Zabux
Zabux — Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonu Zabux kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
Zabux | |
---|---|
39°35′13″ şm. e. 46°32′46″ ş. u. | |
Ölkə | Azərbaycan |
Region | Laçın |
Tarixi və coğrafiyası | |
Saat qurşağı | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
1992-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir.
Tarixi
Zabux kəndİ Zabux çayının sahilində, Qarabağ yaylasındadır. Keçmiş adı Xut Zabux olmuşdur. Əvəllər bu ərazidə Sus Zabux adlı başqa kənd də var idi. Tədqiqatgilara görə, oykonim kürd dillərindəki zaboq (dongo) sözündəndir. XIX əsrdə Şuşa-Gorus yolunun döngəsində poçt dayanacağı olmuş və mövqeyinə görə Zabox (Zabux) adlanmışdır. Sonralar yaxınlığındakı Baharlı və ona birləşən şadmanlı kəndləri də həmin adla adlanmışdır.
İşğal dövrü
Kənddə işğal dövründə başçısı Zeylan Öcalan olan "Kürd konqresi" terrorçu qrupu yerləşdirilmişdir.
Coğrafiyası
Qonşu kəndlər (əhatəsi) – Sus kəndi, Fətəlipəyə kəndi (Həkərinin sol sahili), Cağazur kəndi (Zabux şayının sağ sahili), Ermənistan tərəfdən Gorus rayonunun Gorunzur kəndi və Dığ kəndi.
Zabux Həkəri çayı ilə Zabux çayının qovuşduğu yerdən (Çay qovuşan) bir qədər yuxarıda – iki çayın arasında, Zabux çayın sol sahilində yerləşirdi. Sonradan kənd böyümüş – çayın o tayında Alxan dərəsində də evlər tikilmişdi. Laçın ərazisindəki ikinci böyük körpü bu kəndin ərazisində – Zabux çayın (Minkənd çayı da deyirdilər) üstündə idi. Kənd Laçının bir çox kəndləri kimi Ermənistanla sərhəddə yerləşirdi. Ermənistana gedən Beynəlxalq avtomobil yolu və yeraltı rabitə xətti bu kəndin ərazisindən keçirdi. Üç kənddən ibarət (Zabux, Sus, Qızılca) "Komsomol" kolxozunun sovetliyi və bütün inzibati binalar, orta məktəb, mədəniyyət evi, bəzi iaşə obyektləri bu kənddə yerləşirdi. Kənddə ta qədimdən su dəyirmanı olub. Heyvandarlıq təsərrüfatı olduğu üçün Zabuxda silos quyuları, böyük anbarlar, geniş ərazidə ot taya yerləri vardı. Kənddə yerli Zabuxlularla yanaşı qonşu Fətəlipəyədən, Fətəlipəyə Qışlağından (Bağırbəylilər ), Sus Xallanlısından və Sümüklüdən köçüb gəlmiş insanlar da məskunlaşmışdı.
Yurd yerləri: Yal sümüklü, Çay sümüklü.
Tirələr: Yerli Zabuxlu, Bağırbəyli, Xallanlı, Sümüklü.
Məşğuliyyətləri: Zabux kəndində su altında xeyli bağlar varıdı. Zabux körpüsünün altından dəhnə vurub həm məhlələri, həm də bağları suvarırdılar. Bağlarda tut, alma, üzüm, heyva, gilas, gilənar, gavalı, ərik, göyəm yetişdirirdilər. Tutdan xanımlar bəhməz və irçal bişirərdilər. Kişilər isə tutu çəlləkdə qıcqırdıb araq çəkirdilər.Tut ağacları çox olduğu üçün dədə-babadan bu kənddə baramaçılıqla da məşğul olurdular. Bundan başqa tütün də əkilirdi. Hər üç kəndin (Zabux, Sus, Qızılca) əra¬zisində tütün emal etmək (qurutmaq üçün) tikililər varıdı. Kənddə hər kəsin bostan yeri vardı. Bostan ya həyətdə, ya da evdən aralı su tutan bir yerdə olurdu. Kələm, xiyar, pomidor, kartop, boranı, göyərti əkirdilər. Za¬bux¬da həyətlərdə gözəl qızılgüllər becərirdilər. Mal, qoyun, keçi saxla¬yardılar. Kənd çay sahilində olduğundan həyətlərdə çoxlu ördək qaz saxlayırdılar. Zabuxun əkin yerlərində bol buğda, arpa əkilirdi. Zabux¬lu¬lar da çay balığı ovçuluğuna yaxşı bələd idilər. Zabuxda yaxşı divar us¬ta¬ları və iri daşlardan başdaşı yonmaq peşəsinə yiyələnmiş ustalar varı¬dı. Yer adları: Bağlar – Qısxanımın bağı, Göyüşün bağı, Calaxlıq, Məmərzə yeri, Kəlbalı bağı, Allahqulunun dərəsi (altı bağ olub), Məmmədhüseynin bağı, Çınqıllı bağ, Düz bağ, Rəhimin bağı.
Bulaqlar – Qızlar bulağı, Buzlu dərə, Zoğal bulağı, Çömçəli bulaq.
Örüş adları – Topatılan, Qunça uçan, Zallar, Qasımoğlu kahası, Küllü kaha, Dəvə yurdu, Bədəl uçan, Kölgəli göl (Həkəri çayında), Qıjılı şam, Qızıl qəyə, Donuz qaçan, Qara qəyə, Çay qovuşan, Eylaz bağı, Ağ ev, Söyüdlü, Xırda bağın dərəsi, Kahalı, Susa yol dönən, Gen dərə, Ağca yazı (iki yerə bölünür: Böyük yazı, Xırda yazı), Quru dərə, Kömür basdırılan (Ermənictanla sərhəddə), Xırman düzü, Şavsen təpəsi, Mehdinin quzeyi, Daş qıran, Daşlı güney, Quzğun yuvası, Bədəlin yolarası, Xutun (zahman) dibi, Umudun akasiyası, Otuz beş hektar, Sus çalası, Qurban təpəsi, Binin dərəsi, Sümüklü tələləri.
Mədəniyyəti
1992-ci il işğalından sonra bu kəndi talan edən ermənilər bu xaraba heç bir insanın yaşamadığı bir kənddə 2003-cü ildə ABŞ dövlətinin pul yardımı hesabına bir erməni kilsəsi tikdilər.
Əhalisi
Bütün tarixi dövrlərdə, Zabux kəndinin etnik tərkibi tamamilə azərbaycanlılardan ibarət olmuşdur. Əhalinin əsas məşğuliyyəti bostançılıq, bağçılıq və heyvandarlıq idi. Əhalinin yaşayış evləri qara damlardan və sonralar müasirləşən evlərdən ibarət idi.
2006-cı ilin statstikasına görə kəndin əhali sayı 570 nəfər olmuşdur.
- Tanınmış şəxsiyyətlər
- Gündüz İsmayılov — Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini (18 fevral 2011-ci ildən).
- Qarabağ müharibəsi şəhidləri
- Ədalət Məmmədov (şəhid) - (1961-1992)
İqtisadiyyatı
Əsas təsərrüfatı heyvandarlıq idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2019). "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (azərb.). stat.gov.az. 2020-04-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
- "Zabux". Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. II. Bakı: "Şərq-Qərb". 2007. 304. ISBN 978-9952-34-156-0.
- Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VII cild (1941-2002-ci illər). Bakı. "Elm". 2008. səh. 268. (azərb.)
Laçın rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |