fbpx
Wikipedia

Kəlbəcər rayonu

Bu məqalə Kəlbəcər rayonu haqqındadır. Kəlbəcər şəhəri üçün Kəlbəcər səhifəsinə baxın.

Kəlbəcər rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Kəlbəcər şəhəridir.

Rayon
Kəlbəcər

40°06′24″ şm. e. 46°02′17″ ş. u.


Ölkə
Daxildir Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu
İnzibati mərkəz Kəlbəcər
İşğaldan azad olunma tarixi 25 noyabr 2020
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 3050 km²
Hündürlük
1.961 m
Əhalisi
Əhalisi 93 100 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-KAL
Telefon kodu +994 26
Poçt indeksi AZ 3200
Avtomobil nömrəsi 32
Rəsmi sayt
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kəlbəcər 8 avqust 1930-cu ildə inzibati rayon statusu almışdır.

1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sülh müqaviləsinə əsasən 25 noyabrda Ermənistan Silahlı Birləşmələri Kəlbəcər rayonunu boşaldıb Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil vermişdir.

15 noyabr 2020-ci il tarixində Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi.Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması,ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.

Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir.Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.

Nəhayət 25 noyabr 2020-ci il tarixində noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır.

Tarixi

"Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir. Kevli "çayın üstü", çer/car "qala" mənasını verir.Yaşayış məntəqəsinin yerləşdiyi qayada Tərtərçay çayı boyunca cərgə ilə düzülmüş qədim süni mağaralar mövcuddur. Buna görə də mütəxəssislər toponimi kevil/kəvl və qədim türk dillərindəki cər (qaya, yarğan) komponentləri ilə əlaqələndirirlər.

Kəlbəcərdəki oronomik toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bir sıra qədim türk tayfalarının adı bu gün də bu toponimlərdə yaşayır.

Kəlbəcər ən qədim insan məskənlərindən biridir. Bu ərazidə ibtidai insanın təşəkkül tapması və formalaşması dördüncü geoloji dövrlə bağlıdır. Bu dövr isə 4 milyon ildən artıq bir tarix deməkdir. Kəlbəcərdəki mağara düşərgələrində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar sübut edir ki, ibtidai insan icmasının ilk əmək alətləri həm də bu yerlərdə yaradılıb.

Kəlbəcər ərazisində 30 min ildən çox tarixi olan qədim yaşayış məskənləri, 6 min il yaşı olan qaya təsvirləri, çöp şəkilli qədim türk əlifbası nümunələri aşkar edilib. Buradakı daş abidələr Şimali Azərbaycanda erkən dövr türklüyün, atəşpərəstliyin, xristianlığın, VII əsrdən isə İslamın yayıldığı dövrlərdə yaradılıb.

Kəlbəcərdə "Türk qəbristanlığı" adı ilə tanınan bir neçə qədim məzarlıq var. Bunların ən böyüyü Alıbəyli, Kəlbəcər, Zar və b. kəndlərin ərazisindədir. Qəbirstanlıqlar müxtəlif əsrlərdə yaradılmış, forma və ölçüləri ilə bir-birindən fərqlənən at, qoç, sandıq qəbirüstü fiqurlar, başdaşı və günbəzlərlə zəngindir.

İlk insan məskəni

1936 kvadrat kilometr ərazisi, 60 min əhalisi, 128 kəndi olan Kəlbəcər rayonu böyük tarixi keçmişi, zəngin mədəniyyəti, qədim tarixi abidələri ilə seçilir. Erməni vandalları buranı işğal etdikdən sonra tarixi abidələrin əksəriyyətini məhv ediblər. Dağıdılmış mədəni abidələr — Vəng kəndi ərazisində Alban məbədi, Çərəkdar kəndində Alban kilsəsi (Həsən Camal kilsəsi), Qanlıkənd ərazisində Lök qalası, Qaraçanlı kəndinə Uluxan qalası, Tərtər çayının Bulanıq çayı ilə qovşağında yerləşən Alban kilsəsi, Qalaboynu kəndində Qalaboynu qalası, Comərd kəndində Comərd qalası, Camışlı kəndində Keşikçi qalası, Kəlbəcər şəhərində məscid, Başlıbel kəndində məscid, Otaqlı kəndində məscid, Soyuqbulaq kəndində Tərtər çayı üzərindəki Tağlıdaş körpüsü, Kəlbəcər Tarix-diyarşünaslıq muzeyi, Aşıq Şəmşir adına mədəniyyət evi, Söyüdlü yaylağında Seyid Əsədullanın ziyarətgahı.

Kəlbəcərdə Zar açıq düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlarda sübut olunub ki, ibtidai insan sürü icmasının ilk əmək alətləri (daşdan) meydana gəlib. Eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu-III minillik Tunc dövrü və ya Kür-Araz mədəniyyəti adlanır. Bu mədəniyyətin əsas təşəkkül və yayılma sahəsi Kür-Araz ovalığıdır. Bu dövrdə əhalinin həyatında əkinçiliklə yanaşı maldarlıq da böyük rol oynayıb və dağlıq ərazilərdə də yaşayışa ehtiyac yaranıb. Yeni heyvan növlərinin əhliləşdirilməsi, xüsusilə də təsərrüfatda atdan istifadə olunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kür-araz mədəniyyətinin son inkişaf mərhələsində artıq Azərbaycanın bütün dağlıq zonalarında (Xoşbulaq kurqanları və Xoləzək (Kəlbəcər), İstisu yaylaqlarında yaşayış məskənləri) məskunlaşma başa çatıb. Orta tunc dövrü Azərbaycanda qədim incəsənətin çiçəklənmə mərhələsidir. Saxsı qablar üzərində çəkilmiş naxışlar bunu bir daha təsdiqləyir. Qobustan (Böyükdaş,Yazılıtəpə), Gəlinqaya və Kəlbəcərin digər ərazilərində (Qoçdaşda) qayaüstü rəsmlərdə heyvanat aləmi, məişət və ov səhnələri, əyləncə və Magiya (şamanlıq) təsvir olunub. Kəlbəcər də qədim insan məskənlərindən biri olub. Burada ilk məskən salan albanların izləri də, onun qayaüstü təsvirlərində və küp qəbirlərində son illərə kimi, ermənilər bu müqəddəs yerləri tapdaq altına alana qədər, qalmaqda idi. Kəlbəcər antik dövrün abidəsi kimi də maraqlı ərazidir. Rayonun "Qaragöl" və "Zalxa gölləri" sahillərində, "Ayıçınqıllı" və "Pəriçınqıllı" dağlarında qayalarda həkk edilmiş təsvirlər 1968-ci ildən öyrənilməyə başlanılıb. 1976-cı ildə Kəlbəcər qaya təsvirlərinin yerləşdiyi ərazinin yaxınlığında Azərbaycanda ilk dəfə olaraq yaşayış yeri aşkar edilib. Burada diametri təqribən 20 metr olan dairəvi tikili qalığı üzə çıxarılıb. Mürəkkəb quruluşlu bu tikilinin divarları (qalınlığı 2 metrə qədər) qaya parçalarından və çay daşlarından hörüldüyü bir daha bizə əsas verir deyək ki, bura ilk insan məskəni olub. Çünki o cür nəhəng qaya parçalarını sonrakı nəsil çətin ki, yerindən tərpədə bilsin. Həmin yaşayış yerlərində o dövrə aid, yəni b.e.ə. III minilliyə dair gil qab qırıqları, dən daşları, dəvəgözü və çaxmaqdaşından hazırlanmış bıçaqlar, ox ucluqları və s. də tapılıb. Burada aşkar edilmiş qaya təsvirləri ilə bir dövrdə (Tunc dövrü) yaşayış yerli tayfaların iqtisadi, sosial və mədəni həyatı haqqında təsəvvür yaranır.

Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi

  Əsas məqalə: Kəlbəcər döyüşü

Kəlbəcər 1993-cü ilin aprel ayının 3-dən Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib.

1993-cü il mart ayının 23-dən aprel ayının 3-dək 10 gündan çox gedən gərgin döyüşlərdə 701 saylı hərbi hissə, Kəlbəcər könüllüləri və helikopterçilər özlərindən 15 qat üstün olan düşmən qüvvələri ilə mühasirə şəraitində vuruşaraq 450 nəfərdən çox döyüşçü itki vermiş və mühasirədə olan 60 min Kəlbəcərlinin təxliyyəsinə nail olmuşdu. Döyüşdə həlak olmuş qəhrəmanlarımız Kəlbəcər torpağında yatır.

Kəlbəcərin işğalından sonra 3205 saylı iclasda BMT Təhlükəsizlik Şurası 822 saylı Qətnamə qəbul edib. Qətnamədə bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər və Azərbaycanın digər işğal olunmuş rayonlarından dərhal çıxarılması tələb olunur. Lakin indiyədək həmin qətnamədən irəli gələn hər hansı öhdəlik yerinə yetirilməyib.

Kəlbəcər rayonunun əhalisi Azərbaycan Respublikasının 56 rayon və şəhərinin 707 yaşayış məntəqəsində qaçqınlıq şəraitində yaşayır. Kəlbəcər rayonu ərazisində qalmış 13.000-dək fərdi mənzil, 37.852 ha meşə sahəsi indi də talan olmaqdadır. BMT-nin və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu ildən Kəlbəcər rayonu ərazisində ermənilərin məskunlaşdırılmasına başlanılıb.

1993-cü ilin qiymətlərinə görə Kəlbəcərin xalq təsərrüfatına 703 milyard 528 milyon rubl ziyan vurulmuşdur. İşğal nəticəsində Kəlbəcərdən 53.340 nəfər adam qovulmuş, 50 dinc əhali öldürülmüş, 20 nəfər isə əsir götürülmüş və itkin düşmüşdür.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən azad edilməsi

15 noyabr 2020-ci il tarixində Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması,ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.

Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir.Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.

Nəhayət 25 noyabr 2020-ci il tarixində noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır.

Relyefi

 
Kəlbəcər rayonunun dağ meşələri

Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonudur. Ən hündür zirvələri Camışdağ dağındakı zirvə (3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazinin çox hissəsi meşəlikdir. Kəlbəcər qərbdə Ermənistan Respublikası, şimalda Daşkəsən, Göy-Göl, Goranboy, şimali-şərqdə Tərtər, şərqdə Ağdam, Xocalı, cənubda Laçın rayonları ilə həmsərhəddir.Kəlbəcər rayonu faydalı qazıntılarla, o cümlədən qızıl, xrom yataqları ilə zəngindir. Sənaye əhəmiyyəti olan civə ehtiyatları Kəlbəcər rayonundakı Şorbulaq və Ağyataqda yerləşir. Alagöllər, Qaragöl, Zalxa gölü və s. gölləri var. Rayonda əsasən çimli dağ-çəmən və qonur dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Meşələrin ümumi sahəsi 30 min hektara yaxındır.

Coğrafi mövqeyi

 
Kəlbəcər rayonunun xəritəsi

Relyefi daglıqdır . Murovdağ (Gamış dağ 3724 m, Böyük Hinaldağ d. 3367m ),Şərqi Göyçə, Mıxtökən,Qarabağ silsilələrinin və Qarabağ Vulkanik yaylasının (Dəlidağ d. 3616m) bir hissəsi yerləşir. Yura, Tabaşir, Paleogen, Neogen və Antropogenin çökmə , vulkonogen- çökmə və vulkan mənşəli süxurları yayılır.

İqlimi : Ərazinin yüksək keçən soyuq və dağ tundura iqlimi üstünlük təşkil edir. Yanvarın orta temperaturu −3 °C –dən −10 °C-yə qədər, iyulda 5 °C-dən 20 °C –yə qədərdir. İl ərzində 700–900 mm yağıntı düşür.

Çayları və gölləri : Tərtər ölkəmizin ən böyük çaylarından biridir onun yuxarı axarı və qolları (Levçay, Tutqunçay), Bazarçay Xaçınçay rayon ərzisindən başlanır. Böyük və Kiçik Alagöllər, Zalxagöl və Sərsəng su anbarı rayon ərazisindədir.

Torpaq tipləri : Çimli dağ-çəmən , qəhvəyi və qonur dağ-meşə torpaları yayılmışdır.

Bitki örtüyü : Rayonun mərkəzi və şərq hissələrində enliyarpaq meşələr ( palıd, fıstıq, vələs), meşə-çöl bitkiləri, yüksək və qismən orta dağlıqda isə alp və subalp çəmənlikləri yayılmışdır.

Heyvanlar aləmi : Rayon ərazisində dağ keçisi, cüyür, qonur ayı, çöl donuzu, daşlıq dələsi, ular, toğlugötürən, qartal əsas heyvan və quş növləridir.

Faydalı qazıntıları : qızıl, civə, qum,çınqıl,mışar daşı, mineral sular və.s

İnzibati-ərazi bölgüsü

AzStat-ın 2013-cü ilə olan məlumatına əsasən de-yuri rayon ərazisində 1 şəhər, 1 qəsəbə və 145 kənd olmaqla 147 yaşayış məntəqəsi yerləşir. Onlar 1 şəhər, 1 qəsəbə və 44 kənd izibati ərazi dairəsi olmaqla 46 inzibati ərazi dairəsinə daxildirlər. Bununla əlaqədər olaraq Kəlbəcər respublikada sahəsinə görə 1-ci rayondur .

Əhalisi

  • Əhalisi (2020): 77003 nəfər.
  • Əhalisinin sıxlığı ( nəfər / 1 km²) 39,66 nəfər
  • Şəhər əhalisi: 11 min 766 nəfər.
  • Kənd əhalisi: 65 min 237 nəfər.
  • Kişilərin sayı: 38 min 396 nəfər
  • Qadınların sayı: 38 min 607 nəfər
  • Ərazisi. 3054 kv kilometr
  • Qarabağ müharibəsi əllilərinin sayı −75 nəfər
  • Şəhid ailələrinin sayı −488 ailə
  • Məcburi köçkünlərin sayı — 66985 nəfər

Əhalisi 1 yanvar 2020-ci il tarixə olan məlumata əsasən 77.003 min nəfərdir, o cümlədən Bakı şəhərində 13,6%, Gəncə şəhərində 21,7%, Yevlax rayonunda 5%, Abşeron rayonunda 5,4%, Bərdə rayonunda 9,1%, Goranboy rayonunda 12%, Göygöl rayonunda 7,7%, Tərtər rayonunda 5,4%, digər 46 şəhər və rayonda 20% olmaqla müvəqqəti məskunlaşmışdır.

2019-cu ilin sonlarından etibarən işğal altındakı Kəlbəcər rayonu ərazisində işğalçı dövlət Ermənistan tərəfindən qeyri-qanuni yaşayış məskəni salınmağa başlamışdır.

Etnik tərkibi

13–22 aprel 2009-cu il tarixində həyata keçirilmiş əhali sayımının AzStat tərəfindən elan edilmiş rəsmi yekunlarına əsasən müvafiq tarixdə rayonun ərazisində daimi qeydiyyatda olan de-yuri 80.769 nəfər qeydə alınsa da erməni milliyyətindən olan əhalinin sayı təxminə əsaslanmış, rayonda de-fakto rəsmi qeydiyyatda olan əhali say50.987 nəfər olmuşdur.

Kəlbəcər rayonunda əhalinin milli tərkibi
Etnik qrup 1999 sa. 2009 sa. 2020 sa.
cəmi əhali 66 211 80 769 77 003
Azərbaycanlı 55127 70 895 76 916
erməni 9 794 9 794
kürd 1 248 38 41
rus 14 33 34
ukraynalı 9 - 1
ləzgi 9 - 1
yəhudi 4 - -
tatar 3 - 3
digər 3 9 7

İqtisadi xarakteristikası

Kəlbəcər rayonu ərazisində sənaye əhəmiyyətli ehtiyatları 112,5 ton olan və istismar olunan Söyüdlü (Zod) və ehtiyatları 13 tondan çox olan Ağduzdağ və Tutxun qızıl yataqları, sənaye əhəmiyyətli ümumi ehtiyatları 850 ton olan 3 — Ağyataq, Levçay, Çorbulaq və ehtiyatları 200 tondan çox olan Qamışlı və Ağqaya civə yataqları, ehtiyatları 10941 min kubmetr olan və mişar daşı istehsalına yararlı Kilsəli tuf yatağı, ehtiyatları 1312 min kubmetr olan və kərpic istehsalına yararlı Keşdək gil yatağı, ehtiyatları 4473 min kubmetr olan və yüngül beton doldurucusu kimi istifadə olunan Keçəldağ perlit yatağı, ümumi ehtiyatları 2,2 milyon kubmetr olan 2 üzlük daş yatağı, ehtiyatları 2540 min kubmetr olan Çəpli qum-çınqıl qarışığı yatağı; gözəl dekorativliyə malik 4 mərmər oniksi (ehtiyatları 1756 ton), nefroid (ehtiyatları 801 ton) yatağı; ehtiyatları 2337 ton olan 1 obsidian (dəvə gözü) yatağı, ehtiyatları 1067 min kubmetr olan 1 listvenit yatağı qalıb.

Kəlbəcərə dünya şöhrəti qazandırmış Yuxarı İstisu, Aşağı İstisu, Keşdək, Qarasu, Tutxun, Mozçay, Qoturlusu kimi çox böyük müalicə-balneoloji təsirə malik mineral su yataqları da (ümumi istismar ehtiyatları 3093 m3/gün) işğal ərazisində yerləşir. Murovdağ, Şahdağ, Göyçə, Mıxtökən, Qarabağ silsiləsinin və Qarabağ yaylasının bir hissəsinin əhatəsində yerləşən Kəlbəcər şəhərinin ən yüksək zirvələri Gamış dağı (3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazidə Yura, Təbaşir, Paleogen, Neogen və Antropogenin çökmə, vulkanogen-çökmə və vulkanik süxurları yayılıb.

Kənd təsərrüfatında əsasən heyvandarlıq və əkinçilik inkişaf etmişdir.

Kəlbəcər rayonu ərazisində yerləşən İstisu mineral suları özlərinin əlverişli qaz və kimyəvi tərkibinə, yüksək temperaturuna, böyük təbii ehtiyatlarına görə xüsusilə fərqlənir. Onun suları ilə insanın həm xarici həm də daxili xəstəliklərini müalicə etmək mümkündür. İstisu bulağı üstündə 80-ci illərdə iri kurort və mineral sudoldurma zavodu tikilmişdir. Həmin zavod sutkada 800 min litr su istehsal edirdi.

Rayonun İstisu qəsəbəsində Ümumittifaq əhəmiyyətli 1 və 2 nömrəli İstisu sanatoriyaları fəaliyyət göstərirdi. Hər il orada 50 min nəfər müalicə olunur və istirahət edirdi.

Maddi-mədəni irsi

Kəlbəcərdə alban dövrünə aid xeyli tarixi abidələr var. Bunlardan ən məşhuru Xudavəng məbəd kompleksidir. Bu abidə kompleksi Kəlbəcər rayonunun şərqində – rayonunun 29 kilometrliyində yerləşir. "Xudadəng" də adlandırılan abidə kompleksi VI–VII əsrlərdə alban knyazı tərəfindən tikilib, XV əsrdə isə bu abidə alban knyazlığının dini məbədi olub. Sonralar məbəd bir neçə dəfə təmir edilib, əlavələr olunub və nəhayət alban hökmdarı Həsən Cəlal tərəfindən yenidən inşa edilib. Həsən Cəlalın arvadı Minə Xatun bu qalada dəfn olunub. Anası Arzu Xatun və dövrün görkəmli ziyalısı Mxitar Qoş bu məbəddə olmuş və xatirə üçün nişan daşları qoymuşdur. Üstü gümbəz kimi tikilmiş bu kompleksin tikintisində ağac materialından da istifadə edilib. Binanın divarlarında yağlı boya ilə çəkilmiş çoxlu şəkillər və yazılar var. Abidənin tikintisində istifadə olunmuş daşlar Tərtər çayının sahilində – bir dərədə yığılaraq suxurlaşmış və kiristallaşmış gildən əmələ gəlmişdir. Kəlbəcər rayonunun Vəng kəndi ərazisində də digər bir alban məbədi yerləşir.

Kəlbəcədəki digər qədim Alban abidələri bunlardır: "Laçınqaya", "Lev", "Uluxan", "Qalaboynu", "Comərd". Kəlbəcərin Ağdaban kəndinin də qədim alban tayfasının adını daşıdığı güman edilir. "Alban" adının Ağuan, Aluan, Ağvan, Andan kimi təhrif olunmuş adlarından birinin də Ağban olması istisna deyil.

Kəlbəcər rayonunun Vəng kəndi ərazisində alban məbədi, Çərəkdar kəndində alban kilsəsi (Həsən Camal kilsəsi), Qanlıkənd ərazisində Lök qalası, Qaraçanlı kəndinə Uluxan qalası, Tərtər çayının Bulanıq çayı ilə qovşağında yerləşən alban kilsəsi, Qalaboynu kəndində Qalaboynu qalası, Comərd kəndində Comərd qalası, Camışlı kəndində Keşikçi qalası, Kəlbəcər şəhərində məscid, Başlıbel kəndində məscid, Otaqlı kəndində məscid, Soyuqbulaq kəndində Tərtər çayı üzərindəki Tağlıdaş körpüsü, Kəlbəcər Tarix-diyarşünaslıq muzeyi, Aşıq Şəmşir adına mədəniyyət evi, Söyüdlü yaylağında Seyid Əsədullanın ziyarətgahı işğal zonasında qalaraq, Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən dağıdılıb.

Kəlbəcər ərazisindəki qayaüstü təsvirlər Qobustandakı yazılı və şəkilli daşların oxşarı -"əkiz"lərdir. "Soltan Heydər", "Qurbağalı çay", "Turşsu", "Ayçınqıllı", "Gəlinqayası", "Böyükdəvəgözü", "Sərçəli" və s. yerlərdəki qayaüstü təsvirlər təkcə Kəlbəcərin deyil, bütövlükdə Azərbaycan torpağının qədim insan məskəni olduğunu sübut edir. Kustar şəkildə, bazalt daşına həkk edilmiş keçələrdən, ov səhnələrindən, yallıyabənzər oyunlardan, göy cismlərindən, qədim heyvanlardan və s. ibarət bu daş kitabələr Kəlbəcərin tarixinin, mədəniyyətinin qədimliyini əks etdirir. Bu təsvirlərdən biri belədir: Bir insan fiquru ayağının birini bir dairənin, o birini isə digər bir dairənin üzərinə qoyaraq yuxarıdakı kürəyə baxır. Güman olunan budur ki, insan bir planetdən digərinə uçmaq arzusundadır. İnsan fiqurunun ayağı altındakı dairənin biri Yer, o biri isə Ay güman olunur.

İstinadlar

  1. [1]
  2. "Ermənistan Azərbaycan Prezidentinin şərtlərini qəbul etdi və təslim oldu" (azərb.). apa.az. İstifadə tarixi: 2 iyun 2021.
  3. "Ermənistan tərəfi Kəlbəcərin təhvil verilməsinə görə vaxt istədi" (azərb.). oxu.az. İstifadə tarixi: 2 iyun 2021.
  4. https://azxeber.com/az/ermeni-barbarliinin-nvbeti-subutu-kelbecerden-cixarken-evleri-ve-meseleri-yandirirlar-video/siyaset/
  5. . 2014-07-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-12.
  6. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatının qüvvədə olan variantı (30.05.2013-tarixli nəşri 2013-08-25 at the Wayback Machine): Kəlbəcər rayonu—60100001 2013-08-25 at the Wayback Machine
  7. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi (15.08.2020). "XİN: Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində Ermənistanın qeyri-qanuni məskunlaşdırma siyasəti davam etdirilir" (azərb.). AzərTAc. İstifadə tarixi: 2020-08-15.
  8. Population statistics of Eastern Europe: Azerbaijan: Ethnic composition: 1999 census
  9. Population statistics of Eastern Europe: Azerbaijan: Ethnic composition: 2009 census
  10. "Əhalisi — Kəlbəcər Rayon İcra Hakimiyyəti". İstifadə tarixi: 29 iyun 2015. Arxivləşdirilib.

Xarici keçidlər

  • Virtual Qarabağ İKTM-də Kəlbəcər rayonu
  • Kəlbəcər Rayon İcra Hakimiyyətinin rəsmi saytı
  • Kəlbəcər rayonu barədə sayt

kəlbəcər, rayonu, məqalə, haqqındadır, kəlbəcər, şəhəri, üçün, kəlbəcər, səhifəsinə, baxın, azərbaycan, respublikasında, inzibati, ərazi, vahidi, inzibati, mərkəzi, kəlbəcər, şəhəridir, rayonkəlbəcər40, ölkə, azərbaycandaxildir, şərqi, zəngəzur, iqtisadi, rayo. Bu meqale Kelbecer rayonu haqqindadir Kelbecer seheri ucun Kelbecer sehifesine baxin Kelbecer rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Inzibati merkezi Kelbecer seheridir RayonKelbecer40 06 24 sm e 46 02 17 s u Olke AzerbaycanDaxildir Serqi Zengezur iqtisadi rayonuInzibati merkez KelbecerIsgaldan azad olunma tarixi 25 noyabr 2020Tarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 3050 1 km Hundurluk 1 961 mEhalisiEhalisi 93 100 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ KALTelefon kodu 994 26Poct indeksi AZ 3200Avtomobil nomresi 32Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarKelbecer 8 avqust 1930 cu ilde inzibati rayon statusu almisdir 1993 cu ilde Ermenistan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmisdir 10 noyabr 2020 ci ilde imzalanan sulh muqavilesine esasen 25 noyabrda Ermenistan Silahli Birlesmeleri Kelbecer rayonunu bosaldib Azerbaycan Silahli Quvvelerine tehvil vermisdir 15 noyabr 2020 ci il tarixinde Kelbecer rayonu isgaldan azad edildi Beyanata esasen 15 noyabr tarixinde tehvil verilmesi qerarlasdirilsa da Ermenistan terefinin Rusiya vasitesile Azerbaycandan xahisi ile bu muddet 25 noyabr tarixine qeder uzadilmisdir Buna sebeb olaraq ise erazi relyefinin murekkeb olmasi erazinin boyukluyu ve humanizm gosterilmisdir 2 3 Meglubiyyetle barisa bilmeyen ermeni ehalisi bolgede Azerbaycana qarsi ekoloji terror fealiyyetleri heyata kecirmisdir Erazini terk eden ermeniler evleri ile yanasi meseleri de yandirmisdir 4 Nehayet 25 noyabr 2020 ci il tarixinde noyabr ayinin 10 da imzalanmis ucterefli Beyanata esasen Kelbecer rayonu isgaldan azad edilmis Azerbaycan Respublikasinin Silahli Quvveleri rayona daxil olmus ve nezareti ele almisdir Mundericat 1 Tarixi 1 1 Ilk insan meskeni 1 2 Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmesi 1 3 Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden azad edilmesi 2 Relyefi 3 Cografi movqeyi 4 Inzibati erazi bolgusu 5 Ehalisi 5 1 Etnik terkibi 6 Iqtisadi xarakteristikasi 7 Maddi medeni irsi 8 Istinadlar 9 Xarici kecidlerTarixi Redakte Esas meqaleler Qarabag tarixi Xacin knyazligi ve Dop sulalesi Kelbecer toponiminin menseyi qedim turk dilinde oykonimin ilkin formasi Kevlicer kimi qebul edilib cay ustunde qala demekdir Kevli cayin ustu cer car qala menasini verir Yasayis menteqesinin yerlesdiyi qayada Tertercay cayi boyunca cerge ile duzulmus qedim suni magaralar movcuddur Buna gore de mutexessisler toponimi kevil kevl ve qedim turk dillerindeki cer qaya yargan komponentleri ile elaqelendirirler Kelbecerdeki oronomik toponimlerin hamisi turk menselidir Bir sira qedim turk tayfalarinin adi bu gun de bu toponimlerde yasayir Kelbecer en qedim insan meskenlerinden biridir Bu erazide ibtidai insanin tesekkul tapmasi ve formalasmasi dorduncu geoloji dovrle baglidir Bu dovr ise 4 milyon ilden artiq bir tarix demekdir Kelbecerdeki magara dusergelerinde aparilmis arxeoloji tedqiqatlar subut edir ki ibtidai insan icmasinin ilk emek aletleri hem de bu yerlerde yaradilib Kelbecer erazisinde 30 min ilden cox tarixi olan qedim yasayis meskenleri 6 min il yasi olan qaya tesvirleri cop sekilli qedim turk elifbasi numuneleri askar edilib Buradaki das abideler Simali Azerbaycanda erken dovr turkluyun atesperestliyin xristianligin VII esrden ise Islamin yayildigi dovrlerde yaradilib Kelbecerde Turk qebristanligi adi ile taninan bir nece qedim mezarliq var Bunlarin en boyuyu Alibeyli Kelbecer Zar ve b kendlerin erazisindedir Qebirstanliqlar muxtelif esrlerde yaradilmis forma ve olculeri ile bir birinden ferqlenen at qoc sandiq qebirustu fiqurlar basdasi ve gunbezlerle zengindir Ilk insan meskeni Redakte 1936 kvadrat kilometr erazisi 60 min ehalisi 128 kendi olan Kelbecer rayonu boyuk tarixi kecmisi zengin medeniyyeti qedim tarixi abideleri ile secilir Ermeni vandallari burani isgal etdikden sonra tarixi abidelerin ekseriyyetini mehv edibler Dagidilmis medeni abideler Veng kendi erazisinde Alban mebedi Cerekdar kendinde Alban kilsesi Hesen Camal kilsesi Qanlikend erazisinde Lok qalasi Qaracanli kendine Uluxan qalasi Terter cayinin Bulaniq cayi ile qovsaginda yerlesen Alban kilsesi Qalaboynu kendinde Qalaboynu qalasi Comerd kendinde Comerd qalasi Camisli kendinde Kesikci qalasi Kelbecer seherinde mescid Baslibel kendinde mescid Otaqli kendinde mescid Soyuqbulaq kendinde Terter cayi uzerindeki Taglidas korpusu Kelbecer Tarix diyarsunasliq muzeyi Asiq Semsir adina medeniyyet evi Soyudlu yaylaginda Seyid Esedullanin ziyaretgahi Kelbecerde Zar aciq dusergesinde aparilan arxeoloji tedqiqatlarda subut olunub ki ibtidai insan suru icmasinin ilk emek aletleri dasdan meydana gelib Eramizdan evvel IV minilliyin sonu III minillik Tunc dovru ve ya Kur Araz medeniyyeti adlanir Bu medeniyyetin esas tesekkul ve yayilma sahesi Kur Araz ovaligidir Bu dovrde ehalinin heyatinda ekincilikle yanasi maldarliq da boyuk rol oynayib ve dagliq erazilerde de yasayisa ehtiyac yaranib Yeni heyvan novlerinin ehlilesdirilmesi xususile de teserrufatda atdan istifade olunmasi boyuk ehemiyyet kesb edir Kur araz medeniyyetinin son inkisaf merhelesinde artiq Azerbaycanin butun dagliq zonalarinda Xosbulaq kurqanlari ve Xolezek Kelbecer Istisu yaylaqlarinda yasayis meskenleri meskunlasma basa catib Orta tunc dovru Azerbaycanda qedim incesenetin ciceklenme merhelesidir Saxsi qablar uzerinde cekilmis naxislar bunu bir daha tesdiqleyir Qobustan Boyukdas Yazilitepe Gelinqaya ve Kelbecerin diger erazilerinde Qocdasda qayaustu resmlerde heyvanat alemi meiset ve ov sehneleri eylence ve Magiya samanliq tesvir olunub Kelbecer de qedim insan meskenlerinden biri olub Burada ilk mesken salan albanlarin izleri de onun qayaustu tesvirlerinde ve kup qebirlerinde son illere kimi ermeniler bu muqeddes yerleri tapdaq altina alana qeder qalmaqda idi Kelbecer antik dovrun abidesi kimi de maraqli erazidir Rayonun Qaragol ve Zalxa golleri sahillerinde Ayicinqilli ve Pericinqilli daglarinda qayalarda hekk edilmis tesvirler 1968 ci ilden oyrenilmeye baslanilib 1976 ci ilde Kelbecer qaya tesvirlerinin yerlesdiyi erazinin yaxinliginda Azerbaycanda ilk defe olaraq yasayis yeri askar edilib Burada diametri teqriben 20 metr olan dairevi tikili qaligi uze cixarilib Murekkeb quruluslu bu tikilinin divarlari qalinligi 2 metre qeder qaya parcalarindan ve cay daslarindan horulduyu bir daha bize esas verir deyek ki bura ilk insan meskeni olub Cunki o cur neheng qaya parcalarini sonraki nesil cetin ki yerinden terpede bilsin Hemin yasayis yerlerinde o dovre aid yeni b e e III minilliye dair gil qab qiriqlari den daslari devegozu ve caxmaqdasindan hazirlanmis bicaqlar ox ucluqlari ve s de tapilib Burada askar edilmis qaya tesvirleri ile bir dovrde Tunc dovru yasayis yerli tayfalarin iqtisadi sosial ve medeni heyati haqqinda tesevvur yaranir Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmesi Redakte Esas meqale Kelbecer doyusuKelbecer 1993 cu ilin aprel ayinin 3 den Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edilib 5 1993 cu il mart ayinin 23 den aprel ayinin 3 dek 10 gundan cox geden gergin doyuslerde 701 sayli herbi hisse Kelbecer konulluleri ve helikopterciler ozlerinden 15 qat ustun olan dusmen quvveleri ile muhasire seraitinde vurusaraq 450 neferden cox doyuscu itki vermis ve muhasirede olan 60 min Kelbecerlinin texliyyesine nail olmusdu Doyusde helak olmus qehremanlarimiz Kelbecer torpaginda yatir Kelbecerin isgalindan sonra 3205 sayli iclasda BMT Tehlukesizlik Surasi 822 sayli Qetname qebul edib Qetnamede butun isgalci quvvelerin Kelbecer ve Azerbaycanin diger isgal olunmus rayonlarindan derhal cixarilmasi teleb olunur Lakin indiyedek hemin qetnameden ireli gelen her hansi ohdelik yerine yetirilmeyib Kelbecer rayonunun ehalisi Azerbaycan Respublikasinin 56 rayon ve seherinin 707 yasayis menteqesinde qacqinliq seraitinde yasayir Kelbecer rayonu erazisinde qalmis 13 000 dek ferdi menzil 37 852 ha mese sahesi indi de talan olmaqdadir BMT nin ve ATET in prinsiplerine zidd olaraq 1999 cu ilden Kelbecer rayonu erazisinde ermenilerin meskunlasdirilmasina baslanilib 1993 cu ilin qiymetlerine gore Kelbecerin xalq teserrufatina 703 milyard 528 milyon rubl ziyan vurulmusdur Isgal neticesinde Kelbecerden 53 340 nefer adam qovulmus 50 dinc ehali oldurulmus 20 nefer ise esir goturulmus ve itkin dusmusdur Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden azad edilmesi Redakte 15 noyabr 2020 ci il tarixinde Kelbecer rayonu isgaldan azad edildi Beyanata esasen 15 noyabr tarixinde tehvil verilmesi qerarlasdirilsa da Ermenistan terefinin Rusiya vasitesile Azerbaycandan xahisi ile bu muddet 25 noyabr tarixine qeder uzadilmisdir Buna sebeb olaraq ise erazi relyefinin murekkeb olmasi erazinin boyukluyu ve humanizm gosterilmisdir Meglubiyyetle barisa bilmeyen ermeni ehalisi bolgede Azerbaycana qarsi ekoloji terror fealiyyetleri heyata kecirmisdir Erazini terk eden ermeniler evleri ile yanasi meseleri de yandirmisdir Nehayet 25 noyabr 2020 ci il tarixinde noyabr ayinin 10 da imzalanmis ucterefli Beyanata esasen Kelbecer rayonu isgaldan azad edilmis Azerbaycan Respublikasinin Silahli Quvveleri rayona daxil olmus ve nezareti ele almisdir Relyefi Redakte Kelbecer rayonunun dag meseleri Kelbecer Azerbaycanin en yuksek dag rayonudur En hundur zirveleri Camisdag dagindaki zirve 3724 m ve Delidagdir 3616 m Erazinin cox hissesi meselikdir Kelbecer qerbde Ermenistan Respublikasi simalda Daskesen Goy Gol Goranboy simali serqde Terter serqde Agdam Xocali cenubda Lacin rayonlari ile hemserheddir Kelbecer rayonu faydali qazintilarla o cumleden qizil xrom yataqlari ile zengindir Senaye ehemiyyeti olan cive ehtiyatlari Kelbecer rayonundaki Sorbulaq ve Agyataqda yerlesir Alagoller Qaragol Zalxa golu ve s golleri var Rayonda esasen cimli dag cemen ve qonur dag mese torpaqlari yayilmisdir Meselerin umumi sahesi 30 min hektara yaxindir Cografi movqeyi Redakte Kelbecer rayonunun xeritesi Relyefi dagliqdir Murovdag Gamis dag 3724 m Boyuk Hinaldag d 3367m Serqi Goyce Mixtoken Qarabag silsilelerinin ve Qarabag Vulkanik yaylasinin Delidag d 3616m bir hissesi yerlesir Yura Tabasir Paleogen Neogen ve Antropogenin cokme vulkonogen cokme ve vulkan menseli suxurlari yayilir Iqlimi Erazinin yuksek kecen soyuq ve dag tundura iqlimi ustunluk teskil edir Yanvarin orta temperaturu 3 C den 10 C ye qeder iyulda 5 C den 20 C ye qederdir Il erzinde 700 900 mm yaginti dusur Caylari ve golleri Terter olkemizin en boyuk caylarindan biridir onun yuxari axari ve qollari Levcay Tutquncay Bazarcay Xacincay rayon erzisinden baslanir Boyuk ve Kicik Alagoller Zalxagol ve Serseng su anbari rayon erazisindedir Torpaq tipleri Cimli dag cemen qehveyi ve qonur dag mese torpalari yayilmisdir Bitki ortuyu Rayonun merkezi ve serq hisselerinde enliyarpaq meseler palid fistiq veles mese col bitkileri yuksek ve qismen orta dagliqda ise alp ve subalp cemenlikleri yayilmisdir Heyvanlar alemi Rayon erazisinde dag kecisi cuyur qonur ayi col donuzu dasliq delesi ular toglugoturen qartal esas heyvan ve qus novleridir Faydali qazintilari qizil cive qum cinqil misar dasi mineral sular ve s Istisu Qamis vadisi Qozlu kendi erazisinde dag meseliyi Tutqun cayi Tebii bazalt sutunlarInzibati erazi bolgusu RedakteAzStat in 2013 cu ile olan melumatina esasen de yuri rayon erazisinde 1 seher 1 qesebe ve 145 kend olmaqla 147 yasayis menteqesi yerlesir 6 Onlar 1 seher 1 qesebe ve 44 kend izibati erazi dairesi olmaqla 46 inzibati erazi dairesine daxildirler Bununla elaqeder olaraq Kelbecer respublikada sahesine gore 1 ci rayondur 6 Ehalisi Redakte Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Ehalisi 2020 77003 nefer Ehalisinin sixligi nefer 1 km 39 66 nefer Seher ehalisi 11 min 766 nefer Kend ehalisi 65 min 237 nefer Kisilerin sayi 38 min 396 nefer Qadinlarin sayi 38 min 607 nefer Erazisi 3054 kv kilometr Qarabag muharibesi ellilerinin sayi 75 nefer Sehid ailelerinin sayi 488 aile Mecburi kockunlerin sayi 66985 neferEhalisi 1 yanvar 2020 ci il tarixe olan melumata esasen 77 003 min neferdir o cumleden Baki seherinde 13 6 Gence seherinde 21 7 Yevlax rayonunda 5 Abseron rayonunda 5 4 Berde rayonunda 9 1 Goranboy rayonunda 12 Goygol rayonunda 7 7 Terter rayonunda 5 4 diger 46 seher ve rayonda 20 olmaqla muveqqeti meskunlasmisdir 2019 cu ilin sonlarindan etibaren isgal altindaki Kelbecer rayonu erazisinde isgalci dovlet Ermenistan terefinden qeyri qanuni yasayis meskeni salinmaga baslamisdir 7 Etnik terkibi Redakte 13 22 aprel 2009 cu il tarixinde heyata kecirilmis ehali sayiminin AzStat terefinden elan edilmis resmi yekunlarina esasen muvafiq tarixde rayonun erazisinde daimi qeydiyyatda olan de yuri 80 769 nefer qeyde alinsa da ermeni milliyyetinden olan ehalinin sayi texmine esaslanmis rayonda de fakto resmi qeydiyyatda olan ehali say50 987 nefer olmusdur Kelbecer rayonunda ehalinin milli terkibi Etnik qrup 1999 sa 8 2009 sa 9 10 2020 sa cemi ehali 66 211 80 769 77 003Azerbaycanli 55127 70 895 76 916ermeni 9 794 9 794kurd 1 248 38 41rus 14 33 34ukraynali 9 1lezgi 9 1yehudi 4 tatar 3 3diger 3 9 7Iqtisadi xarakteristikasi RedakteKelbecer rayonu erazisinde senaye ehemiyyetli ehtiyatlari 112 5 ton olan ve istismar olunan Soyudlu Zod ve ehtiyatlari 13 tondan cox olan Agduzdag ve Tutxun qizil yataqlari senaye ehemiyyetli umumi ehtiyatlari 850 ton olan 3 Agyataq Levcay Corbulaq ve ehtiyatlari 200 tondan cox olan Qamisli ve Agqaya cive yataqlari ehtiyatlari 10941 min kubmetr olan ve misar dasi istehsalina yararli Kilseli tuf yatagi ehtiyatlari 1312 min kubmetr olan ve kerpic istehsalina yararli Kesdek gil yatagi ehtiyatlari 4473 min kubmetr olan ve yungul beton doldurucusu kimi istifade olunan Keceldag perlit yatagi umumi ehtiyatlari 2 2 milyon kubmetr olan 2 uzluk das yatagi ehtiyatlari 2540 min kubmetr olan Cepli qum cinqil qarisigi yatagi gozel dekorativliye malik 4 mermer oniksi ehtiyatlari 1756 ton nefroid ehtiyatlari 801 ton yatagi ehtiyatlari 2337 ton olan 1 obsidian deve gozu yatagi ehtiyatlari 1067 min kubmetr olan 1 listvenit yatagi qalib Kelbecere dunya sohreti qazandirmis Yuxari Istisu Asagi Istisu Kesdek Qarasu Tutxun Mozcay Qoturlusu kimi cox boyuk mualice balneoloji tesire malik mineral su yataqlari da umumi istismar ehtiyatlari 3093 m3 gun isgal erazisinde yerlesir Murovdag Sahdag Goyce Mixtoken Qarabag silsilesinin ve Qarabag yaylasinin bir hissesinin ehatesinde yerlesen Kelbecer seherinin en yuksek zirveleri Gamis dagi 3724 m ve Delidagdir 3616 m Erazide Yura Tebasir Paleogen Neogen ve Antropogenin cokme vulkanogen cokme ve vulkanik suxurlari yayilib Kend teserrufatinda esasen heyvandarliq ve ekincilik inkisaf etmisdir Kelbecer rayonu erazisinde yerlesen Istisu mineral sulari ozlerinin elverisli qaz ve kimyevi terkibine yuksek temperaturuna boyuk tebii ehtiyatlarina gore xususile ferqlenir Onun sulari ile insanin hem xarici hem de daxili xesteliklerini mualice etmek mumkundur Istisu bulagi ustunde 80 ci illerde iri kurort ve mineral sudoldurma zavodu tikilmisdir Hemin zavod sutkada 800 min litr su istehsal edirdi Rayonun Istisu qesebesinde Umumittifaq ehemiyyetli 1 ve 2 nomreli Istisu sanatoriyalari fealiyyet gosterirdi Her il orada 50 min nefer mualice olunur ve istirahet edirdi Maddi medeni irsi RedakteKelbecerde alban dovrune aid xeyli tarixi abideler var Bunlardan en meshuru Xudaveng mebed kompleksidir Bu abide kompleksi Kelbecer rayonunun serqinde rayonunun 29 kilometrliyinde yerlesir Xudadeng de adlandirilan abide kompleksi VI VII esrlerde alban knyazi terefinden tikilib XV esrde ise bu abide alban knyazliginin dini mebedi olub Sonralar mebed bir nece defe temir edilib elaveler olunub ve nehayet alban hokmdari Hesen Celal terefinden yeniden insa edilib Hesen Celalin arvadi Mine Xatun bu qalada defn olunub Anasi Arzu Xatun ve dovrun gorkemli ziyalisi Mxitar Qos bu mebedde olmus ve xatire ucun nisan daslari qoymusdur Ustu gumbez kimi tikilmis bu kompleksin tikintisinde agac materialindan da istifade edilib Binanin divarlarinda yagli boya ile cekilmis coxlu sekiller ve yazilar var Abidenin tikintisinde istifade olunmus daslar Terter cayinin sahilinde bir derede yigilaraq suxurlasmis ve kiristallasmis gilden emele gelmisdir Kelbecer rayonunun Veng kendi erazisinde de diger bir alban mebedi yerlesir Kelbecedeki diger qedim Alban abideleri bunlardir Lacinqaya Lev Uluxan Qalaboynu Comerd Kelbecerin Agdaban kendinin de qedim alban tayfasinin adini dasidigi guman edilir Alban adinin Aguan Aluan Agvan Andan kimi tehrif olunmus adlarindan birinin de Agban olmasi istisna deyil Kelbecer rayonunun Veng kendi erazisinde alban mebedi Cerekdar kendinde alban kilsesi Hesen Camal kilsesi Qanlikend erazisinde Lok qalasi Qaracanli kendine Uluxan qalasi Terter cayinin Bulaniq cayi ile qovsaginda yerlesen alban kilsesi Qalaboynu kendinde Qalaboynu qalasi Comerd kendinde Comerd qalasi Camisli kendinde Kesikci qalasi Kelbecer seherinde mescid Baslibel kendinde mescid Otaqli kendinde mescid Soyuqbulaq kendinde Terter cayi uzerindeki Taglidas korpusu Kelbecer Tarix diyarsunasliq muzeyi Asiq Semsir adina medeniyyet evi Soyudlu yaylaginda Seyid Esedullanin ziyaretgahi isgal zonasinda qalaraq Ermenistan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden dagidilib Kelbecer erazisindeki qayaustu tesvirler Qobustandaki yazili ve sekilli daslarin oxsari ekiz lerdir Soltan Heyder Qurbagali cay Turssu Aycinqilli Gelinqayasi Boyukdevegozu Serceli ve s yerlerdeki qayaustu tesvirler tekce Kelbecerin deyil butovlukde Azerbaycan torpaginin qedim insan meskeni oldugunu subut edir Kustar sekilde bazalt dasina hekk edilmis kecelerden ov sehnelerinden yalliyabenzer oyunlardan goy cismlerinden qedim heyvanlardan ve s ibaret bu das kitabeler Kelbecerin tarixinin medeniyyetinin qedimliyini eks etdirir Bu tesvirlerden biri beledir Bir insan fiquru ayaginin birini bir dairenin o birini ise diger bir dairenin uzerine qoyaraq yuxaridaki kureye baxir Guman olunan budur ki insan bir planetden digerine ucmaq arzusundadir Insan fiqurunun ayagi altindaki dairenin biri Yer o biri ise Ay guman olunur Genceser monastiri Vengli kendi Xoxanaberd Vengli kendi Xacin knyaz sarayi Vengli kendi Havaptux monastiri Vengli kendi Vacar yasayis yeri Bazarkend kendi Mamakan xatun kilsesi Bazarkend kendi Muqeddes Stepanos kilsesi Bazarkend kendi Boyuk Arran monastiri Kolatag kendi Kolatag monastiri Kolatag kendi Harva kilsesi Dovsanli kendi Xudaveng monastiri Baglipeye kendi Muqeddes Tanri anasi monastiri Zar kendi Xatireveng monastiri Qozlu kendi Vaquas monastiri Qozlu kendi Qirmizi monastir Qozlu kendi Akan qalasi Hesenriz kendi Qirmizi das monastiri Capar kendi Cerekdar monastiri Cerekdar kendi Xilaskar kilsesi Yayici kendi Genceser monastiri Xudaveng monastiri Boyuk Arran monastiri Xatireveng monastiri Qirmizi monastir Havaptux monastiri Muqeddes Stepanos kilsesi Xacin knyaz sarayi Xanabert qalasi Lex qalasi Qaxac qalasiIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 Ermenistan Azerbaycan Prezidentinin sertlerini qebul etdi ve teslim oldu azerb apa az Istifade tarixi 2 iyun 2021 Ermenistan terefi Kelbecerin tehvil verilmesine gore vaxt istedi azerb oxu az Istifade tarixi 2 iyun 2021 https azxeber com az ermeni barbarliinin nvbeti subutu kelbecerden cixarken evleri ve meseleri yandirirlar video siyaset Ehtiyatda olan polkovnik Doyusen briqadani isgal olunmus rayona gondermek herbi cinayet idi 2014 07 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 12 1 2 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Inzibati erazi bolgusu tesnifatinin quvvede olan varianti 30 05 2013 tarixli nesri Arxivlesdirilib 2013 08 25 at the Wayback Machine Kelbecer rayonu 60100001 Arxivlesdirilib 2013 08 25 at the Wayback Machine Azerbaycan Xarici Isler Nazirliyi 15 08 2020 XIN Azerbaycanin isgal olunmus erazilerinde Ermenistanin qeyri qanuni meskunlasdirma siyaseti davam etdirilir azerb AzerTAc Istifade tarixi 2020 08 15 Population statistics of Eastern Europe Azerbaijan Ethnic composition 1999 census Population statistics of Eastern Europe Azerbaijan Ethnic composition 2009 census Ehalisi Kelbecer Rayon Icra Hakimiyyeti Istifade tarixi 29 iyun 2015 Arxivlesdirilib Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Kelbecer rayonu ile elaqeli mediafayllar var Virtual Qarabag IKTM de Kelbecer rayonu Kelbecer Rayon Icra Hakimiyyetinin resmi sayti Kelbecer rayonu barede saytMenbe https az wikipedia org w index php title Kelbecer rayonu amp oldid 6069372, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.