Böyük Oyun (ing.The Great Game), həmçinin Kölgələr Turniri olaraq da adlandırılır ( rus.Турниры теней, Turniri Teney) — XIX əsrdən başlayaraq strateji bölgələrin böyük güclər tərəfindən paylaşılma mübarizəsini təsvir etmək üçün istifadə edilən addır. Klassik Böyük Oyun zamanı ümumiyyətlə Buxara əmirliyi kimi ölkələrin düşdüyü 1907-ci ildə anglo-rus konvensiyasına yəni 1813 Rusiya-İran müqaviləsinə təxminən çalışdığı qəbul edilir. Daha az olan intensiv mərhələsi 1920-ci illərin ortalarına qədər İran və Əfqanıstan ilə bəzi problemlərə səbəb olan 1917Bolşevik İnqilabı dövrünə təsadüf etdi. Mübarizə; İngiltərə (Böyük Britaniya), Çar Rusiyası, Almaniya və Fransa arasında Orta Asiya və Uzaq Şərq ölkələrinin torpaqlarını əldə etmək məqsədilə aparılmışdır. Böyük Oyun və Yeni Böyük Oyun adlandırmaları 21-ci əsrə qədər davam edən güc mübarizələri üçün də istifadə edilir.
İkinci Dünya Müharibəsini əhatə edən müstəmləkədən sonrakı dövrdə, qeyri-müddətli olaraq xüsusilə Əfqanıstan və İranda, regiondakı geosiyasi güc və nüfuz rəqabəti kimi böyük güclərin və regional güclərin geosiyasi intriqalarını xarakterizə etmək üçün bundan istifadələri davam etmişdir.
“Böyük Oyun” şəraiti, adətən Artur Konolliyə (1807-1842), ingilislərin Şərqi Hindistan şirkətinin Benqal Yüngül Süvari Birliyinin kəşfiyyat məmuruna aiddir. Onun romanı Kim (1901), igilis roman yazarı Redyard Kiplinq tərəfindən qələmə alınmışdır.
Əfqanıstanda rus-ingilis ziddiyətləri
İngilislər tərəfindən baxıldıqda, Orta Asiyada Rusiya İmperatorluğunun genişlənməsi İngiltərə İmperatorluğunun, Hindistanda “tacdakı daş-qaş”dan məhrum etmək təhlükəsi qarşısında qoyurdu. İngilislər çar qoşunlarının Orta Asiya xanlıqlarını (Xivə, Buxara, Kokand) bir-birinin ardından təsir altına salmasından qorxurdu. Əfqanıstan əmirliyindən sonra Hindistan da rus işğalına məruz qala bilərdi.
Siyasi karikatura; Şir Əli Xan ve dostları, rus ayısı ile ingilis aslanı (1878).
Böyük Britaniya üçün Rusiyanın Orta Asiyadakı irəliləyişi ingilis Hindistanı üçün riskli vəziyyət yaradırdı. İngiltərə böyük çar qoşunlarının türk xaqanlıqlarını işğal etməsindən qorxurdu (Xivə, Buxara, Kokand). Bu səbəbdən Əfqanıstan əmirliyi Rusiyanın gözlənilən Hindistan işğalı üçün dayaq nöqtəsi kimi çıxış edirdiş. Buna görə də 1838-ci ildə ingilislər birinci ingilis-əfqan müharibəsini başlatdı və Şüca Şah rəhbərliyi altında Əfqanıstanda bir kukla rejimi tətbiq etməyə çalışdı. Bu rejim qısa ömürlü oldu və ingilis hərbi dəstəyi olmadan edilməsinin mümkünsüzlüyü təsdiqləndi.
Geri çəkilən ingilis ordusu (onlardan sadəcə 690 nəfəri avropalı idi) təxminən 4.500 nəfər əsgər və 12.000 nəfər könüllüdən ibarət idi. Əfqan döyüşçüləri tərəfindən həyata keçirilən bir sıra hücumlar zamanı, Uilyam Braydon, gedərkən öldürüldü. İngilislərin Kabildən bu rüsvayçı geri çəkilməsindən sonra onlar Əfqanıstanla bağlı planlarını məhdudlaşdırmaq məcburiyyətində qaldılar.
1857-ci ildə hind üsyanından sonra dalbadal gələn ingilis hökumətləri bir bufer dövlət kimi Əfqanıstana müsbət yanaşdı. Konstantin Kaufmanın, Mixail Skobelovun və Mixail Qriqoryeviç Çernyayevin rəhbərliyindəki ruslar, Əfqanıstana doğru Orta Asiya istiqamətindən gedərək Cənuba hərəkət etməyə davam etdi və 1865-ci ildə Daşkənd rəsmi olaraq istila edildi.
Səmərqənd1868-ci ildə Rusiya İmperatorluğunun bir hissəsinə çevrildi və Buxaranın müstəqilliyi demək olar ki, həmin ildə bağlanan sülh müqaviləsin ilə başladı. Rusların idarəçiliyi artıq AmuDərya çayının şimal sahillərinə qədər genişlənmişdi.
İngiltərənin əsas məqsədi burada kukla rejimi yaratmaq idi. Lakin, 1842-ci ildə əfqan küçə döyüşçüləri ingilisləri geri çəkilməyə məcbur etdi. Beləliklə, Böyük Oyunun ilk mərhələsi ingilislərin əleyhinə nəticələnmiş oldu. Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq 1857-ci ildə Hindistan üsyanından sonra da İngiltərə Əfqanıstanı hələ də bufer zona olaraq görürdü. İngiltərənin bu uğursuzluqlarına baxmayaraq ruslar Konstantin Kaufmanın rəhbərliyində Səmərqəndi ələ keçirdilər və Əfqanıstan sərhədlərinə çatdılar. Hətda bu irəliləyişin nəticəsində Kraliça Viktoriyanın Baş Nazir Benjamin Dizraeliyə göndərdiyi məktub çəx məşhurdur: “Vəzifəmiz Orta Asiyadan rus zalımlarını Qafqaza doğru uzaqlaşdırmaqdır.” Bununla əlaqədar olaraq kraliça Viktoriya, 1876-cı ildə Kral Qanunu ilə Rusiya İmperatoru ilə eyni səviyyədə olmaq üçün titullarına "Hindistanın Kraliçası"nı də əlavə etdi (1876).
Böyük Şərq Böhranı baş verəndə Ruslar elçilərini 1878-ci ildə Kabilə dəvətsiz olaraq diplomatik vəzifəyə göndərdi, sonra İngiltərə, Əfqanıstan hökmdarı, Şir Əli xanın ingilis diplomatik missiyasını qəbul etməsini tələb edib. Missiyanın icrasına yenidən başlanıldı və cəza olaraq 40.000 nəfərdən ibarət qüvvə ikinci ingilis-əfqan müharibəsini başlamaq üçün sərhəd bölgəsinə göndərildi. Müharibənin nəticəsində taxt-tac Əbdürrəhman xana verildi, o öz yerini möhkəmləndirən zaman, Əfqanıstanın xarici işlərini ingilislərin nəzarətinə verdi. O, daxili üsyanları amansızlıqla yatırmağı bacardı və ölkəndə mərkəzi idarə sistemi yaratdı.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya'nın Değişen Jeopolitiği (Türkçe). Ankara: Barış Platin Yayınları. 2011. (#parameter_ignored); (#parameter_ignored)
Həmçinin bax
Yeni Böyük Oyun
Xarici keçidlər
Avqust 12, 2021
böyük, oyun, məqalənin, mətnini, azərbaycan, dilinə, uyğunlaşdırmaq, lazımdır, məqalədə, cümlə, quruluşlarındakı, yanlışlıqları, orfoqrafik, səhvləri, düzəltdikdən, sonra, qaralama, şablonunu, silməyi, unutmayın, böyük, oyun, great, game, həmçinin, kölgələr, t. Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra qaralama az sablonunu silmeyi unutmayin Boyuk Oyun ing The Great Game hemcinin Kolgeler Turniri olaraq da adlandirilir rus Turniry tenej Turniri Teney XIX esrden baslayaraq strateji bolgelerin boyuk gucler terefinden paylasilma mubarizesini tesvir etmek ucun istifade edilen addir Klassik Boyuk Oyun zamani umumiyyetle Buxara emirliyi kimi olkelerin dusduyu 1907 ci ilde anglo rus konvensiyasina yeni 1813 Rusiya Iran muqavilesine texminen calisdigi qebul edilir Daha az olan intensiv merhelesi 1920 ci illerin ortalarina qeder Iran ve Efqanistan ile bezi problemlere sebeb olan 1917 Bolsevik Inqilabi dovrune tesaduf etdi Mubarize Ingiltere Boyuk Britaniya Car Rusiyasi Almaniya ve Fransa arasinda Orta Asiya 1 ve Uzaq Serq olkelerinin torpaqlarini elde etmek meqsedile aparilmisdir Boyuk Oyun 2 ve Yeni Boyuk Oyun 3 adlandirmalari 21 ci esre qeder davam eden guc mubarizeleri ucun de istifade edilir 1814 cu ilde Buyuk Oyunun evvelinde Iran 1848 ci il erefelerinde Orta Asya Ikinci Dunya Muharibesini ehate eden mustemlekeden sonraki dovrde qeyri muddetli olaraq xususile Efqanistan ve Iranda regiondaki geosiyasi guc ve nufuz reqabeti kimi boyuk guclerin ve regional guclerin geosiyasi intriqalarini xarakterize etmek ucun bundan istifadeleri davam etmisdir Boyuk Oyun seraiti adeten Artur Konolliye 1807 1842 ingilislerin Serqi Hindistan sirketinin Benqal Yungul Suvari Birliyinin kesfiyyat memuruna aiddir Onun romani Kim 1901 igilis roman yazari Redyard Kiplinq terefinden qeleme alinmisdir Mundericat 1 Efqanistanda rus ingilis ziddiyetleri 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerEfqanistanda rus ingilis ziddiyetleri RedakteIngilisler terefinden baxildiqda Orta Asiyada Rusiya Imperatorlugunun genislenmesi Ingiltere Imperatorlugunun Hindistanda tacdaki das qas dan mehrum etmek tehlukesi qarsisinda qoyurdu Ingilisler car qosunlarinin Orta Asiya xanliqlarini Xive Buxara Kokand bir birinin ardindan tesir altina salmasindan qorxurdu Efqanistan emirliyinden sonra Hindistan da rus isgalina meruz qala bilerdi Siyasi karikatura Sir Eli Xan ve dostlari rus ayisi ile ingilis aslani 1878 Boyuk Britaniya ucun Rusiyanin Orta Asiyadaki irelileyisi ingilis Hindistani ucun riskli veziyyet yaradirdi Ingiltere boyuk car qosunlarinin turk xaqanliqlarini isgal etmesinden qorxurdu Xive Buxara Kokand Bu sebebden Efqanistan emirliyi Rusiyanin gozlenilen Hindistan isgali ucun dayaq noqtesi kimi cixis edirdis Buna gore de 1838 ci ilde ingilisler birinci ingilis efqan muharibesini baslatdi ve Suca Sah rehberliyi altinda Efqanistanda bir kukla rejimi tetbiq etmeye calisdi Bu rejim qisa omurlu oldu ve ingilis herbi desteyi olmadan edilmesinin mumkunsuzluyu tesdiqlendi Geri cekilen ingilis ordusu onlardan sadece 690 neferi avropali idi texminen 4 500 nefer esger ve 12 000 nefer konulluden ibaret idi Efqan doyusculeri terefinden heyata kecirilen bir sira hucumlar zamani Uilyam Braydon gederken olduruldu Ingilislerin Kabilden bu rusvayci geri cekilmesinden sonra onlar Efqanistanla bagli planlarini mehdudlasdirmaq mecburiyyetinde qaldilar 1857 ci ilde hind usyanindan sonra dalbadal gelen ingilis hokumetleri bir bufer dovlet kimi Efqanistana musbet yanasdi Konstantin Kaufmanin Mixail Skobelovun ve Mixail Qriqoryevic Cernyayevin rehberliyindeki ruslar Efqanistana dogru Orta Asiya istiqametinden gederek Cenuba hereket etmeye davam etdi ve 1865 ci ilde Daskend resmi olaraq istila edildi Semerqend 1868 ci ilde Rusiya Imperatorlugunun bir hissesine cevrildi ve Buxaranin musteqilliyi demek olar ki hemin ilde baglanan sulh muqavilesin ile basladi Ruslarin idareciliyi artiq AmuDerya cayinin simal sahillerine qeder genislenmisdi Ingilterenin esas meqsedi burada kukla rejimi yaratmaq idi Lakin 1842 ci ilde efqan kuce doyusculeri ingilisleri geri cekilmeye mecbur etdi Belelikle Boyuk Oyunun ilk merhelesi ingilislerin eleyhine neticelenmis oldu Bu veziyyetin neticesi olaraq 1857 ci ilde Hindistan usyanindan sonra da Ingiltere Efqanistani hele de bufer zona olaraq gorurdu Ingilterenin bu ugursuzluqlarina baxmayaraq ruslar Konstantin Kaufmanin rehberliyinde Semerqendi ele kecirdiler ve Efqanistan serhedlerine catdilar Hetda bu irelileyisin neticesinde Kralica Viktoriyanin Bas Nazir Benjamin Dizraeliye gonderdiyi mektub cex meshurdur Vezifemiz Orta Asiyadan rus zalimlarini Qafqaza dogru uzaqlasdirmaqdir Bununla elaqedar olaraq kralica Viktoriya 1876 ci ilde Kral Qanunu ile Rusiya Imperatoru ile eyni seviyyede olmaq ucun titullarina Hindistanin Kralicasi ni de elave etdi 1876 Boyuk Serq Bohrani bas verende Ruslar elcilerini 1878 ci ilde Kabile devetsiz olaraq diplomatik vezifeye gonderdi sonra Ingiltere Efqanistan hokmdari Sir Eli xanin ingilis diplomatik missiyasini qebul etmesini teleb edib Missiyanin icrasina yeniden baslanildi ve ceza olaraq 40 000 neferden ibaret quvve ikinci ingilis efqan muharibesini baslamaq ucun serhed bolgesine gonderildi Muharibenin neticesinde taxt tac Ebdurrehman xana verildi o oz yerini mohkemlendiren zaman Efqanistanin xarici islerini ingilislerin nezaretine verdi O daxili usyanlari amansizliqla yatirmagi bacardi ve olkende merkezi idare sistemi yaratdi Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Central Asia Afghanistan and Her Relation to British and Russian Territories World Digital Library 1885 parameter ignored parameter ignored parameter ignored suggest Buyuk Oyun Ingiltere Basbakani Gladstone un Osmanli yi Yikma Plani Istanbul Timas Yayinlari Subat 2011 2016 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 07 25 parameter ignored parameter ignored parameter ignored Kuresel Guc Mucadelesinde Avrasya nin Degisen Jeopolitigi Turkce Ankara Baris Platin Yayinlari 2011 parameter ignored parameter ignored Hemcinin bax RedakteYeni Boyuk OyunXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Boyuk oyun amp oldid 6048992, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
