Ərikli (Laçın)
Ərikli — Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonu Kürdhacı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
Ərikli | |
---|---|
39°51′14″ şm. e. 46°24′24″ ş. u. | |
Ölkə | Azərbaycan |
Rayon | Laçın rayonu |
Tarixi və coğrafiyası | |
Saat qurşağı | |
Ərikli kəndi Qarabağ silsiləsinin yamacındadır. Yaşayış məntəqəsini qasımuşağı (və ya kürdhacı) tayfasına mənsub ailələr keçmışdə ərik bağları olmuş Ərikli adlı yerdə saldıqları üçün belə adlanmışdır.
1992-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib.
Tarixi
Zəngəzur mahalının Qarakilsə rayonunda Ərikli adlı bir kənd var idi. Bu kənd Ərikli dağlarının ətəyində, Ərikli çayının sahilində yerləşirdi. Bu kəndin əhalisi azərbaycanlılardan ibarət idi. Erməni cəlladları Ərikli kəndinidə digər azərbaycanlı kəndləri kimi talan-qarat etmiş, əhali pərən-pərən düşmüşdür. Əriklilər Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində məskunlaşmışlar və məskunlaşdığı əraziləri "Ərikli" adlandırmağa çalışmışlar. Zəngəzur mahalının Hacısamlı nahiyəsində (indiki Laçın rayonu) Qasımuşağı obasının ərazisində Ərikli kəndi belə yaranmışdı. Belə ki, Qarakilsə rayonunun Ərikli kəndindən didərgin düşmüş Heydərgilin ailəsi buraya pənah gətirmişdir. Qasımuşağı obasından çapar göndərirlər ki, gedin, baxın, onların atları və öküzləri arıq, itləri yallıdırsa (bu o deməkdir ki, zəhmətkeş ərləri varsa atlar və öküzlər arıq, evdar qadınları varsa itlər yallı olacaq) qonşuluqda yaşasınlar, yox, əgər belə deyilsə qovun getsinlər. Çapar qayıdır, söyləyir ki, siz deyən kimidir.Beləliklə, Heydərgilin ailəsi burada məskən salmışdır.
Ərikli sözü "ər" tayfasının adı ilə bağlıdır,yəni ərlər,ərənlər məskunlaşdığı yer anlamını verir. Heydər burada evlənir, Alı və Bağır adlı oğlanları olur.
Dərələyəzli Heydər çox sərt və cəsur adam olmuşdur. Odur ki, Əlipaşa bəy Sultanov belə deyərmiş.
Atınızı elə sürün ki, Heydərlinin suyuna dəyməsin,yoxsa atınız bədnal olar.Yəni atınız tündləşər,nallamağa qoymaz.
Kəndin ərazisində Qafqaz Albaniyası dövrünə aid tikinti qalıqları, müxtəlif səpkiıli, müxtəlif tipli yazılı daş abidələr, Alban qəbirisitanlığının qalıqları mövcud idi. Kürdhacı kəndi ilə Ərikli kəndinin kəndinin sərhəddində böyük bir Alban məbədi var idi. Abidənin Üzərində çoxlu daş kitabələr var idi. Məbəddən bir az aralıda Alban qəbiristanlığı yerləşirdi.
Mənəvi sərvətlərimizi min bir yolla oğurlayan mənfur erməni qonşularımız Ərikli kəndi ərazisində olan müxtəlif tarixi Alban abidələrini də müxtəlif yollarla, dəyişikliklər aparmaqla onları özününküləşdirməyə çalışmışdır.
Mədəniyyəti
Kənddə orta məktəb, kitabxana, tibb məntəqəsi, çörəkbişirmə sexi və mağaza var idi.
XX əsrin əvvəllərində kustar üsulu ilə ip əyrilməsi, xalça toxunulması ən yaxşı ənənələrdən birinə çevrilmişdir. Demək olar ki, bir çox ailələrdə toxucu dəzgah (hana və yer hanası) var idi. Onlar hazırladıqları yun və pambıq iplərdən xalça, kilim, palaz, fərməş, xurcun, şəddə, yun şal(parça) və digər məmulatlar toxumağı bacarırdılar.
Palıddan və vələsdən xarratlar müxtəlif məişət əşyaları hazırlayırdılar. Qab-qacaq, o cümlədən təhnə, tabaq, nehrə,cəhrə, çanaq, qollu tərəzi, daraq(yun daramaq üçün), hana(xalça toxumaq üçün), yer hanası(şəddə, örkən toxumaq üçün), çəllək belə əşyalara misal ola bilər.
Soyuducu olmadığı bir dövrdə kənd əhalisi meyvə tərəvəzi və kənd təsərrüfatı məhsullarını uzun müddət saxlamaq üçün müxtəlif vasitələrdən,o cümlədən quyu və zirzəmilərdən istifadə edirdilər. Bundan əlavə əhali əvvəllər yay aylarında bu məqsədlə bulaqların yaxınlığında müxtəlif cür qurğular düzəldirdilər. Kəndin bağ və bostanları arx vasitəsi ilə suvarılırdı. Son illərdə dəmir və plasmas borularla kəndə su çəkilmişdir.
Coğrafiyası və iqlimi
Yaxşı iqtisadi coğrafi mövqedə, Kiçik Qafqaz sıra dağlarında, Murovdağın cənubunda, Qarabağ silsiləsinin Qırxqız yaylaqlarının ətəklərində ortadağlıq yamaclarda, saf iqlimi, uca dağları, mənzərəli meşələri, əkinə yararlı sahələri olan ərazilər yerləşir. Belə ərazilərdən birində, Qasımuşağı obasının ərazisində Ərikli adlı bir kənd salınmışdır. Kənd Respublikanın paytaxtı Bakı şəhərindən şose yolla 510 km qərbdə, rayon mərkəzindən şose yolla 60 km şimal-qərbdə, Kiçik Qafqaz sıra dağlarında, Qarabağ yaylasının cənub-qərb yamacında yerləşir. Xankəndi dəmir yolu stansiyası ilə şose yolla ara məsafəsi 132 km-dir.Şərqdən Şamkənd kəndinin, cənub-şərqdən və cənubdan Kürdhacı kəndinin, qərbdən və şimal-qərbdən Muncuqlu kəndinin, şimaldan Aşağı Qarasaqqal kəndinin ərazisi ilə həmsərhəd olan kənd meşə və axar su kənarında, uca dağlar qoynunda yerləşmişdir. Meşələrində adı Qırmızı Kitaba düşmüş qırmızı palıd, közü gec sönən, həmişəyaşıl ardıc, çoxlu cır meyvə və giləmeyvələr, çəmənlərində çoxlu dərman bitkiləri bitir.Kəndin meşələrində meşə əmələ gətirən əsas ağac cinslərindən ən geniş yayılanı palıd və vələsdir. Bu ağaclar kənd binə olan gündən son zamanlara qədər bütün tikinti işlərində, müxtəlif alət və avadanlıqların düzəldilməsində istifadə edilirdi. Ağcaqayın, göyrüş, qara ağac, cökə, murdarça, cır meyvələrdən alma, armud, alça, yemişan, qaragilə, giviş, əzgil, zoğal, fındıq, həmərsin(itburnu və ya dərgil), zirinc, dovşan alması və s. meyvə ağacları və kolları meşələrin bəzəyidir. Çiyələkli çəmən, yamac və güneylərdə çaşır, baldırğan, kəklikotu, qantəpər, qırxbuğum, qatırquyruğu, andız, quşəppəyi, kənaf, qazayağı, zəyərək, zirə, gicitkən, əvəlik, çobanyastığı, bağayarpağı, ayıdöşəyi, bat-bat, boymadərən kimi bir çox dərman bitkisi bu yerlərin əhalisinin min dərdinin min bir əlacı olmuşdur.
Meşələrin heyvanlar aləmi də çox rəngarəngdir. Ayı, vaşaq, canavar, çaqqal, tülkü, porsuq, gəlincik, cüyür(əlik), çöl donuzu, dovşan, kirpi və s. heyvanlar bu meşələrin daimi sakinidir. Quşlardan zığ-zığ, qaratoyuq, ağacdələn, şanapipik, cur-cur, bülbül, bayquş, sərçə, qaranquş, qartal, quzğun, qızölquş, qırğı, çobanaldadan, bildirçin, alacəhrə, qırmızıdöş, alabaxta,arıquşu, qarğa, alaqarğa, çalağan, sar və s. qanadlıları misal göstərmək olar.
Kəndin ərazisində hər yerin öz adı var idi:Şanazəryüyürən, Çuxurlar, Araxış, Xaçdaş, Sarıdaş, Göl yeri, Sərt tala(Sərf tələ), Əsədin darı yeri, Göy tap, Qarıqışlağı, Aralıq yurdu, Yaranal, Qoyudqıran, Məşədişükürün yurdu, Çınqılın yalı, Qoruq güney, Salmanın dərəsi, Sərt(sərf) güney Dərviş qaya, Quru göl, Arpa gədiyi, Oyuğun yalı, Dağın talası, Çaşırlı güney, Köhnə pəyə, Atakişinin biçənəyi və s.
Həkəriçayın bir qolu olan Muncuqlu çayı (el arasında bəzən Qozlu çay kimi adlandırılır) Ərikli kəndinin qərb tərəfindən kənd ərazisinə daxil olur. Ərikli kəndinin qərb sərhədlərini Muncuqlu kəndinin sərhədlərindən ayıran Muncuqlu çayı kənd ərazisinin cənub-qərb tərəfindən Kürdhacı və Muncuqlu kəndlərinin ərazisini bir-birindən ayıran sərhəd boyu, Həkəriçaya doğru öz yoluna davam edir. Öz mənbəyini kəndin ərazisində ki, yüksəkliklərdən başlayan bulaqlar Muncuqlu çayının yatağına qoşulur. İqlim şəraitindən asılı olaraq çay və bulaqların suların həcmi fəsillər üzrə artıb azalır. Yazın axırları və yay aylarında tamam qurus da, yağıntının miqdarından asılı olaraq yaz və payız fəsillərində öz ərazisini tam bərpa edir.
Zirvəsi daima dumanlı, ağ örpəkli uca dağları, qışda ağappaq, yayda yam-yaşıl yorğana bürünmüş meşələri, gözyaşı qədər dumduru suyu olan çayları bulaqlarsız təsəvvür etmək ən böyük günah olardı. Burada üstü qonaq-qaralı bulaqların hər birinin öz adı, dadı, soyuqluğu və mənzərəsi, şəffaf və saf suyu könül oxşayır. Üçbulaq, Qözilbulaq, Xaçınbulağı və bu kimi bir çox çeşmələr göz oxşayır. Hələ çox-çox əvvəllər, soyuducu olmadığı bir dövrdə əhali bulaqlardan soyuducu kimi istifadə edirdi. Hətta günlərlə qalan məhsul öz keyfiyyətini, təravətini olduğu kimi saxlayırdı.
Bu yerlərin mürəkkəb relyefi, sərt iqlimi bütün amillərə öz təsirini göstərirdi. Burada iqlim yayda sərin, qışda isə soyuq olur. Orta illik temperatur 01 °C ilə 08 °C arasında dəyişir. Yağıntının illik miqdarı 700–800 mm-ə qədər olur.
Əhalisi
2006-cı ilin statstikasına görə kəndin əhali sayı 750 nəfər olmuşdur.
Kənd əhalisi milliyyətcə azərbaycanlılardan ibarətdir. Kənddə yaşayan əhali bir neçə tayfaya ayrılmışdır: Heydərli tayfası (Bağıruşağı və Alıbəyuşağı), İbrahimuşağı tayfası, Əhməduşağı tayfası.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun dissertantı, ziyalı Əli Umud oğlu Əliyev bu kənddə anadan olmuşdur.
Tanınmışları
- Adil Şirin — şair.
Şəhidləri
Kənd əhalisindən Qarabağ müharibəsi zamanı şəhid olanların siyahısı:
- Şahin Əli oğlu Abbasov (1951-1992)
- Sədaqət Kamran qızı Abbasova (1961-1992)
- Səadət Şahin qızı Abbasova (1980-1992)
- Hüseyn İsmayıl oğlu Hüseynov (1934-1992)
- Əzizə Alış qızı Hüseynova (1934-1992)
- Xoşbəxt Hüseyn qızı Hüseynova (1963-1992)
- Süsən Hüseyn qızı Hüseynova (1971-1992)
- Zöhrab Hüseyn oğlu Hüseynov (1973-1992)
- Nəsibə Hüseyn qızı Hüseynova (1980-1992)
- Vahid Qara oğlu Sevindikov (1934-1991)
- Yaşar Vahid oğlu Sevindikov (1970-1992)
- Ərşad Qara oğlu Sevindikov (1935-1992)
- Məcnun Zaman oğlu Zamanov (1967-1992)
- Çingiz Allahverdi oğlu Şükürov (1973-1994)
- Fazil Ayaz oğlu Abdullayev (1958-1992)
- Güldəstə Qiyas qızı Ağamalıyeva (1940-1992)
İqtisadiyyatı
Təbii şəraitin əlverişli olması insanların həyat şəraitini yaxşılaşdırır. Heyvandarlığın, əkinçiliyin inkişafı üçün bol suyu münbit torpağı, zonanın təbii şəraiti, əlverişli iqlimi(kənd ərazisinin dağ-meşə landşaftı zonasında yerləşməsi) olduğundan əhalinin əsas məşğuliyyəti heyvandarlıq və əkinçilik olmuşdur. Heyvandarlıq güclü inkişaf edərək əsas sahələrdən birinə çevrilmişdir. Əkinçilik kəndin iqtisadiyyatında ikinci yeri tutur.İlin isti dövründə 500 – 600 mm-ə qədər yağıntı düşməsi və onunda 60-70 faizinin yazda və yayın əvvəllərində yağması dəmyə əkinçiliyi inkişaf etdirməyə imkan verirdi. Əkinə yararlı sahələrdə buğda,arpa, vələmir, pərinc, darı, çovdar və başqa dənli bitkilər becərilirdi. Təbii ot biçənəkləri burada heyvandarlığın inkişafı üçün əvəzedilməzdir.
Meşədə bitən cır meyvə və giləmeyvələrdən meyvə qurusu(qax) hazırlanır, müxtəlif məqsədlər(qida, dərman və texniki) üçün istifadə edilirdi. Bunlardan əlavə toxuculuq çox yaxşı inkişaf etmişdir. Yerli qoyun növlərinin yununun xüsusiyyətlərinə uyğun xalcalar toxunurdu.Taxta-şalban istehsalıda inkişaf etmişdir.
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2019). "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (azərb.). stat.gov.az. 2020-04-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
- "Ərikli (Laçın)". Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I. Bakı: "Şərq-Qərb". 2007. 304. ISBN 978-9952-34-155-3.
Laçın rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |