fbpx
Wikipedia

Sultan Süleyman Qanuni

Sultan Süleyman Qanuni (Osmanlı Türkcəsi: سلطان سليمان اول‎, Sultan Süleyman-ı Evvel) (d.  6 noyabr 1494, Trabzon6 sentyabr 1566(1566-09-06), Siqetvar, Baranya əyaləti), Osmanlı imperiyasının 10-cu padşahı və 89-cu İslam xəlifəsidirQərb dünyasında Möhtəşəm Süleyman, şərqdə isə ədalətli idarəçiliyinə görə Qanuni Sultan Süleyman olaraq da tanınır. 1520-dən 1566-dakı ölümünə qədər təqribən 46 il sultanlıq etmiş və 13 dəfə səfərə çıxmış, səltənətinin ümumilikdə 10 il 1 ayını səfərlərdə keçirmişdir. Osmanlı tarixinin ən uzun müddət taxtda oturan, ən uzun müddət səfərdə qalan və ən çox səfərə çıxan sultanıdır.

I Süleyman
سلطان سليمان اول
Sələfi I Səlim
Xələfi II Səlim
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Trabzon, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi (71 yaşında)
Vəfat yeri Macarıstan
Vəfat səbəbi dizenteriya
Dəfn yeri Sultan Süleyman türbəsi, Süleymaniyyə külliyəsi
Atası I Səlim
Anası Ayşə Hafsa Sultan
Həyat yoldaşı
Uşağı

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

I Süleyman 1520 tarixində atası I Səlimin vəfatı ilə taxta çıxdı. Qərbdə Belqrad, Rodos, Boğdan (indiki Moldova) və Macarıstanın böyük hissəsini imperiya torpaqlarına birləşdirdi. 1529 tarixində Vyananı mühasirəyə alsa da, müxtəlif səbəblərdən bü mühasirə uğursuz oldu. Şərqdə Səfəvilərlə gedən döyüşlərdən sonra Orta Şərqin böyük bir qismini işğal etmişdir. Afrikada imperiya sərhədləri Əlcəzairə qədər uzanmış, Osmanlı donanması Aralıq dənizQırmızı dəniz sahillərini fəth etmişdi. I Səlimdən 6.557.000 km2 olaraq aldığı Osmanlı mülkünü, oğlu II Səlimə 14.893.000 km2 olaraq miras buraxmışdır. Zigetvar mühasirəsinin bitməsinə bir gün qalmış 7 sentyabr 1566 tarixində müharibə düşərgəsində 71 yaşında vəfat etmiş və yerinə oğlu II Səlim keçmişdir.

Şahzadəlik illəri

 
1579-cu ildə Nəqqaş Osmanın "Şəmailnamə" adlı əsərində yer alan və I Süleymanın gənclik illərinin təsvir edildiyi miniatür.

6 noyabr 1494 tarixində Trabzonda dünyaya gəlmişdir. Atası Süleyman anadan olarkən Trabzon bəylərbəyi olan, 1512-ci il tarixində isə taxta keçən I Səlim, anası isə Ayşə Hafsa Sultandır. Uşaqlıq illərini süd qardaşı Yəhya Əfəndi ilə birlikdə Trabzonda keçirmişdir. 1501-ci ildə 7 yaşlı Şahzadə Süleyman elm, tarix, ədəbiyyat, dinhərb sahələrini öyrənmək üçün İstanbula, Topqapı sarayındakı Əndəruna göndərildi. 1508-ci ildə Qarahisar sancaqbəyi seçilsə də, əmisi Amasiya sancaqbəyi Şahzadə Əhmədin etirazı ilə Boluya təyin olundu. Şahzadə Əhmədin buna da etiraz etməsi səbəbilə 1509-cu ilin iyul ayında Kəfə sancaqbəyliyinə gətirildi.

Atası I Səlimin 1512-ci ildə taxta çıxması ilə bir müddət İstanbulƏdirnədə yaşadı. 1513-ci ildə Manisa sancaqbəyliyinə gətirildi. Burada gələcəkdə ən yaxın adamlarından biri olacaq Parqalı İbrahimlə tanış oldu və onunla yaxın dostluq yaratdı. Təqribən 7 illik Manisa sancaqbəyliyindən sonra, 1520-ci il 21 sentyabrdan 22 sentyabra keçən gecə atası doqquzuncu Osmanlı hökmdarı I Səlim vəfat etdi. Dövrün sədrəzəmi Piri Mehmed Paşa sultanın ölümünü gizlədərək silahdar kəndxudası Süleyman ağanı dərhal Manisaya göndərdi və şahzadəni taxta dəvət etdi. Digər tərəfdən paytaxtı nəzarətdə saxlamaq niyyətiylə Rumeli bəylərbəyi Əhməd Paşanı da İstanbula göndərdi. Şahzadənin paytaxta yaxınlaşması xəbərini eşitdikdən sonra sultanın vəfatını elan edən Piri Mehmed Paşa ordu xəzinəsini möhürlədərək ikinci vəzir Çoban Mustafa Paşa və Fərhad Paşanı mərhum sultanın cənazəsiylə birlikdə Çorluda qoyub özü yeni əfəndisini qarşılamaq üçün İstanbula yola düşdü.

30 sentyabr 1520-ci ildə bazar günü gəmiylə Üsküdara gələn Şahzadə Süleyman dərhal Topqapı sarayına gəldi. Yeniçərilər tərəfindən qarşılanan gənc sultanın həmin gün biyat mərasimi baş tutdu.

Taxta keçdikdən bir neçə həftə sonra Venesiya respublikası elçisi Bartolomeo Contarinini qəbul etdi. Contari burada olarkən Süleymanı bu şəkildə təsvir etmişdir: "İyirmi altı yaşında, hündür lakin sərbəst görünən və alicənab görünüşlü. Boynu həddən ziyadə uzun, üzü zəif, burnu qartal dimdiyi kimi qıvrım. Kölgə kimi bığı və kiçik saqqalı var. Dərisi biraz solğundur, lakin üzü olduqca xoşdur. Ağıllı bir hökmdar olduğu söylənilir və hamı onun səltənətinin xeyirli olacağından ümidlidir."

Səltənət illəri

1520–1529-cu illər

 
Rodosun tutulmasını göstərən miniatür.

I Süleymanın taxta keçməsindən qısa bir müddət sonra Şam bəylərbəyi Canbərdi Qazəli, Süleymanın sultanlığını tanımadı və öz hakimiyyətini elan edərək üsyan başlatdı. Mərkəzdən göndərilən Fərhad Paşa idarəsindəki birliklə Zülqədriyə əyalətindəki hərbi dəstələrin birləşmiş qüvvəsi Şam yaxınlığındakı Mastaba adlı bölgədə, 27 yanvar 1521 tarixində Canbərdi Qazəli və qoşunlarını darmadağın etdi. Canbərdi Qazəli öldürüldü və üsyan yatırıldı. Qazəlinin yerinə Şam bəylərbəyliyinə Ayaz Mehmed Paşa gətirildi.

Süleyman ilk səfərini 18 may 1521 tarixində Macarıstan Krallığının idarəsindəki Belqrada (o dönəmdəki adı ilə Nándorfehérvár) hazırladı. Ətrafındakı Böyürdələn, Zəmun və Salankamen şəhərlərinin alınmasının ardından 1 avqust günü mühasirəyə alınan şəhər 29 avqust 1521 tarixində təslim oldu. Avropada planlaşdırdığı səfərlər üçün arxa cəbhə rolunu oynayan bu şəhər I Süleymanın növbəti fəthlərinin müjdəçisi oldu.

Növbəti il Süleyman Aralıq dənizində yerləşən Rodos adasına qurudan səfər təyin etdi. Mühasirəyə qatılacaq olan Osmanlı donanması isə iyun 1522'də adanın "Cem Bağçası" körfəzinə gəlib çatdı. Süleymanın da aralarında olduğu ordu qüvvələri 28 iyul günü Mərmərə dənizindən gəmiylə adaya keçirildi. Təxminən 100.000 nəfər piyada və 400 gəmidən ibarət Osmanlı ordusunun 6 aydan çox mühasirədə saxladığı bu ada 26 dekabr 1522 tarixində təslim oldu. Adada xristian olaraq yaşayan Cem Sultanın oğlu Murad və Muradın oğlanları boğduruldu, xanımı və iki qızı isə İstanbula göndərildi. Rodosun tutulmasından sonra Bodrum, Taxtalı və Aydos qalaları, İstanköy və Sömbəki adaları da işğal edildi.

1523-cü ilin fevral ayında İstanbula geri qayıdan Süleyman səltənətinin ilk 3 ilində vəzifədə qalan sədrəzəm Piri Mehmed Paşanı yaşıyla əlaqədar sədarətdən kənarlaşdırdı və 27 iyun 1523 günü ənənəyə uyğun olmayaraq Xasodabaşısı Parqalı İbrahim ağanı sədrəzəmRumeli bəylərbəyi təyin etdi. Sədrəzəmlik sırası gözləyən ikinci vəzir Əhməd Paşa, hakim olaraq təyin edildiyi Misirdə 1524-cü ilin əvvəlində üsyan çıxardaraq müstəqilliyini elan etdi. Əhməd Paşanın öldürülməsiylə yatırılan üsyanın ardından Sədrəzəm Parqalı İbrahim Paşa Misirdə sülhü təmin etmək üçün vəzifələndirildi.

1525-ci ilin mart ayında I Süleyman İstanbul ətrafında ovdaykən yeniçərilər şəhərdə ayaqlanma başlatdılar. Qısa zamanda yatırılan ayaqlanmadan sonra Yeniçəri ağası Mustafa ağa, kətxudası Qıran Bali bəy və rəisül-küttab Heydər bəy edam edildi. Misirdə asayişi təmin edən Sədrəzəm İbrahim Paşa isə 6 sentyabr 1525 tarixində İstanbula geri döndü. Bu dönəmdə İstanbula gələn fransız elçisi Jean Frangipani 24 fevral 1525 tarixində baş verən Paviya müharibəsində Müqəddəs Roma imperatoruna əsir düşən kral I François üçün, kralın anasının adından məktub gətirmişdi. Yazdığı məktubla yardım edəcəyi barədə söz verən I Süleyman, iki dövlət arasında sülh bağlanıb, kral azad olunsa da, Macarıstana səfər təyin olunması barədə fərman verdi. Macarıstana öncə Sədrəzəm İbrahim Paşanı göndərdi, daha sonra 23 aprel 1526 tarixində Süleymanın rəhbərliyi ilə ordu Macarıstana hücuma keçdi. İbrahim Paşanın qüvvələri Petrovaradin və İyluk şəhərləriylə 11 qalanı ələ keçirdikdən sonra Özək qalasını mühasirəyə aldı. Bosniya bəyləri də Sirəm bölgəsində bəzi qalaları ələ keçirmişdi. Macarıstan kralı II. Lajosun rəhbərliyindəki ordu ilə Dunay çayı sahilindəki Moxac düzündə qarşılaşan Osmanlı ordusu 29 avqust 1526 tarixində baş verən döyüşdə qəti qələbə qazandı. Kral Lajos isə müharibədən qaçarkən bataqlığa düşmüş və burada boğularaq can vermişdir. Osmanlı ordusu səfərə davam edərək 20 sentyabr tarixində Budin şəhərinə daxil oldu. Şəhərin açarlarını ələ keçirdən və təxminən 14 gün kral sarayında qalan I Süleyman geri qayıdarkən Segedin və bəzi şəhərləri də ələ keçirmiş, Macarıstanın rəhbərliyinə Ərdəl hakimi Janos Zapolyanı gətirdi. Macarıstanın Osmanlı imperiyasına qatılması və Fransa-Osmanlı ittifaqıyla 5 oktyabr 1526 tarixində başa çatan yeddi aylıq səfərin ardından 13 noyabr 1526 tarixində İstanbulda zəfər sevinci yaşandı. Osmanlı ordusunun Macarıstanda olduğu 1526-cı ilin avqust ayında Səfəvilərin dəstəyi ilə Anadoluda Baba Zünnün üsyanı başlamışdı. Ətraf ərazilərə də yayılan üsyan 1527 tarixində Diyarbəkir bəylərbəyi Hüsrəv Paşa və Adana sancaqbəyi Piri bəy tərəfindən yatırıldı. Ancaq həmin ilin payızında orta Anadoluda çıxan Qələndər Çələbi üsyanı daha güclü oldu. Bu üsyan da Səfəvilərin dəstəyi ilə baş vermişdi. Ətraf bölgələrin hakimlərinin məğlub olması ilə üsyan daha da böyüdü. Bundan sonra üsyanı yatırmaq üçün Sədrəzəm İbrahim Paşa vəzifələndirildi. 1527 tarixində Əlbistanda məğlub edilən Qələndər Çələbi başı kəsilərək edam olundu. Bir neçə ay sonra Anadoluda Molla Qabiz problemi yarandı. Əslən fars mənşəli olan Molla Qabiz öz məclislərində İsa peyğəmbərin digər bütün peyğəmbərlərdən üstün olduğunu danışırdı. Bu səbəbdən 1527-ci ilin noyabrında divana çağrıldı və mühakimə edilərək edam cəzası verildi.

 
I. Vyana Mühasirəsini göstərən bir miniatür

Müqəddəs Roma imperatoru V. Karlın qardaşı, Avstriya hersoqu Ferdinand Janos Zapolyanın Macarıstandakı hakimiyyətini tanımayaraq özünü Macar kralı elan etdi. Janos Zapolyanı məğlub edərək 20 avqust 1527 tarixində Budinə daxil olmuş, illik ödəyəcəyi vergi ilə macar kralı olmağı təklif etmişdir. Ancaq bu təklifi rədd edən I Süleyman 10 may 1529 tarixində yeni bir səfərə çıxmış, Sədrəzəm İbrahim Paşaya isə səraskər rütbəsi verərək ordunun başına gətirmişdir. 3 sentyabr 1529 tarixində Budinə daxil olan Osmanlı qüvvələri şəhəri mühasirəyə aldı. 7 sentyabr günü təslim olan şəhər yenidən Janos Zapolyonun hakimiyyəti altına keçdi. Dərhal Esterqon qalasına hücum edən Osmanlı ordusu 23 sentyabr 1529 tarixində Avstriya sərhəddini keçmiş, 27 sentyabr günü Vyana şəhərini mühasirəyə almışdır. Ancaq ağır hava şəraiti və ordunun mühasirə üçün zəif olması səbəbilə 16 oktyabr günü mühasirə qaldırıldı və ordu 16 dekabr 1529 tarixində İstanbula geri döndü.

1530–1539-cu illər

 
Prevezə Dəniz Müharibəsi (Osman Nuri Paşa)

Osmanlıların məğlubiyyətilə nəticələnən Vyana mühasirəsindən sonra Hersoq Ferdinand tərəfindən göndərilən elçilər yenidən rədd cavabı aldı. Bundan sonra Esterqon, Vişeqrad və Vaç şəhərlərini geri alan Ferdinand Budinə hücum etsə də, bu hücum uğursuz oldu. 17 oktyabr 1530 tarixində Avstriya elçiləri Nicolas Jurischitz və Joseph von Lamberg İstanbula gəldilər. 17 noyabr günü Sultan Süleymanın divanına çıxmış elçilər sülh danışıqları üçün təkid etsələr də, sülh bağlanmadı və həmin gün Avstriya üzərinə yeni bir səfərə çıxma qərarı alındı. 25 aprel 1532 tarixində Süleyman və sədrəzəm İbrahim Paşanın rəhbərliyi ilə ordu İstanbuldan ayrıldı. Bosniya bəyi Qazi Hüsrəv bəy, Bali Bəyzadə Mehmed bəy, Krım xanı I Sahib Gəray və əyalət bəylərbəyləri qalaları fəth edərkən, axıncılar Almaniyanın içərilərinə qədər irəlilədilər. Osmanlı ordusu 11 sentyabr günü Slovenyaya daxil oldu, bir müddət sonra Habsburq xanədanına məxsus Güns şəhəri mühasirəyə alındı və V. Karlın gəlməsi gözlənildi. 3 həftə gözlənilsə də kral gəlmədi və 30 avqust 1532 tarixində şəhər ələ keçirildi. İbrahim Paşaburada qalaraq bir neçə qalanı daha işğal etmiş, I. Süleyman isə Alman səfərini 21 noyabr 1532 tarixində sonlandıraraq İstanbula geri döndü. Bir neçə ay sonra 22 iyun 1533 tarixində Avstriya HersoqluğuOsmanlı dövləti arasında İstanbul sülhü bağlandı. Bu andlaşmaya görə Macarıstanın qərbindəki kiçik bir hissə Ferdinanda qalmalı və bunun qarşılığında illik 30.000 qızıl vergi verilməli idi. Alman səfəri zamanı Andrea Doria tərəfindən işğal olunan Koron qalası isə 1534 tarixində Mora sancaqbəyi Bali Bəyzadə Mehmed bəy tərəfindən geri alındı.

Əsas məqalə: İraqeyn yürüşü

Osmanlı dövlətinə bağlı Bitlis sancaqbəyi Şərəf xan 1531 tarixində Səfəvi şahı I. Təhmasibə tabe olduğunu elan etdi. Osmanlı imperiyası torpaqlarında dünyaya gəlsə də, Səfəvilərə sığınan, daha sonra təkrar Osmanlı hakimiyyətini qəbul edən Üləma Xan Şərəf xanın yerinə Bitlisə göndərildi. Ancaq burada Şərəf xanın qoşunu ilə qarşılaşmış, bunun ardından sədrəzəm İbrahim Paşa 1533-cü ilin oktyabr ayında Səfəvilər üzərinə səfərə başladı. İbrahim Paşa bölgəyə gələnə qədər Üləma xan Şərəf xanı öldürmüş, bu səbələ İbrahim Paşa qışı Hələbdə keçirmişdir. Səfəvilərə aid Adilcəvaz, Ərciş, VanƏhlət qalalarını ələ keçirən İbrahim Paşa yaz aylarında Hələbdən ayrıldı. Bundan sonra Təbriz 13 iyul 1534 tarixində Osmanlı torpaqlarına qatıldı. Qışı İstanbulda keçirdən I. Süleyman 6. səfəri üçün 11 iyun 1534 tarixində hərəkətə keçdi və Təbriz yaxınlarında İbrahim Paşa tərəfindən qarşılandı. Bir müddət sonra burdan ayrılan ordu 31 dekabr 1534 günü təslim olan Bağdadı ələ keçirdi. Qışı Bağdadda keçirən ordu 8 yanvar 1536 tarixində İstanbula geri döndü.

Digər tərəfdən 27 dekabr 1533 tarixində Əlcəzair hakimi Xızır rəis (Barbaros) öz donanması ilə birlikdə İstanbula gəlmişdi. Sultana müxtəlif hədiyyələr gətirən və Əlcəzair torpaqlarını fəth eliyən Xızır rəisə "Xeyrəddin " ünvanı verilərək Əlcəzair bəylərbəyi təyin edildi. İbrahim Paşayla görüşmək üçün Hələbə gedib gəldikdə sonra, 1534 tarixində kaptan-ı dəryalığa yüksəldildi. Kaptan-ı dərya olaraq ilk səfəri 1534-cü ilin may ayında cənubi İtaliyaya oldu. Bundan sonra 1534-cü ilin avqust ayında Tunis ələ keçirilsə də, Tunis əmiri Mevlay Həsənin V. Karldan yardım istəməsindən sonra 1535 yayında geri alındı.

Fransa elçisi Jean la Foretin təkidləriylə 18 fevral 1536 tarixində Süleyman Fransa ilə kapitulyasiya müqaviləsi imzalamışdır. Bu müqaviləylə fransız tacirlərinə bəzi ticarihüquqi imtiyazlar verilmişdir. 14-15 mart gecəsi Sədrəzəm İbrahim Paşanın boğularaq edam edilməsilə ertəsi gün Ayaz Mehmed Paşa sədrəzəmliyə gətirildi.

Barbaros Xeyrəddin Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması 1536 yazında Aralıq dənizinə açıldı. Sultan I. Süleyman 17 may 1537 tarixində İstanbuldan ayrılaraq "Səfər-i Pulya" adlanan Adriatik səfərinə başladı. Fransız-Osmanlı ittifaqı ilə başlanan səfərin planına görə fransız ordusu İtaliyanın şimalını, Osmanlı ordusu isə dəniz sahillərini zəbt etməli idi. Barbaros Xeyrəddin Paşanın idarəsindəki əsgərlər 1537-ci ilin iyul ayında Pugliya bölgəsinin Kastro şəhərində toplandı. Otranto qalası ətrafında təxminən 2 həftə qalan əsgərlər daha sonra ələ keçirdikləri əsirlərlə birlikdə burdan ayrıldılar. Digər tərəfdən Fransa müttəfiqlik şərtlərini pozaraq İtaliyaya yox, Hollandiyaya hücum etdi. İtaliyadan ayrılan Osmanlı donanması avqust ayında Venesiyaya aid Korfu adasını mühasirəyə aldı. Ancaq qışın gəlməsiylə mühasirə qaldırıldı. Barbaros Xeyrəddin Paşa idarəsindəki donanma daha sonra Venesiyaya aid Şira, Patmos, Naksos adalarını ələ keçirildi, Naksos adası və digər 5 ada Osmanlıya vergi verilməsi şərti ilə azad edildi. Padşahla donanma 22 noyabr 1537 tarixində İstanbula geri döndü.

Osmanlı imperiyasına bağlı olan Boğdan hakimi Pedro Rareşin ödəməli olduğu illik vergini ödəməməsi səbəbilə Süleyman, Xızır rəisin donanmayla birlikdə dənizə açılmasından bir neçə gün sonra, 9 iyul 1538 tarixində 8. səfəri olan Boğdan səfərinə çıxdı. Paytaxt Yaş da daxil olmaqla Boğdanın böyük bir hissəsi Osmanlı imperiyasına tabe oldu. Pedro Rareş Ərdələ sürgün edildi və yerinə III. Stefan gətirildi. Bu zaman Aralıq dənizində olan Barbaros Xeyrəddin Paşa idarəsindəki donanma 22 sentyabr 1538 tarixində Venesiya, İspaniya, Papalıq, Genuya və Malta donanmasından ibarət "Müqəddəs ittifaq" donanması ilə Korfu adası yaxınlığında qarşılaşdı. 6 gün sonra 28 sentyabr 1538 tarixində Prevezə sahillərində başlayan müharibədən Barbaros Xeyrəddin Paşa zəfərlə ayrıldı. Oktyabr 1540 tarixində Venesiya və Osmanlı arasında imzalanan sülhə görə Mora və Dalmaçya sahillərindəki qalalar Osmanlının əlində qalmalı, Venesiya illik 300.000 qızıl təzminat verməli idi. Digər tərəfdən 15 iyul 1539 tarixində Ayaz Mehmed Paşanın ölümüylə boş qalan sədarətə Lütfi Paşa gətirildi.

1535 tarixində Qucarat sultanı Bahadır şah göndərdiyi məktubla portuqallara qarşı apardığı mübarizədə kömək istədi. Bunun ardından I. Süleyman, Xədim Süleyman Paşa rəhbərliyi ilə Hindistana donanma göndərdi. 13 iyun 1538 tarixində Süveyşdən yola çıxan Xədim Süleyman Paşa ilk növbədə Ədəni ələ keçirdi. 19 avqust günü Ədəndən ayrılan donanma 4 sentyabrda Diu şəhərinə çatdı. Ancaq Bahadır şah 1537 tarixində ölmüş və yerinə portuqal tərəfdarı olan III. Mahmud şah 1538 tarixində yaradılan mühasirədə portuqalların tərəfini tutdu. Bu səbəblə mühasirə uğursuz oldu və 25 dekabr günü Ədənə geri dönüldü. Bir müddət sonra paytaxt Səna şəhəri də başda olmaqla bütün Yəmən Osmanlı imperiyasına birləşdirildi.

1540–1552-ci illər

Aprel 1541 tarixində I. Süleymanın bacısı olan, xanımı Şahhuban Sultana şillə vurması səbəbilə Lütfi Paşa sədarətdən qovularaq Dimetokaya sürgün edildi və yerinə Xədim Süleyman Paşa gətirildi.

 
I. Süleyman, İzabela Jagiellonka və oğlu Janos Sigismund Zápolyanı qəbul edərkən

Janos Zapolyanın 22 iyul 1540 tarixindəki ölümündən sonra xanımı İzabella Jagiellonka ərinin ölümündən bir neçə gün əvvəl dünyaya gətirdiyi oğlu Janos Sigmund Zapolyanın adından Macarıstanın başına keçməsi üçün Süleymandan icazə almışdı. Bütün bunları bilən Ferdinand 1541-ci ilin avqustunda Budini mühasirəyə aldı. əvvəlcə Rumeli bəylərbəyi, ardından üçüncü vəzir Sokullu Mehmed Paşa idarəsindəki qüvvələri Budinə göndərən Süleyman 23 iyun 1541 tarixində orduyla birlikdə səfərə çıxdı və Budindəki Ferdinandın qoşunlarını məğlub etdi. Budin mühasirəsini qaldırdıqdan sonra qurulan Budin əyalətiylə Macarıstanı birbaşa Osmanlıya bağlayan Süleyman İzabella Jagiellonka və oğlu Sigmund Zapolyanı Ərdələ göndərdi. Qardaşı Ferdinandın 8 sentyabrda Genuyaya çatmasıyla baş verənləri öyrənən V. Karl intiqam niyyəti ilə 1541 tarixinin payızında Əl-cəzairə hücum etdi. Müqəddəs Roma imperiyası, İspaniya, Napoliya, Sicilya, Malta, Genuya və Papalıq qoşunlarıyla Əl-cəzairə hücum edən Andrea Doria 4 ay buranı mühasirədə saxlasa da, uğur əldə edə bilmədi. Süleyman isə ordu ilə birlikdə 27 noyabr 1541 tarixində İstanbula geri döndü.

1542 tarixində Ferdinandın yenidən Budinə və Peştəyə hücum etməsiylə 17 noyabr 1542 tarixində yeni səfər hazırlığı üçün Ədirnəyə gələn Süleyman 23 aprel 1543 tarixində Macarıstan səfərinə hücuma keçdi. 8 avqust tarixində iki həftəlik mühasirəylə Esterqon qalası fəth olundu. Bir neçə həftə içində Siqlos, Székesfehérvár ve Szeged şəhərləri də ələ keçirildi. 19 iyun 1547 tarixində Müqəddəs Roma imperiyası ilə Osmanlı imperiyası arasında imzalanan ilk yazılı andlaşma sayılan İstanbul andlaşması ilə Ferdinand və V. Karl Macarıstandakı Osmanlı hakimiyyətini tanımağı və Habsburg xanədanına məxsus olan şimali və qərbi Macarıstan üçün illik 30.000 qızıl vergi verməyi qəbul etdi.

1542–1546 İtaliya müharibəsi əsnasında Süleyman və I. François, V. Karl və İngiltərə kralı VIII. Henriyə qarşı müttəfiqlik müqaviləsi bağladılar. 29 may 1543 tarixində İstanbuldan yola çıxan Barbaros Xeyrəddin Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması avqust ayında Marsilyaya çatdı. 6 avqust günü Osmanlı və fransızların birləşmiş donanması Hersoq III. Çarlzın idarəsindəki Nice şəhərini mühasirəyə aldı. 22 avqust tarixində Nice şəhəri ələ keçirilsə də, daxili müqavimətin qırılması 8 sentyabra qədər uzandı. Qışı Toulonda keçirdən Osmanlı ordusu 8 aydan sonra 1544 tarixinin may ayında İstanbula geri döndü.

Noyabr 1544 tarixində Sədrəzəm Xədim Süleyman PaşaDəli Hüsrəv Paşanın divanda əlbəyaxa dalaşmasından sonra hər ikisi vəzifələrindən alındı və Rüstəm Paşa sədarətə gətirildi. 4 iyul 1546 tarixində kaptan-ı dərya Barbaros Xeyrəddin Paşanın vəfatı ilə yeni kaptan-ı dərya Sokullu Mehmed Paşa seçildi.

1547 tarixində Səfəvi şahı I. Təhmasibə qarşı üsyana qalxan qardaşı Əlqas Mirzə İstanbula sığındı. Hasəkisi Xürrəm Sultanla 1544, 1545 və 1546-cı illəri Ədirnədə keçirdən Süleyman İstanbula geri döndükdən sonra Əlqas Mirzəni şərqə doğru yolladı və 29 mart 1548 tarixində Səfəvilər üzərinə səfərə başladı. Süleymanın rəhbərlik etdiyi qoşun Vanı mühasirəyə aldı. Mühasirəni davam etdirən Üləma Paşa Vanı ələ keçirtdi. 1534-cü ildə Osmanlı idarəsinə keçsə də, sonradan Səfəvilər tərəfindən ələ keçirilən Təbriz şəhəri I.Süleyman tərəfindən yenidən fəth olundu. Qışı Hələbdə keçirdən ordu 1549 tarixində Diyarbəkirə gəldi və ikinci vəzir Qara Əhməd Paşanı Gürcüstana yolladı. Bir ay içində Tortum və Ağcaqala başda olmaqla 20 şəhəri və Şirvanşahlar dövlətini Osmanlıya tabe edən Qara Əhməd Paşa ordu ilə birlikdə 21 dekabr 1549 tarixində İstanbula geri döndü.

31 mart 1547 tarixində vəfat edən I. Françoisin yerinə Fransa kralı olan II. Henri Aralıq dənizində Habsburqlarla mübarizə aparmaq üçün Süleymanla razılığa gəldi. Buna cavab olaraq Andrea Doria idarəsindəki donanma 8 oktyabr 1550 tarixində Mehdiyə bölgəsini ələ keçirdi. Ancaq iyul 1551 tarixində Qazo adasını fəth edən Sinan Paşa idarəsindəki donanmanın 18 iyul tarixində Malta adasına etdiyi hücum uğursuz oldu. Qısa müddət sonra Malta idarəsindəki Trablus adası mühasirəyə alındı və 15 avqust tarixində şəhər ələ keçirildi. Trablusun alınması ilə 1551–1559 İtaliya Müharibəsinə şərait yaradıldı. 1552 tarixində Fransaya yardım məqsədi ilə yola çıxan Osmanlı donanması İtaliyanın cənubundakı Reggio Calabria bölgəsini ələ keçirdi. 5 avqust 1552 tarixində Andrea Doriya idarəsindəki donanmayla qarşılaşan Fransa-Osmanlı birlikləri baş verən dəniz döyüşündən qalibiyyətlə ayrıldı. 1553 tarixində isə bu birliklər Genuyaya məxsus Korsika adasının böyük hissəsini ələ keçirdi.

 
Hind Okeanındakı Osmanlı gəmiləri (16. əsr)

1551 tarixində Avstriya qüvvələri Ərdələ hücum etdi. Buna cavab olaraq Süleyman dövrün Rumeli bəylərbəyi Sokullu Mehmed Paşanı Ərdələ göndərdi. 10 iyul 1551 tarixində hərəkətə keçən Sokullu Mehmed Paşa sentyabr ayına qədər 16 qalanı fəth etdi. İyul 1552 tarixində Lipve qalası alındıqdan sonra Temeşvar şəhəri mühasirəyə alınmış, ancaq ağır hava şəraiti səbəbi ilə uğursuz oldu və Sokullu Mehmed Paşa Belqrada geri çəkildi. Osmanlı qüvvələrinin geri çəkilməsindən istifadə edən Avstriya ordusu Ərdələ yenidən hücum etdi və Lipve qalasını işğal etdi. 26 iyul 1552 tarixində Ərdələ göndərilən Qara Əhməd Paşa idarəsindəki ordu qısa zamanda Lipve, Temeşvar, Vesprem və Solnok qalaları ələ keçirildi.

Digər tərəfdən 1548 tarixində ikinci dəfə elan edilən Hind səfərinə bu dəfə Piri rəis rəhbərlik edirdi. Piri rəis Osmanlı torpağı olan Ədən bölgəsinin portuqallara tabe olmasının ardından 26 fevral 1548 tarixində bu bölgəni yenidən Osmanlı imperiyasına birləşdirdi. Avqust 1552 tarixində isə Portuqaliya krallığına məxsus Maskat bölgəsini özünə tabe edən Osmanlı qüvvələri daha sonra Ərəbistan yarımadasının sahil bölgələrini işğal edərək Qətər və Bəhreyn bölgəsini ələ keçirdi. Ancaq səfəri tamamlamamış donanmanı boş buraxıb Süveyşə çəkilən Piri rəis bir müddət burada həbs olundu və 1554 tarixində Süleyman tərəfindən edam edildi. Üçüncü Hindistan səfəri isə Qoca Murad rəis tərəfindən idarə edildi. Hind okeanında portuqal donanması ilə baş verən dəniz döyüşündən zəfərlə ayrılsa da, daha sonra Bəsrə körfəzinə geri çəkildi. Zəfərlə nəticələnməyən bu səfərin ardından dördüncü və son Hindistan səfəri Seyid Əli rəis tərəfindən idarə edildi. Portuqal donanması ilə gedən döyüşlər və Hind okeanında baş verən fırtınalar səbəbilə donanma ağır itkilər verdi və Surat bölgəsinə çəkildi. Burada donanmadan geri qalan hərbi sursatı Qucarat sultanı Rəcəb xana təslim etdikdən sonra Osmanlı-Səfəvi sərhəddinə doğru irəliləyən Seyid Əli rəis, 1555 tarixində imzalanan Amasiya sülhünün ardından 1557 tarixində İstanbula geri döndü. 

1553–1561-ci illər

Şah Təhmasibin Ərciş, Adilcəvaz, Bargiri və Əhləti, oğlu İsmayıl Mirzənin isə Ərzurumu ələ keçirməsinin ardından Kürəkən Rüstəm Paşa idarəsindəki Osmanlı ordusu Səfəvilər üzərinə səfər elan etdi. Ancaq orduda başlayan narazılıqlar səbəbilə 28 avqust 1553 tarixində Süleyman özü ordunun başına keçdi. Anadoluya gələn I. Süleyman Konya yaxınlarında, taxta qəsd etməsi səbəbi ilə oğlu şahzadə Mustafanı 6 oktyabr tarixində edam etdirdi. Bu hadisədən sonra orduda baş verə biləcək üsyanın qarşısını almaq üçün kürəkəni Sədrəzəm Rüstəm Paşanı sədarətdən qovdu və yerinə Qara Əhməd Paşa gətirildi. Hələbdə qışlayan ordu yaz aylarında Naxçıvan, İrəvanQarabağ bölgəsini işğal etdi. Bunun ardından 29 may 1555 tarixində bağlanan Amasiya sülh müqaviləsi ilə iki dövlət arasındakı sərhəd müəyyən olundu. Bağdad da daxil olmaqla İraqın böyük qismi, Qərbi Gürcüstan, Qərbi AzərbaycanTəbriz bölgəsi Osmanlılara; Şərqi GürcüstanAzərbaycan bölgəsi isə Səfəvilərə qaldı. 31 iyul 1555 tarixində İstanbula dönən Sultan Süleyman 29 sentyabr günü Sədrəzəm Qara Əhməd Paşanı edam etdirərək yerinə ikinci dəfə kürəkəni Rüstəm Paşanı sədarətə gətirdi.

Habsburqlarla Fransa arasında 1551 tarixindən bəri davam edən müharibədə məğlub olmağa başlayan Fransa kralı II. Henri 30 dekabr 1557 tarixində Süleymana məktub yazaraq yardım istədi. Fransaya yardım məqsədi ilə aprel 1558 tarixində İstanbuldan ayrılan Turqut rəis və Piyalə Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması 13 iyun 1558 tarixində İtaliyaya çatdı. İyul ayında İspaniya krallığına məxsus Balear adalarına uğurlu hücumlar edildi. Buna cavab olaraq İspaniya kralı II. Felipe Osmanlının əlindəki Trablusu almaq üçün Papa IV. Pauldan yardım istədi. İspaniya, Venesiya, Papalıq, Genuya və Malta gəmilərindən ibarət hərbi donanma 10 fevral 1560 tarixində Trablusa yola çıxdı. 7 mart tarixində Cərbə adasını ələ keçirən donanma burada qala inşasına başladı. Piyalə Paşa idarəsindəki Osmanlı qüvvələri isə 11 may tarixində Cərbəyə gəldi və baş verən dəniz döyüşündə Osmanlı donanması zəfər qazandı.

Övladları şahzadə Bəyazid və şahzadə Səlim arasında başlayan taxt mübarizəsində böyük oğlu Səlimin tərəfini tutdu. Məğlub olaraq Səfəvilərə sığınan şahzadə Bəyazid və övladları Şah Təhmasib ilə aparılan yazışmalar nəticəsində 25 sentyabr 1561 tarixində Qəzvin şəhərində boğduruldu.

1562–1566-cı illər

10 iyul 1561 tarixində Sədrəzəm Rüstəm Paşa vəfat etdi və yerinə Səmiz Əli Paşa sədarətə gətirildi. 1562 tarixində İstanbula gələn elçi Ogier Ghislain de Busbecq vasitəsilə Habsburqlara 8 illik sülh müqaviləsi bağlandı. Bu sülhə görə Ferdinand Ərdəlin Osmanlı torpağı olduğunu və 1547 tarixindəki andlaşmada olduğu kimi illik 30.000 qızıl vergi verməyi qəbul etdi.

 
Zigetvar mühasirəsi (1825, Johann Peter Krafft)

Turqut rəisPiyalə Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması 18 may 1565 tarixində Malta adasını mühasirəyə aldı. 11 sentyabr tarixində uğursuzluqla nəticələnən mühasirə sonrasında baş verən döyüşlərdə Turqut rəis həlak oldu. Ancaq 1565-ci ildə I. Süleymanın ölümündən bir il əvvəl Piyalə Paşa idarəsindəki donanma Saqqız adasını fəth etmişdi.

Osmanlı dövləti, 1562-ci ildə bağlanan müqaviləyə görə illik vergisini ödəməyən Ferdinandın 1564 tarixindəki vəfatının ardından taxta oturan II Maksimilyandan həm köhnə borcunu ödəməyi, həm də gələcəkdəki vergisini ödəyəcəyi barədə təminat istədi. II Maksimilyan İstanbula göndərdiyi elçiylə bu tələbləri yerinə yetirəcəyi barədə söz verdi. Ancaq sərhədlərin qarşılıqlı pozulmasının ardından və Səmiz Əli Paşanın vəfatı ilə sədarətə gətirilən Sokullu Mehmed Paşanın təhriki ilə I. Süleyman 1 may 1566 tarixində, 13 il sonra, 72 yaşındaykən 13-cü və son səfərinə çıxdı. 27 iyun tarixində Belqrada çatan və burada Sigismund Zapolyanın qüvvələrinin də qatıldığı Osmanlı ordusu 2 avqust tarixində Zigetvara çatdı. Süleyman isə mühasirə bölgəsinə 5 avqust tarixində çatdı və mühasirənin görülə biləcəyi bir təpədə çadırını qurdu. 7 sentyabr 1566 gecəsi, Zigetvar qalasının alınmasından 1 gün öncə vəfat etdi. Ölüm səbəbi isə bəzi qaynaqlarda qut və ya iflic olduğu qeyd olunur. Süleymanın vəfatı 48 gün boyunca gizlədildi və 21 oktyabr tarixində Osmanlı ordusunun Zigetvardan ayrılmasına qədər gizli saxlanıldı. Cənazəsi 28 noyabr tarixində Şeyxülislam Əbu Suud Əfəndinin qıldırdığı namazın ardından Süleymaniyyə külliyəsindəki türbəsinə (Sultan Süleyman türbəsi) dəfn olundu. Vəfatının ardından oğlu II. Səlim taxta oturdu.

Mədəniyyət və incəsənət sahəsindəki yeniliklər

Memarlıq işləri

I. Süleymanın hakimiyyəti illərində I Fransisk tərəfindən İstanbula göndərilən ilçi Pierre Gillesin yazdıqlarına görə şəhərdə Bizans dönəminə aid tikililər çox az sayıda qalmışdır. Səltənəti illərində ən çox külliyə tikilən Osmanlı padşahıdır.

Digər tərəfindən əhalinin artımı səbəbilə paytaxtda baş verən su çatışmazlığı problemini həll etmək üçün su təsisatları yeniləndi və Qırxçeşmə su sistemi quruldu. Bütün bu memarlıq fəaliyyəti saraya bağlı olan Hassa Memarlar Ocağı tərəfindən aparılırdı. Süleyman taxta çıxdığı dönəmdə hassa memarbaşı Əcəm Əli idi. 1539 tarixində vəfat edən Əcəm Əlinin yerinə hassa memarbaşı vəzifəsinə Memar Sinan gətirildi.

İncəsənətin inkişafı

 
Qanuni Sultan Süleyman dönəminə aid qızıl sikkə, 1520

I. Süleymanın səltənəti dönəmində məşhurlaşan şairlər arasında Füzuli, Baki, Pir Sultan Abdal və Bağdadlı Ruhi kimi görkəmli şəxsiyyətlər vardır. Matrakçı Nasuh isə dönəmin önəmli rəssam, tarixçi və miniatür ustası idi. Yenə bu illərdə yaşayan və Süleymaniyyə əsərini yazan Arifi, nəqqaş Nigari və xəttat Əhməd Qarahisari də dönəmin önəmli sənətkarlarındandır.

I. Süleyman dönəmində Sədrəzəm Parqalı Məqbul İbrahim Paşa, Moxac Meydan Müharibəsinin ardından Budindən gətirdiyi "Üç Gözəl" olaraq qeyd olunan heykəlləri At meydanında yerləşən sarayının bağçasında ucaltmışdır. Bu heykəllər incəsənətin inkişafında önəmli rol oynasa da, paytaxt əhalisi arasında narazılıqlara səbəb oldu.

Təhsil sahəsi

Sultan Süleyman dönəmində çox sayda mədrəsələr açılmışdır. O dönəmdə hər bir mədrəsənin özünəməxsus kitabxanasının olduğu da bilinir.

I. Süleyman dönəmində qurulan və Osmanlı dövlətinin ikinci ən böyük təhsil ocağı olan Süleymaniyyə Mədrəsələri ö dövr üçün çox da yayılmayan elmləri (xüsusilə də tibb, riyaziyyat və digər məntiqi elmlər) tədris etməklə qısa zamanda tanınmışdı.

Ailəsi

Manisa sancaqbəyliyi dönəmində saraya girən və əsl adı bilinmədiyi üçün Fülanə Xatun olaraq qeyd olunan qadın, bir çox tarixçilərə görə Süleymanın ilk xanımı olmuşdur. Bundan başqa Fülanə Xatundan doğulma Şahzadə Mahmud; Mahidövran Sultandan doğulma Şahzadə Mustafa; Xürrəm Sultandan doğulma Şahzadə Mehmed, Mihrimah Sultan, Şahzadə Abdullah, Şahzadə Səlim, şahzadə Bəyazid, şahzadə Cahangir və anasının Gülfəm Xatun olduğu qeyd olunan Şahzadə Murad olmaqla Süleymanın 8 oğlan və 3 qızının olduğu bilinir.

Hərəmxanası

  • Xürrəm Sultan : Süleymanın sancaqbəyliyi və ya taxta çıxdığı ilk illərində hərəmxanaya alınmış cariyə Xürrəm Sultan 1521`də Mehmed, 1522`də Mehrimah, 1523`də Abdullah, 1524`də Səlim, 1525`də Bəyazid, 1531`də Cahangir adlı övladlarını dünyaya gətirmişdir. 15 aprel 1558 tarixində vəfat etmişdir.
  • Mahidövran Sultan (bəzi qaynaqlarda adı Gülbahar olaraq qeyd olunur) : 1500-cü illərdə dünyaya gələn və cariyə olaraq saraya alınan Mahidövran Sultan 1515 tarixində şahzadə Mustafanı dünyaya gətirmişdir. Mustafanın 1553 tarixində boğdurulmasının ardından Bursada yaşamağa başladı və 3 fevral 1580 tarixində Bursada vəfat etdi.
  • Gülfəm Xatun : Süleymanın Xürrəm Sultandan öncəki xanımıdır. 1521`də dünyaya gələn və həmin ilin 12 oktyabr tarixində vəfat edən şahzadə Muradın anasıdır. 1562 tarixində vəfat etmişdir.
  • Fülanə Xatun : Süleymanın ilk xanımıdır. Əsl adı bilinmir. 1512`də dünyaya gələn şahzadə Mahmudun anasıdır.

Övladları

İstinadlar

  1. Find a Grave — 1995.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P535"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2025"></a>
  2. André Clot, 1992. səh. 25
  3. Özdamarlar, Metin (2009). Zirvede Tek Başına. Timaş Yayıncılık. sf. 4. ISBN ISBN 978-975-263-887-7. (#parameter_ignored)
  4. Erhan Afyoncu, 2011. səh. 15
  5. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 1983. səh. 234
  6. Necdet Sakaoğlu, 2012. səh. 4
  7. André Clot, 1992. səh. 28
  8. Barber, Noel (1973). The Sultans. New York: Simon & Schuster. 36. ISBN 0786106824.
  9. Patrick Kinross, 1979. səh. 175

Ədəbiyyat

  • Mansel, Phillip (1998). Constantinople : City of the World's Desire, 1453–1924. New York: St. Martin's Griffin. ISBN 978-0312187088.
  • Clot, André (1992). Suleiman the Magnificent : The Man, His Life, His Epoch. Londra: Saqi Books. ISBN 978-0863561269.
  • Kinross, Patrick (1979). The Ottoman centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. New York: Morrow. ISBN 978-0688080938.
  • Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300–1650 : The Structure of Power. New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0333613863.
  • Cəlâlzâdə Mustafa Çələbi (fevral 2011). Kanunî'nin Tarihçisinden Muhteşem Çağ. İstanbul: Kariyer Yayıncılık. ISBN 978-9944-300-59-9.
  • Sakaoğlu, Necdət (aprel 2012). Süleyman, Hurrem ve Diğerleri: Bir Dönemin Gerçek Hikayesi.
  • Sakaoğlu, Necdət; Gür, Ayşən (fevral 2011). "Muhteşem Yüzyılın Anatomisi". NTV Tarih (25). ISSN 1308–7878.
  • Severy, Merle (noyabr 1987). "The World of Süleyman the Magnificent". National Geographic (Washington, DC: National Geographic Society) (172). ISSN 0027–9358.
  • Akgündüz, Əhməd; Özturk, Said (2011). Ottoman History: Misperceptions and Truths. IUR Press. ISBN 9789090261089.
  • Turnbull, Stephen (2003). The Ottoman Empire, 1326–1699. Osprey Publishing Ltd. ISBN 9780415969130.
  • Uzunçarşılı, İsmayıl Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi, II. cilt. Ankara. ISBN 975-16-0012-X.
  • Kumrular, Özləm (editör) (2007). Muhteşem Süleyman. İstanbul: Kitap Yayınevi. ISBN 975-6051-77-1.
  • Afyoncu, Ərxan (2011). Muhteşem Süleyman. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. ISBN 9786054052554.
  • Altaylı, Yasəmən (2008). Osmanlı Döneminde Budin

Xarici keçidlər

Sultan Süleyman Qanuni
Doğum: 6 Noyabr 1494 Vəfat: 7 Sentyabr 1566
Hakimiyyət titulları
Sələfləri 
I Səlim
 
Osmanlı İmperiyası (دولت عالیه عثمانی) Sultanı

25 Aprel 1512-7 Sentyabr 1566
Xələfləri 
II Səlim
Sünni İslam titulları
Sələfləri 
I Səlim
 
İslam Xəlifəsi (خلافة إسلامية)
Xələfləri 
II Səlim
 
   

Vikianbarda Sultan Süleyman Qanuni ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikimənbədə Sultan Süleyman Qanuni ilə əlaqəli məlumatlar var.

 
   

Vikisitatda Sultan Süleyman Qanuni ilə əlaqəli məlumatlar var.

sultan, süleyman, qanuni, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yerləşdirərək, məqalənin, . Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Sultan Suleyman Qanuni Osmanli Turkcesi سلطان سليمان اول Sultan Suleyman i Evvel d 6 noyabr 1494 Trabzon 6 sentyabr 1566 1566 09 06 1 Siqetvar Baranya eyaleti Osmanli imperiyasinin 10 cu padsahi ve 89 cu Islam xelifesidir Qerb dunyasinda Mohtesem Suleyman serqde ise edaletli idareciliyine gore Qanuni Sultan Suleyman olaraq da taninir 1520 den 1566 daki olumune qeder teqriben 46 il sultanliq etmis ve 13 defe sefere cixmis seltenetinin umumilikde 10 il 1 ayini seferlerde kecirmisdir Osmanli tarixinin en uzun muddet taxtda oturan en uzun muddet seferde qalan ve en cox sefere cixan sultanidir I Suleymanسلطان سليمان اول10 cu Osmanli Sultani Padsah 30 sentyabr 1520 5 sentyabr 1566Selefi I SelimXelefi II SelimSexsi melumatlarDogum tarixi 6 noyabr 1494Dogum yeri Trabzon Osmanli imperiyasiVefat tarixi 7 sentyabr 1566 71 yasinda Vefat yeri MacaristanVefat sebebi dizenteriyaDefn yeri Sultan Suleyman turbesi Suleymaniyye kulliyesiAtasi I SelimAnasi Ayse Hafsa SultanHeyat yoldasi Xurrem SultanMahidovran SultanGulfem Xatun d Usagi Sahzade MustafaSahzade MehmedMehrimah SultanII SelimSehzade BeyazidRaziye SultanSahzade CahangirSahzade Ehmed d Vikianbarda elaqeli mediafayllarI Suleyman 1520 tarixinde atasi I Selimin vefati ile taxta cixdi Qerbde Belqrad Rodos Bogdan indiki Moldova ve Macaristanin boyuk hissesini imperiya torpaqlarina birlesdirdi 1529 tarixinde Vyanani muhasireye alsa da muxtelif sebeblerden bu muhasire ugursuz oldu Serqde Sefevilerle geden doyuslerden sonra Orta Serqin boyuk bir qismini isgal etmisdir Afrikada imperiya serhedleri Elcezaire qeder uzanmis Osmanli donanmasi Araliq deniz ve Qirmizi deniz sahillerini feth etmisdi I Selimden 6 557 000 km2 olaraq aldigi Osmanli mulkunu oglu II Selime 14 893 000 km2 olaraq miras buraxmisdir Zigetvar muhasiresinin bitmesine bir gun qalmis 7 sentyabr 1566 tarixinde muharibe dusergesinde 71 yasinda vefat etmis ve yerine oglu II Selim kecmisdir Mundericat 1 Sahzadelik illeri 2 Seltenet illeri 2 1 1520 1529 cu iller 2 2 1530 1539 cu iller 2 3 1540 1552 ci iller 2 4 1553 1561 ci iller 2 5 1562 1566 ci iller 3 Medeniyyet ve incesenet sahesindeki yenilikler 3 1 Memarliq isleri 3 2 Incesenetin inkisafi 3 3 Tehsil sahesi 4 Ailesi 4 1 Heremxanasi 4 2 Ovladlari 5 Istinadlar 6 Edebiyyat 7 Xarici kecidlerSahzadelik illeri Redakte 1579 cu ilde Neqqas Osmanin Semailname adli eserinde yer alan ve I Suleymanin genclik illerinin tesvir edildiyi miniatur 6 noyabr 1494 tarixinde Trabzonda dunyaya gelmisdir 2 Atasi Suleyman anadan olarken Trabzon beylerbeyi olan 1512 ci il tarixinde ise taxta kecen I Selim anasi ise Ayse Hafsa Sultandir 3 Usaqliq illerini sud qardasi Yehya Efendi ile birlikde Trabzonda kecirmisdir 1501 ci ilde 7 yasli Sahzade Suleyman elm tarix edebiyyat din ve herb sahelerini oyrenmek ucun Istanbula Topqapi sarayindaki Enderuna gonderildi 4 1508 ci ilde Qarahisar sancaqbeyi secilse de emisi Amasiya sancaqbeyi Sahzade Ehmedin etirazi ile Boluya teyin olundu 4 5 Sahzade Ehmedin buna da etiraz etmesi sebebile 1509 cu ilin iyul ayinda Kefe sancaqbeyliyine getirildi 5 6 Atasi I Selimin 1512 ci ilde taxta cixmasi ile bir muddet Istanbul ve Edirnede yasadi 6 1513 ci ilde Manisa sancaqbeyliyine getirildi 7 Burada gelecekde en yaxin adamlarindan biri olacaq Parqali Ibrahimle tanis oldu ve onunla yaxin dostluq yaratdi 6 8 Teqriben 7 illik Manisa sancaqbeyliyinden sonra 1520 ci il 21 sentyabrdan 22 sentyabra kecen gece atasi doqquzuncu Osmanli hokmdari I Selim vefat etdi Dovrun sedrezemi Piri Mehmed Pasa sultanin olumunu gizlederek silahdar kendxudasi Suleyman agani derhal Manisaya gonderdi ve sahzadeni taxta devet etdi Diger terefden paytaxti nezaretde saxlamaq niyyetiyle Rumeli beylerbeyi Ehmed Pasani da Istanbula gonderdi Sahzadenin paytaxta yaxinlasmasi xeberini esitdikden sonra sultanin vefatini elan eden Piri Mehmed Pasa ordu xezinesini mohurlederek ikinci vezir Coban Mustafa Pasa ve Ferhad Pasani merhum sultanin cenazesiyle birlikde Corluda qoyub ozu yeni efendisini qarsilamaq ucun Istanbula yola dusdu 30 sentyabr 1520 ci ilde bazar gunu gemiyle Uskudara gelen Sahzade Suleyman derhal Topqapi sarayina geldi Yeniceriler terefinden qarsilanan genc sultanin hemin gun biyat merasimi bas tutdu Taxta kecdikden bir nece hefte sonra Venesiya respublikasi elcisi Bartolomeo Contarinini qebul etdi Contari burada olarken Suleymani bu sekilde tesvir etmisdir Iyirmi alti yasinda hundur lakin serbest gorunen ve alicenab gorunuslu Boynu hedden ziyade uzun uzu zeif burnu qartal dimdiyi kimi qivrim Kolge kimi bigi ve kicik saqqali var Derisi biraz solgundur lakin uzu olduqca xosdur Agilli bir hokmdar oldugu soylenilir ve hami onun seltenetinin xeyirli olacagindan umidlidir 9 Seltenet illeri Redakte1520 1529 cu iller Redakte Rodosun tutulmasini gosteren miniatur I Suleymanin taxta kecmesinden qisa bir muddet sonra Sam beylerbeyi Canberdi Qazeli Suleymanin sultanligini tanimadi ve oz hakimiyyetini elan ederek usyan baslatdi Merkezden gonderilen Ferhad Pasa idaresindeki birlikle Zulqedriye eyaletindeki herbi destelerin birlesmis quvvesi Sam yaxinligindaki Mastaba adli bolgede 27 yanvar 1521 tarixinde Canberdi Qazeli ve qosunlarini darmadagin etdi Canberdi Qazeli olduruldu ve usyan yatirildi Qazelinin yerine Sam beylerbeyliyine Ayaz Mehmed Pasa getirildi Suleyman ilk seferini 18 may 1521 tarixinde Macaristan Kralliginin idaresindeki Belqrada o donemdeki adi ile Nandorfehervar hazirladi Etrafindaki Boyurdelen Zemun ve Salankamen seherlerinin alinmasinin ardindan 1 avqust gunu muhasireye alinan seher 29 avqust 1521 tarixinde teslim oldu Avropada planlasdirdigi seferler ucun arxa cebhe rolunu oynayan bu seher I Suleymanin novbeti fethlerinin mujdecisi oldu Novbeti il Suleyman Araliq denizinde yerlesen Rodos adasina qurudan sefer teyin etdi Muhasireye qatilacaq olan Osmanli donanmasi ise iyun 1522 de adanin Cem Bagcasi korfezine gelib catdi Suleymanin da aralarinda oldugu ordu quvveleri 28 iyul gunu Mermere denizinden gemiyle adaya kecirildi Texminen 100 000 nefer piyada ve 400 gemiden ibaret Osmanli ordusunun 6 aydan cox muhasirede saxladigi bu ada 26 dekabr 1522 tarixinde teslim oldu Adada xristian olaraq yasayan Cem Sultanin oglu Murad ve Muradin oglanlari bogduruldu xanimi ve iki qizi ise Istanbula gonderildi Rodosun tutulmasindan sonra Bodrum Taxtali ve Aydos qalalari Istankoy ve Sombeki adalari da isgal edildi 1523 cu ilin fevral ayinda Istanbula geri qayidan Suleyman seltenetinin ilk 3 ilinde vezifede qalan sedrezem Piri Mehmed Pasani yasiyla elaqedar sedaretden kenarlasdirdi ve 27 iyun 1523 gunu eneneye uygun olmayaraq Xasodabasisi Parqali Ibrahim agani sedrezem ve Rumeli beylerbeyi teyin etdi Sedrezemlik sirasi gozleyen ikinci vezir Ehmed Pasa hakim olaraq teyin edildiyi Misirde 1524 cu ilin evvelinde usyan cixardaraq musteqilliyini elan etdi Ehmed Pasanin oldurulmesiyle yatirilan usyanin ardindan Sedrezem Parqali Ibrahim Pasa Misirde sulhu temin etmek ucun vezifelendirildi 1525 ci ilin mart ayinda I Suleyman Istanbul etrafinda ovdayken yeniceriler seherde ayaqlanma baslatdilar Qisa zamanda yatirilan ayaqlanmadan sonra Yeniceri agasi Mustafa aga ketxudasi Qiran Bali bey ve reisul kuttab Heyder bey edam edildi Misirde asayisi temin eden Sedrezem Ibrahim Pasa ise 6 sentyabr 1525 tarixinde Istanbula geri dondu Bu donemde Istanbula gelen fransiz elcisi Jean Frangipani 24 fevral 1525 tarixinde bas veren Paviya muharibesinde Muqeddes Roma imperatoruna esir dusen kral I Francois ucun kralin anasinin adindan mektub getirmisdi Yazdigi mektubla yardim edeceyi barede soz veren I Suleyman iki dovlet arasinda sulh baglanib kral azad olunsa da Macaristana sefer teyin olunmasi barede ferman verdi Macaristana once Sedrezem Ibrahim Pasani gonderdi daha sonra 23 aprel 1526 tarixinde Suleymanin rehberliyi ile ordu Macaristana hucuma kecdi Ibrahim Pasanin quvveleri Petrovaradin ve Iyluk seherleriyle 11 qalani ele kecirdikden sonra Ozek qalasini muhasireye aldi Bosniya beyleri de Sirem bolgesinde bezi qalalari ele kecirmisdi Macaristan krali II Lajosun rehberliyindeki ordu ile Dunay cayi sahilindeki Moxac duzunde qarsilasan Osmanli ordusu 29 avqust 1526 tarixinde bas veren doyusde qeti qelebe qazandi Kral Lajos ise muharibeden qacarken bataqliga dusmus ve burada bogularaq can vermisdir Osmanli ordusu sefere davam ederek 20 sentyabr tarixinde Budin seherine daxil oldu Seherin acarlarini ele kecirden ve texminen 14 gun kral sarayinda qalan I Suleyman geri qayidarken Segedin ve bezi seherleri de ele kecirmis Macaristanin rehberliyine Erdel hakimi Janos Zapolyani getirdi Macaristanin Osmanli imperiyasina qatilmasi ve Fransa Osmanli ittifaqiyla 5 oktyabr 1526 tarixinde basa catan yeddi ayliq seferin ardindan 13 noyabr 1526 tarixinde Istanbulda zefer sevinci yasandi Osmanli ordusunun Macaristanda oldugu 1526 ci ilin avqust ayinda Sefevilerin desteyi ile Anadoluda Baba Zunnun usyani baslamisdi Etraf erazilere de yayilan usyan 1527 tarixinde Diyarbekir beylerbeyi Husrev Pasa ve Adana sancaqbeyi Piri bey terefinden yatirildi Ancaq hemin ilin payizinda orta Anadoluda cixan Qelender Celebi usyani daha guclu oldu Bu usyan da Sefevilerin desteyi ile bas vermisdi Etraf bolgelerin hakimlerinin meglub olmasi ile usyan daha da boyudu Bundan sonra usyani yatirmaq ucun Sedrezem Ibrahim Pasa vezifelendirildi 1527 tarixinde Elbistanda meglub edilen Qelender Celebi basi kesilerek edam olundu Bir nece ay sonra Anadoluda Molla Qabiz problemi yarandi Eslen fars menseli olan Molla Qabiz oz meclislerinde Isa peygemberin diger butun peygemberlerden ustun oldugunu danisirdi Bu sebebden 1527 ci ilin noyabrinda divana cagrildi ve muhakime edilerek edam cezasi verildi I Vyana Muhasiresini gosteren bir miniaturMuqeddes Roma imperatoru V Karlin qardasi Avstriya hersoqu Ferdinand Janos Zapolyanin Macaristandaki hakimiyyetini tanimayaraq ozunu Macar krali elan etdi Janos Zapolyani meglub ederek 20 avqust 1527 tarixinde Budine daxil olmus illik odeyeceyi vergi ile macar krali olmagi teklif etmisdir Ancaq bu teklifi redd eden I Suleyman 10 may 1529 tarixinde yeni bir sefere cixmis Sedrezem Ibrahim Pasaya ise serasker rutbesi vererek ordunun basina getirmisdir 3 sentyabr 1529 tarixinde Budine daxil olan Osmanli quvveleri seheri muhasireye aldi 7 sentyabr gunu teslim olan seher yeniden Janos Zapolyonun hakimiyyeti altina kecdi Derhal Esterqon qalasina hucum eden Osmanli ordusu 23 sentyabr 1529 tarixinde Avstriya serheddini kecmis 27 sentyabr gunu Vyana seherini muhasireye almisdir Ancaq agir hava seraiti ve ordunun muhasire ucun zeif olmasi sebebile 16 oktyabr gunu muhasire qaldirildi ve ordu 16 dekabr 1529 tarixinde Istanbula geri dondu 1530 1539 cu iller Redakte Preveze Deniz Muharibesi Osman Nuri Pasa Osmanlilarin meglubiyyetile neticelenen Vyana muhasiresinden sonra Hersoq Ferdinand terefinden gonderilen elciler yeniden redd cavabi aldi Bundan sonra Esterqon Viseqrad ve Vac seherlerini geri alan Ferdinand Budine hucum etse de bu hucum ugursuz oldu 17 oktyabr 1530 tarixinde Avstriya elcileri Nicolas Jurischitz ve Joseph von Lamberg Istanbula geldiler 17 noyabr gunu Sultan Suleymanin divanina cixmis elciler sulh danisiqlari ucun tekid etseler de sulh baglanmadi ve hemin gun Avstriya uzerine yeni bir sefere cixma qerari alindi 25 aprel 1532 tarixinde Suleyman ve sedrezem Ibrahim Pasanin rehberliyi ile ordu Istanbuldan ayrildi Bosniya beyi Qazi Husrev bey Bali Beyzade Mehmed bey Krim xani I Sahib Geray ve eyalet beylerbeyleri qalalari feth ederken axincilar Almaniyanin icerilerine qeder irelilediler Osmanli ordusu 11 sentyabr gunu Slovenyaya daxil oldu bir muddet sonra Habsburq xanedanina mexsus Guns seheri muhasireye alindi ve V Karlin gelmesi gozlenildi 3 hefte gozlenilse de kral gelmedi ve 30 avqust 1532 tarixinde seher ele kecirildi Ibrahim Pasaburada qalaraq bir nece qalani daha isgal etmis I Suleyman ise Alman seferini 21 noyabr 1532 tarixinde sonlandiraraq Istanbula geri dondu Bir nece ay sonra 22 iyun 1533 tarixinde Avstriya Hersoqlugu ve Osmanli dovleti arasinda Istanbul sulhu baglandi Bu andlasmaya gore Macaristanin qerbindeki kicik bir hisse Ferdinanda qalmali ve bunun qarsiliginda illik 30 000 qizil vergi verilmeli idi Alman seferi zamani Andrea Doria terefinden isgal olunan Koron qalasi ise 1534 tarixinde Mora sancaqbeyi Bali Beyzade Mehmed bey terefinden geri alindi Esas meqale Iraqeyn yurusuOsmanli dovletine bagli Bitlis sancaqbeyi Seref xan 1531 tarixinde Sefevi sahi I Tehmasibe tabe oldugunu elan etdi Osmanli imperiyasi torpaqlarinda dunyaya gelse de Sefevilere siginan daha sonra tekrar Osmanli hakimiyyetini qebul eden Ulema Xan Seref xanin yerine Bitlise gonderildi Ancaq burada Seref xanin qosunu ile qarsilasmis bunun ardindan sedrezem Ibrahim Pasa 1533 cu ilin oktyabr ayinda Sefeviler uzerine sefere basladi Ibrahim Pasa bolgeye gelene qeder Ulema xan Seref xani oldurmus bu sebele Ibrahim Pasa qisi Helebde kecirmisdir Sefevilere aid Adilcevaz Ercis Van ve Ehlet qalalarini ele keciren Ibrahim Pasa yaz aylarinda Helebden ayrildi Bundan sonra Tebriz 13 iyul 1534 tarixinde Osmanli torpaqlarina qatildi Qisi Istanbulda kecirden I Suleyman 6 seferi ucun 11 iyun 1534 tarixinde herekete kecdi ve Tebriz yaxinlarinda Ibrahim Pasa terefinden qarsilandi Bir muddet sonra burdan ayrilan ordu 31 dekabr 1534 gunu teslim olan Bagdadi ele kecirdi Qisi Bagdadda keciren ordu 8 yanvar 1536 tarixinde Istanbula geri dondu Diger terefden 27 dekabr 1533 tarixinde Elcezair hakimi Xizir reis Barbaros oz donanmasi ile birlikde Istanbula gelmisdi Sultana muxtelif hediyyeler getiren ve Elcezair torpaqlarini feth eliyen Xizir reise Xeyreddin unvani verilerek Elcezair beylerbeyi teyin edildi Ibrahim Pasayla gorusmek ucun Helebe gedib geldikde sonra 1534 tarixinde kaptan i deryaliga yukseldildi Kaptan i derya olaraq ilk seferi 1534 cu ilin may ayinda cenubi Italiyaya oldu Bundan sonra 1534 cu ilin avqust ayinda Tunis ele kecirilse de Tunis emiri Mevlay Hesenin V Karldan yardim istemesinden sonra 1535 yayinda geri alindi Fransa elcisi Jean la Foretin tekidleriyle 18 fevral 1536 tarixinde Suleyman Fransa ile kapitulyasiya muqavilesi imzalamisdir Bu muqavileyle fransiz tacirlerine bezi ticari ve huquqi imtiyazlar verilmisdir 14 15 mart gecesi Sedrezem Ibrahim Pasanin bogularaq edam edilmesile ertesi gun Ayaz Mehmed Pasa sedrezemliye getirildi Barbaros Xeyreddin Pasa idaresindeki Osmanli donanmasi 1536 yazinda Araliq denizine acildi Sultan I Suleyman 17 may 1537 tarixinde Istanbuldan ayrilaraq Sefer i Pulya adlanan Adriatik seferine basladi Fransiz Osmanli ittifaqi ile baslanan seferin planina gore fransiz ordusu Italiyanin simalini Osmanli ordusu ise deniz sahillerini zebt etmeli idi Barbaros Xeyreddin Pasanin idaresindeki esgerler 1537 ci ilin iyul ayinda Pugliya bolgesinin Kastro seherinde toplandi Otranto qalasi etrafinda texminen 2 hefte qalan esgerler daha sonra ele kecirdikleri esirlerle birlikde burdan ayrildilar Diger terefden Fransa muttefiqlik sertlerini pozaraq Italiyaya yox Hollandiyaya hucum etdi Italiyadan ayrilan Osmanli donanmasi avqust ayinda Venesiyaya aid Korfu adasini muhasireye aldi Ancaq qisin gelmesiyle muhasire qaldirildi Barbaros Xeyreddin Pasa idaresindeki donanma daha sonra Venesiyaya aid Sira Patmos Naksos adalarini ele kecirildi Naksos adasi ve diger 5 ada Osmanliya vergi verilmesi serti ile azad edildi Padsahla donanma 22 noyabr 1537 tarixinde Istanbula geri dondu Osmanli imperiyasina bagli olan Bogdan hakimi Pedro Raresin odemeli oldugu illik vergini odememesi sebebile Suleyman Xizir reisin donanmayla birlikde denize acilmasindan bir nece gun sonra 9 iyul 1538 tarixinde 8 seferi olan Bogdan seferine cixdi Paytaxt Yas da daxil olmaqla Bogdanin boyuk bir hissesi Osmanli imperiyasina tabe oldu Pedro Rares Erdele surgun edildi ve yerine III Stefan getirildi Bu zaman Araliq denizinde olan Barbaros Xeyreddin Pasa idaresindeki donanma 22 sentyabr 1538 tarixinde Venesiya Ispaniya Papaliq Genuya ve Malta donanmasindan ibaret Muqeddes ittifaq donanmasi ile Korfu adasi yaxinliginda qarsilasdi 6 gun sonra 28 sentyabr 1538 tarixinde Preveze sahillerinde baslayan muharibeden Barbaros Xeyreddin Pasa zeferle ayrildi Oktyabr 1540 tarixinde Venesiya ve Osmanli arasinda imzalanan sulhe gore Mora ve Dalmacya sahillerindeki qalalar Osmanlinin elinde qalmali Venesiya illik 300 000 qizil tezminat vermeli idi Diger terefden 15 iyul 1539 tarixinde Ayaz Mehmed Pasanin olumuyle bos qalan sedarete Lutfi Pasa getirildi 1535 tarixinde Qucarat sultani Bahadir sah gonderdiyi mektubla portuqallara qarsi apardigi mubarizede komek istedi Bunun ardindan I Suleyman Xedim Suleyman Pasa rehberliyi ile Hindistana donanma gonderdi 13 iyun 1538 tarixinde Suveysden yola cixan Xedim Suleyman Pasa ilk novbede Edeni ele kecirdi 19 avqust gunu Edenden ayrilan donanma 4 sentyabrda Diu seherine catdi Ancaq Bahadir sah 1537 tarixinde olmus ve yerine portuqal terefdari olan III Mahmud sah 1538 tarixinde yaradilan muhasirede portuqallarin terefini tutdu Bu sebeble muhasire ugursuz oldu ve 25 dekabr gunu Edene geri donuldu Bir muddet sonra paytaxt Sena seheri de basda olmaqla butun Yemen Osmanli imperiyasina birlesdirildi 1540 1552 ci iller Redakte Aprel 1541 tarixinde I Suleymanin bacisi olan xanimi Sahhuban Sultana sille vurmasi sebebile Lutfi Pasa sedaretden qovularaq Dimetokaya surgun edildi ve yerine Xedim Suleyman Pasa getirildi I Suleyman Izabela Jagiellonka ve oglu Janos Sigismund Zapolyani qebul ederken Janos Zapolyanin 22 iyul 1540 tarixindeki olumunden sonra xanimi Izabella Jagiellonka erinin olumunden bir nece gun evvel dunyaya getirdiyi oglu Janos Sigmund Zapolyanin adindan Macaristanin basina kecmesi ucun Suleymandan icaze almisdi Butun bunlari bilen Ferdinand 1541 ci ilin avqustunda Budini muhasireye aldi evvelce Rumeli beylerbeyi ardindan ucuncu vezir Sokullu Mehmed Pasa idaresindeki quvveleri Budine gonderen Suleyman 23 iyun 1541 tarixinde orduyla birlikde sefere cixdi ve Budindeki Ferdinandin qosunlarini meglub etdi Budin muhasiresini qaldirdiqdan sonra qurulan Budin eyaletiyle Macaristani birbasa Osmanliya baglayan Suleyman Izabella Jagiellonka ve oglu Sigmund Zapolyani Erdele gonderdi Qardasi Ferdinandin 8 sentyabrda Genuyaya catmasiyla bas verenleri oyrenen V Karl intiqam niyyeti ile 1541 tarixinin payizinda El cezaire hucum etdi Muqeddes Roma imperiyasi Ispaniya Napoliya Sicilya Malta Genuya ve Papaliq qosunlariyla El cezaire hucum eden Andrea Doria 4 ay burani muhasirede saxlasa da ugur elde ede bilmedi Suleyman ise ordu ile birlikde 27 noyabr 1541 tarixinde Istanbula geri dondu 1542 tarixinde Ferdinandin yeniden Budine ve Pesteye hucum etmesiyle 17 noyabr 1542 tarixinde yeni sefer hazirligi ucun Edirneye gelen Suleyman 23 aprel 1543 tarixinde Macaristan seferine hucuma kecdi 8 avqust tarixinde iki heftelik muhasireyle Esterqon qalasi feth olundu Bir nece hefte icinde Siqlos Szekesfehervar ve Szeged seherleri de ele kecirildi 19 iyun 1547 tarixinde Muqeddes Roma imperiyasi ile Osmanli imperiyasi arasinda imzalanan ilk yazili andlasma sayilan Istanbul andlasmasi ile Ferdinand ve V Karl Macaristandaki Osmanli hakimiyyetini tanimagi ve Habsburg xanedanina mexsus olan simali ve qerbi Macaristan ucun illik 30 000 qizil vergi vermeyi qebul etdi 1542 1546 Italiya muharibesi esnasinda Suleyman ve I Francois V Karl ve Ingiltere krali VIII Henriye qarsi muttefiqlik muqavilesi bagladilar 29 may 1543 tarixinde Istanbuldan yola cixan Barbaros Xeyreddin Pasa idaresindeki Osmanli donanmasi avqust ayinda Marsilyaya catdi 6 avqust gunu Osmanli ve fransizlarin birlesmis donanmasi Hersoq III Carlzin idaresindeki Nice seherini muhasireye aldi 22 avqust tarixinde Nice seheri ele kecirilse de daxili muqavimetin qirilmasi 8 sentyabra qeder uzandi Qisi Toulonda kecirden Osmanli ordusu 8 aydan sonra 1544 tarixinin may ayinda Istanbula geri dondu Noyabr 1544 tarixinde Sedrezem Xedim Suleyman Pasa ve Deli Husrev Pasanin divanda elbeyaxa dalasmasindan sonra her ikisi vezifelerinden alindi ve Rustem Pasa sedarete getirildi 4 iyul 1546 tarixinde kaptan i derya Barbaros Xeyreddin Pasanin vefati ile yeni kaptan i derya Sokullu Mehmed Pasa secildi 1547 tarixinde Sefevi sahi I Tehmasibe qarsi usyana qalxan qardasi Elqas Mirze Istanbula sigindi Hasekisi Xurrem Sultanla 1544 1545 ve 1546 ci illeri Edirnede kecirden Suleyman Istanbula geri dondukden sonra Elqas Mirzeni serqe dogru yolladi ve 29 mart 1548 tarixinde Sefeviler uzerine sefere basladi Suleymanin rehberlik etdiyi qosun Vani muhasireye aldi Muhasireni davam etdiren Ulema Pasa Vani ele kecirtdi 1534 cu ilde Osmanli idaresine kecse de sonradan Sefeviler terefinden ele kecirilen Tebriz seheri I Suleyman terefinden yeniden feth olundu Qisi Helebde kecirden ordu 1549 tarixinde Diyarbekire geldi ve ikinci vezir Qara Ehmed Pasani Gurcustana yolladi Bir ay icinde Tortum ve Agcaqala basda olmaqla 20 seheri ve Sirvansahlar dovletini Osmanliya tabe eden Qara Ehmed Pasa ordu ile birlikde 21 dekabr 1549 tarixinde Istanbula geri dondu 31 mart 1547 tarixinde vefat eden I Francoisin yerine Fransa krali olan II Henri Araliq denizinde Habsburqlarla mubarize aparmaq ucun Suleymanla raziliga geldi Buna cavab olaraq Andrea Doria idaresindeki donanma 8 oktyabr 1550 tarixinde Mehdiye bolgesini ele kecirdi Ancaq iyul 1551 tarixinde Qazo adasini feth eden Sinan Pasa idaresindeki donanmanin 18 iyul tarixinde Malta adasina etdiyi hucum ugursuz oldu Qisa muddet sonra Malta idaresindeki Trablus adasi muhasireye alindi ve 15 avqust tarixinde seher ele kecirildi Trablusun alinmasi ile 1551 1559 Italiya Muharibesine serait yaradildi 1552 tarixinde Fransaya yardim meqsedi ile yola cixan Osmanli donanmasi Italiyanin cenubundaki Reggio Calabria bolgesini ele kecirdi 5 avqust 1552 tarixinde Andrea Doriya idaresindeki donanmayla qarsilasan Fransa Osmanli birlikleri bas veren deniz doyusunden qalibiyyetle ayrildi 1553 tarixinde ise bu birlikler Genuyaya mexsus Korsika adasinin boyuk hissesini ele kecirdi Hind Okeanindaki Osmanli gemileri 16 esr 1551 tarixinde Avstriya quvveleri Erdele hucum etdi Buna cavab olaraq Suleyman dovrun Rumeli beylerbeyi Sokullu Mehmed Pasani Erdele gonderdi 10 iyul 1551 tarixinde herekete kecen Sokullu Mehmed Pasa sentyabr ayina qeder 16 qalani feth etdi Iyul 1552 tarixinde Lipve qalasi alindiqdan sonra Temesvar seheri muhasireye alinmis ancaq agir hava seraiti sebebi ile ugursuz oldu ve Sokullu Mehmed Pasa Belqrada geri cekildi Osmanli quvvelerinin geri cekilmesinden istifade eden Avstriya ordusu Erdele yeniden hucum etdi ve Lipve qalasini isgal etdi 26 iyul 1552 tarixinde Erdele gonderilen Qara Ehmed Pasa idaresindeki ordu qisa zamanda Lipve Temesvar Vesprem ve Solnok qalalari ele kecirildi Diger terefden 1548 tarixinde ikinci defe elan edilen Hind seferine bu defe Piri reis rehberlik edirdi Piri reis Osmanli torpagi olan Eden bolgesinin portuqallara tabe olmasinin ardindan 26 fevral 1548 tarixinde bu bolgeni yeniden Osmanli imperiyasina birlesdirdi Avqust 1552 tarixinde ise Portuqaliya kralligina mexsus Maskat bolgesini ozune tabe eden Osmanli quvveleri daha sonra Erebistan yarimadasinin sahil bolgelerini isgal ederek Qeter ve Behreyn bolgesini ele kecirdi Ancaq seferi tamamlamamis donanmani bos buraxib Suveyse cekilen Piri reis bir muddet burada hebs olundu ve 1554 tarixinde Suleyman terefinden edam edildi Ucuncu Hindistan seferi ise Qoca Murad reis terefinden idare edildi Hind okeaninda portuqal donanmasi ile bas veren deniz doyusunden zeferle ayrilsa da daha sonra Besre korfezine geri cekildi Zeferle neticelenmeyen bu seferin ardindan dorduncu ve son Hindistan seferi Seyid Eli reis terefinden idare edildi Portuqal donanmasi ile geden doyusler ve Hind okeaninda bas veren firtinalar sebebile donanma agir itkiler verdi ve Surat bolgesine cekildi Burada donanmadan geri qalan herbi sursati Qucarat sultani Receb xana teslim etdikden sonra Osmanli Sefevi serheddine dogru irelileyen Seyid Eli reis 1555 tarixinde imzalanan Amasiya sulhunun ardindan 1557 tarixinde Istanbula geri dondu 1553 1561 ci iller Redakte Sah Tehmasibin Ercis Adilcevaz Bargiri ve Ehleti oglu Ismayil Mirzenin ise Erzurumu ele kecirmesinin ardindan Kureken Rustem Pasa idaresindeki Osmanli ordusu Sefeviler uzerine sefer elan etdi Ancaq orduda baslayan naraziliqlar sebebile 28 avqust 1553 tarixinde Suleyman ozu ordunun basina kecdi Anadoluya gelen I Suleyman Konya yaxinlarinda taxta qesd etmesi sebebi ile oglu sahzade Mustafani 6 oktyabr tarixinde edam etdirdi Bu hadiseden sonra orduda bas vere bilecek usyanin qarsisini almaq ucun kurekeni Sedrezem Rustem Pasani sedaretden qovdu ve yerine Qara Ehmed Pasa getirildi Helebde qislayan ordu yaz aylarinda Naxcivan Irevan ve Qarabag bolgesini isgal etdi Bunun ardindan 29 may 1555 tarixinde baglanan Amasiya sulh muqavilesi ile iki dovlet arasindaki serhed mueyyen olundu Bagdad da daxil olmaqla Iraqin boyuk qismi Qerbi Gurcustan Qerbi Azerbaycan ve Tebriz bolgesi Osmanlilara Serqi Gurcustan ve Azerbaycan bolgesi ise Sefevilere qaldi 31 iyul 1555 tarixinde Istanbula donen Sultan Suleyman 29 sentyabr gunu Sedrezem Qara Ehmed Pasani edam etdirerek yerine ikinci defe kurekeni Rustem Pasani sedarete getirdi Habsburqlarla Fransa arasinda 1551 tarixinden beri davam eden muharibede meglub olmaga baslayan Fransa krali II Henri 30 dekabr 1557 tarixinde Suleymana mektub yazaraq yardim istedi Fransaya yardim meqsedi ile aprel 1558 tarixinde Istanbuldan ayrilan Turqut reis ve Piyale Pasa idaresindeki Osmanli donanmasi 13 iyun 1558 tarixinde Italiyaya catdi Iyul ayinda Ispaniya kralligina mexsus Balear adalarina ugurlu hucumlar edildi Buna cavab olaraq Ispaniya krali II Felipe Osmanlinin elindeki Trablusu almaq ucun Papa IV Pauldan yardim istedi Ispaniya Venesiya Papaliq Genuya ve Malta gemilerinden ibaret herbi donanma 10 fevral 1560 tarixinde Trablusa yola cixdi 7 mart tarixinde Cerbe adasini ele keciren donanma burada qala insasina basladi Piyale Pasa idaresindeki Osmanli quvveleri ise 11 may tarixinde Cerbeye geldi ve bas veren deniz doyusunde Osmanli donanmasi zefer qazandi Ovladlari sahzade Beyazid ve sahzade Selim arasinda baslayan taxt mubarizesinde boyuk oglu Selimin terefini tutdu Meglub olaraq Sefevilere siginan sahzade Beyazid ve ovladlari Sah Tehmasib ile aparilan yazismalar neticesinde 25 sentyabr 1561 tarixinde Qezvin seherinde bogduruldu 1562 1566 ci iller Redakte 10 iyul 1561 tarixinde Sedrezem Rustem Pasa vefat etdi ve yerine Semiz Eli Pasa sedarete getirildi 1562 tarixinde Istanbula gelen elci Ogier Ghislain de Busbecq vasitesile Habsburqlara 8 illik sulh muqavilesi baglandi Bu sulhe gore Ferdinand Erdelin Osmanli torpagi oldugunu ve 1547 tarixindeki andlasmada oldugu kimi illik 30 000 qizil vergi vermeyi qebul etdi Zigetvar muhasiresi 1825 Johann Peter Krafft Turqut reis ve Piyale Pasa idaresindeki Osmanli donanmasi 18 may 1565 tarixinde Malta adasini muhasireye aldi 11 sentyabr tarixinde ugursuzluqla neticelenen muhasire sonrasinda bas veren doyuslerde Turqut reis helak oldu Ancaq 1565 ci ilde I Suleymanin olumunden bir il evvel Piyale Pasa idaresindeki donanma Saqqiz adasini feth etmisdi Osmanli dovleti 1562 ci ilde baglanan muqavileye gore illik vergisini odemeyen Ferdinandin 1564 tarixindeki vefatinin ardindan taxta oturan II Maksimilyandan hem kohne borcunu odemeyi hem de gelecekdeki vergisini odeyeceyi barede teminat istedi II Maksimilyan Istanbula gonderdiyi elciyle bu telebleri yerine yetireceyi barede soz verdi Ancaq serhedlerin qarsiliqli pozulmasinin ardindan ve Semiz Eli Pasanin vefati ile sedarete getirilen Sokullu Mehmed Pasanin tehriki ile I Suleyman 1 may 1566 tarixinde 13 il sonra 72 yasindayken 13 cu ve son seferine cixdi 27 iyun tarixinde Belqrada catan ve burada Sigismund Zapolyanin quvvelerinin de qatildigi Osmanli ordusu 2 avqust tarixinde Zigetvara catdi Suleyman ise muhasire bolgesine 5 avqust tarixinde catdi ve muhasirenin gorule bileceyi bir tepede cadirini qurdu 7 sentyabr 1566 gecesi Zigetvar qalasinin alinmasindan 1 gun once vefat etdi Olum sebebi ise bezi qaynaqlarda qut ve ya iflic oldugu qeyd olunur Suleymanin vefati 48 gun boyunca gizledildi ve 21 oktyabr tarixinde Osmanli ordusunun Zigetvardan ayrilmasina qeder gizli saxlanildi Cenazesi 28 noyabr tarixinde Seyxulislam Ebu Suud Efendinin qildirdigi namazin ardindan Suleymaniyye kulliyesindeki turbesine Sultan Suleyman turbesi defn olundu Vefatinin ardindan oglu II Selim taxta oturdu Medeniyyet ve incesenet sahesindeki yenilikler RedakteMemarliq isleri Redakte I Suleymanin hakimiyyeti illerinde I Fransisk terefinden Istanbula gonderilen ilci Pierre Gillesin yazdiqlarina gore seherde Bizans donemine aid tikililer cox az sayida qalmisdir Selteneti illerinde en cox kulliye tikilen Osmanli padsahidir Insasi I Selim doneminde baslasa da Suleyman terefinden tamamlanan Yavuz Sultan Selim kulliyesi Oglu Sahzade Mehmed ucun insa etdirdiyi Sahzadebasi kulliyesi Hasekisi Xurrem Sultan terefinden Uskudar ve Edirneqapida insa edilen Haseki kulliyeleri Qizi Mihrimah Sultan ucun insa etdirdiyi Uskudar Mihrimah Sultan kulliyesi ve Edirneqapi Mihrimah Sultan kulliyesi Oz adina insa etdirdiyi Suleymaniyye kulliyesi Rustem Pasa kulliyesi Sokullu Mehmed Pasa kulliyesi Gozelce Qasim Pasa kulliyesi Qilinc Eli Pasa kulliyesi Hadim Ibrahim Pasa kulliyesi Qara Ehmed Pasa kulliyesi Diger terefinden ehalinin artimi sebebile paytaxtda bas veren su catismazligi problemini hell etmek ucun su tesisatlari yenilendi ve Qirxcesme su sistemi quruldu Butun bu memarliq fealiyyeti saraya bagli olan Hassa Memarlar Ocagi terefinden aparilirdi Suleyman taxta cixdigi donemde hassa memarbasi Ecem Eli idi 1539 tarixinde vefat eden Ecem Elinin yerine hassa memarbasi vezifesine Memar Sinan getirildi Incesenetin inkisafi Redakte Qanuni Sultan Suleyman donemine aid qizil sikke 1520 I Suleymanin selteneti doneminde meshurlasan sairler arasinda Fuzuli Baki Pir Sultan Abdal ve Bagdadli Ruhi kimi gorkemli sexsiyyetler vardir Matrakci Nasuh ise donemin onemli ressam tarixci ve miniatur ustasi idi Yene bu illerde yasayan ve Suleymaniyye eserini yazan Arifi neqqas Nigari ve xettat Ehmed Qarahisari de donemin onemli senetkarlarindandir I Suleyman doneminde Sedrezem Parqali Meqbul Ibrahim Pasa Moxac Meydan Muharibesinin ardindan Budinden getirdiyi Uc Gozel olaraq qeyd olunan heykelleri At meydaninda yerlesen sarayinin bagcasinda ucaltmisdir Bu heykeller incesenetin inkisafinda onemli rol oynasa da paytaxt ehalisi arasinda naraziliqlara sebeb oldu Tehsil sahesi Redakte Sultan Suleyman doneminde cox sayda medreseler acilmisdir O donemde her bir medresenin ozunemexsus kitabxanasinin oldugu da bilinir I Suleyman doneminde qurulan ve Osmanli dovletinin ikinci en boyuk tehsil ocagi olan Suleymaniyye Medreseleri o dovr ucun cox da yayilmayan elmleri xususile de tibb riyaziyyat ve diger mentiqi elmler tedris etmekle qisa zamanda taninmisdi Ailesi RedakteManisa sancaqbeyliyi doneminde saraya giren ve esl adi bilinmediyi ucun Fulane Xatun olaraq qeyd olunan qadin bir cox tarixcilere gore Suleymanin ilk xanimi olmusdur Bundan basqa Fulane Xatundan dogulma Sahzade Mahmud Mahidovran Sultandan dogulma Sahzade Mustafa Xurrem Sultandan dogulma Sahzade Mehmed Mihrimah Sultan Sahzade Abdullah Sahzade Selim sahzade Beyazid sahzade Cahangir ve anasinin Gulfem Xatun oldugu qeyd olunan Sahzade Murad olmaqla Suleymanin 8 oglan ve 3 qizinin oldugu bilinir Heremxanasi Redakte Xurrem Sultan Suleymanin sancaqbeyliyi ve ya taxta cixdigi ilk illerinde heremxanaya alinmis cariye Xurrem Sultan 1521 de Mehmed 1522 de Mehrimah 1523 de Abdullah 1524 de Selim 1525 de Beyazid 1531 de Cahangir adli ovladlarini dunyaya getirmisdir 15 aprel 1558 tarixinde vefat etmisdir Mahidovran Sultan bezi qaynaqlarda adi Gulbahar olaraq qeyd olunur 1500 cu illerde dunyaya gelen ve cariye olaraq saraya alinan Mahidovran Sultan 1515 tarixinde sahzade Mustafani dunyaya getirmisdir Mustafanin 1553 tarixinde bogdurulmasinin ardindan Bursada yasamaga basladi ve 3 fevral 1580 tarixinde Bursada vefat etdi Gulfem Xatun Suleymanin Xurrem Sultandan onceki xanimidir 1521 de dunyaya gelen ve hemin ilin 12 oktyabr tarixinde vefat eden sahzade Muradin anasidir 1562 tarixinde vefat etmisdir Fulane Xatun Suleymanin ilk xanimidir Esl adi bilinmir 1512 de dunyaya gelen sahzade Mahmudun anasidir Ovladlari Redakte Sahzade Mahmud 1512 tarixinde dunyaya gelmis 29 oktyabr 1521 tarixinde vefat etmisdir Sahzade Mustafa Fatma Sultan Sahzade Murad 1521 tarixinde dunyaya gelmis hemin ilin oktyabr ayinda vefat etmisdir Sahzade Mehmed Mihrimah Sultan Sahzade Abdullah 1523 tarixinde dunyaya gelmis 2 3 yaslarinda usaq xesteliyinden olmusdur II Selim Sahzade Beyazid Raziye Sultan Sahzade CahangirIstinadlar Redakte 1 2 Find a Grave 1995 lt a href https wikidata org wiki Track Q63056 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P535 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2025 gt lt a gt Andre Clot 1992 seh 25 Ozdamarlar Metin 2009 Zirvede Tek Basina Timas Yayincilik sf 4 ISBN ISBN 978 975 263 887 7 parameter ignored 1 2 Erhan Afyoncu 2011 seh 15 1 2 Ismail Hakki Uzuncarsili 1983 seh 234 1 2 3 Necdet Sakaoglu 2012 seh 4 Andre Clot 1992 seh 28 Barber Noel 1973 The Sultans New York Simon amp Schuster 36 ISBN 0786106824 Patrick Kinross 1979 seh 175Edebiyyat RedakteMansel Phillip 1998 Constantinople City of the World s Desire 1453 1924 New York St Martin s Griffin ISBN 978 0312187088 Clot Andre 1992 Suleiman the Magnificent The Man His Life His Epoch Londra Saqi Books ISBN 978 0863561269 Kinross Patrick 1979 The Ottoman centuries The Rise and Fall of the Turkish Empire New York Morrow ISBN 978 0688080938 Imber Colin 2002 The Ottoman Empire 1300 1650 The Structure of Power New York Palgrave Macmillan ISBN 978 0333613863 Celalzade Mustafa Celebi fevral 2011 Kanuni nin Tarihcisinden Muhtesem Cag Istanbul Kariyer Yayincilik ISBN 978 9944 300 59 9 Sakaoglu Necdet aprel 2012 Suleyman Hurrem ve Digerleri Bir Donemin Gercek Hikayesi Sakaoglu Necdet Gur Aysen fevral 2011 Muhtesem Yuzyilin Anatomisi NTV Tarih 25 ISSN 1308 7878 Severy Merle noyabr 1987 The World of Suleyman the Magnificent National Geographic Washington DC National Geographic Society 172 ISSN 0027 9358 Akgunduz Ehmed Ozturk Said 2011 Ottoman History Misperceptions and Truths IUR Press ISBN 9789090261089 Turnbull Stephen 2003 The Ottoman Empire 1326 1699 Osprey Publishing Ltd ISBN 9780415969130 Uzuncarsili Ismayil Hakki 1983 Osmanli Tarihi II cilt Ankara ISBN 975 16 0012 X Kumrular Ozlem editor 2007 Muhtesem Suleyman Istanbul Kitap Yayinevi ISBN 975 6051 77 1 Afyoncu Erxan 2011 Muhtesem Suleyman Istanbul Yeditepe Yayinevi ISBN 9786054052554 Altayli Yasemen 2008 Osmanli Doneminde Budin Xarici kecidler RedakteSultan Suleyman QanuniOsmanli sulalesiDogum 6 Noyabr 1494 Vefat 7 Sentyabr 1566Hakimiyyet titullariSelefleri I Selim Osmanli Imperiyasi دولت عالیه عثمانی Sultani25 Aprel 1512 7 Sentyabr 1566 Xelefleri II SelimSunni Islam titullariSelefleri I Selim Islam Xelifesi خلافة إسلامية Xelefleri II Selim Vikianbarda Sultan Suleyman Qanuni ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Sultan Suleyman Qanuni ile elaqeli melumatlar var Vikisitatda Sultan Suleyman Qanuni ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Sultan Suleyman Qanuni amp oldid 6056400, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.