fbpx
Wikipedia

Laçın rayonu

Bu məqalə Laçın rayonu haqqındadır. Şəhər üçün Laçın səhifəsinə baxın.

Laçın rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Laçın şəhəridir. Rayonda bir şəhər, bir qəsəbə (Qayğı qəsəbəsi), 125 kənd olmuşdur.

Rayon
Laçın rayonu

39°38′ şm. e. 46°33′ ş. u.


Ölkə
Daxildir Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu
İnzibati mərkəz Laçın
İcra başçısı Aqil Nəzərli
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 1 835 km²
Hündürlük
1.164 m
Əhalisi
Əhalisi 80.163 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-LAC
Telefon kodu +994 26
Poçt indeksi 4100
Avtomobil nömrəsi 041
Rəsmi sayt
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycanın cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşir. Şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, ŞuşaXocavənd, cənubdan Qubadlı rayonu ilə, qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəddir. Rayon mərkəzinin Bakı şəhəri ilə şosse yolla ara məsafəsi 450 km, Xankəndi dəmir yolu stansiyası ilə ara məsafəsi isə 60 km-dir.

Laçın rayonu 18 may 1992-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. Azərbaycan Respublikası, Rusiya Federasiyası Prezidentləri və Ermənistan Respublikası baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli bəyanata əsasən 1 dekabr 2020-ci ildən etibarən Laçın rayonu 28 il sonra yenidən Azərbaycan Respublikasının nəzarəti altına keçmişdi .01.12.2020

Taxtakörpü qəsəbəsində yerləşən Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin binası

Laçın tarixi keçmişi zəngin olan bir ərazidir. Laçın abidələri hələ eramızdan əvvəl I–II minilliyə aid edilən Xocavənd rayonundakı Azıx və Cəbrayıl rayonundakı Tağlar mağaraları ilə müqayisə edilə biləcək qədər dəyərli və nadir abidələrdəndirlər.

1828-ci il Rusiya-İran müharibələrindən sonra bağlanan Türkmənçay müqaviləsinə əsasən, bölgə Şimali Azərbaycanın tərkibində Rusiyaya qatılıb. Rusiyanın himayəsi altında Cənubi Qafqaza Osmanlı dövlətindənİrandan ermənilərin kütləvi şəkildə köçürülüb məskunlaşdırılmasına başlandı. Ancaq Laçın bölgəsinə ermənilərin məskunlaşdırılması mümkün olmadı.

Azərbaycanda xanlıqlar ləğv edildikdən sonra, Laçın bölgəsi 1829-cu ildən yeni yaradılan Qarabağ əyalətinə qatılıb, 1868-ci ildən isə indiki Laçın yeni yaradılan Zəngəzur qəzasına qatılır. Zəngəzur qəzası Yelizavetpol quberniyasına (Gəncə quberniyası) daxil idi, 1918-ci ildən 1922-ci ilədək isə Qarabağ quberniyasının tərkibində olmuşdur.

1905–1907 və 1914–1920-ci illərdə Laçının da daxil olduğu Zəngəzur bölgəsində silahlı erməni dəstələrinin törətdiyi qırğınlar nəticəsində təxminən yarım milyon müsəlman həlak olmuşdur.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan sonra da QarabağıZəngəzuru mənimsəmək üçün ermənilərin ərazi iddiaları nəticəsində kütləvi qırğınlarla davam edir. Erməni komandanı Andronik nə yolla olursa-olsun öz silahlı qüvvələri ilə bərabər Gorus, Laçın, Şuşa istiqamətindən Qarabağa daxil olmaq, oranın erməni əhalisini Azərbaycan hökumətinə qarşı qaldırmaq, təxribatlar törətmək və bölgədə itaətsizlik yaratmaq istəyirdi. Bu məqsədlə Andronik bir neçə minlik ordu ilə Zabux kəndini keçərək Laçın istiqamətində irəliləməyə başladı. Bu məsələdən əvvəlcədən xəbər tutan, bölgənin nüfuz sahiblərindən biri, Qarabağın general qubernatoru Xosrov bəy Sultanovun qardaşı Sultan bəy Sultanov, öz partizan dəstəsi ilə Laçın-Zabux yolundakı bir dərədə pusqu quraraq Andronikin qoşununu mühasirəyə saldı. Burada təqribən bir günlük çox qanlı döyüşlər getdi. Bu döyüşlər zamanı general Andronik demək olar ki, bütün qüvvəsini itirərək bir neçə nəfərlə güclə qaçmağa imkan tapdı. Dərə bu döyüşdən sonra xalq arasında "Qanlı dərə" adlandırıldı.

Laçınlılar 1 dekabr 2020-ci il Qarabağ müharibəsindəki qələbəni qeyd etmək üçün əvvəlcə Şəhidlər Xiyabanını ziyarət etdilər.

Bu məğlubiyyətdən sonra da erməni silahlıları tez-tez bölgədə qırğınlar törədir. Andranik Azərbaycanın bu bölgəsində daim sabitliyi pozmaq, Zəngəzur və Qarabağ torpaqlarını işğal etmək üçün Rusiyanın maliyyə dəstəyi ilə yeni-yeni silahlı qruplar yaradırdı.

Laçının SSRİ dövründəki gerbi

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün Zəngəzura qoşun hissələrini göndərir. Dağ istiqamətində aparılan döyüşlərdə Sultan bəy Sultanovun rəhbərliyi ilə Laçın silahlı dəstələri də iştirak edir. Döyüşlər Azərbaycan qoşun hissələrinin uğuru ilə başlasa da, Dağı əldə saxlamaq mümkün olmadı. Tezliklə bölgə qızıl ordu hissələri tərəfindən işğal olundu.

1920-ci il noyabrın 30-da keçirilən Azərbacan K/b/P MK Siyasi və Təşkilat bürolarının birgə iclasının qəbul etdiyi qərarı ilə Zəngəzur bölgəsi 2 yerə bölündü və nəticədə Zəngəzur qəzasının 6.742 kv. verstlik ərazisindən [4] 3.105 kv. versti Laçın da daxil olmaqla Azərbaycan SSR tərkibində qaldı, 3.637 kv. verstlik hissəsi isə Ermənistana verildi. Azərbaycan SSR-in tərkibində qalan hissə Şuşa qəzasına daxil edildi. 1923-cü il iyulun 7-də DQMV-nin yaradılması nəticəsində Şuşa qəzası 2 hissəyə bölündü — Şuşa şəhəri də daxil olmaqla Şuşa rayonu DQMV-nin tərkibinə keçdi. Artıq bu dövrdə Şuşa qəzasının DQMV-nə daxil edilməyən hissəsində də hansısa bir inzibati idarə mərkəzi yaradılması zərurəti meydana gəlib. İndiki Laçın, Qubadlı və Kəlbəcər rayonlarının ərazisini əhatə edən ərazidə Kürdüstan qəzası yaradıldı. İnzibati mərkəz müvəqqəti olaraq Şuşa şəhərində yerləşsə də, elə həmin il — 1923-cü ildə Laçın və Abdallar kəndləri arasında kiçik bir şəhər salındı və qəza mərkəzi ora köçürüldü. Relyef və ora yaxın kəndin adı nəzərə alınmaqla Tağı Şahbazinin təşəbbüsü ilə şəhərə Laçın adı verildi.

Qəza inzibati cəhətdən Kəlbəcər, Qoturlu, Kürdhacı, Qarıqışlaq, Həkəri (Muradxanlı) və Püsyan (Qubadlı) nahiyələrindən ibarət idi. 1930-cu ildə Azərbaycan SSR-də qəza inzibati ərazi vahidləri ləğv edilərək onların ərazisində rayonlar yaradıldı. Kürdüstan qəzası ərazisində yuxarıda qeyd edildiyi kimi 3 rayon — Laçın, Qubadlı və Kəlbəcər rayonları yaradıldı.

Azərbaycanın qərb torpaqlarına sahib çıxaraq bu torpaqlar üzərində özlərinə dövlət quran ermənilər artıq Azərbaycana qarşı yeni, daha böyük ərazi iddiaları ilə çıxış etməyə başladılar. Onlar Qarabağı Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini ortaya ataraq bir maneə kimi Laçın rayonunu aradan götürməyin yollarını düşündülər. Sovetlər dönəmində ermənilər dəfələrlə Laçın rayonunun bir inzibati mərkəz kimi ləğvinə çalışsalar da, təşəbbüsləri baş tutmamışdı. Bunun əvəzində onlar 1970–1980-ci illərdə Güləbird, Cicimli, Malıbəy, Qarıqışlaq, Sadınlar və digər kəndlərin yüz hektarlarla pay torpaqlarını və bütövlükdə Qaragöl yaylağını mənimsəməyə nail oldular.

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

Laçın rayonunda 1 ədəd avtovağzal, 82 avtobus dayanacağı, 2130 km uzunluğunda avtomobil yolları, 92 ədəd körpü, 1187 km uzunluğunda su kəməri, 33 su anbarı, camaşırxana, 15 km uzunluğunda mərkəzi kanalizasiya, 20 km uzunluğunda istilik şəbəkəsi, 14 hamam, 8 ədəd yanacaq doldurma stansiyası, 2636 km uzunluğunda elektrik hava xətləri, 498 km uzunluğunda qaz kəməri, 10200 km uzunluğunda radio-telefon kommunikasiya xətləri, 3 ədəd televiziya stansiyası və ötürücülər və sair mövcud olmuşdur.

Laçın ərazisində toxuculuq sənəti də inkişaf etmişdi. Burada yundan toxunan at çulu, palaz, kilim, xalça, zili, xurcun, fərməş xüsusi gözəlliyilə seçilib. Təsadüfi deyil ki, dünyada "Qasımuşağı" adı ilə tanınan xalçanın yaranması məhz bu bölgənin adıyla bağlıdır.

Abidələri

  Əsas məqalə: Laçın abidələri

Ermənistan tərəfindən işğalının nəticələri

264 nəfər şəhid olmuş, 65 nəfər girov götürülmüş, 103 nəfər əlil olmuşdur. Rayonun 6 Milli Qəhrəmanı vardır. Rayon üzrə 1 yaşdan 16 yaşadək mövcud olan 24374 nəfər uşaqdan 18 nəfəri şəhid, 225 nəfəri əlil olmuş, 1071 nəfəri bir, o cümlədən 31 nəfəri hər iki valideynindən yetim qalmışdır.

İşğal ilə əlaqədar rayona 7,1 milyard ABŞ dolları dəyərində ziyan dəymişdir.

Rayonun 65507 nəfər əhalisi Azərbaycanın 59 şəhər və rayonlarına, "Taxta-körpü" qışlaqlarındakı 84 obaya məcburi köçkün düşmüşdür.

Rayon ərazisi Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edildikdən 2 gün sonra Ermənilər tərəfindən rayonun işğalına beynəlxalq aləmdə don geyindirmək məqsədi ilə qondarma "Kürd Respublikası" yaradılması ortaya atıldı. İrəvan bələdiyyə orqanlarının təşkilatçılığı ilə bu ideyanı dəstəkləyən bir dəstə kürd əhali (təxminən 50 nəfərə yaxın şəxs) avtobuslarla xüsusi olaraq Laçın şəhərinə gətirilimişdi. Əsas kimi isə 1923-cü ildə yaradılan Qırmızı Kürdüstan göstərilirdi. Halbuki, Qırmızı Kürdüstan yaradılarkən siyahıya alınma nəticəsində yerli əhalinin 94 % Azərbaycan türkü, 6 % isə kürd olması müəyyənləşir. Sosial bazanın olmamasından dolayı muxtariyyət 1929-cu ildə ləğv edilmişdir.

Qondarma Respublikanın baş naziri Vəkil Mustafayev seçilir və bu işin təşkilatçıları kürdləri Laçına çağırması bir nəticə verməmişdi Buna səbəb isə Laçın işğal olunarkən azərbaycanlılarla bərabər kürdlərdə ərazini tərk etmişdilər. Bu səbəbdən sosial bazanın olmaması qondarma respublikanın mövcudluğunu mümkünsüz edirdi. Üstəlik bölgənin kürd əhalisi say baxımdan Azərbaycan türklərindən dəfələrlə az idi. Qondarma respublika elan edilsə də fəaliyyətə başlamamışdır və tezliklə ləğv edilmişdir.

Coğrafiyası

Təbiəti

Səthi dağlıqdır və şimal hissəsi Qarabağ silsiləsinin cənub-qərb yamacında, şimalı Mıxtökən silsiləsinin cənub-çərq yamacında, cənub-qərbi Qarabağ yaylasındadır. Ən hündür nöqtəsi Qızılboğaz dağıdır (3594m). Çayları Həkəri və onun qollarıdır. Əsasən çimli, dağ-çəmən, qəhvəyi dağ-meşə və karbonatlı dağ qara torpaqlara malikdir. Bitki örtüyü kollu və seyrək meşəli çəmənliklərdən, enliyarpaqlı dağ meşələrindən (palıd, vələs, fıstıq), subalp və alp çəmənliklərindən ibarətdir. Heyvanat aləminə qayakeçisi, çölsiçanı, cüyür, çöldonuzu, sincab, süleysin və s. aiddirlər. Ərazinin çox yerində qışı quraq keçən mülayim isti və soyuq iqlim üstündür. Orta temp-r yanvarda −10 °C-dən 0 °C-yədək, iyulda 10–22 °C-dir. İllik yağıntı 600–900 mm-dir. Rayonun cəmi torpaq sahəsi 166488 hektardır. Ondan da 75781 hektarı kənd təsərrüfatına yararlı, 12102 hektarı isə əkin yeridir.

İnzibati-ərazi bölgüsü

 
 
Kəbr Kümbəz məqbərəsi
 
Sisernavanq
 
Bülündüz
 
Qorğundağ (2397)
 
Üçtığ (2574)
 
Qlışdağ (3594)
 
Qaradağ (3406)
 
Dəlidağ (3617)
 
Qırxqız (2679)
 
 
Azərbaycanın Laçın rayonunun xəritəsi
  — şəhərlər,   — kəndlər
  — arxeoloji obyektlər,   — türbələr,   — məbədlər
  — dağ zirvələri,   — göllər

Əhalisi

İşğal olunmuş rayonun yerli əhalisi 01 yanvar 2014-cü il tarixə 80 min nəfər olmaqla respublikanın 57 şəhər və rayonunda müvəqqəti məskunlaşıb. Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərində demoqrafik strukturu süni şəkildə dəyişdirmək siyasətini həyata keçirir. Bu məqsədlə əvvəllər ümumiyyətlə ermənilər yaşamayan Laçın rayonuna ermənilərin qanunsuz məskunlaşdırılmasını həyata keçirir. ATƏT-in Faktaraşdırıcı Missiyası hesabatında Laçın rayonu ərazisində 8–11 min erməninin yerləşdirildiyini müəyyən edib. Azərbaycanın məlumatlarına görə isə bu rəqəm 13 mindən artıqdır.

Milli tərkibi

2009-cu il əhalinin siyahıyaalınması məlumatına əsasən rayon əhalisinin 66671 nəfərini azərbaycan türkləri, 1914 nəfərini kürdlər, 464 nəfərini türklər, 28 nəfərini ruslar, 10 nəfərini isə digər millətlərin nümayəndələri təşkil edir.

Qeyd
  1. kürdlər etnik azərbaycanlı olaraq siyahıya alınıblar

Məskunlaşma siyasəti

Qarabağ müharibəsindən sonra imzalanan atəşkəsdən dərhal sonra Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən Laçın şəhərinin və rayonun bir neçə ətraf kəndin məskunlaşdırılmasına dair məxfi əmr verilmişdi. Ermənistan bununla Dağlıq Qarabağı aparan yeganə yolun keçdiyi strateji mühüm ərazini nəzarətdə saxlamağa çalışırdı. Ermənistan o vaxt hesab edirdi ki, Laçın rayonunun dörd yaşayış məntəqəsinin məskunlaşdırılması kifayətdir. Lakin ermənilərin və müharibə veteranlarının planları daha böyük idi. Onlar iddia etdilər ki, işğal etdikləri ərazilərin hamısında məskunlaşmağa haqları var, çünki bu ərazilər "qədim erməni torpaqlarıdır". Nəticədə 1995-ci ildə Laçın rayonunun 4 yox, 12 kəndində ermənilər qanunsuz məskunlaşmışdı. 2004-cü ildə isə Laçın və kəndlərində, o cümlədən digər ətraf rayonlarda yaşayan ermənilərin sayı 13.500-ə çatmışdı.

Tanınmış şəxsləri

  1. Ələsgər Xanlar oğlu NovruzovAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  2. Əvəz Həşim oğlu VerdiyevSovet İttifaqı Qəhrəmanı, İkinci dünya müharibəsi iştirakçısı.
  3. Fazil Umud oğlu MehdiyevAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı,Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  4. Firudin Bəy Daryalı — Ordu generalı.
  5. İskəndər bəy Sultanovdaşnaksütyunerməni terrorizminə qarşı mübarizənin fəal iştirakçısı.
  6. İsrafil Şahverdi oğlu ŞahverdiyevAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı,Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  7. Kamil Baladə oğlu NəsibovAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı,Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  8. Müseyib İlyasov — Azərbaycanda xalq təhsilinin yayılmasında müstəsna xidmətləri olan ziyalı, Şuşada açılan darülmüəlliminin ilk təşkilatçı və müdiri.
  9. Hüseyn Kürdoğlu — XX əsr Azərbaycan poeziyasının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, filologiya elmləri namizədi
  10. Nurməmməd bəy Adilxan oğlu ŞahsuvarovAzərbaycan Demokratik Respublikası dövründə Nazirlər Şurasının sədri.
  11. Oqtay Güləli oğlu GüləliyevAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı,Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  12. Qara Murtuza bəy — XVIII əsr Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşirin sərkərdəsi,Qarabağın Hacısamlı nahiyəsinin bəyi.
  13. Qorxmaz Abış oğlu EyvazovAzərbaycanın Milli Qəhrəmanı,Qarabağ müharibəsi iştirakçısı.
  14. Rövşən Cavadov — Azərbaycan Daxili İşlər nazirinin müavini,OMON-nun komandiri
  15. Sarı Aşıq — XVII əsrdə yaşamış məşhur Azərbaycan aşığı.
  16. Sultan bəy Sultanov — xalq qəhrəmanı.
  17. Vüqar Novruzov — hüquq elmləri doktoru, Moldova Azərbaycanlıları Konqresinin sədri.
  18. Xanlar MəmmədovAzərbaycan Kommunist Partiyasının Laçın Rayon Komitəsinin 1-ci katibi, Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı, Azərbaycan Respublikasının Xalq Deputatı, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Üzvü.
  19. Xosrov bəy SultanovAzərbaycan Demokratik Respublikasının ilk müdafiə naziri, Qarabağ General Qubernatoru, həkim.
  20. Zöhrab Qarayev — Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin professoru
  21. Şirindil Alışanlı - Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri, professor
  22. İlham Alışanlı - Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Baş Proqram Direktorluğunun rəhbəri, Əməkdar jurnalist

Şəkillər

İstinadlar

  1. "Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi - SƏNƏDLƏR » Sərəncamlar A.A.Nəzərlinin Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". www.president.az. İstifadə tarixi: 16 iyun 2016.
  2. Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası – İnzibati ərazi vahidləri : Laçın rayonu[ölü keçid]
  4. İnzibati-ərazi vahidi üzrə məlumat: Laçın. Tarixi haqqında qısa məlumat. 2017-02-02 at the Wayback Machine "1992-ci ilin mayın 18-də Laçın rayonu xəyanətin qurbanı oldu və erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edildi."
  5. . 2015-04-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-25.
  6. PKK təxribatı
  7. . 2015-10-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-26.
  8. . 2014-12-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-26.
  9. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лачинский район (перепись 1959 года)
  10. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лачинский район (перепись 1970 года)+Распределение русских и украинцев по административно-территориальным единицам Азербайджанской ССР (1970 г.)-(без Нагорно-Карабахской АО)+Распределение евреев и горских евреев по административно-территориальным единицам Азербайджанской ССР (1970 г.)-(без Нагорно-Карабахской АО)
  11. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Лачинский район (перепись 1979 года)+Распределение русских и украинцев по административно-территориальным единицам Азербайджанской ССР (1979 г.)-(без Нагорно-Карабахской АО)+Распределение евреев и горских евреев по административно-территориальным единицам Азербайджанской ССР (1979 г.)-(без Нагорно-Карабахской АО)
  12. Population statistics of Eastern Europe: Azerbaijan: Ethnic composition: 1999 census
  13. Population statistics of Eastern Europe: Azerbaijan: Ethnic composition: 2009 census
  14. Qubadlıda bir hektar da boş yer qalmadı, işğalçılar Cəbrayıl və Füzuli torpaqlarını əkib-becərir

Mənbə

  • Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. Bakı: 2007 səh. 866.
  • Faiq İsmayılovun şəxsi arxivi.
  • Azərbaycanın İşğal Olunmuş Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai birliyi.

Xarici keçidlər

  • Virtual Qarabağ İKTM-də Laçın rayonu
  • 20 il Laçınsız 2011-05-21 at the Wayback Machine
  • Mənim Laçınım
  • Gülxar (3 İyul 2014 - 15:05). "Dadı Fransa şərabından gələn rayon: 7 milyardlıq zərərimiz - ARAŞDIRMA - FOTOLAR" (azərb.). publika.az. İstifadə tarixi: 2014-07-04.
  • XƏYANƏT

Həmçinin bax


laçın, rayonu, məqalə, haqqındadır, şəhər, üçün, laçın, səhifəsinə, baxın, azərbaycan, respublikasında, inzibati, ərazi, vahidi, inzibati, mərkəzi, laçın, şəhəridir, rayonda, şəhər, qəsəbə, qayğı, qəsəbəsi, kənd, olmuşdur, rayon39, ölkə, azərbaycandaxildir, şə. Bu meqale Lacin rayonu haqqindadir Seher ucun Lacin sehifesine baxin Lacin rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Inzibati merkezi Lacin seheridir Rayonda bir seher bir qesebe Qaygi qesebesi 125 kend olmusdur RayonLacin rayonu39 38 sm e 46 33 s u Olke AzerbaycanDaxildir Serqi Zengezur iqtisadi rayonuInzibati merkez LacinIcra bascisi Aqil Nezerli 1 Tarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 1 835 2 3 km Hundurluk 1 164 mEhalisiEhalisi 80 163 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ LACTelefon kodu 994 26Poct indeksi 4100Avtomobil nomresi 041Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarAzerbaycanin cenub qerbinde dagliq erazide yerlesir Simaldan Kelbecer serqden Xocali Susa ve Xocavend cenubdan Qubadli rayonu ile qerbden ise Ermenistanla hemserheddir Rayon merkezinin Baki seheri ile sosse yolla ara mesafesi 450 km Xankendi demir yolu stansiyasi ile ara mesafesi ise 60 km dir Lacin rayonu 18 may 4 1992 ci ilde Ermenistan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmisdir Azerbaycan Respublikasi Rusiya Federasiyasi Prezidentleri ve Ermenistan Respublikasi bas nazirinin imzaladigi ucterefli beyanata esasen 1 dekabr 2020 ci ilden etibaren Lacin rayonu 28 il sonra yeniden Azerbaycan Respublikasinin nezareti altina kecmisdi 01 12 2020Taxtakorpu qesebesinde yerlesen Lacin Rayon Icra Hakimiyyetinin binasi Lacin tarixi kecmisi zengin olan bir erazidir Lacin abideleri hele eramizdan evvel I II minilliye aid edilen Xocavend rayonundaki Azix ve Cebrayil rayonundaki Taglar magaralari ile muqayise edile bilecek qeder deyerli ve nadir abidelerdendirler 1828 ci il Rusiya Iran muharibelerinden sonra baglanan Turkmencay muqavilesine esasen bolge Simali Azerbaycanin terkibinde Rusiyaya qatilib Rusiyanin himayesi altinda Cenubi Qafqaza Osmanli dovletinden ve Irandan ermenilerin kutlevi sekilde kocurulub meskunlasdirilmasina baslandi Ancaq Lacin bolgesine ermenilerin meskunlasdirilmasi mumkun olmadi Azerbaycanda xanliqlar legv edildikden sonra Lacin bolgesi 1829 cu ilden yeni yaradilan Qarabag eyaletine qatilib 1868 ci ilden ise indiki Lacin yeni yaradilan Zengezur qezasina qatilir Zengezur qezasi Yelizavetpol quberniyasina Gence quberniyasi daxil idi 1918 ci ilden 1922 ci iledek ise Qarabag quberniyasinin terkibinde olmusdur 1905 1907 ve 1914 1920 ci illerde Lacinin da daxil oldugu Zengezur bolgesinde silahli ermeni destelerinin toretdiyi qirginlar neticesinde texminen yarim milyon muselman helak olmusdur Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildiqdan sonra da Qarabagi ve Zengezuru menimsemek ucun ermenilerin erazi iddialari neticesinde kutlevi qirginlarla davam edir Ermeni komandani Andronik ne yolla olursa olsun oz silahli quvveleri ile beraber Gorus Lacin Susa istiqametinden Qarabaga daxil olmaq oranin ermeni ehalisini Azerbaycan hokumetine qarsi qaldirmaq texribatlar toretmek ve bolgede itaetsizlik yaratmaq isteyirdi Bu meqsedle Andronik bir nece minlik ordu ile Zabux kendini kecerek Lacin istiqametinde irelilemeye basladi Bu meseleden evvelceden xeber tutan bolgenin nufuz sahiblerinden biri Qarabagin general qubernatoru Xosrov bey Sultanovun qardasi Sultan bey Sultanov oz partizan destesi ile Lacin Zabux yolundaki bir derede pusqu quraraq Andronikin qosununu muhasireye saldi Burada teqriben bir gunluk cox qanli doyusler getdi Bu doyusler zamani general Andronik demek olar ki butun quvvesini itirerek bir nece neferle gucle qacmaga imkan tapdi Dere bu doyusden sonra xalq arasinda Qanli dere adlandirildi Lacinlilar 1 dekabr 2020 ci il Qarabag muharibesindeki qelebeni qeyd etmek ucun evvelce Sehidler Xiyabanini ziyaret etdiler Bu meglubiyyetden sonra da ermeni silahlilari tez tez bolgede qirginlar toredir Andranik Azerbaycanin bu bolgesinde daim sabitliyi pozmaq Zengezur ve Qarabag torpaqlarini isgal etmek ucun Rusiyanin maliyye desteyi ile yeni yeni silahli qruplar yaradirdi Lacinin SSRI dovrundeki gerbi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hokumeti olkenin erazi butovluyunu temin etmek ucun Zengezura qosun hisselerini gonderir Dag istiqametinde aparilan doyuslerde Sultan bey Sultanovun rehberliyi ile Lacin silahli desteleri de istirak edir Doyusler Azerbaycan qosun hisselerinin uguru ile baslasa da Dagi elde saxlamaq mumkun olmadi Tezlikle bolge qizil ordu hisseleri terefinden isgal olundu 1920 ci il noyabrin 30 da kecirilen Azerbacan K b P MK Siyasi ve Teskilat burolarinin birge iclasinin qebul etdiyi qerari ile Zengezur bolgesi 2 yere bolundu ve neticede Zengezur qezasinin 6 742 kv verstlik erazisinden 4 3 105 kv versti Lacin da daxil olmaqla Azerbaycan SSR terkibinde qaldi 3 637 kv verstlik hissesi ise Ermenistana verildi Azerbaycan SSR in terkibinde qalan hisse Susa qezasina daxil edildi 1923 cu il iyulun 7 de DQMV nin yaradilmasi neticesinde Susa qezasi 2 hisseye bolundu Susa seheri de daxil olmaqla Susa rayonu DQMV nin terkibine kecdi Artiq bu dovrde Susa qezasinin DQMV ne daxil edilmeyen hissesinde de hansisa bir inzibati idare merkezi yaradilmasi zerureti meydana gelib Indiki Lacin Qubadli ve Kelbecer rayonlarinin erazisini ehate eden erazide Kurdustan qezasi yaradildi Inzibati merkez muveqqeti olaraq Susa seherinde yerlesse de ele hemin il 1923 cu ilde Lacin ve Abdallar kendleri arasinda kicik bir seher salindi ve qeza merkezi ora kocuruldu Relyef ve ora yaxin kendin adi nezere alinmaqla Tagi Sahbazinin tesebbusu ile sehere Lacin adi verildi Qeza inzibati cehetden Kelbecer Qoturlu Kurdhaci Qariqislaq Hekeri Muradxanli ve Pusyan Qubadli nahiyelerinden ibaret idi 1930 cu ilde Azerbaycan SSR de qeza inzibati erazi vahidleri legv edilerek onlarin erazisinde rayonlar yaradildi Kurdustan qezasi erazisinde yuxarida qeyd edildiyi kimi 3 rayon Lacin Qubadli ve Kelbecer rayonlari yaradildi Azerbaycanin qerb torpaqlarina sahib cixaraq bu torpaqlar uzerinde ozlerine dovlet quran ermeniler artiq Azerbaycana qarsi yeni daha boyuk erazi iddialari ile cixis etmeye basladilar Onlar Qarabagi Ermenistana birlesdirilmesi meselesini ortaya ataraq bir manee kimi Lacin rayonunu aradan goturmeyin yollarini dusunduler Sovetler doneminde ermeniler defelerle Lacin rayonunun bir inzibati merkez kimi legvine calissalar da tesebbusleri bas tutmamisdi Bunun evezinde onlar 1970 1980 ci illerde Gulebird Cicimli Malibey Qariqislaq Sadinlar ve diger kendlerin yuz hektarlarla pay torpaqlarini ve butovlukde Qaragol yaylagini menimsemeye nail oldular Mundericat 1 Medeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleri 1 1 Abideleri 1 2 Ermenistan terefinden isgalinin neticeleri 2 Cografiyasi 2 1 Tebieti 2 2 Inzibati erazi bolgusu 3 Ehalisi 3 1 Milli terkibi 3 2 Meskunlasma siyaseti 4 Taninmis sexsleri 5 Sekiller 6 Istinadlar 7 Menbe 8 Xarici kecidler 9 Hemcinin baxMedeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleri RedakteLacin rayonunda 1 eded avtovagzal 82 avtobus dayanacagi 2130 km uzunlugunda avtomobil yollari 92 eded korpu 1187 km uzunlugunda su kemeri 33 su anbari camasirxana 15 km uzunlugunda merkezi kanalizasiya 20 km uzunlugunda istilik sebekesi 14 hamam 8 eded yanacaq doldurma stansiyasi 2636 km uzunlugunda elektrik hava xetleri 498 km uzunlugunda qaz kemeri 10200 km uzunlugunda radio telefon kommunikasiya xetleri 3 eded televiziya stansiyasi ve oturuculer ve sair movcud olmusdur Lacin erazisinde toxuculuq seneti de inkisaf etmisdi Burada yundan toxunan at culu palaz kilim xalca zili xurcun fermes xususi gozelliyile secilib Tesadufi deyil ki dunyada Qasimusagi adi ile taninan xalcanin yaranmasi mehz bu bolgenin adiyla baglidir Abideleri Redakte Esas meqale Lacin abideleriErmenistan terefinden isgalinin neticeleri Redakte 264 nefer sehid olmus 65 nefer girov goturulmus 103 nefer elil olmusdur Rayonun 6 Milli Qehremani vardir Rayon uzre 1 yasdan 16 yasadek movcud olan 24374 nefer usaqdan 18 neferi sehid 225 neferi elil olmus 1071 neferi bir o cumleden 31 neferi her iki valideyninden yetim qalmisdir Isgal ile elaqedar rayona 7 1 milyard ABS dollari deyerinde ziyan deymisdir Rayonun 65507 nefer ehalisi Azerbaycanin 59 seher ve rayonlarina Taxta korpu qislaqlarindaki 84 obaya mecburi kockun dusmusdur Rayon erazisi Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edildikden 2 gun sonra Ermeniler terefinden rayonun isgalina beynelxalq alemde don geyindirmek meqsedi ile qondarma Kurd Respublikasi yaradilmasi ortaya atildi Irevan belediyye orqanlarinin teskilatciligi ile bu ideyani destekleyen bir deste kurd ehali texminen 50 nefere yaxin sexs avtobuslarla xususi olaraq Lacin seherine getirilimisdi Esas kimi ise 1923 cu ilde yaradilan Qirmizi Kurdustan gosterilirdi Halbuki Qirmizi Kurdustan yaradilarken siyahiya alinma neticesinde yerli ehalinin 94 Azerbaycan turku 6 ise kurd olmasi mueyyenlesir Sosial bazanin olmamasindan dolayi muxtariyyet 1929 cu ilde legv edilmisdir Qondarma Respublikanin bas naziri Vekil Mustafayev 5 secilir ve bu isin teskilatcilari kurdleri Lacina cagirmasi bir netice vermemisdi 6 Buna sebeb ise Lacin isgal olunarken azerbaycanlilarla beraber kurdlerde erazini terk etmisdiler Bu sebebden sosial bazanin olmamasi qondarma respublikanin movcudlugunu mumkunsuz edirdi Ustelik bolgenin kurd ehalisi say baximdan Azerbaycan turklerinden defelerle az idi Qondarma respublika elan edilse de fealiyyete baslamamisdir ve tezlikle legv edilmisdir Cografiyasi RedakteTebieti Redakte Sethi dagliqdir ve simal hissesi Qarabag silsilesinin cenub qerb yamacinda simali Mixtoken silsilesinin cenub cerq yamacinda cenub qerbi Qarabag yaylasindadir En hundur noqtesi Qizilbogaz dagidir 3594m Caylari Hekeri ve onun qollaridir Esasen cimli dag cemen qehveyi dag mese ve karbonatli dag qara torpaqlara malikdir Bitki ortuyu kollu ve seyrek meseli cemenliklerden enliyarpaqli dag meselerinden palid veles fistiq subalp ve alp cemenliklerinden ibaretdir Heyvanat alemine qayakecisi colsicani cuyur coldonuzu sincab suleysin ve s aiddirler Erazinin cox yerinde qisi quraq kecen mulayim isti ve soyuq iqlim ustundur Orta temp r yanvarda 10 C den 0 C yedek iyulda 10 22 C dir Illik yaginti 600 900 mm dir Rayonun cemi torpaq sahesi 166488 hektardir Ondan da 75781 hektari kend teserrufatina yararli 12102 hektari ise ekin yeridir Inzibati erazi bolgusu Redakte Lacin Melik Ejder turbesi Kebr Kumbez meqberesi Sisernavanq Husulu Qariqislaq Zeyve Mirik Ehmedli Zerti Bulunduz Kalafaliq Ferras Gulebird Malxelef Sefiyan Qorgundag 2397 Uctig 2574 Kohnekend Zabux Minkend Qlisdag 3594 Qaradag 3406 Delidag 3617 Qirxqiz 2679 Qaragol Velibeyli Alxasli Qorcu Cicimli Kicik Isiqli 3450 PicenisAzerbaycanin Lacin rayonunun xeritesi seherler kendler arxeoloji obyektler turbeler mebedler dag zirveleri gollerEhalisi RedakteEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Isgal olunmus rayonun yerli ehalisi 01 yanvar 2014 cu il tarixe 80 min nefer olmaqla respublikanin 57 seher ve rayonunda muveqqeti meskunlasib 7 Ermenistan isgal etdiyi Azerbaycan erazilerinde demoqrafik strukturu suni sekilde deyisdirmek siyasetini heyata kecirir Bu meqsedle evveller umumiyyetle ermeniler yasamayan Lacin rayonuna ermenilerin qanunsuz meskunlasdirilmasini heyata kecirir ATET in Faktarasdirici Missiyasi hesabatinda Lacin rayonu erazisinde 8 11 min ermeninin yerlesdirildiyini mueyyen edib Azerbaycanin melumatlarina gore ise bu reqem 13 minden artiqdir 8 Milli terkibi Redakte 2009 cu il ehalinin siyahiyaalinmasi melumatina esasen rayon ehalisinin 66671 neferini azerbaycan turkleri 1914 neferini kurdler 464 neferini turkler 28 neferini ruslar 10 neferini ise diger milletlerin numayendeleri teskil edir Lacin rayonunda ehalinin milli terkibi Etnik qrup 1959 sa 9 1970 sa 10 1979 sa 11 1999 sa 12 2009 13 sa cemi ehali 24 734 35 642 47 261 63 162 69 087azerbaycanli 24 466 33 186 44 665 58 058 66 671kurd q 1 2 125 2 437 5 073 1 914turk 8 464rus 84 130 27 12 28ukraynali 19 1 6 lezgi 3 9 23 2 3tatar 1 1 1 2avar 5 10 1 ermeni 137 72 34 gurcu 4 13 9 yehudi 1 2 1 udin 2 tat 1 1 diger 39 77 53 1 5Qeyd kurdler etnik azerbaycanli olaraq siyahiya aliniblar Meskunlasma siyaseti Redakte Qarabag muharibesinden sonra imzalanan ateskesden derhal sonra Ermenistan hakimiyyeti terefinden Lacin seherinin ve rayonun bir nece etraf kendin meskunlasdirilmasina dair mexfi emr verilmisdi Ermenistan bununla Dagliq Qarabagi aparan yegane yolun kecdiyi strateji muhum erazini nezaretde saxlamaga calisirdi Ermenistan o vaxt hesab edirdi ki Lacin rayonunun dord yasayis menteqesinin meskunlasdirilmasi kifayetdir Lakin ermenilerin ve muharibe veteranlarinin planlari daha boyuk idi Onlar iddia etdiler ki isgal etdikleri erazilerin hamisinda meskunlasmaga haqlari var cunki bu eraziler qedim ermeni torpaqlaridir Neticede 1995 ci ilde Lacin rayonunun 4 yox 12 kendinde ermeniler qanunsuz meskunlasmisdi 2004 cu ilde ise Lacin ve kendlerinde o cumleden diger etraf rayonlarda yasayan ermenilerin sayi 13 500 e catmisdi 14 Taninmis sexsleri RedakteElesger Xanlar oglu Novruzov Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Evez Hesim oglu Verdiyev Sovet Ittifaqi Qehremani Ikinci dunya muharibesi istirakcisi Fazil Umud oglu Mehdiyev Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Firudin Bey Daryali Ordu generali Iskender bey Sultanov dasnaksutyun ve ermeni terrorizmine qarsi mubarizenin feal istirakcisi Israfil Sahverdi oglu Sahverdiyev Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Kamil Balade oglu Nesibov Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Museyib Ilyasov Azerbaycanda xalq tehsilinin yayilmasinda mustesna xidmetleri olan ziyali Susada acilan darulmuelliminin ilk teskilatci ve mudiri Huseyn Kurdoglu XX esr Azerbaycan poeziyasinin en gorkemli numayendelerinden biri filologiya elmleri namizedi Nurmemmed bey Adilxan oglu Sahsuvarov Azerbaycan Demokratik Respublikasi dovrunde Nazirler Surasinin sedri Oqtay Guleli oglu Guleliyev Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Qara Murtuza bey XVIII esr Penaheli xan Saricali Cavansirin serkerdesi Qarabagin Hacisamli nahiyesinin beyi Qorxmaz Abis oglu Eyvazov Azerbaycanin Milli Qehremani Qarabag muharibesi istirakcisi Rovsen Cavadov Azerbaycan Daxili Isler nazirinin muavini OMON nun komandiri Sari Asiq XVII esrde yasamis meshur Azerbaycan asigi Sultan bey Sultanov xalq qehremani Vuqar Novruzov huquq elmleri doktoru Moldova Azerbaycanlilari Konqresinin sedri Xanlar Memmedov Azerbaycan Kommunist Partiyasinin Lacin Rayon Komitesinin 1 ci katibi Lacin Rayon Icra Hakimiyyetinin bascisi Azerbaycan Respublikasinin Xalq Deputati Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin Uzvu Xosrov bey Sultanov Azerbaycan Demokratik Respublikasinin ilk mudafie naziri Qarabag General Qubernatoru hekim Zohrab Qarayev Azerbaycan Dovlet Tibb Universitetinin professoru Sirindil Alisanli Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Nizami Gencevi adina Edebiyyat Institutunun sobe mudiri professor Ilham Alisanli Azerbaycan Dovlet Televiziya ve Radio Verilisleri Qapali Sehmdar Cemiyyetinin Bas Proqram Direktorlugunun rehberi Emekdar jurnalistSekiller Redakte Lacin rayonundan bir menzere Lacindan goruntuler Lacin seheri indiki dovrde Lacindan menzereIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Azerbaycan Prezidentinin Resmi internet sehifesi SENEDLER Serencamlar A A Nezerlinin Lacin Rayon Icra Hakimiyyetinin bascisi teyin edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami www president az Istifade tarixi 16 iyun 2016 Umumi melumat Azerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Inzibati kend rayonlari 01 01 2006 sehife 12 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident Kitabxanasi Inzibati erazi vahidleri Lacin rayonu olu kecid Inzibati erazi vahidi uzre melumat Lacin Tarixi haqqinda qisa melumat Arxivlesdirilib 2017 02 02 at the Wayback Machine 1992 ci ilin mayin 18 de Lacin rayonu xeyanetin qurbani oldu ve ermeni silahli quvveleri terefinden isgal edildi Qondarma dovleti kimler teskil etdi 2015 04 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 01 25 PKK texribati Lacin info 2015 10 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 26 Isgal altindaki erazilerde qanunsuz meskunlasma 2014 12 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 26 Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Lachinskij rajon perepis 1959 goda Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Lachinskij rajon perepis 1970 goda Raspredelenie russkih i ukraincev po administrativno territorialnym edinicam Azerbajdzhanskoj SSR 1970 g bez Nagorno Karabahskoj AO Raspredelenie evreev i gorskih evreev po administrativno territorialnym edinicam Azerbajdzhanskoj SSR 1970 g bez Nagorno Karabahskoj AO Ethno Caucasus Etnodemografiya Kavkaza Lachinskij rajon perepis 1979 goda Raspredelenie russkih i ukraincev po administrativno territorialnym edinicam Azerbajdzhanskoj SSR 1979 g bez Nagorno Karabahskoj AO Raspredelenie evreev i gorskih evreev po administrativno territorialnym edinicam Azerbajdzhanskoj SSR 1979 g bez Nagorno Karabahskoj AO Population statistics of Eastern Europe Azerbaijan Ethnic composition 1999 census Population statistics of Eastern Europe Azerbaijan Ethnic composition 2009 census Qubadlida bir hektar da bos yer qalmadi isgalcilar Cebrayil ve Fuzuli torpaqlarini ekib becerirMenbe RedakteAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi Baki 2007 seh 866 Faiq Ismayilovun sexsi arxivi Azerbaycanin Isgal Olunmus Erazilerindeki Tarix ve Medeniyyet Abidelerini Mudafie Teskilati ictimai birliyi Xarici kecidler RedakteVirtual Qarabag IKTM de Lacin rayonu 20 il Lacinsiz Arxivlesdirilib 2011 05 21 at the Wayback Machine Menim Lacinim Gulxar 3 Iyul 2014 15 05 Dadi Fransa serabindan gelen rayon 7 milyardliq zererimiz ARASDIRMA FOTOLAR azerb publika az Istifade tarixi 2014 07 04 XEYANETHemcinin bax RedakteLacin abideleri Lacin Hava Limani Lacin rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Lacin rayonu amp oldid 6069376, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.