Monarxiya (lat.monarchiaq.yun.μοναρχία — təkhakimiyyətlilik) — Ali hakimiyyətin vətəndaşların iradəsindən asılı olmayaraq tam və ya qismən bir mütləq dövlət başçısının (imperator, kral, sultan, padşah, şah, xan və s.) əlində cəmləşdiyi idarəetmə forması.
Adətən, monarxın hakimiyyəti ömürlükdür və nəsildən-nəsilə ötürülür. Lakin Malaziya və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində monarx 5 il müddətində seçilir. 2011-ci ildə dünya siyasi xəritəsində 44 monarxiya var idi: 14-ü Asiyada, 12-si Avropada, 3-ü Afrikada, 1-i Okeaniyada. Onların arasında bir imperiya, krallıqlar, knyazlıqlar, hersoqluqlar, sultanlıqlar, əmirliklər, papa şəhər-dövləti olan Vatikan var.
Monarxiya çox uzun müddət yer üzündə hakim olan idarəçilik forması olmuşdur. Mütləq monarxiyalar da hələ ki var — Səudiyyə Ərəbistanı, Bruney və s. Burada xalqın azad iradəsi nəticəsində formalaşmış qurumlar mövcud deyil və dövlət suverenliyinin yeganə daşıyıcısı monarxdır. Mövcud olan monarxiyaların əksəriyyəti konstitusiya tipli monarxiyadır. Burada monarxla yanaşı onun hakimiyyətini məhdudlaşdıran digər ali dövlət orqanları da suverenitetin daşıyıcısı olaraq çıxış edirlər — Böyük Britaniya, Yaponiya, İspaniya, Belçika, İsveç, Norveç və s. Bu cür ölkələrdə monarxiya həqiqətdə parlament demokratiyasıdır.
Monarxiyanın növləri
Mütləq monarxiya — Monarxın səlahiyyətlərinə qanuni bir məhdudiyyət qoyulmur, monarx bütün hakimiyyəti əlində saxlayır, parlamentsiz idarəetmə həyata keçirilir. Məsələn, Butan krallığı, Bruney sultanlığı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Oman və Səudiyyə Ərəbistanı, Esvatini krallığı.
Hazırda Avropada heç bir mütləq monarxiyalı dövlət yoxdur. Avropa dövlətləri arasında ilk dəfə İngiltərə 1689-cu ildə mütləq monarxiyadan konstitusiyalı monarxiyaya keçmişdir. Mütləq monarxiya despotizmlə qarışdırılmamalıdır. Monteskyonun bildirdiyi kimi “monarxiya tək bir şəxsin, lakin əvvəlcədən təsbit olunmuş qanunlara görə idarə etdiyi bir hökumətdir”. Halbuki despotizmdə qayda və qanunlara əməl etməyən biri hər şeyi öz iradəsi ilə həll edir.
Dualist monarxiya − Qanunverici hakimiyyət prinsip etibarilə təbəələr və ya əgər seçki hüquqi senzlidirsə, onların müəyyən hissəsi tərəfindən seçilən parlamentə məxsusdur. İcraedici hakimiyyət onu bilavasitə və ya özünün təyin etdiyi hökumət vasitəsilə həyata keçirə biləcək monarxa məxsusdur. Məhkəmə hakimiyyəti monarxa məxsusdur, lakin o, müəyyən dərəcədə müstəqil ola bilər.
Bu idarəçilik formasında hakimiyyət bölgüsü adətən “yarımçıq” olur. Qanunların parlament tərəfindən qəbul edilməsinə baxmayaraq, monarx mütləq veto hüququna malikdir, yəni o, təsdiq etməzsə, qanun qüvvəyə minə bilməz. Bundan əlavə monarx, adətən, qanun və hətta qanundan yüksək qüvvəyə malik olan fövqəladə fərmanlar verə, başlıcası isə, faktiki olaraq dualist monarxiyanı mütləq monarxiya ilə əvəz etməklə parlamenti buraxa bilər. Məsələn, İordaniyada 1974-cü ildə parlament buraxıldıqdan sonra növbəti parlament seçkiləri 1989-cu ildə keçirilmişdir. Əgər hökumət varsa, o, öz fəaliyyətinə görə parlament qarşısında deyil, yalnız monarx qarşısında məsuliyyət daşıyır.
Teokratik monarxiya − Din xadimləri tərəfindən idarə olunur. Məsələn, Vatikan teokratik monarxiya idarəetmə üsulu ilə idarə olunur;
Konstitusiyalı (məhdud) monarxiya − monarxın hakimiyyətinin konstitusiya və qanunlarla məhdudlaşdırılmış idarəetmə formasıdır. Konstitusiyalı monarxiyada real qanunverici hakimiyyət parlamentə, icraedici hakimiyyət isə hökumətə məxsusdur. Bu, idarəçilik formasına “parlamentli monarxiya” da deyilir.
Konstitusiyalı monarxiya quruluşlu dövlətlər: Aruba, Avstraliya, Barbados, Belçika, Böyük Britaniya, Butan, Danimarka, İordaniya, İspaniya, İsveç, Kamboca, Kanada, Küveyt, Lesoto, Lixtenşteyn, Lüksemburq, Malayziya, Mərakeş, Monako, Niderland, Norveç, Tailand, Yaponiya, Yeni Zelandiya.
monarxiya, monarchia, μοναρχία, təkhakimiyyətlilik, hakimiyyətin, vətəndaşların, iradəsindən, asılı, olmayaraq, qismən, mütləq, dövlət, başçısının, imperator, kral, sultan, padşah, şah, əlində, cəmləşdiyi, idarəetmə, forması, əsas, anlayışlartaxt, skeptron, şe. Monarxiya lat monarchia q yun monarxia tekhakimiyyetlilik Ali hakimiyyetin vetendaslarin iradesinden asili olmayaraq tam ve ya qismen bir mutleq dovlet bascisinin imperator kral sultan padsah sah xan ve s elinde cemlesdiyi idareetme formasi MonarxiyaEsas anlayislarTaxt Tac Skeptron Sen Atef Desret Nemes Psent Sesed Ureret Xait Xat Hecet Hemhem Henu Xepres Xepti Ceni Suti UreyTaxt tac adi Sexsi ad Hor adi Nebti adi Qizil ad Set adi Serex Kartus Monarx Monarxizm Tanrinin lutfu Goyler Oglu Sahzade Tacqoyma Abdikasiya TarixKarnak siyahisi Sakkara siyahisi Abidos siyahisi Turin car papirusu Ptolemeyler Boyuk Ferman Serefli inqilab Boyuk Britaniya monarxi Qedim RomaAntoninler Flaviler Konstantinler Yuliler Klavdiler BizansYustinianlar Feodosiler Valentinianlar Osmanli Imperiyasi Teymuriler dovleti Boyuk Fransa inqilabi Burbonlar Ispan inqilabi Rus carligi Birinci Rusiya inqilabi AzerbaycanAtropatidler Alban Arsakileri Mehraniler Sirvansahlar Qacarlar Efsarlar Girdiman knyazligi Sefeviler Imperiyasi Sirvansah Sirvansahlar dovleti Azerbaycan xanliqlariCavansirler Qarabag xanligi Baki xanligi Derbend xanligi Gence xanligi Talis xanligi Naxcivan xanligi Quba xanligi Tebriz xanligi Urmiye xanligi Irevan xanligi Seki xanligi Cavad xanligi Qaradag xanligi Maku xanligi Maraga xanligi Merend xanligi Xalxal xanligi Xoy xanligi Sirvan xanligi Serab xanligi Erdebil xanligi Zencan xanligi Samaxi xanligi Elaqeli movzularDiktatura Aristokratiya Oliqarxiya Uzurpasiya Tiraniya NovleriMutleq monarxiya Konstitusiyali monarxiya Federal monarxiya Irsi monarxiya Dualistik monarxiya Parlamenli monarxiya Silki numayendeli monarxiya Seckili monarxiya Emirlik Etnarx Seltenet vekili Tetrarxiya Oliqarxiya Titul MonarxiyaPrinseps Imperator kayzer Sahensah Sanyu Imperiya Kral konsort Kralliq Car Carliq Sah Sahliq Sahbanu Sultan Sultanliq Emir Emirlik Knyaz Knyazliq Hersoq Hersoqluq Qraf Qrafliq Xan Xanliq Melik Meliklik Xaqan Xaqanliq Firon Vassalliq Markiz Doj Vikont InfantredakteDovlet idareetme formalariAristokratiyaDemokratiyaTeqlidci demokratiya Liberal demokratiya Numayendeli demokratiya Birbasa demokratiya Burjua demokratiyasi Despotizm Cemahiriyye DiarxiyaDiktaturaHerbi diktatura Fasist diktaturasi Kleptokratiya Korporatokratiya MeritokratiyaMonarxiyaMutleq monarxiya Uzurpasiya Konstitusiyali monarxiya Dualistik monarxiya Parlament monarxiyasi Silki numayendeli monarxiya Netokratiya Birpartiyali sistem Oliqarxiya Oxlokratiya PlutokratiyaRespublikaParlament respublikasi Prezident respublikasi Qarisiq respublika Teokratiya Texnokratiya TiraniyaredakteAdeten monarxin hakimiyyeti omurlukdur ve nesilden nesile oturulur Lakin Malaziya ve Birlesmis Ereb Emirliklerinde monarx 5 il muddetinde secilir 2011 ci ilde dunya siyasi xeritesinde 44 monarxiya var idi 14 u Asiyada 12 si Avropada 3 u Afrikada 1 i Okeaniyada Onlarin arasinda bir imperiya kralliqlar knyazliqlar hersoqluqlar sultanliqlar emirlikler papa seher dovleti olan Vatikan var Aristotele gore hokmranliq sxemi Iqtidar sayi Legitim IllegitimTek basina Monarxiya TiraniyaQrupun iqtidari Aristokratiya OliqarxiyaCoxlugun iqtidari Politiya DemokratiyaMonarxiyanin xususiyyetleri RedakteHakimiyyet veraset yolu ile oturulur Muddetsiz olaraq heyata kecirilir Ehalinin iradesinden asili deyil Monarxiya cox uzun muddet yer uzunde hakim olan idarecilik formasi olmusdur Mutleq monarxiyalar da hele ki var Seudiyye Erebistani Bruney ve s Burada xalqin azad iradesi neticesinde formalasmis qurumlar movcud deyil ve dovlet suverenliyinin yegane dasiyicisi monarxdir Movcud olan monarxiyalarin ekseriyyeti konstitusiya tipli monarxiyadir Burada monarxla yanasi onun hakimiyyetini mehdudlasdiran diger ali dovlet orqanlari da suverenitetin dasiyicisi olaraq cixis edirler Boyuk Britaniya Yaponiya Ispaniya Belcika Isvec Norvec ve s Bu cur olkelerde monarxiya heqiqetde parlament demokratiyasidir Monarxiyanin novleri RedakteMutleq monarxiya Monarxin selahiyyetlerine qanuni bir mehdudiyyet qoyulmur monarx butun hakimiyyeti elinde saxlayir parlamentsiz idareetme heyata kecirilir Meselen Butan kralligi Bruney sultanligi Birlesmis Ereb Emirlikleri Oman ve Seudiyye Erebistani Esvatini kralligi Hazirda Avropada hec bir mutleq monarxiyali dovlet yoxdur Avropa dovletleri arasinda ilk defe Ingiltere 1689 cu ilde mutleq monarxiyadan konstitusiyali monarxiyaya kecmisdir Mutleq monarxiya despotizmle qarisdirilmamalidir Monteskyonun bildirdiyi kimi monarxiya tek bir sexsin lakin evvelceden tesbit olunmus qanunlara gore idare etdiyi bir hokumetdir Halbuki despotizmde qayda ve qanunlara emel etmeyen biri her seyi oz iradesi ile hell edir Dualist monarxiya Qanunverici hakimiyyet prinsip etibarile tebeeler ve ya eger secki huquqi senzlidirse onlarin mueyyen hissesi terefinden secilen parlamente mexsusdur Icraedici hakimiyyet onu bilavasite ve ya ozunun teyin etdiyi hokumet vasitesile heyata kecire bilecek monarxa mexsusdur Mehkeme hakimiyyeti monarxa mexsusdur lakin o mueyyen derecede musteqil ola biler Bu idarecilik formasinda hakimiyyet bolgusu adeten yarimciq olur Qanunlarin parlament terefinden qebul edilmesine baxmayaraq monarx mutleq veto huququna malikdir yeni o tesdiq etmezse qanun quvveye mine bilmez Bundan elave monarx adeten qanun ve hetta qanundan yuksek quvveye malik olan fovqelade fermanlar vere baslicasi ise faktiki olaraq dualist monarxiyani mutleq monarxiya ile evez etmekle parlamenti buraxa biler Meselen Iordaniyada 1974 cu ilde parlament buraxildiqdan sonra novbeti parlament seckileri 1989 cu ilde kecirilmisdir Eger hokumet varsa o oz fealiyyetine gore parlament qarsisinda deyil yalniz monarx qarsisinda mesuliyyet dasiyir Teokratik monarxiya Din xadimleri terefinden idare olunur Meselen Vatikan teokratik monarxiya idareetme usulu ile idare olunur Mutleq monarxiya baslica olaraq Asiya regionunda saxlanilir Seudiyye Erebistani Oman Qatar Konstitusiyali mehdud monarxiya monarxin hakimiyyetinin konstitusiya ve qanunlarla mehdudlasdirilmis idareetme formasidir Konstitusiyali monarxiyada real qanunverici hakimiyyet parlamente icraedici hakimiyyet ise hokumete mexsusdur Bu idarecilik formasina parlamentli monarxiya da deyilir Konstitusiyali monarxiya quruluslu dovletler Aruba Avstraliya Barbados Belcika Boyuk Britaniya Butan Danimarka Iordaniya Ispaniya Isvec Kamboca Kanada Kuveyt Lesoto Lixtensteyn Luksemburq Malayziya Merakes Monako Niderland Norvec Tailand Yaponiya Yeni Zelandiya Hemcinin bax RedakteMonarx Mutleq monarxiya Konstitusiyali monarxiyaMenbe https az wikipedia org w index php title Monarxiya amp oldid 5908789, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
