fbpx
Wikipedia

Həmzə Həkimzadə Niyazi

Avqust 12, 2021

Həmzə Həkimzadə Niyazi (22 fevral [6 mart] 1889, Kokand, Fərqanə vilayəti – 18 mart 1929(1929-03-18), Şahimərdan[d], Fərqanə vilayəti) — Özbəkistan şairi.

Həmzə Həkimzadə Niyazi
Doğum tarixi 22 fevral (6 mart) 1889
Doğum yeri
Vəfat tarixi 18 mart 1929(1929-03-18) (40 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi Daşqalaq
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti yazıçı, şair, siyasətçi, bəstəkar, roman yazıçısı, ssenarist
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

H.H.Niyazi 1889-cu ildə Kokand şəhərində həkim ailəsində anadan olmuşdur. O, mədrəsədə təhsil alarkən klassik cığatay (özbək) ədəbiyyatını yaxşı öyrənmiş, özü də şeir yazmışdı.

1905-ci ildə yaradıcılığa şeirlə başlayan H.H.Niyazi "Nihan" təxəllüsü ilə çap olunurdu. O, Nəvai, Babur, Bedil, Firqət və digər belə şəxsiyyətlərin yaradıcılığını dərindən öyrənsə də, daha çox iki dahidən – Ə. Nəvai və M. Füzulidən bəhrələnmişdir. "H.H.Niyazi və Azərbaycan ədəbiyyatı" məqaləsində professor Pənah Xəlilov yazır ki, "Nihan qəzəllərinin ahəngində, kontrastlar silsiləsində Füzuli qəzəllərinin təsiri dərhal duyulur. Bunu Füzulinin


Pərişan xəlqi-aləm ahu əfqan etdigimdəndir,
Pərişan olduğum xəlqi pərişan etdigimdəndir.

- mətləli qəzəli ilə Nihanın


Eşq otiqə küymaqlıq pərvanəliğimdəndir,
Tiğ əstidə qan keçmək qurbanəliğimdəndir

- mətləli qəzəlinin müqayisəsindən də aydın görmək olar". Şeir yaradıcılığını ardıcıl olaraq genişləndirən şair 1915-16-cı illərdə dərc olunmuş "Ağ gül", "Sarı gül", "Yaşıl gül", "Qızıl gül" və s. kitablarına həmin dövrəcən olan poeziya nümunələrini daxil etmişdir. H.H.Niyazi ilk özbək dramaturqlarından biri, bəstəkarı və xalq xadimidir. O, yazdığı şeirlərinə özü mahnı bəstələmişdi. Respublikanın xalq şairi fəxri adına layiq görülmüşdür.

H.H.Niyazi pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur. 1911-15-ci illərə təsadüf edən pedaqoqluğu dövründə o, əvvəlcə Kokandda, sonra isə Mərgilanda məktəb açmış, kasıb balalarına pulsuz dərs vermişdi. Hətta məktəb dərsliklərini belə özü yazmışdı – "Oxu kitabı", "Qiraət kitabı", "Yeni ədəbiyyat". Sovet hökumətinə olan münasibətini o, şeirlərində hiss etdirib. Kasıb, zəhmətkeş insanlar üçün qurulan yeni rejimi və əsərlərində qoyduğu problemləri yeni dövrün ab-havası ilə açır, irəliyə çıxış yolu arayırdı. O, fitri istedadı, böyük vətəndaşlıq, vətənpərvərlik duyğuları ilə seçilirdi və çox gənc ikən şöhrət qazanmışdi. Bu səbəbdən onu gözü götürməyənlər aradan çıxardılar.

H.H.Niyazi şair və pedaqoq olmaqla yanaşı, eyni zamanda, pyeslər müəllifi – dramaturq idi.

1905-ci ildən başlayan böyük inqilabi hadisələr dalğası Özbəkistana da gedib çatmışdı. Özbək inqilabi-demokratik ədəbiyyatının inkişafında, xüsusən Niyazinin formalaşmasında "Molla Nəsrəddin" jurnalının rolu böyük olmuşdur. Yaradıcılığının ilk illərindən Azərbaycan ədəbiyyatı, teatr sənəti H.H.Niyazini özünə cəlb etmişdir. Tədqiqatçıların araşdırmalarına əsasən, o, bir dramaturq kimi azərbaycanlı həmkarlarının yaradıcılığından çox bəhrələnib. H.H.Niyazi M.F.Axundovun əsərlərinə, Azərbaycan teatrının başqa gözəl nümunələrinə yaxından bələd olub. Əsrimizin əvvəllərində o, Özbəkistana qastrol səfərinə gəlmiş Azərbaycan teatrının tamaşalarına baxmış, azərbaycanlı sənət ustalarının yaradıcılığını ardıcıl izləmişdir. H.H.Niyazi 1914-cü ildə Bakıda da olmuş, Azərbaycan teatrının məşhur ustaları ilə dostlaşmışdır. Professor P.Xəlilov Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrindən söhbət açarkən qeyd etmişdir ki, "Səməd Vurğunun Qafur Qulamla dostluğu, H.H.Niyazinin C.Cabbarlı sənətinə üz tutması yalnız şəxsi rəğbətdən, biri-birini xoşlamaqdan irəli gəlmirdi. C. Cabbarlı dramaturgiyası Niyazinin gözündə özününküləşirdi: o, Cəfər Cabbarlı sənətində Azərbaycan həyat tərzi ilə yanaşı, özbək həyatını da görürdü".

O, cığatay (özbək) dramaturgiyasının əsasını qoyanlardan biri olmuşdur. 40-a yaxın dram əsəri yazmışdır. Niyazinin dramaturji fəaliyyətində 1918-ci ildə qələmə aldığı "Bəy və muzdur" əsəri əsas və başlıca yer tutsa da, o vaxtacan artıq bir neçə pyes müəllifi idi. "Əvvəlki seçkilər", "Pərənci sirlərindən bir lövhə", "Fərqanə faciəsi", "Laşman faciəsi", "Zəhərli həyat və yaxud eşq qurbanları", "Elm hidayəti", "Molla Nurməhəmməd damlənın küfr xətası", "Ölüm faciələri"...

Həmzə Həkimzadə Niyazinin dramaturji fəaliyyətində tədqiqatçılar onun "Bəy və muzdur" (1918) dramını, "Maysaranın işi" (1926) komediyasını və "Çadra sirləri" (1927) faciəsini daha yüksək dəyərləndiriblər.

H.H.Niyazinin yaradıcılığını, şəxsi arxivini araşdıran görkəmli özbək tədqiqatçısı, professor Ləziz Kəyumov onun Azərbaycan dilindən 20- yə qədər pyes tərcümə etdiyini, eləcə də, səhnəyə qoyulan tamaşalara rejissorluq etdiyini dönə-dönə vurğulayır. Professor P. Xəlilov bu barədə yazarkən qeyd edir: "H.H.Niyazi arxivində saxlanan sənədlərin təsvirinə həsr olunmuş "H.H.Niyazi" kitabında elan və ya afişaları qalmış Azərbaycan tamaşalarından ikisinin adı çəkilir: "Ac həriflər", "Əvvəli hənək, axırı dəyənək". Bunlar Haqverdiyevin əsərləri kimi təqdim olunur. "Haqberdi", əlbəttə, Ə.Haqverdiyevdir və bunlardan təkcə "Ac həriflər" ona aiddir... . H.H.Niyazinin bizə gəlib çatan pyesləri ilə Azərbaycan dramaturqlarının əsərləri arasında bir doğmalıq, oxşarlıq və müştərəklik vardır. Bu cəhətdən Niyazini N. Nərimanovla, Ə. Haqverdiyevlə, C.Cabbarlı ilə müqayisəli öyrənmək üçün diqqətəlayiq material gözə çarpır".

Əlbəttə, professorun bu qeydlərinə uyğun ayrı-ayrı müəllif məqalələri olsa da, bütövlükdə konkret elmi mövzu olaraq araşdırılmamışdır. Müstəqil dövlət quruculuğumuz dövründə – türkdilli xalqların bir ortaya gəlmək istədiyi zamanda, təbii ki, bütün bu və ya digər məsələlərə yeni baxışla, yeni elmi münasibətlə yanaşma tələb olunur.

Professor L.Kəyumov H.H.Niyazinin dramaturji fəaliyyətini tədqiq edərək yazır: "XX əsr özbək ədəbiyyatının beşiyi başında H.H.Niyazi dayanmışdı. O, başqa xidmətlərindən əlavə, həm də dostluq əlaqələrimizin inkişafının fəal tərəfdarı olmuşdur".

H.H.Niyazinin "Bəy və muzdur" dramı özbək həyatının tarixi reallıqlarını və bu tarixin müəyyən həqiqətlərini əks etdirmək yönümündə xarakterikdir. Pyesdəki yoxsul Qafurun həyat yolu özbək zəhmətkeşlərinin həyat yoludur. Bəy gözəl özbək qızı Cəmiləyə sahib olmaq üçün onun əri Qafuru sürgün etdirir. Cəmilə isə sürgün olunmuş ərinin məhəbbətini qəlbində gəzdirərək, zorakılığa qarşı çıxa bilməyəcəyini görür, nəhayətdə özünü zəhərləyir. C.Cabbarlının "Aydın" pyesində də Dövlət bəy belə hərəkət edir. O, Aydının ehtiyac qarşısında diz çökdürülməsinə və nəhayət, sürgün olunmasına nail olur ki, Gültəkini ələ keçirsin. Öz varlığını eşqinə qurban verən Gültəkin də Cəmilə kimi çıxış yolunu özünü zəhərləməkdə görür. H. H. Niyazinin və C.Cabbarlının "Şərq qadını" məsələsinə dəfələrlə müraciət etmələri təəccüblü deyildir. C.Cabbarlı əsərlərinin Özbəkistanda qarşılanmasının bir səbəbi də onlarda azərbaycanlıların və özbəklərin həyatı üçün müştərək xüsusiyyətlərin bədii cəhətdən sənətkaranə təsviri idi. H.H.Niyazinin "Bəy və muzdur" dramındakı Cəmilə obrazında inqilaba qədər olan minlərlə Azərbaycan qadının taleyi, onların xəzan olmuş sevgisi, arzu və ümidləri öz əksini tapmışdır. "Bəy və muzdur" dramı insana bitməz-tükənməz estetik zövq verən sənət əsəridir. 1918-ci ildə yazılan bu əsər elə həmin ildə səhnəyə qoyulsa da ilk variantı – orijinalı əldə yoxdur. Əsərin ilkin nüsxəsi yoxa çıxdığından 1939-cu ildə dramaturq Kamil Yaşen rəsmi və qeyri-rəsmi materiallar əsasında yeni variantını işləyərək hazırlamışdır.

H.H.Niyazinin "Maysaranın işi" komediyası isə satirik ruhdadır. Əsər 1926-cı ildə yazılsa da, şairin ölümündən sonra-1939-cu ildə üzə çıxarılmışdır. Folklor ruhlu bu əsərdəki mənəvi hisslər, duyğular komediyanın mərkəzi xəttidir. Əsasən xalq mahnılarından, məsəllərindən istifadə edilərək obrazların xarakterik xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmiş, belə bir üsuldan istifadə həm də komediyanın dilinin sadəliyinə səbəb olmuşdur. Komediyanın səhnə şöhrəti yeni bir əsərin-bəstəkar Süleyman Yudakovun "Maysara" adlı operettasının yazılmasına gətirib çıxarmışdır.

H.H.Niyazinin "Çadra sirləri" faciəsi isə gənc qızların mövhumat və cəhalətin təsiri ilə yaranmış köhnə adət-ənənələrin ağrılı təzyiqləri ilə üzləşməsindən bəhs edir. Əsərin baş qəhrəmanı Tölə xanımın obrazında özbək qızlarının acı taleyi ümumiləşdirilmişdir. H.H.Niyazi bu faciəni qələmə aldığı ildə yazdığı "Özbək qadın və qızlarına" şeirinin də ruhunda qadın azadlığı məsələsi durur. Şairin fikrincə, qadınlar çadranı ataraq məktəbə – elm dalınca gedərlərsə xoşbəxtliyin, gözəlliyin açarını qazanarlar. Bu mənada ədib qadın hüquqlarının müdafiəçisinə, təbliğatçısına çevrilir. Elə bu məqam da C. Cabbarlının "Sevil" pyesini xatırlamamaq mümkün deyil. Eyni həyat, eyni adət-ənənə, eyni cəhalət və yeni quruluşun yaranmasıyla belə haqsızlıqların tənqidi, cəsarətli addımı məhz ədiblərin – böyük fikir-düşüncə sahibi olan yazıçıların sanki həyat borcuna çevrilir. H. H. Niyazinin dram əsərlərindən "Kim haqlıdır", "Daşkəndə səyahət", "Fərqanə faciəsi", "Muxtariyyat və ya avtonomiya", "İstibdad qurbanları", "Mart qurbanı Aynisa", "Torpaq islahatı" və s. adlarını çəkə bilərik. Bunlardan əlavə dramaturq "Qara saç" adlı operetta da yazmışdır.

Özbək milli teatrının əsasını qoyanlardan biri kimi H. H. Niyazi yaratdığı teatrı müasir və maraqlı əsərlərlə təmin edirdi. Özbək ədəbiyyatşünası Turqunəli Mahmudəliyev "H.H.Niyazi və Azərbaycan mədəniyyəti" məqaləsində bu məsələyə münasibətini belə şərh etmişdir. "Niyazinin müraciət etdiyi əsərlərin bir hissəsi orijinal olsa da, bir hissəsi təbdil və tərcümə idi. Azərbaycan pyesləri H. H. Niyazinin daha çox müraciət etdiyi mənbə idi. O, 1924-cü il 30 fevralda Fərqanə Maarif dairəsinə göndərdiyi məktubunda yazırdı: "Sizə göndərilən 8 ədəd Azərbaycan pyesini özbək dilinə tərcümə etmək lazımdır. Şübhəsiz ki, həmin pyeslərin özbək tamaşaçılarına təsiri olmuşdur. Bu da göstərir ki, H. H. Niyazi onları özü seçmişdir. O, Bakı ədəbi mühiti ilə əlaqədar idi. Həmin illərdə Özbəkistana rus, tatar və Azərbaycan teatrları tez-tez qastrol səfərlərinə gəlir, öz növbəsində özbək sənətkarları da qardaş xalqlar arasında sənətlərini nümayiş etdirirdilər. H.H.Niyazi Özbəkistanda Azərbaycan ədəbiyyatının və sənətinin təkcə təbliğatçısı yox, həm də yaxşı bilicisi idi. O, 20-ci illərdə Xarəzm, Buxara və Nukusda maarif və teatr işləri ilə məşğul olarkən Bakıya da gəlmişdi". Bu faktı həm də niyazişünas tədqiqatçı kimi tanınan Ləziz Kəyumov da araşdırmalarında dəfələrlə yazmış və elmi dəyərlərlə şərh etmişdir.

Görkəmli özbək dramaturqu Kamil Yaşen yazmışdır ki, "biz Azərbaycan ədəbiyyatının istər bizdən əvvəlki, istərsə də bu günkü nümayəndələrinin özbək yazıçı və şairlərinin yaradıcılığına təsir göstərmələri barədə ürək dolusu danışa bilərik. Alovlu şair və inqilabçımız H.H.Niyazinin hərtərəfli inkişafında, yaradıcılıq məharətinin püxtələşməsində başqa sənətkarlarla yanaşı, M.F.Axundovun rolunu xüsusi qeyd etmək istərdim. Həmzənin Şərqdə teatrın və dramaturgiyanın banisi kimi tanınan M. F. Axundovdan faydalanması şəksizdir. Onun Bakıdakı demokratik fikirli teatr xadimləri ilə tanışlığı, mütərəqqi dramaturqların səhnə əsərlərindən görüb-götürməsi, M. Ə. Sabir satirasına dərindən bələdliliyi öz səmərəsini göstərmişdir".

H.H.Niyazinin sıradaşı yaradıcılar ilə talelərində bircə fərq oldu, 1937-ci ildən bir qədər əvvəl cəhalət kölələri onu məhv etdilər. Nə onlar kimi "millətçi", "pantürkist", "panislamist", "xalq düşməni", "burjua məfkurəçisi" kimi lənətlənib güllələnmədi, nə də sürgünlərə göndərilmədi. Sadəcə, sovet təbliğatçısı sifəti ilə Şahimərdan kəndinə göndərildi və orada öldürüldü. Bu da imperiya oyunu idi. Xalqını, millətini sevən kəslər, gözüaçıq, zəngin dünyagörüşü olanlar beləcə xalqın yox, imperiyanın qurbanı olurdular. Sovet hökuməti şairin "ateizm təbliğatçısı" kimi Şahimərdan kənd əhli tərəfindən daşa basılaraq vəhşicəsinə öldürüldüyünə önəm verərək və insanlara dərs olsun deyə Şahimərdan qışlağını yerlə yeksan edib, yerində "Həmzəabad" adlı yeni bir qəsəbə salmışdı. Əlbəttə, bütün bunlar istedadlı bir xalq yazarının öldürüldüyündən yox, sovet təbliğatının, sosializm ideologiyasının tüğyan etməsi, möhkəmlənməsi səbəbindən irəli gəlirdi. Görüntü və ideologiya biri-birini tamamlasa da, imperiya niyyəti tamam başqa şey idi. Burada, cahil kənd camaatına NKVD-nin bir kəlmə satqın pıçıltısı lazım olmuşdu. H.H.Niyazi məhv edilsə də, ədəbiyyat, mədəniyyət səhifələrində yaşadı və 70 ildən sonra xalq istiqlaliyyətə yetəndən sonra, yenə də istiqlalçı H.H.Niyazi kimi xalqın tarixinə daxil oldu".

İstinadlar

  1. ↑ Хамза Хакимзаде Ниязи // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
  2. ↑ Brockhaus Enzyklopädie
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5019"></a>
  3. ↑ Proleksis enciklopedija — 2009.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P8349"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3407324"></a>

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 12, 2021
həmzə, həkimzadə, niyazi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, fevral, mart, 1889, kokand, fərqanə, vilayəti, mart, 1929, 1929, şahimərdan, fərqanə, vilayəti, özbəkistan, şairi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hemze Hekimzade Niyazi 22 fevral 6 mart 1889 Kokand Ferqane vilayeti 1 18 mart 1929 1929 03 18 1 2 3 Sahimerdan d Ferqane vilayeti Ozbekistan sairi Hemze Hekimzade NiyaziDogum tarixi 22 fevral 6 mart 1889Dogum yeri Kokand Kokand qezasi d Ferqane vilayeti Rusiya Imperiyasi 1 Vefat tarixi 18 mart 1929 1929 03 18 1 2 3 40 yasinda Vefat yeri Sahimerdan d Ferqane vilayeti Ozbekistan SSR SSRIVefat sebebi DasqalaqVetendasligi Rusiya Imperiyasi SSRIFealiyyeti yazici sair siyasetci bestekar roman yazicisi ssenarist Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteH H Niyazi 1889 cu ilde Kokand seherinde hekim ailesinde anadan olmusdur O medresede tehsil alarken klassik cigatay ozbek edebiyyatini yaxsi oyrenmis ozu de seir yazmisdi 1905 ci ilde yaradiciliga seirle baslayan H H Niyazi Nihan texellusu ile cap olunurdu O Nevai Babur Bedil Firqet ve diger bele sexsiyyetlerin yaradiciligini derinden oyrense de daha cox iki dahiden E Nevai ve M Fuzuliden behrelenmisdir H H Niyazi ve Azerbaycan edebiyyati meqalesinde professor Penah Xelilov yazir ki Nihan qezellerinin ahenginde kontrastlar silsilesinde Fuzuli qezellerinin tesiri derhal duyulur Bunu Fuzulinin Perisan xelqi alem ahu efqan etdigimdendir Perisan oldugum xelqi perisan etdigimdendir metleli qezeli ile Nihanin Esq otiqe kuymaqliq pervaneligimdendir Tig estide qan kecmek qurbaneligimdendir metleli qezelinin muqayisesinden de aydin gormek olar Seir yaradiciligini ardicil olaraq genislendiren sair 1915 16 ci illerde derc olunmus Ag gul Sari gul Yasil gul Qizil gul ve s kitablarina hemin dovrecen olan poeziya numunelerini daxil etmisdir H H Niyazi ilk ozbek dramaturqlarindan biri bestekari ve xalq xadimidir O yazdigi seirlerine ozu mahni bestelemisdi Respublikanin xalq sairi fexri adina layiq gorulmusdur H H Niyazi pedaqoji fealiyyetle de mesgul olmusdur 1911 15 ci illere tesaduf eden pedaqoqlugu dovrunde o evvelce Kokandda sonra ise Mergilanda mekteb acmis kasib balalarina pulsuz ders vermisdi Hetta mekteb dersliklerini bele ozu yazmisdi Oxu kitabi Qiraet kitabi Yeni edebiyyat Sovet hokumetine olan munasibetini o seirlerinde hiss etdirib Kasib zehmetkes insanlar ucun qurulan yeni rejimi ve eserlerinde qoydugu problemleri yeni dovrun ab havasi ile acir ireliye cixis yolu arayirdi O fitri istedadi boyuk vetendasliq vetenperverlik duygulari ile secilirdi ve cox genc iken sohret qazanmisdi Bu sebebden onu gozu goturmeyenler aradan cixardilar H H Niyazi sair ve pedaqoq olmaqla yanasi eyni zamanda pyesler muellifi dramaturq idi 1905 ci ilden baslayan boyuk inqilabi hadiseler dalgasi Ozbekistana da gedib catmisdi Ozbek inqilabi demokratik edebiyyatinin inkisafinda xususen Niyazinin formalasmasinda Molla Nesreddin jurnalinin rolu boyuk olmusdur Yaradiciliginin ilk illerinden Azerbaycan edebiyyati teatr seneti H H Niyazini ozune celb etmisdir Tedqiqatcilarin arasdirmalarina esasen o bir dramaturq kimi azerbaycanli hemkarlarinin yaradiciligindan cox behrelenib H H Niyazi M F Axundovun eserlerine Azerbaycan teatrinin basqa gozel numunelerine yaxindan beled olub Esrimizin evvellerinde o Ozbekistana qastrol seferine gelmis Azerbaycan teatrinin tamasalarina baxmis azerbaycanli senet ustalarinin yaradiciligini ardicil izlemisdir H H Niyazi 1914 cu ilde Bakida da olmus Azerbaycan teatrinin meshur ustalari ile dostlasmisdir Professor P Xelilov Azerbaycan ozbek edebi elaqelerinden sohbet acarken qeyd etmisdir ki Semed Vurgunun Qafur Qulamla dostlugu H H Niyazinin C Cabbarli senetine uz tutmasi yalniz sexsi regbetden biri birini xoslamaqdan ireli gelmirdi C Cabbarli dramaturgiyasi Niyazinin gozunde ozununkulesirdi o Cefer Cabbarli senetinde Azerbaycan heyat terzi ile yanasi ozbek heyatini da gorurdu O cigatay ozbek dramaturgiyasinin esasini qoyanlardan biri olmusdur 40 a yaxin dram eseri yazmisdir Niyazinin dramaturji fealiyyetinde 1918 ci ilde qeleme aldigi Bey ve muzdur eseri esas ve baslica yer tutsa da o vaxtacan artiq bir nece pyes muellifi idi Evvelki seckiler Perenci sirlerinden bir lovhe Ferqane faciesi Lasman faciesi Zeherli heyat ve yaxud esq qurbanlari Elm hidayeti Molla Nurmehemmed damlenin kufr xetasi Olum facieleri Hemze Hekimzade Niyazinin dramaturji fealiyyetinde tedqiqatcilar onun Bey ve muzdur 1918 dramini Maysaranin isi 1926 komediyasini ve Cadra sirleri 1927 faciesini daha yuksek deyerlendiribler H H Niyazinin yaradiciligini sexsi arxivini arasdiran gorkemli ozbek tedqiqatcisi professor Leziz Keyumov onun Azerbaycan dilinden 20 ye qeder pyes tercume etdiyini elece de sehneye qoyulan tamasalara rejissorluq etdiyini done done vurgulayir Professor P Xelilov bu barede yazarken qeyd edir H H Niyazi arxivinde saxlanan senedlerin tesvirine hesr olunmus H H Niyazi kitabinda elan ve ya afisalari qalmis Azerbaycan tamasalarindan ikisinin adi cekilir Ac herifler Evveli henek axiri deyenek Bunlar Haqverdiyevin eserleri kimi teqdim olunur Haqberdi elbette E Haqverdiyevdir ve bunlardan tekce Ac herifler ona aiddir H H Niyazinin bize gelib catan pyesleri ile Azerbaycan dramaturqlarinin eserleri arasinda bir dogmaliq oxsarliq ve mustereklik vardir Bu cehetden Niyazini N Nerimanovla E Haqverdiyevle C Cabbarli ile muqayiseli oyrenmek ucun diqqetelayiq material goze carpir Elbette professorun bu qeydlerine uygun ayri ayri muellif meqaleleri olsa da butovlukde konkret elmi movzu olaraq arasdirilmamisdir Musteqil dovlet quruculugumuz dovrunde turkdilli xalqlarin bir ortaya gelmek istediyi zamanda tebii ki butun bu ve ya diger meselelere yeni baxisla yeni elmi munasibetle yanasma teleb olunur Professor L Keyumov H H Niyazinin dramaturji fealiyyetini tedqiq ederek yazir XX esr ozbek edebiyyatinin besiyi basinda H H Niyazi dayanmisdi O basqa xidmetlerinden elave hem de dostluq elaqelerimizin inkisafinin feal terefdari olmusdur H H Niyazinin Bey ve muzdur drami ozbek heyatinin tarixi realliqlarini ve bu tarixin mueyyen heqiqetlerini eks etdirmek yonumunde xarakterikdir Pyesdeki yoxsul Qafurun heyat yolu ozbek zehmetkeslerinin heyat yoludur Bey gozel ozbek qizi Cemileye sahib olmaq ucun onun eri Qafuru surgun etdirir Cemile ise surgun olunmus erinin mehebbetini qelbinde gezdirerek zorakiliga qarsi cixa bilmeyeceyini gorur nehayetde ozunu zeherleyir C Cabbarlinin Aydin pyesinde de Dovlet bey bele hereket edir O Aydinin ehtiyac qarsisinda diz cokdurulmesine ve nehayet surgun olunmasina nail olur ki Gultekini ele kecirsin Oz varligini esqine qurban veren Gultekin de Cemile kimi cixis yolunu ozunu zeherlemekde gorur H H Niyazinin ve C Cabbarlinin Serq qadini meselesine defelerle muraciet etmeleri teeccublu deyildir C Cabbarli eserlerinin Ozbekistanda qarsilanmasinin bir sebebi de onlarda azerbaycanlilarin ve ozbeklerin heyati ucun musterek xususiyyetlerin bedii cehetden senetkarane tesviri idi H H Niyazinin Bey ve muzdur dramindaki Cemile obrazinda inqilaba qeder olan minlerle Azerbaycan qadinin taleyi onlarin xezan olmus sevgisi arzu ve umidleri oz eksini tapmisdir Bey ve muzdur drami insana bitmez tukenmez estetik zovq veren senet eseridir 1918 ci ilde yazilan bu eser ele hemin ilde sehneye qoyulsa da ilk varianti orijinali elde yoxdur Eserin ilkin nusxesi yoxa cixdigindan 1939 cu ilde dramaturq Kamil Yasen resmi ve qeyri resmi materiallar esasinda yeni variantini isleyerek hazirlamisdir H H Niyazinin Maysaranin isi komediyasi ise satirik ruhdadir Eser 1926 ci ilde yazilsa da sairin olumunden sonra 1939 cu ilde uze cixarilmisdir Folklor ruhlu bu eserdeki menevi hissler duygular komediyanin merkezi xettidir Esasen xalq mahnilarindan mesellerinden istifade edilerek obrazlarin xarakterik xususiyyetleri mueyyenlesdirilmis bele bir usuldan istifade hem de komediyanin dilinin sadeliyine sebeb olmusdur Komediyanin sehne sohreti yeni bir eserin bestekar Suleyman Yudakovun Maysara adli operettasinin yazilmasina getirib cixarmisdir H H Niyazinin Cadra sirleri faciesi ise genc qizlarin movhumat ve cehaletin tesiri ile yaranmis kohne adet enenelerin agrili tezyiqleri ile uzlesmesinden behs edir Eserin bas qehremani Tole xanimin obrazinda ozbek qizlarinin aci taleyi umumilesdirilmisdir H H Niyazi bu facieni qeleme aldigi ilde yazdigi Ozbek qadin ve qizlarina seirinin de ruhunda qadin azadligi meselesi durur Sairin fikrince qadinlar cadrani ataraq mektebe elm dalinca gederlerse xosbextliyin gozelliyin acarini qazanarlar Bu menada edib qadin huquqlarinin mudafiecisine tebligatcisina cevrilir Ele bu meqam da C Cabbarlinin Sevil pyesini xatirlamamaq mumkun deyil Eyni heyat eyni adet enene eyni cehalet ve yeni qurulusun yaranmasiyla bele haqsizliqlarin tenqidi cesaretli addimi mehz ediblerin boyuk fikir dusunce sahibi olan yazicilarin sanki heyat borcuna cevrilir H H Niyazinin dram eserlerinden Kim haqlidir Daskende seyahet Ferqane faciesi Muxtariyyat ve ya avtonomiya Istibdad qurbanlari Mart qurbani Aynisa Torpaq islahati ve s adlarini ceke bilerik Bunlardan elave dramaturq Qara sac adli operetta da yazmisdir Ozbek milli teatrinin esasini qoyanlardan biri kimi H H Niyazi yaratdigi teatri muasir ve maraqli eserlerle temin edirdi Ozbek edebiyyatsunasi Turquneli Mahmudeliyev H H Niyazi ve Azerbaycan medeniyyeti meqalesinde bu meseleye munasibetini bele serh etmisdir Niyazinin muraciet etdiyi eserlerin bir hissesi orijinal olsa da bir hissesi tebdil ve tercume idi Azerbaycan pyesleri H H Niyazinin daha cox muraciet etdiyi menbe idi O 1924 cu il 30 fevralda Ferqane Maarif dairesine gonderdiyi mektubunda yazirdi Size gonderilen 8 eded Azerbaycan pyesini ozbek diline tercume etmek lazimdir Subhesiz ki hemin pyeslerin ozbek tamasacilarina tesiri olmusdur Bu da gosterir ki H H Niyazi onlari ozu secmisdir O Baki edebi muhiti ile elaqedar idi Hemin illerde Ozbekistana rus tatar ve Azerbaycan teatrlari tez tez qastrol seferlerine gelir oz novbesinde ozbek senetkarlari da qardas xalqlar arasinda senetlerini numayis etdirirdiler H H Niyazi Ozbekistanda Azerbaycan edebiyyatinin ve senetinin tekce tebligatcisi yox hem de yaxsi bilicisi idi O 20 ci illerde Xarezm Buxara ve Nukusda maarif ve teatr isleri ile mesgul olarken Bakiya da gelmisdi Bu fakti hem de niyazisunas tedqiqatci kimi taninan Leziz Keyumov da arasdirmalarinda defelerle yazmis ve elmi deyerlerle serh etmisdir Gorkemli ozbek dramaturqu Kamil Yasen yazmisdir ki biz Azerbaycan edebiyyatinin ister bizden evvelki isterse de bu gunku numayendelerinin ozbek yazici ve sairlerinin yaradiciligina tesir gostermeleri barede urek dolusu danisa bilerik Alovlu sair ve inqilabcimiz H H Niyazinin herterefli inkisafinda yaradiciliq meharetinin puxtelesmesinde basqa senetkarlarla yanasi M F Axundovun rolunu xususi qeyd etmek isterdim Hemzenin Serqde teatrin ve dramaturgiyanin banisi kimi taninan M F Axundovdan faydalanmasi seksizdir Onun Bakidaki demokratik fikirli teatr xadimleri ile tanisligi mutereqqi dramaturqlarin sehne eserlerinden gorub goturmesi M E Sabir satirasina derinden beledliliyi oz semeresini gostermisdir H H Niyazinin siradasi yaradicilar ile talelerinde birce ferq oldu 1937 ci ilden bir qeder evvel cehalet koleleri onu mehv etdiler Ne onlar kimi milletci panturkist panislamist xalq dusmeni burjua mefkurecisi kimi lenetlenib gullelenmedi ne de surgunlere gonderilmedi Sadece sovet tebligatcisi sifeti ile Sahimerdan kendine gonderildi ve orada olduruldu Bu da imperiya oyunu idi Xalqini milletini seven kesler gozuaciq zengin dunyagorusu olanlar belece xalqin yox imperiyanin qurbani olurdular Sovet hokumeti sairin ateizm tebligatcisi kimi Sahimerdan kend ehli terefinden dasa basilaraq vehsicesine oldurulduyune onem vererek ve insanlara ders olsun deye Sahimerdan qislagini yerle yeksan edib yerinde Hemzeabad adli yeni bir qesebe salmisdi Elbette butun bunlar istedadli bir xalq yazarinin oldurulduyunden yox sovet tebligatinin sosializm ideologiyasinin tugyan etmesi mohkemlenmesi sebebinden ireli gelirdi Goruntu ve ideologiya biri birini tamamlasa da imperiya niyyeti tamam basqa sey idi Burada cahil kend camaatina NKVD nin bir kelme satqin piciltisi lazim olmusdu H H Niyazi mehv edilse de edebiyyat medeniyyet sehifelerinde yasadi ve 70 ilden sonra xalq istiqlaliyyete yetenden sonra yene de istiqlalci H H Niyazi kimi xalqin tarixine daxil oldu Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Hamza Hakimzade Niyazi Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t pod red A M Prohorova 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 lt a href https wikidata org wiki Track Q17378135 gt lt a gt 1 2 3 Brockhaus Enzyklopadie lt a href https wikidata org wiki Track Q237227 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5019 gt lt a gt 1 2 3 Proleksis enciklopedija 2009 lt a href https wikidata org wiki Track P8349 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q3407324 gt lt a gt Hemcinin bax RedakteOzbekistan edebiyyatiXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Hemze Hekimzade Niyazi amp oldid 5469187, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.