 4,2% torpağı becərilir. Faizsiz kreditlə torpaqlar paylanır. Heyvandarlıqla məşğul olanlara müxtəlif subsidisiyalar və güzəştlər edilir. Kənd təsərrüfatı iki istiqamətdə aparılır: kiçik miqyaslı bədəvi təsərrüfatı və iri miqyaslı mexanikləşdirilmiş kənd təsərrüfatı. İkinci təsərrüfat istifadə etdiyi suyun 95 faizini yeraltı sulardan əldə edir. Buğda istehsalı geniş yayılıb və buğda əsas ixracat mallarındandır. Mədinə, əl-İhsa, Qatif, əl-Hofuf və əl-Qasimdə xurma ağacı meşələri vardır. Digər məhsullar pomidor, yemiş, üzüm, soğan, kartof, arpa, əncir, ağ qarğıdalı və küncütdür. Mal-qara isə qoyun, keçi, dəvə və s.dir. Qırmızı dənizdə və İran körfəzində balıq ovlanır. Səudiyyə Ərəbistanı ildə 100 milyon metr³ şor suyu şirin suya çevirməklə dünyanın ən böyük su şirinləşdirmə gücünə malikdir. İrriqasiya məqsədilə ildə yeraltı suyun 9500 milyon kub metri çıxarılır və istifadə olunur.

İstinadlar

  1. Səudiyyə Ərəbistanı tarixi
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q51615"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q559915"></a>
  2. http://www.libback.uqu.edu.sa/hipres/ABS/ind11576.pdf
  3. http://www.momra.gov.sa/About/KSA.PDF
  4. [ https://news.nationalgeographic.com/2018/04/saudi-arabia-finger-human-migration-homo/: 88,000-Year-Old Finger Bone Pushes Back Human Migration Dates], www.nationalgeographic.com
  5. "The Global Religious Landscape". Pew Forum. 18 dekabr 2012.
  6. James E. Lindsay (2005). Daily Life in the Medieval Islamic World. səh. 33. ISBN 978-0-313-32270-9.
  7. . history-world.org. 2014-12-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
  8. "The Arab Empire | Mohammed | Umayyad Empire History". www.historybits.com.
  9. "Top 10 Greatest Empires In History". Listverse. 22 June 2010.
  10. Pillalamarri, Akhilesh. "The 5 Most Powerful Empires in History". The National Interest.
  11. . Top Ten Lists. 24 mart 2010. 2017-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
  12. Madawi Al-Rasheed (2013). A Most Masculine State: Gender, Politics and Religion in Saudi Arabia. səh. 65. ISBN 978-0-521-76104-8.
  13. Tripp, Culture Shock, 2003: p. 14
  14. Malbouisson, p. 23
  15. *Caryl, Sue. . National Geographic. National Geographic Society. 2016-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
    • Learsy, Raymond (2011). Oil and Finance: The Epic Corruption. səh. 89.
  16. "International – U.S. Energy Information Administration (EIA)". eia.gov.
  17. *James Wynbrandt (2004). A Brief History of Saudi Arabia. Infobase Publishing. səh. 242. ISBN 978-1-4381-0830-8.
    • Soldatkin, Vladimir; Astrasheuskaya, Nastassia (9 noyabr 2011). . Reuters. 2015-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-23.
  18. The Military Balance 2014: Top 15 Defence Budgets 2013 (IISS)
  19. . Stockholm International Peace Research Institute. 4 January 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  20. "The Authoritarian Resurgence: Saudi Arabia's Anxious Autocrats". Carnegie Endowment. İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
  21. Democracy index 2012 Democracy at a standstill (PDF). The Economist Intelligence Unit. 2012.
  22. "The erosion of Saudi Arabia's image among its neighbours". Middleeastmonitor.com. 7 noyabr 2013.
  23. Robert Fisk, 'The Great War For Civilisation' (2005), p.23.

Ədəbiyyat

  • Васильев А. М. История Саудовской Аравии от середины 18 в. до конца 20 в. — М., 1994.
  • Васильев А. М. История Саудовской Аравии (1945 — конец XX в.). — М., 1999.
  • Косач Г. Г. Саудовская Аравия: внутриполитические процессы "этапа реформ" (конец 1990–2006 г.). — М.: Институт Ближнего Востока, 2007.
  • Густерин П. В. Города Арабского Востока. — М.: Восток—Запад, 2007. — 352 с. — (Энциклопедический справочник). — 2000 экз. — ISBN 978-5-478-00729-4.
  • Густерин П. Памяти Карима Хакимова — дипломата и учёного // Дипломатическая служба. — 2008. — № 1.
  • Густерин П. Полпред Назир Тюрякулов // Азия и Африка сегодня. — 2011. — № 11.
  • Сауд Хусейн Саид Захрани. Саудовская Аравия: политика в области культуры и образования (70–90 е-годы). — М.: 2001

Xarici keçid

  • Правительственный информационный ресурс (ing.)
  • Очерк об истории и географии Саудовской Аравии, содержащий официальные материалы о стране и её монархии саудовского Министерства информации на русском языке и др. данные

səudiyyə, ərəbistanı, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, məqal. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Seudiyye Erebistani ve ya resmi adi ile Seudiyye Erebistani Kralligi ereb المملكة العربية السعودية Al Mamlakah al Arabiyah as Sa udiyah Qerbi Asiyada yerlesen bu dovlet Erebistan yarimadasinin boyuk hissesini ehate edir Teqriben 2 150 000 km quru sahesi ile Yaxin Serqin en boyuk Asiya qitesinin besinci en boyuk ve umumilikde dunyanin en boyuk 12 ci olkesidir Seudiyye Erebistani simaldan Iordaniya ve Iraq simal serqden Kuveyt serqden Qeter Behreyn Birlesmis Ereb Emirlikleri cenub serqden Oman cenubdan ise Yemenle hemserheddir Aqaba korfezi vasitesile Israil ve Misirden ayrilmisdir Hem Qirmizi deniz hem de Fars korfezi sahilinde yerlesen yegane dovlet olan Seudiyye Erebistanin erazisinin esas hissesi sehralarla ortuludur 2018 ci ilin oktyabr ayina olan melumata esasen Seudiyye Erebistani sahesinin boyukluyune ehalisinin sayina ve iqtisadiyyatina gore Yaxin Serq regionunda yerlesen en boyuk dovletdir Seudiyye Erebistaniereb المملكة العربية السعودية Bayragi GerbiHimni Seudiyye Erebistani himniPaytaxtier RiyadResmi dilleriErebceEtnik qruplariErebDiniIslamIdareetme formasiTeokratik monarxiya KralSalman bin Ebduleziz es SeudQurulmasiTarixi Musteqillik23 sentyabr 1932 Yaranmasi1727 1 2 3 Erazisi Umumi2218000 13 cu Ehalisi Texmini28 686 633 43 cu Sixliq12 km2 31 1 kv mil ValyutasiSeudiyye rialiSaat qursagi 3Yolun hereket istiqametisagTelefon kodu 966ISO 3166 koduSAInternet domeni sa السعوديةSeudiyye Erebistani Seudiyye Erebistani Hal hazirda Seudiyye Erebistanin nezareti altinda olan erazilerde vaxtile bir nece qedim medeniyyetler ve sivilizasiyalar movcud olmusdur Dunyada ilk insan meskenlerinin bezilerinin de burada yerlesdiyi guman edilir 4 Hazirda dunya ehalisinin en cox etiqad etdiyi ikinci din hesab olunan 5 Islam dini de muasir Seudiyye Erebistani erazisinde tesekkul tapmisdir 7 ci esrin evvellerinde Mehemmed peygember Erebistan ehalisini birlesdirmeyi bacarmis ve vahid Islam dovletinin esasini qoymusdur 6 Indiki Seudiyye Erebistani erazisinde meydana gelmis ereb xanedanliqlarina Rasidi 632 661 Emeviler 661 750 Abbasiler 750 1517 ve Fatimiler 909 1171 numune gosterile biler 7 8 9 10 11 Muasir Seudiyye Erebistani erazisi kecmisde movcud olmus Hicaz Necd Serqi Erebistan ve Cenubi Erebistan vilayetlerinden ibaretdir 12 Seudiyye Erebistani Kralliginin esasi 1932 ci ilde Ebduleziz bin Ebdurrehman es Seud terefinden qoyulmusdur O burada movcud olmus dord regionu vahid dovlet halinda birlesdirmeyi bacarmisdir Seudiyye Erebistani hemin vaxtdan etibaren mutleq monarxiya idareetme usulu ile Islam deyerleri esasinda idare olunur 13 14 Islam dininin sunni teriqetinin ultramuhafizekar Vehhabi dini herekati Seudiyye Erebistani hokumeti terefinden qlobal miqyasda teblig olunur ve maliyye desteyi ile temin olunur Islam dunyasi ucun iki muqeddes mekan hesab edilen Mescidul Heram Mekke seherinde ve Mescidul Nebi Medine seherinde de bu olkede yerlesir 2017 ci ile olan melumata gore olke ehalisi 33 milyon neferdir Olkenin resmi dili ereb dilidir Seudiyye Erebistaninda ilk neft yatagi 3 mart 1938 ci il tarixinde kesf olunmus ve bunun ardinca olkenin Serq vilayetinde de bir nece neft yatagi askar olunmusdur 15 Seudiyye Erebistani hemin vaxtdan etibaren ABS dan sonra dunyanin en boyuk neft istehsalcisi ve ixracatcisina cevrilmisdir Dunyanin ikinci en boyuk neft ehtiyati ve altinci en boyuk tebii qaz ehtiyatlari da burada yerlesir 16 Kralliq G20 beynelxalq forumunun uzvu olan yegane ereb olkesidir 17 Dunya uzre herbi saheye en cox maliyye vesaiti ayiran ucuncu olke 18 19 olan Seudiyye Erebistani avtokratik monarxiyadir 20 21 Olke Korfez Emekdasliq Surasina elave olaraq Islam Emekdasliq Teskilati ve OPEK teskilatinin aktiv uzvudur 22 Mundericat 1 Cografiyasi 2 Ehalisi 2 1 Din 3 Tarixi 3 1 Muasir tarixi 4 Tehsil 5 Dovlet qurulusu 5 1 Inzibati erazi bolgusu 5 2 Dovlet bascisi 5 3 Icraedici hakimiyyet 6 Qanunverici hakimiyyet 6 1 Mehkeme hakimiyyeti 7 Iqtisadiyyati 7 1 Kend teserrufati 8 Istinadlar 9 Edebiyyat 10 Xarici kecidCografiyasi Redakte Esas meqale Seudiyye Erebistani cografiyasiSeudiyye Erebistani Erebistan yarimadasinda yerlesir Uc qiteye Avropa Asiya Afrika geden yollarin burda qovusmasi okeana birbasa cixisi olmasi erazisinde cox zengin neft yataqlarinin ehtiyatlarina gore dunyada 1 ci yerlesmesi olkenin Iqtisadi Cografi Movqeyini olduqca elverisli edir Erebistan ereb olkeleri Israil istisna olmaqla ile hemserheddir Simaldan Iraq Kuveyt Iordaniya Israil cenubdan Yemen Oman cenubi serqden BEE qerbden ise yalniz Misir ile hemserheddir Serhedlerin umumi olcusu 4431 kilometrdir Sahesi 2149 7 min kv kilometr melumatlar texminidir cunki cenubda ve cenub serqde serhedler aydin qurulmamisdir Seudiyye Erebistanin qerbinde yerlesen Qirmizi deniz vasitesile olke Cibuti Sudan Eritreya ile hemserheddir Denizin en boyuk hissesi Seudiyye Erebistana dusur Olkenin serqinde Fars korfezi yerlesir Korfez vasitesile onlar Iran ve Behreynle hemserheddir Erebler buradan her il minlerle ton neft cixardirlar Mubahiseli erazileri var Indiye qeder Yemenle serhed suallari meseleleri hell edilmemisdir Yemenle serhed rayonlarinda koceri qruplar serhedin demarkasiyasina muqavimet gosterirler Iranla deniz serhedi haqqinda Kuveytin ve Seudiyye Erebistaninin danisiqlari davam edir Birlesmis Ereb Emirlikleriyle serhedin statusu qeti teyin edilmemisdir Seudiyye Erebistani demek olar ki Qirmizi denizde ve Fars korfezinde Erebistan yarimadasinin ve bir nece sahilboyu adanin 80 erazisini tutur Sethin qurulusu uzre olkenin cox hissesi genis sehra platosu 300 den hundurluk qerbde 1520 m a qeder serqde 600 m caylarin vadi quru yollariyla parcalanmasi zeifdir Qerbde Qirmizi denizin sahiline paralel Hicaz daglari uzanir Asir daglarinda relyef dagliq zirvelerinden boyuk vadilere qeder deyisir Hicaz daglari vasitesile Seudiyye Erebistaninin daxili rayonlarinin ve Qirmizi denizin sahillerinin arasinda elaqe mehdudlasdirilmisdir Simalda Iordaniya ile serhed boyunca sehra yerlesir Olkenin simal ve merkezi hissesinde en boyuk qumlu sehralar yerlesir Boyuk Nefud ve Kicik Nefud Dexna oz qirmizi qumlariyla meshurlar cenubda ve cenub serqde Rub el Xali dordde bir hissesi bosdur ve 200 m a qeder simal hissesinde barxanlarla ve dag silsilelerle ehatelenmisdir Sehralarin umumi erazisi texminen 1 milyon km e catir Sahil boyunca bataqlasmis soranliqlarla El Hasa ovaligi 150 kilometre qeder Fars korfezi sahilleri ile uzanir Iqlimi simalda subtropik cenubda tropik keskin kontinental ve quru cox isti yay mulayim qis seciyyevidir Er Riyadda iyulun orta temperaturu 26 den 42 ye qeder yanvarda 8 den 21 ye qeder deyisir mutleq maksimum temperatur 48 olkenin cenubunda qeder 54 C olur Qisda bezen menfi temperaturlar ve daglarda qar musahide olunur Yaginti orta illik normasi texminen 70 100 millimetr daglarda ise ilde 400 millimetrdir Ayri bolgelerde Rub el Xali ve bezi basqa sehra rayonlarinda yagintilar tamamile dusmur Sehralar ucun movsumi kulekler tipikdir Isti ve quru cenub kulekleri olan semum ve hamsin yazda ve ilin baslangicda qumlu tufanlara tez tez sebeb olur Simal kuleyi qisda soyuq hava getirir Demek olar ki Seudiyye Erebistani daimi caylara ve ya su menbelerine malik deyil muveqqeti axinlar yalniz intensiv yagislardan sonra yaranir Onlar serqde xususile boldur El Hasada oazisleri suvaran coxlu bulaqlar qrunt sulari sethe yaxin ve vadilerin altinda yerlesir Su temini problemi deniz suyunun duzdan temizlenmesi uzre muessiselerinin inkisafi vasitesile derin quyularin ve artezian quyularinin qazilmasi ile heyata kecirilir Seudiyye Erebistaninda primitiv sehra torpaqlari ustunluk teskil edir Olkenin simalinda subtropik boz torpaqlar inkisaf etmis El Xasanin alcaq serq rayonlarinda soranliqlar ve cemen soran torpaqlar yayilmisdir Hokumetin yasillasdirma proqramini heyata kecirmesine baxmayaraq meseler ve yasilliqlar olkenin 1 den az sahesini tutur Ekin yeri torpaqlari 2 esasen mehsuldar oazislerde Rub el Xaliden daha simalda yerlesir Bitki alemi esasen sehra ve yarimsehra bitkileridir Qumlarda bezi yerlerde ag saksaul deve tikani hamadalarda sibyeler lava sahelerinde yovsanlar astraqallar vadinin yollari uzre tek qovaqlar akasiyalar daha cox duzlanmis yerde yulgun sahiller ve soranliqlar uzre kollar bitir Qumlu ve das sehralarinin ehemiyyetli hissesi demek olar ki bitki ortuyunu tamamile mehrum edilmisdir Asir daglarindaki savanna sahelerinde akasiyalar yabani zeytun agaclari badam bitir Oazislerde xurma palmalarinin agacliqlari sitruslar bananlar taxil ve bostan bitkileri yetisdirilir Heyvanlar alemi kifayet qeder muxtelifdir Ekseriyyeti gemirici qum sicani sunbulqiranlar erebdovsanilar ve basqalari ve surunenlerdir ilanlar kertenkeleler tisbagalar Quslarin arasinda qartallar calaganlar sahinler dovdaqlar toragaylar keklikler goyercinler ustunluk teskil edir Sahil ovaliqlari ceyirtkenin artiminin merkezi kimi xidmet edir Qirmizi denizde ve Fars korfezinde mercanlarin qara mercan xususile qiymetlendirilir 2000 den cox novu var 10 qorunan erazi olkenin texminen 3 sahesi tutur 1980 ci illerin ortalarinda hokumet Asir Milli parki teskil etdi burada vehsi heyvanlarin yox olmaqda olan novleri saxlanir Ehalisi Redakte Seudiyye Erebistaninin ehalisinin erazilere gore sixligi Ehalisi 28 6 mln neferdir Ehalinin 90 ni erebler teskil edir Ehalisi Mehemmed peygember ereb qebilelerini 622 ci ilde birlesdirdikden sonra formalasmisdir Tarix ereblerin qedim xalqlardan oldugunu tesdiqliyir Heredotun Tarix eserinde ereb qebileleri haqqinda melumat verilmisdir Cox suretli iqtisadi artim neticesinde 2003 cu ilde seher ehalisinin payi 80 e artdi Ehalinin cox hissesi vahelerde ve seherlerde cemlenmisdir Orta sixliq her kv kilometrde 12 4 nefer bezi seherler ve vahelerde her km de 1 000 den cox ehali sixligina malikdir Qirmizi denizin ve Fars korfezinin sahilinde rayonlar cox six meskunlasmisdir hemcinin Er Riyadda ve esas neft istehsali rayonlarinda da ehali six olur Paytaxtin Er Riyadin ehalisi 3627 min nefer teskil edir 2003 de butun melumatlar ve olkenin ehalisinin 14 ni teskil edir Bunlar esasen Seudiyye Erebistani sakinleri ve basqa ereb Asiya ve qerb olkeleri vetendaslaridir Hicazin esas limani ve Seudiyye Erebistaninin en ehemiyyetli is merkezi Ciddanin ehalisi 2674 min insan teskil edir Basqa boyuk seherler Damman 675 min nefer Et Taif 633 min nefer Tabuk 382 min nefer Onlarin ehalisi muxtelif ereb olkeleri Fars korfezinin olkeleri hindliler hemcinin Simali Amerikadan ve Avropa olkelerinin numayendelerinden ibaretdir Koceri heyat terzini saxlayan bedeviler esasen olkenin simal ve serq rayonlarinda mesken salirlar Butun erazisinin 60 den coxu Rub el Xali sehralari Nefud Daxna daimi oturaq ehaliye malik deyil bezi rayonlara hetta koceriler bele getmirler Din Redakte Seudiyye Erebistani ehalisinin boyuk ekseriyyetini muselmanlar 99 teskil edir Olkenin muxtelif yerlerinde ferqli formalarda ozunu gosterir Butun muselmanlarin 9 10 sunnidirler Dovletin merkezi hissesinde Necdede ehalinin demek olar ki hamisi henbeliler onlara olkenin butun sunni ehalisinin yaridan coxu aiddir Qerbde Hicazda sunniliyin safii mezhebi genis yayilib Hemcinin henefilik ve malikilere henbeli selefilere henbeli de rast gelinir Bundan basqa Hicazda az sayda sie 12 imamiler ve zeydiler yasayir Cenub Serqde Asirde ehalinin ekseriyyeti sunnuluyun safii mezhebine etiqad edirler Sunniler henbeliler malikiler Serq eyaletlerinde El Hasa meskunlasiblar Lakin bu eyaletde sielerein boyuk qrupu texminen ehalinin ucde biri da yasayir Seudiyye Erebistani sieleri arasinda diger olkelerden gelenler faslar yemenliler pakistanlilar hindistanlilar ustunluk teskil edir Seudiyye Erebistaninda qeyri muselmanlar azdir Cidde seherinde kicik qruplar seklinde iudaistler pravoslavlar yunanlar protestantlar amerikanlar ve ingilisler ve katolikler italyanlar ve basqalari umumilikde 13 min qeyri muselman yasayirlar Tarixi Redakte Esas meqale Seudiyye Erebistani tarixi622 ci ilde Ereb xilafeti yaradilmisdir Xilafet Simali Afrikani Merkezi Asiyani Serqi Anadolunu Qafqazi Pireney yarimadasini terkibine qatmis bu eraziye Islam dinini yaymisdir Erebistan erazisi XVI esrden Osmanli imperiyasinin terkibine daxil olmusdur 1902 1913 cu iller Ibn Seud erazini turklerden azad etmisdir 1915 ci ilde Boyuk Britaniya Ibn Seudu Necdin ve Hicazin krali kimi taniyir Muasir tarixi Redakte Birinci dunya muharibesi basa catdiqdan sonra indiki Seudiyye Erebistaninin erazisinde musteqil Hicaz ve Cebel Sammar emirliyi Necd emirliyi adli dovletler movcud idi Ingilislerin Erebistanda feodal daginiqligini qoruyub saxlamaq cehdlerine baxmayaraq olkede birlesme ugrunda herekat baslandi Herekatin aparici quvvesini Necddeki Vehhabi emirliyi teskil edirdi Necd emiri Ebduleziz bin Ebdurrehman es Seud 1918 1921 ci illerde Cebel Sammar emirliyini tabe etdikden sonra ozunu Necd sultani elan etdi 1922 ci ilde Ingiltere Necde qarsi mubarizeye basladi Bu mubarizede ingilisperest Hicaz krali Huseynin quvvelerinden istifade edilirdi Lakin Huseyin 1924 cu ilde meglub edildi Seud ozunu hem de Hicaz krali elan etdi Hemin il Asir emirliyi de Seudun hakimiyyetine tabe edildi Yeni birlesmis kralliq resmen 1927 ci ilde Hicaz Necd ve birlesmis vilayetler kralligi adlandirildi Dovleti Seud sulalesi idare etmeye baslayir Boyuk Britaniya yeni yaradilmis ereb dovletinin musteqilliyini tanimali oldu 1938 ci ilde mueyyen hissesi kralligin terkibine daxil olan Iran korfezinde neft askar edildi Neft hasilatina baslandi 30 cu illerde ABS kapitali Seudiyye Erebistani iqtisadiyyatina nufuz etmeye basladi ABS inhisarlari olkedeki zengin neft ehtiyatlarini istismar etmek ucun Seudiyye Erebistanindan uzun muddete konsessiya aldilar Sonralar ARAMKO adli beynelxalq neft sirketi teskil olundu Seudiyye Erebistan Ikinci dunya muharibesinde biterefliyin saxlayir Ikinci dunya muharibesinden sonra Seudiyye Erebistaninin daxili ve xarici siyaseti neft amili ile mueyyen olunurdu Bir nece il erzinde vaxtile yoxsul olan Kralliq duru yanacaq ixrac eden qudretli dovlete cevrildi Hele muharibe illerinde regiona maraq gosteren ABS muharibeden sonra da Saudiyye Erabistani ile isguzar elaqeleri genislendirdi O olkenin muhum strateji ehemiyyetli rayonu olan Dahranda herbi hava bazasi insa etmis Boyuk Britaniyanin muqavimetine baxmayaraq 1950 ci ilde uzunlugu 1720 km olan ve ilde 15 20 milyon ton oturucu transereb neft kemerinin cekilmesine nail olmusdu Amerika neft sirketi ARAMKO nun zengin neft yataqlarim istismara vermesi neticesinde Seudiyye Erebistani rekord neticeler elde etdi Eger 1944 cu ilde olkede 1 milyon ton neft hasil edilirdise 1967 ci ilde bu reqem 129 8 milyon tona catdirildi Neft hasilatinin hecmine gore Seudiyye Erebistani artiq 1966 ci ilde Yaxin Serqde birinci bazar iqtisadiyyati olkeleri arasinda ise dorduncu yeri tuturdu Misire 1956 ci il tecavuzu zamani Seudiyye Erabistani ARAMKO ya Ingiltere ve Fransaya neft satmagi qadagan etdi ve eyni zamanda onlarla diplomatik munasibetleri kesdi 60 ci illerin sonundan etibaren Seudiyye Erebistaninin xarici siyaseti ikili seciyye dasiyirdi Bir terefdan o demokratik ve milli azadliq herekatlarina xususile Erebistan yarimadasinda qarsi cixir Yaxin ve Orta Serqda Afrikada muhafizekar rejimleri mudafie edir inkisaf etmis olkeler ile iqtisadi ve siyasi elaqeleri genislendirmek xetti yeridir diger terefden ereb olkelerine qarsi Israilin tecavuzunu pisleyir ve bu tecavuzden ziyan cekmis ereb olkelerine maddi yardim gosterirdi Ereb olkelerinin 1974 cu ilde Rabatda kecirilmis Konfransinda Felestin Azadliq Teskilatini Felestin ereb xalqinin yegane qanuni numayendesi kimi tanimisdi Seudiyye Erebistani Israil ile Misir arasinda birterefli Kemp Devid sovdelesmesini pislemisdi 70 ci illerde neftin dunya qiymetinin artmasi neft olkelerinin o cumleden Seudiyye Erebistaninin gelirini on defelerle artirdi Seudiyye Erebistani dunyanin inkisaf etmekde olan olkelerinin liderine cevrildi Olkenin iqtisadiyyatina boyuk vesait qoyuldu neft senayesi ile yanasi diger senaye saheleri yaradildi 1981 ci ilin fevralinda Seudiyye Erebistani basda olmaqla Iran Korfezi ereb dovletlerinin emekdasliq surasini yaratmaq qerara alindi Sura uzvleri Iranla muharibe aparan Iraqa iqtisadi ve siyasi yardim gosterdiler Tekce Seudiyye Erebistani 80 ci illerde Iran Iraq muharibesi erzinde Iraqa 25 milyard ABS dollari mebleginde yardim gonderib 23 Seudiyye Erebistani 1991 ci il Iraqa qarsi Fars korfezi savasinda koalisiya qosunlari terefinden vurusur Tehsil Redakte Esas meqale Seudiyye Erebistaninda tehsilDovlet qurulusu RedakteSeudiyye Erebistaninin dovlet qurulusu 1992 ci ilde qebul edilmis dovlet qurulusu ve olkeni idareetmenin umumi prinsiplerinin mohkemlendirilmesi ile bagli ilk huquqi senedlere ve Muqeddes Quran islam qanunvericiliyine seriet esasen huquqi siyasi inzibati iqtisadi ve ictimai munasibetler sistemi Seudiyye Erebistani mutleqiyyet formali idareetme usuluna malik teokratik monarxiyadir seckiler kecirilmir Milli bayram gunu olan Kralligin yaranmasi gunu 1932 23 sentyabrda qeyd olunur Dovlet qurulusu ve olkeni idareetme umumi prinsiplerinin mohkemlendirilmesi ile bagli ilk huquqi senedler 1992 ci ilin martinda qebul edilmisdir Hakimiyyet sisteminin esaslarina gore Seudiyye Erebistani Kral Ebdul Eziz ibn Ebdul Rehman el Feysel El Seudun ovladlarinin ve nevelerinin daxil oldugu Seud sulalesinin idare etdiyi mutleqiyyet formali idareetme usuluna malik teokratik monarxiyadir Muqeddes Quran islam qanunvericiliyine seriet esasen idare olunan Kralligin esas qanunudur Inzibati erazi bolgusu Redakte Seudiyye Erebistani 13 bolgeye bolunmusdur En boyuk vilayeti Cenub en kiciyi ise El Behadir El Beha Simal Cevf Medine El Qasim Riyad Serq Esir Xeil Ciran Mekke Mecran TebukDovlet bascisi Redakte Ali hakimiyyet orqanlarina dovlet bascisi ve veliehd Nazirler Surasi Mesveret Surasi Ali Mehkeme Surasi daxildir Lakin Seudiyye Erebistaninin real strukturu onun nezeriyyede tesvir edilmis formasindan bir qeder ferqlenir Kral hakimiyyeti texminen 5 min neferden ibaret olan ve olkede monarxiya qurulusunun esasini teskil eden El Seud ailesine soykenir Kral ailenin aparici numayendelerinin xususen de qardaslarinin meslehetlerine esaslanmaqla olkeni idare edir Onun dini liderlerle munasibetleri de mehz bu cur esasda qurulur 200 ilden artiq muddetde El Seud sulalesine sedaqetli es Sudayri ve Ibn Cilyuvi kimi adli sanli ailelerin habele Seudiler sulalesinin bir qolu olan taninmis El es Seyx ruhani ailesinin desteyi Kralligin sabitliyi ucun muhum amil sayilir Veliehdlik mexanizmi resmi olaraq yalniz 1992 ci ilde tesbit edilmisdir Taxt tacin veliehdi kralin sagliginda ulemalarin raziligi ile teyin edilir Seudiyye Erebistaninda qebile enenelerine uygun olaraq deqiq veliehdlik sistemi movcud deyil Hakimiyyet adeten yasca boyuk ve basci funksiyalarinin icrasina daha uygun gelen sexse kecir Olkede ixtilafsiz hakimiyyet deyisikliyini temin etmek ucun 2000 ci ilin iyun ayinda kral Fehdin ve veliehd Abdullanin qerari ile Erebistan monarxiyasinin banisi Ibn Seudun neslinin birbasa numayendelerinin ovladlari neve neticeleri 18 en nufuzlu uzvunun daxil oldugu Kral Aile Surasi tesis edilmisdir Icraedici hakimiyyet Redakte Nazirler Surasi icraedici orqan kimi 1954 cu ilden fealiyyet gosterir Konstitusiyaya gore Hokumete Kral basciliq edir hazirki forma 1953 cu ilden movcuddur ve onun fealiyyetinin esas istiqametlerini mueyyenlesdirir Hokumetin uzvleri Kral terefinden teyin edilir ve onun qarsisinda mesuliyyet dasiyir Nazirler Surasi ozunde hem icraedici hem de qanunvericilik funksiyalarini birlesdirir Onun butun qerarlari seriet normalarina uygun olmaqla ses coxlugu ile qebul edilir ve kralin dekreti ile tesdiq olunur Kabinet Bas nazirden Bas nazirin I ve II muavininden 20 nazirden Bas nazirin II muavini sayilan Mudafie naziri de daxil olmaqla habele kralin dekreti ile nazirler surasinin uzvu kimi teyin olunan dovlet nazirlerinden ve musavirlerden ibaretdir Aparici nazir vezifelerini Kral ailesinin uzvleri tuturlar Nazirler krala onun konstitusiyaya ve diger qanunlara muvafiq olaraq selahiyyetlerinin icrasina komeklik gosterirler Kral istenilen anda Nazirler Surasini buraxa ve ya yeniden teskil ede biler 1993 cu ilden etibaren her bir nazirin fealiyyet dovru 4 illik muddetle mehdudlasir Qanunverici hakimiyyet RedakteFormal olaraq Ali qanunvericilik orqaninin funksiyalarini Mesveret Surasi icra edir ve onun uzvleri alimler yazicilar sahibkarlar kral ailesinin gorkemli numayendeleri de Kral terefinden teyin olunur 29 fevral 1992 ci ilde Kral Fehd Nazirler Surasinin xususi iclasinda Hakimiyyet sisteminin esaslari Mesveret Surasinin rolu Erazi qurulusu sistemi modelini elan etmisdir Fermanlar esas etibarile olkedeki mutleq hakimiyyet sistemini mohkemlendirmisdir Hakimiyyetin butun esaslari evvelki kimi Kralin elinde cemlesmisdir 2001 ci ilin iyul ayinda Seudiyye Erebistani Kralinin emri ile Mesveret Surasinin yeni dordillik muddete teyin olunmasi haqqinda qerar qebul edilmisdir Evvelkinden ferqli olaraq meclis uzvlerinin sayi 90 dan 120 ye hazirda ise 150 nefere qeder artirilmisdir Olkede Ali qanunvericilik selahiyyetlerinin Kral terefinden icra edilmesine baxmayaraq bu hadiseni olkede bas veren demokratik deyismelerin tezahuru kimi qiymetlendirmek olar Yeni Meclis uzvleri olkenin butun bolgelerini temsil edir Ilk defe olaraq sie mezhebinin 4 numayendesi de Mesveret Surasinin terkibine daxil edilmisdir 2011 ci ilden qadinlarin Mesveret Surasina uzvluyu ile bagli qadaga aradan goturulmusdur Mehkeme hakimiyyeti Redakte Konstitusiya ve olkenin cinayet prosessual mehkeme qaydalari Qurani Kerim ve seriet qanunlari esasinda tenzimlenir 1992 ci ilde SEK hakimiyyet sisteminin esaslari Kral terefinden imzalanmisdir Mehkemelerde dini hakimler qazilar sedrlik edirler Dini mehkemelerin uzvleri 12 boyuk huquqsunasdan ibaret Ali Edalet Surasinin tovsiyesi ile kral terefinden teyin edilir Kral ali apelyasiya instansiyasi olaraq efv etmek huququna malikdir Iqtisadiyyati Redakte Riyad seherinin merkezi Seudiyye Erebistani iqtisadiyyati esasen neft gelirlerine soykenir Hokumet esas iqtisadi fealiyyet sahelerini ciddi nezaret altinda saxlayir Seudiyye Erebistani dunya neft ehtiyatlarinin 25 ne malik olaraq dunyada neft ixracina gore birinci yer tutur ve OPEC in aparici uzvudur Neft gelirleri olke budcesinin 75 ni umumdaxili mehsulun 45 ni ve umumi ixracin 90 ni teskil edir Umumdaxili mehsulun 40 i ozel sektorun payina dusur Seudiyye Erebistaninda calisan 5 5 milyon ecnebi olke iqtisadiyyati xususen de neft ve xidmet sektorunda vacib rol oynayir Hokumet iqtisadiyyatin neftden asililiginin aradan qaldirilmasi ve Seudiyye Erebistani vetendaslarinin mesgullugunun artirilmasi meqsedile ozel sektorun inkisafina xususi diqqet ayirir Seudiyye Erebistani hokumeti olkede elektrik enerjisi ve tebii qaz istehsali telekommunikasiya ve neft kimyasi sahelerinde ozel sektorun ve xarici investorlarin istirakini destekleyir Uzun suren danisiqlardan sonra Seudiyye Erebistani nehayet ki 2005 ci ilin dekabr ayinda Umumdunya Ticaret Teskilatinin uzvu secilmisdir Neftden gelen gelirlerin sayesinde Seudiyye Erebistani hokumeti tehsil pese hazirligi habele infrastrukturun inkisafi ve maaslarin artirilmasina kulli miqdarda vesait ayira bilir Neftden kralligin asililigini azaltmaq ucun ve suretle artan seudiyye ehalisinin mesgullugunu artirmaq ucun son illerde ozel sektor suretle inkisaf edir Su infrastrukturunun ve tehsilin inkisafina elave vasitelerin ayrilmasi en yaxin perspektivde Seudiyye Erebistaninin hokumetinin esas prioritetidir Suyun catismazligi ve suretli ehali artimi olkeye ozunu kend teserrufati mehsullariyla tamamile temin etmeye imkan vermir Kend teserrufati Redakte Seudiyye Erebistaninda kend teserrufati zeif inkisaf edib Muhum teserrufat rayonu El Asir rayonu sahil zonasi ve Txema vadisidir Umumi erazisinin cemi 4 2 torpagi becerilir Faizsiz kreditle torpaqlar paylanir Heyvandarliqla mesgul olanlara muxtelif subsidisiyalar ve guzestler edilir Kend teserrufati iki istiqametde aparilir kicik miqyasli bedevi teserrufati ve iri miqyasli mexaniklesdirilmis kend teserrufati Ikinci teserrufat istifade etdiyi suyun 95 faizini yeralti sulardan elde edir Bugda istehsali genis yayilib ve bugda esas ixracat mallarindandir Medine el Ihsa Qatif el Hofuf ve el Qasimde xurma agaci meseleri vardir Diger mehsullar pomidor yemis uzum sogan kartof arpa encir ag qargidali ve kuncutdur Mal qara ise qoyun keci deve ve s dir Qirmizi denizde ve Iran korfezinde baliq ovlanir Seudiyye Erebistani ilde 100 milyon metr sor suyu sirin suya cevirmekle dunyanin en boyuk su sirinlesdirme gucune malikdir Irriqasiya meqsedile ilde yeralti suyun 9500 milyon kub metri cixarilir ve istifade olunur Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 2 3 4 Seudiyye Erebistani tarixi lt a href https wikidata org wiki Track Q51615 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q559915 gt lt a gt 1 2 3 4 http www libback uqu edu sa hipres ABS ind11576 pdf 1 2 3 4 http www momra gov sa About KSA PDF https news nationalgeographic com 2018 04 saudi arabia finger human migration homo 88 000 Year Old Finger Bone Pushes Back Human Migration Dates www nationalgeographic com The Global Religious Landscape Pew Forum 18 dekabr 2012 James E Lindsay 2005 Daily Life in the Medieval Islamic World seh 33 ISBN 978 0 313 32270 9 Islam The Arab Empire Of The Umayyads history world org 2014 12 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 The Arab Empire Mohammed Umayyad Empire History www historybits com Top 10 Greatest Empires In History Listverse 22 June 2010 Pillalamarri Akhilesh The 5 Most Powerful Empires in History The National Interest 10 Greatest Empires in the History of World Top Ten Lists 24 mart 2010 2017 02 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 Madawi Al Rasheed 2013 A Most Masculine State Gender Politics and Religion in Saudi Arabia seh 65 ISBN 978 0 521 76104 8 Tripp Culture Shock 2003 p 14 Malbouisson p 23 Caryl Sue 1938 Oil Discovered in Saudi Arabia National Geographic National Geographic Society 2016 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Learsy Raymond 2011 Oil and Finance The Epic Corruption seh 89 International U S Energy Information Administration EIA eia gov James Wynbrandt 2004 A Brief History of Saudi Arabia Infobase Publishing seh 242 ISBN 978 1 4381 0830 8 Soldatkin Vladimir Astrasheuskaya Nastassia 9 noyabr 2011 Saudi Arabia to overtake Russia as top oil producer IEA Reuters 2015 10 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 23 The Military Balance 2014 Top 15 Defence Budgets 2013 IISS The 15 countries with the highest military expenditure in 2013 table Stockholm International Peace Research Institute 4 January 2015 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib The Authoritarian Resurgence Saudi Arabia s Anxious Autocrats Carnegie Endowment Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Democracy index 2012 Democracy at a standstill PDF The Economist Intelligence Unit 2012 The erosion of Saudi Arabia s image among its neighbours Middleeastmonitor com 7 noyabr 2013 Robert Fisk The Great War For Civilisation 2005 p 23 Edebiyyat RedakteVasilev A M Istoriya Saudovskoj Aravii ot serediny 18 v do konca 20 v M 1994 Vasilev A M Istoriya Saudovskoj Aravii 1945 konec XX v M 1999 Kosach G G Saudovskaya Araviya vnutripoliticheskie processy etapa reform konec 1990 2006 g M Institut Blizhnego Vostoka 2007 Gusterin P V Goroda Arabskogo Vostoka M Vostok Zapad 2007 352 s Enciklopedicheskij spravochnik 2000 ekz ISBN 978 5 478 00729 4 Gusterin P Pamyati Karima Hakimova diplomata i uchyonogo Diplomaticheskaya sluzhba 2008 1 Gusterin P Polpred Nazir Tyuryakulov Aziya i Afrika segodnya 2011 11 Saud Husejn Said Zahrani Saudovskaya Araviya politika v oblasti kultury i obrazovaniya 70 90 e gody M 2001Xarici kecid RedaktePravitelstvennyj informacionnyj resurs ing Ocherk ob istorii i geografii Saudovskoj Aravii soderzhashij oficialnye materialy o strane i eyo monarhii saudovskogo Ministerstva informacii na russkom yazyke i dr dannyeMenbe https az wikipedia org w index php title Seudiyye Erebistani amp oldid 6029429, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.