fbpx
Wikipedia

II Abbas

Avqust 06, 2021

II Şah Abbas (12 sentyabr 1632 ,Qəzvin – 8 oktyabr 1666 ,Damğan) — Səfəvi dövlətinin VII şahı. Əsl adı Məhəmməd Mirzə olan II Şah Abbas I Şah Səfinin çərkəz mənşəli həyat yoldaşı Anna Xanımdan olan övladıdır.

II Abbas

Şah II Abbasın Fransa Milli Kitabxanasında saxlanılan portreti
Səfəvilər xanədanlığından olan VII şah
1642 — 1666
Sələfi I Şah Səfi
Xələfi Şah Süleyman Səfəvi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Qəzvin, Səfəvilər dövləti
Vəfat tarixi (34 yaşında)
Vəfat yeri Damğan, Səfəvilər dövləti
Dəfn yeri Qum
Sülalə Səfəvilər sülaləsi
Milliyyəti Azərbaycan türkü
Atası I Şah Səfi
Anası Anna Xanım
Uşağı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

II Şah Abbas şübhəsiz ki, I Şah Abbasdan sonrakı Səfəvi şahları arasında ən bacarıqlı və enerjili şah olmuşdur. Onun bir çox xüsusiyyətləri ilə babası I Şah Abbasla oxşar olan II Şah Abbas, taxta cəmi 10 yaşı olarkən, atasının ölümündən 4 gün sonra Qızılbaş tayfa başçılarının dəstəyilə çıxmışdır. Taxta çıxdığı vaxtdan dövləti onun adından baş vəzir Sarı Tağı xan idarə edirdi.

Eynən I Şah Abbas kimi II Şah Abbas da ədalət məsələsinə xüsusi önəm verirdi. O, sadə əhaliyə qarşı mülayım, məmurlara qarşı isə sərt olmuşdur. Hər hansısa məmur haqqında şikayət olduğu zaman problem araşdırılır, məmur günahkar olduğu halda dərhal cəzalandırılırdı.

Həyatı

I Şah Abbasdan sonra taxta keçən nəvəsi I Şah Səfi (1629-42) dönəmində Səfəvi İmperiyasında növbəti böhran yarandı və sürətlə dərinləşdi. Bunun əsas səbəbi I Şah Səfinin mənfi şəxsi keyfiyyətləri və dövlət işlərini başlı-başına buraxması idi. Nəticədə I Şah Abbasın vaxtında qazanılmış hərbi-siyasi-iqtisadi uğurlar ard-arda itirildi. Səfəvi İmperiyasının qərbindəki ərazilər yenidən Osmanlı dövlətinin işğalına məruz qaldı və hətta Bağdad da təkrar osmanlıların nəzarətinə keçdi. Eyni zamanda, əvvəl imperiyanın ucqarlarında qalxan üsyanlar tədricən dövlətin mərkəzi ərazilərinə də yayılmağa başladı və ölkədə xaotik vəziyyət yarandı. İqtisadiyyatın dağılması üzündən xəzinənin boşalması, korrupsiyanın güclənməsi və dövlət məmurlarının yararsızlığı baş qaldıran problemlərin həllinə imkan vermirdi. Böhranın son həddə çatdığı bir vaxtda I Şah Səfi keçirdiyi qeyri-sağlam həyat tərzinin nəticəsi olaraq, 1642-də ildə dünyasını dəyişdi və onu Səfəvi taxtında oğlu II Şah Abbas əvəzlədi.

II Şah Abbas 12 sentyabr 1632-ci ildə Qəzvində doğulmuşdu.

10 yaşında taxta çıxan bu Səfəvi hökmdarının hakimiyyəti illəri Azərbaycan tarixinin ən dinc dövrlərindən biri kimi yadda qalıb. Ağıllı və ehtiyatlı siyasi xətti ilə fərqlənən II Abbasın hakimiyyəti dövründə Səfəvilərin qonşuları ilə cəmi iki münaqişəsi qeydə alınıb. Bunlardan biri hərbi əməliyyatların başlanması ilə nəticələnsə də, digərini sülh yolu ilə həll etmək mümkün olmuşdu. Belə ki, Qəndəharın Hindistan Moğol imperiyasının tərkibinə daxil olması ilə barışmayan II Abbasın təşkil etdiyi hərbi səfər nəticəsində 1648-ci ildə bu şəhər geri alındı. Diplomatik müstəvidə baş verən digər qalmaqal isə öz mahiyyəti etibarilə Səfəvilər üçün yeni hesab edilə bilərdi. Səfəvilərin 150 illik tarixi ərzində bu dövlətin Rusiya ilə ilk açıq qarşıdurması məhz II Şah Abbasın hakimiyyəti dövrünə təsadüf etdi. Separatçı gürcü knyazı Teymurazın Səfəvi ordusu tərəfindən məğlub edilməsindən sonra Rusiyaya sığınması iki ölkə arasındakı münasibətləri əhəmiyyətli dərəcədə gərginləşdirdi. Rusiyanın hərəkətlərinə cavab olaraq Səfəvi qoşunları Dərbənd yaxınlığında sərhəd zonası hesab edilən bəndləri yerlə-yeksan edərək, sərhədi birtərəfli qaydada pozdu. Ardınca həmin qoşunlar Terek çayı sahilindəki bəndlərin bir qismini uçurmağa başlasalar da, sonradan qalmaqalın sakitləşməsi II Şah Abbası niyyətindən daşındırdı. Əsas diplomatik səylərini Osmanlı imperiyası ilə münasibətlərin yoluna qoyulması üçün sərf edən II Şah Abbasın fəaliyyəti nəticəsində 1639-cu ildə tərəflər arasında Qəsri-Şirin müqaviləsi imzalanır və uzunmüddətli sabitlik bərqərar edilir. II Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə ölkədə surətli vüsət alan quruculuq işləri diqqəti xüsusilə cəlb etməkdədir. Lakin hər bir hökmdar kimi, II Şah Abbasın da dövründə ölkənin maraqlarına zərbə vuran bəzi hadisələr baş vermişdi. Onların arasında ən nəzərə çarpanı isə Səfəvi dövlətinin ərazisində katolik missionerlərinin geniş kök salması oldu. İlk vaxtlar xeyriyyəçilik pərdəsi altında fəaliyyət göstərən katolik keşişləri sonradan bütün imperiya ərazisində çoxsaylı casuslara malik böyük kəşfiyyat şəbəkəsinə çevrilmişdilər. II Abbasın dövründə ölkəmizin və xalqımızın mənafeyi üçün ciddi təhlükələr yaratmaq iqtidarında olmayan katolik şəbəkəsi sonralar dövlətçiliyimizə qarşı həyata keçirilmiş təxribatların əsas iştirakçılarından birinə çevrildi.

Hakimiyyətə gəlişi

1642-ci ildə Məhəmməd Mirzə Kaşan şəhərində Səfəvi imperiyasının yeni şahı elan edildi. Onun əsl adı Məhəmməd Mirzə olsa da, şahlıq taxtına II Şah Abbas adı ilə oturdu. Bu zaman onun cəmi 10 yaşı var idi və dövləti anası Anna Xanım, baş vəzir Sarı Tağı xan ilə birgə idarə edirdi. II Şah Abbas isə bu dövrlərdə Qəzvində təhsil alırdı.

Daxili siyasət

Fransız səyahətçi Jan Şarden Anna Xanımla Sarı Tağı xanın birgə hakimiyyətlərini bu sözlərlə ifadə edir:

  Səfəvi şahlarının yazşı az olandan onların üzərində analarının nüfuzu çox güclü olur. II Şah Abbasın anası əsas və həlledici nüfuza sahib idi. O (Anna Xanım), baş nazir ilə yaxın əlaqədə idi və onlar bir-birlərinə kömək edirdilər. Sarı Tağı xan kraliçanın agenti və ən güvəndiyi adam idi. O, onun üçün məlumatlar toplayırdı. Kraliça dövləti imperiyanı öz naziri vasitəsilə idarə edirdi.  

II Şah Abbasın hakimiyyətə gəlişindən bir il keçikdən sonra o, paytaxt İsfahana doğru irəliləməyə başladı. Bu zaman Səfəvi ordusunun güclü generallarından olan gürcü əsilli Azərbaycan bəylərbəyi Rüstəm xan üsyan qaldırdı. Lakin Sarı Tağı xanın təşkil etdiyi sui-qəsd nəticəsində Məşhəd şəhərində öldürüldü.

1644-cü ildə bəzi Bəxtiyari tayfaları üsyan qaldırdılar. Lakin Sarı Tağı xanın müdaxiləsi ilə üsyan yatırıldı. Sarı Tağı xan korrupsiyaya qarşı mübarizə aparırdı. Buna görə də vəzifəli şəxslər arasında ona qarşı düşmənçilik yaranmışdı. Bunun nəticəsində Sarə Tağı xan 1645-ci ilin 11 oktyabrında ordu mənsublarınnı təşkil etdiyi sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. 14 oktyabr 1645-ci ildə Xəlifə Sultan, şah tərəfindən baş vəzir təyin edildi. Xəlifə Sultan ilk öncə bu təklifi rədd etsə də, qısa müddət sonra qəbul etdi. Xəlifə Sultanın baş vəzir təyin edilməsində məqsəd, hakimiyyətdə təmsil edilməkdən məhrum edildiyini düşünən din adamlarını razı salmaq idi.

Xarici siyasət

Atasından fərqli olaraq II Şah Abbas fəal xarici siyasət aparmışdır. Onun xarici siyasətinin əsas istiqamətləri Rusiya, Böyük Moğol imperiyası, Osmanlı imperiyası və Avropa ölkələri idi. Daha çox sahib olduğu torpaqlarda möhkəmlənməyə üstünlük verən II Şah Abbas lazım gəldikdə atasının zamanı işğal edilmiş torpaqları yenidən ələ keçirmək üçün yürüşlər təşkil etmişdir.

Böyük Moğol imperiyası ilə münasibətlər

15 yaşına çatdıqdan sonra II Şah Abbas tədricən dövlətin idarə edilməsini öz əlinə aldı. Atasının zamanı əllərindən çıxmış torpaqları yenidən tabe etmək üçün yürüşə hazırlıqlara başlandı. Lakin bundan əvvəl ilk öncə hərbi və hökumət dairələrində islahatlar edildi.

1648-ci ilin yayında Qəndəharın Böyük Moğol imperiyasından geri alınması üçün yürüşə başlanıldı. İsfahandan 40minlik qoşunla ayrılan şah ilk öncə Ləşgərgahı tutdu və Qəndəharı mühasirəyə aldı. 22 fevral 1649-cu ildə Qəndəhar yenidən Səfəvi hakimiyyətinə girdi. Qəndəhara gürcü əsilli qulam Mihrab xan hakim təyin edildi. 1651-ci ildə Moğollar şəhəri tutmaq üçün cəhd etsələr də, buna nail ola bilmədilər.

Böyük Moğolların hökmdarı Şah Cahan Övrəngzebi 50 minlik qoşunla Qəndəharı ələ keçirməyə göndərdi. Övrəngzeb şəhərin xaricində II Şah Abbası məğlub etsə də, şəhərə daxil ola bilmədi. Onun topçu birlikləri tapşırıqları layiqincə yerinə yetirə bilmirdi. Övrəngzeb 1652-ci ildə şəhərə yenidən hücum etdi və mühasirəyə aldı. Bu zaman II Şah Abbas Buxaranın özbək hökmdarı ilə ittifaq bağlamışdı. Buna görə də 10 minlik özbək qoşunu moğol ordusunun maddi təminat yollarına mane olmaq üçün Kabil-Qəndəhar yolu üzərində döyüşməyə başladı. Bir hücumda Qəndəhardakı moğol ordusu üçün 1,5 milyon gümüş sikkə aparan 2 minlik moğol ordusu məğlub edilmişdi. Özbək qoşunu mühasirəni yarmaq üçün kifayət etməsə də, moğol ordusu üçün xeyli çətinliklər yarada bilmişdi. 1653-cü ildə moğollar şəhəri ələ keçirmək üçün sonuncu dəfə cəhd etdilər, lakin bu dəfə də uğursuz oldular. Beləliklə də, Qəndəhar 1736-cı ilə qədər, yəni Səfəvilərin süqutuna qədər Səfəvi hakimiyyətində qaldı.

Rus çarlığı ilə münasibətlər

1651-ci ildə Şimali Qafqazda rus çarlığı ilə toqquşma baş verdi. Bu hadisələr tarixdə Səfəvi-Rusiya müharibəsi (1651-1653) kimi düşmüşdür. Beləki rus qoşunlarının Sulak çayı (o dövrki Göy Su) boyunca ekspansiyaya başlaması, bu ərazilərdə, xüsusən də Terek çayının Səfəvi dövlətinə aid olan sahilində qala tikməsi Səfəvi dövlətinin hiddətinə səbəb oldu. Bölgəyə Səfəvi qoşunları göndərildi və tikilən qala dağıdıldı, buradakı rus qarnizonu qovuldu. Bu toqquşmayla paralel daha şərq bölgələrdə də toqquşmalar baş verdi. Rus qoşunları bölgədən geri çəkilməyə məcbur oldular.

Bu toqquşmaları həll etmək üçün Rusiya Şahzadə İvan Lobanov-Rostovski və İvan Kominin rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti göndərdi. II Şah Abbas rusların Şimali Qafqazın uzaq şərq hissələrində yerləşməsinə razı oldu. Rusiya, Səfəvi sərhədinə yaxın ərazilərdə tikdiyi bütün qalalardan əl çəkməyə razı oldu. Bu müqavilə nəticəsində Şimali Qafqazda Səfəvilərin nüfuzu xeyli artdı.

Gürcüstan ilə münasibətlər

1654-cü ildə gürcü şahzadəsi V Vaxtanq Gürcüstanın hakimi təyin edildi.

1659-cu ildə Kaxeti krallığında Səfəvi hakimiyyətinə qarşı üsyan başladı. Bu üsyan tarixdə Baxtrioni üsyanı olaraq bilinir. Üsyanın əsas səbəbi regionda Qızılbaş tayfalarının kütləvi şəkildə yerləşdirilməsinə etiraz idi. Bu siyasət bir necə səbəb görə II Şah Abbas tərəfindən həyata keçirilirdi. Əsas səbəblərdən biri bu regionun əhalisinin xeyli az olması idi. Çünki I Şah Abbas zamanı burada olan üsyan yatırıldıqdan sonra, yerli əhalinin 130,000 - 200,000 nəfəri Səfəvi imperiyasının daxili vilayətlərinə sürgün edilmiş, digər bir qismi isə üsyan etdiyinə görə öldürülmüşdü. Səbəblərdən digəri isə Səfəvilərin bura türkmən tayfalarını köçürərək özlərinə siyasi dayaq yaratmaq istəkləri idi. Bu regionun Dağıstana yaxınlığı da onu Səfəvilər üçün strateji baxımdan daha da dəyərli edən faktlardan biri idi. Çünki buradan daimi olaraq ləzgilər və digər dağlı tayfaları Səfəvi torpaqlarına mütəmadı olaraq talançı yürüşlər edirdilər. Şimali Qafqazda Rusiyanın aktivliyinin artması Gürcüstanın Səfəvilər üçün olan əhəmiyyətini daha da artıran faktorlardan biri idi.

Bidzina Colaqaşvili, Şalva, Ksanili Eristavi və onun qardaşı Elizbar Eristvişvilinin rəhbərliyi altında üsyan başladı. Üsyana dəstək verənlərin əksəriyyəti vaxtilə I Teymurazı dəstəkləmiş feodal ailələri idi. Gürcüstanın dağlıq yerlərində yaşayan Tuşlar, Xevsurianlar, Pşavilər də Zezva Qaprindaulinin, Nadir Xosharaulinin və Qoqolaurinin rəhbərliyi altında üsyana qoşuldular.

Gürcü qüvvələri türkmənlərin nəzarətində olan Baxtrioni (üsyan da tarixə bu adla düşüb) və Alaverdi qalalarına hücum etdilər və türkmən qarnizonlarını məğlub edə bildilər. Lakin sonra Kaxetidə məğlub oldular. II Şah Abbasın əmrində olan ordu üsyançıları tamamilə darmadağın etdi.

Eristavi Zaal şahın əmrində olan yaxın qohumu tərəfindən öldürüldü, övladları Səfəvi sarayına göndərildi. Bidzina Colaqaşvili, Ksanili Şalva və Elizbar Eristvişvili şahdan bağışlanmalarını xahiş etdilər. Lakin II Şah Abbas bu təklifi rədd etdi və onları qan düşmənçiliyi olan tayfalara təslim etdi. Onlar işğəncə ilə öldürüldülər.

Gürcü pravoslav kilsəsi sonradan bu şəxsləri müqəddəs elan etmişdir.

Şah Kaxetiyanın da idarəsini üsyanı yatıran Şəhnəvaz xana həvalə etdi.Bundan ruhlanan Şahnəvaz xan özbaşınalıq edərək 1639-cu ildə Səfəvilərlə Osmanlı arasında imzalanmış Qəsri – Şirin müqaviləsinə əsasən Osmanlının təsir dairəsinə daxil olan Meqreliyaya öz oğlu Arçili hakim qoydu. Şahnəvaz xanın bu addımını Osmanlının daxili işlərinə qarışmaq kimi dəyərləndirən sultan, Səfəvi şahından öz canişişinini belə hərəkətlərdən çəkindirməyi tələb etdi. Arçil dərhal Meqreliyadan geri çağrıldı. Bu zaman Teymurazın Rusiyadan qayıdan nəvəsi İrakli Qaxeti ələ keçirməyə təşəbbüs göstərsə də, Şahnəvaz xan tərəfindən geri oturduldu. Darmadağın olunmuş İrakli Torqa qalasında gizləndi.

İraklinin anasının aman istəyəni nəzərə alan Şahnəvaz xan 1664-cü ildə Torqa qalasını tutsa da İrakliyə toxunmadı. Şah II Abbas, Şahnəvaz xanın oğlu Arçili müsəlman edərək, Qivi adlı gürcünü də ona qoşub Kaxetiyaya vali təyin etdi. İslamı qəbul etmiş Arçilə Şahnəzər adı verildi. Lakin İraklinin yenidən Kaxetiyanı ələ keçirmək niyyətini eşidən Şahnəvaz xan oğlunun köməyinə gələrək,İraklin Tuşetə qovdu. Atskveri qalasında qalan vali qızılbaş ordusunun əsas hissəsini Tiflisə geri göndərdi. Qızılbaş ordusunun Tiflisə getmə xəbərini duyan Kaxetiya gürcüləri İrakliyə Şahnəvaz xana qarşı gecə hücumu etməyi məsləhət görərək, kömək edəcəklərini bildirdilər. Şahnəvazın yanında olan Qivi və Sisişvilinin dəstələri valini qoyub qaçsalar da, Baydar sultanı İraklinin gecə hücumunun qarşısının alınmasında mühüm rol oynadılar. Bu döyüşdə Təhmas Türküstanaşvili xüsusi igidlik göstərərək, Şahnəvazı gerçək ölümdən qurtardı. İrakli tərəfdarları qaçdılar. Qaçanları təqib edən Şahnəvaz xan onların kəsilmiş başlarından qüllə düzəltdirdi. Bu hadisədən sonra Şahnəzər xan Qaxetdə daha da möhkəmləndi. İrakli yenidən Rusiyaya qayıtdı. Kaxetiya tavadlarının rəğbətini qazanmaq istəyən Şahnəzər xan İraklinin bacısı Katevanla evləndi.

Osmanlı imperiyası ilə münasibətlər

II Şah Abbasın xarici siyasətdə ən çox diqqət yetirdiyi sahələrdən biri də Osmanlı imperiyası ilə münasibətlər idi. II Şah Abbas Osmanlı ilə müharibə təhlükəsindən maksimum yayınmaq istəyirdi. Ardı-arası kəsilməyən müharibələrin dövlətə heç bir xeyrinin olmadığını başa düşən II Şah Abbas Bəsrə valisinin Bəsrəni Səfəvilərə birləşdirmək təklifini Osmanlı ilə müharibə təhlükəsinə görə rədd etmişdi. Həmçinin, Şahnəvaz xanın 1639-cu ildə müəyyən edilən sərhəd xəttlərini pozması faktına dərhal müdaxilə etmiş və problemi həll etmişdi.

Ölümü

II Şah Abbasın hakimiyyəti Osmanlı imperiyası ilə müharibələr olmadan, sabitlik dövrü olaraq xarakterizə olunur. II Şah Abbas da babası I Şah Abbas kimi xeyli memarlıq abidələrinin tikilməsinə xüsusi önəm vermişdir. Onun tikdirdiyi ən məşhur memarlıq abidəsi 1647-ci ildə tamamlanan Çəhəl Sütun sarayıdır.

II Şah Abbas, 1666-cı ilin 8 oktyabrında Damğan yaxınlığındakı Xosrovabad adlı yerdə vəfat etmişdir. O, Qum şəhərində atasının yanında dəfn edilmişdir. Onun yerinə oğlu I Süleyman keçmişdir.

Evlilikləri

I Süleymandan əlavə II Şah Abbasın Həmzə Mirzə, İsmayıl Mirzə və Mirzə Əli Nağı adlı oğlanları və iki qızı olmuşdur

Şəxsiyyəti

Avropalı səyahətçilərin xatirələrində II Şah Abbasın hakimiyyəti altında olan Səfəvilər dövlətində qonaqpərvərlik və məhkəmə sisteminin ədalətli olması xüsusi olaraq qeyd edilir. Yerli salnaməçilər onu daha çox çülayəm və müsbət xarakter kimi təsvir edirlər. Holland Şərqi Hindistan Şirkətinin səfiri Xuan Kuneaus 1652-ci ilin mart ayında II Şah Abbas tərəfindən qəbul edilmişdir. O bu barədə xatirələrində qeyd edir ki, ziyarətçilərə şah qədəhindən şərab içməyə icazə verilmişdir. O, şahı ortaboylu, bir qədər cılız, çevik və saqqalsız olaraq təsvir edir.

L.Lokhart qeyd edir:

  Təbiətən qəddar şəxs olan II Abbas umumilikdə, ölkəni ağılla və ədalətlə idarə edirdi. Atası və gələcək sələfləri kimi o da, tufeyli həyat tərzinə meyl göstərsə də, hakimiyyət buxovlarını əlindən buraxmırdı. O şahın güclü xalqlar tarixləri ilə, cəsur savaşcılar döyüşləri ilə, mərd hakimlər isə əməlləri ilə yadda qalacaq ifadəsini xüsusi ilə xatirəsində vurğulayaraq qeyd edirdi.  

A.Bakıxanov da "ədalətlilik, ciddilik və poeziyaya məhəbbətin" II Abbasın səciyyəvi cəhətləri olduğunu qeyd edir.

C.Malkolm II Abbas barəsində yazır :

  Şəraba aludəçilik bu şahzadəni tez-tez ekstaz vəziyyətlərə salır onun hakimiyyətinə xələl gətirirdi. Məhz belə anlarda o çox dəymədüşər, əsəbi və ədalətsiz olur. Bu növ ekstazlar əsasən sarayın daxilində baş verdiyindən ölkə əhalisi onu Azərbaycanda bütün dövrlərdə hakimiyyətdə olmuş padişahların ən görkəmlisi və ədalətlisi kimi tanıyırdı. II Abbas dövlət məmurlarına qarşı sərt, camaata qarşı isə mülayim və səbrli idi, öz təbəələrinin həyat və tərəqqisini lazımınca təmin edirdi. Abbas adını daşıdığı böyük babası kimi bütün dinlərə münasibətdə tolerantlıq nümayiş etdirirdi. Ancaq xristianlara qarşı xüsusi, müsbət mənada fərqli münasibət bəsləyirdi.  

Qalereya

Həmçinin bax

Mənbə

İstinadlar

  1. Babaie və b. 2004. səh. 44
  2. Roemer, 1986. səh. 292
  3. ↑ Matthee, 2010. səh. 383-384
  4. Roemer, 1986. səh. 299–300
  5. Chandra, 2005. səh. 228
  6. ↑ Kohn, 2007. səh. 338
  7. ↑ Burton, 1997. səh. 266
  8. Matthee, Mashita, 1985. səh. 478-484
  9. ↑ Matthee, 1999. səh. 169
  10. ↑ Matthee, 2012. səh. 122
  11. Matthee, 2012. səh. 145
  12. Matthee, 2014
  13. Bakıxanov. A " Gülüstani-İrəm" Bakı. 1991. s.121
  14. Malkolm.J. "The history of Persia, from the most early period to the present time" London. 1815 s.582-583.

Ədəbiyyat

Xarici keçidlər

  Vikianbarda II Abbas ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 06, 2021
abbas, şah, abbas, sentyabr, 1632, qəzvin, oktyabr, 1666, damğan, səfəvi, dövlətinin, şahı, əsl, adı, məhəmməd, mirzə, olan, şah, abbas, şah, səfinin, çərkəz, mənşəli, həyat, yoldaşı, anna, xanımdan, olan, övladıdır, şah, fransa, milli, kitabxanasında, saxlanı. II Sah Abbas 12 sentyabr 1632 Qezvin 8 oktyabr 1666 Damgan Sefevi dovletinin VII sahi Esl adi Mehemmed Mirze olan II Sah Abbas I Sah Sefinin cerkez menseli heyat yoldasi Anna Xanimdan olan ovladidir II AbbasSah II Abbasin Fransa Milli Kitabxanasinda saxlanilan portretiSefeviler xanedanligindan olan VII sah1642 1666Selefi I Sah SefiXelefi Sah Suleyman SefeviSexsi melumatlarDogum tarixi 12 sentyabr 1632Dogum yeri Qezvin Sefeviler dovletiVefat tarixi 8 oktyabr 1666 34 yasinda Vefat yeri Damgan Sefeviler dovletiDefn yeri QumSulale Sefeviler sulalesiMilliyyeti Azerbaycan turkuAtasi I Sah SefiAnasi Anna XanimUsagi Sah Suleyman Sefevi Vikianbarda elaqeli mediafayllarII Sah Abbas subhesiz ki I Sah Abbasdan sonraki Sefevi sahlari arasinda en bacariqli ve enerjili sah olmusdur Onun bir cox xususiyyetleri ile babasi I Sah Abbasla oxsar olan II Sah Abbas taxta cemi 10 yasi olarken atasinin olumunden 4 gun sonra Qizilbas tayfa bascilarinin desteyile cixmisdir Taxta cixdigi vaxtdan dovleti onun adindan bas vezir Sari Tagi xan idare edirdi Eynen I Sah Abbas kimi II Sah Abbas da edalet meselesine xususi onem verirdi O sade ehaliye qarsi mulayim memurlara qarsi ise sert olmusdur Her hansisa memur haqqinda sikayet oldugu zaman problem arasdirilir memur gunahkar oldugu halda derhal cezalandirilirdi Mundericat 1 Heyati 2 Hakimiyyete gelisi 3 Daxili siyaset 4 Xarici siyaset 4 1 Boyuk Mogol imperiyasi ile munasibetler 4 2 Rus carligi ile munasibetler 4 3 Gurcustan ile munasibetler 4 4 Osmanli imperiyasi ile munasibetler 5 Olumu 6 Evlilikleri 7 Sexsiyyeti 8 Qalereya 9 Hemcinin bax 10 Menbe 10 1 Istinadlar 10 2 Edebiyyat 11 Xarici kecidlerHeyati RedakteI Sah Abbasdan sonra taxta kecen nevesi I Sah Sefi 1629 42 doneminde Sefevi Imperiyasinda novbeti bohran yarandi ve suretle derinlesdi Bunun esas sebebi I Sah Sefinin menfi sexsi keyfiyyetleri ve dovlet islerini basli basina buraxmasi idi Neticede I Sah Abbasin vaxtinda qazanilmis herbi siyasi iqtisadi ugurlar ard arda itirildi Sefevi Imperiyasinin qerbindeki eraziler yeniden Osmanli dovletinin isgalina meruz qaldi ve hetta Bagdad da tekrar osmanlilarin nezaretine kecdi Eyni zamanda evvel imperiyanin ucqarlarinda qalxan usyanlar tedricen dovletin merkezi erazilerine de yayilmaga basladi ve olkede xaotik veziyyet yarandi Iqtisadiyyatin dagilmasi uzunden xezinenin bosalmasi korrupsiyanin guclenmesi ve dovlet memurlarinin yararsizligi bas qaldiran problemlerin helline imkan vermirdi Bohranin son hedde catdigi bir vaxtda I Sah Sefi kecirdiyi qeyri saglam heyat terzinin neticesi olaraq 1642 de ilde dunyasini deyisdi ve onu Sefevi taxtinda oglu II Sah Abbas evezledi II Sah Abbas 12 sentyabr 1632 ci ilde Qezvinde dogulmusdu 10 yasinda taxta cixan bu Sefevi hokmdarinin hakimiyyeti illeri Azerbaycan tarixinin en dinc dovrlerinden biri kimi yadda qalib Agilli ve ehtiyatli siyasi xetti ile ferqlenen II Abbasin hakimiyyeti dovrunde Sefevilerin qonsulari ile cemi iki munaqisesi qeyde alinib Bunlardan biri herbi emeliyyatlarin baslanmasi ile neticelense de digerini sulh yolu ile hell etmek mumkun olmusdu Bele ki Qendeharin Hindistan Mogol imperiyasinin terkibine daxil olmasi ile barismayan II Abbasin teskil etdiyi herbi sefer neticesinde 1648 ci ilde bu seher geri alindi Diplomatik mustevide bas veren diger qalmaqal ise oz mahiyyeti etibarile Sefeviler ucun yeni hesab edile bilerdi Sefevilerin 150 illik tarixi erzinde bu dovletin Rusiya ile ilk aciq qarsidurmasi mehz II Sah Abbasin hakimiyyeti dovrune tesaduf etdi Separatci gurcu knyazi Teymurazin Sefevi ordusu terefinden meglub edilmesinden sonra Rusiyaya siginmasi iki olke arasindaki munasibetleri ehemiyyetli derecede gerginlesdirdi Rusiyanin hereketlerine cavab olaraq Sefevi qosunlari Derbend yaxinliginda serhed zonasi hesab edilen bendleri yerle yeksan ederek serhedi birterefli qaydada pozdu Ardinca hemin qosunlar Terek cayi sahilindeki bendlerin bir qismini ucurmaga baslasalar da sonradan qalmaqalin sakitlesmesi II Sah Abbasi niyyetinden dasindirdi Esas diplomatik seylerini Osmanli imperiyasi ile munasibetlerin yoluna qoyulmasi ucun serf eden II Sah Abbasin fealiyyeti neticesinde 1639 cu ilde terefler arasinda Qesri Sirin muqavilesi imzalanir ve uzunmuddetli sabitlik berqerar edilir II Sah Abbasin hakimiyyeti dovrunde olkede suretli vuset alan quruculuq isleri diqqeti xususile celb etmekdedir Lakin her bir hokmdar kimi II Sah Abbasin da dovrunde olkenin maraqlarina zerbe vuran bezi hadiseler bas vermisdi Onlarin arasinda en nezere carpani ise Sefevi dovletinin erazisinde katolik missionerlerinin genis kok salmasi oldu Ilk vaxtlar xeyriyyecilik perdesi altinda fealiyyet gosteren katolik kesisleri sonradan butun imperiya erazisinde coxsayli casuslara malik boyuk kesfiyyat sebekesine cevrilmisdiler II Abbasin dovrunde olkemizin ve xalqimizin menafeyi ucun ciddi tehlukeler yaratmaq iqtidarinda olmayan katolik sebekesi sonralar dovletciliyimize qarsi heyata kecirilmis texribatlarin esas istirakcilarindan birine cevrildi Hakimiyyete gelisi Redakte1642 ci ilde Mehemmed Mirze Kasan seherinde Sefevi imperiyasinin yeni sahi elan edildi Onun esl adi Mehemmed Mirze olsa da sahliq taxtina II Sah Abbas adi ile oturdu Bu zaman onun cemi 10 yasi var idi ve dovleti anasi Anna Xanim bas vezir Sari Tagi xan ile birge idare edirdi II Sah Abbas ise bu dovrlerde Qezvinde tehsil alirdi Daxili siyaset RedakteFransiz seyahetci Jan Sarden Anna Xanimla Sari Tagi xanin birge hakimiyyetlerini bu sozlerle ifade edir Sefevi sahlarinin yazsi az olandan onlarin uzerinde analarinin nufuzu cox guclu olur II Sah Abbasin anasi esas ve helledici nufuza sahib idi O Anna Xanim bas nazir ile yaxin elaqede idi ve onlar bir birlerine komek edirdiler Sari Tagi xan kralicanin agenti ve en guvendiyi adam idi O onun ucun melumatlar toplayirdi Kralica dovleti imperiyani oz naziri vasitesile idare edirdi 1 II Sah Abbasin hakimiyyete gelisinden bir il kecikden sonra o paytaxt Isfahana dogru irelilemeye basladi Bu zaman Sefevi ordusunun guclu generallarindan olan gurcu esilli Azerbaycan beylerbeyi Rustem xan usyan qaldirdi Lakin Sari Tagi xanin teskil etdiyi sui qesd neticesinde Meshed seherinde olduruldu 2 1644 cu ilde bezi Bextiyari tayfalari usyan qaldirdilar Lakin Sari Tagi xanin mudaxilesi ile usyan yatirildi Sari Tagi xan korrupsiyaya qarsi mubarize aparirdi Buna gore de vezifeli sexsler arasinda ona qarsi dusmencilik yaranmisdi Bunun neticesinde Sare Tagi xan 1645 ci ilin 11 oktyabrinda ordu mensublarinni teskil etdiyi sui qesd neticesinde olduruldu 14 oktyabr 1645 ci ilde Xelife Sultan sah terefinden bas vezir teyin edildi Xelife Sultan ilk once bu teklifi redd etse de qisa muddet sonra qebul etdi 3 Xelife Sultanin bas vezir teyin edilmesinde meqsed hakimiyyetde temsil edilmekden mehrum edildiyini dusunen din adamlarini razi salmaq idi 3 Xarici siyaset RedakteAtasindan ferqli olaraq II Sah Abbas feal xarici siyaset aparmisdir Onun xarici siyasetinin esas istiqametleri Rusiya Boyuk Mogol imperiyasi Osmanli imperiyasi ve Avropa olkeleri idi Daha cox sahib oldugu torpaqlarda mohkemlenmeye ustunluk veren II Sah Abbas lazim geldikde atasinin zamani isgal edilmis torpaqlari yeniden ele kecirmek ucun yurusler teskil etmisdir Boyuk Mogol imperiyasi ile munasibetler Redakte 15 yasina catdiqdan sonra II Sah Abbas tedricen dovletin idare edilmesini oz eline aldi Atasinin zamani ellerinden cixmis torpaqlari yeniden tabe etmek ucun yuruse hazirliqlara baslandi Lakin bundan evvel ilk once herbi ve hokumet dairelerinde islahatlar edildi 1648 ci ilin yayinda Qendeharin Boyuk Mogol imperiyasindan geri alinmasi ucun yuruse baslanildi Isfahandan 40minlik qosunla ayrilan sah ilk once Lesgergahi tutdu ve Qendehari muhasireye aldi 22 fevral 1649 cu ilde Qendehar yeniden Sefevi hakimiyyetine girdi 4 Qendehara gurcu esilli qulam Mihrab xan hakim teyin edildi 1651 ci ilde Mogollar seheri tutmaq ucun cehd etseler de buna nail ola bilmediler Boyuk Mogollarin hokmdari Sah Cahan Ovrengzebi 50 minlik qosunla Qendehari ele kecirmeye gonderdi Ovrengzeb seherin xaricinde II Sah Abbasi meglub etse de sehere daxil ola bilmedi 5 Onun topcu birlikleri tapsiriqlari layiqince yerine yetire bilmirdi 6 Ovrengzeb 1652 ci ilde sehere yeniden hucum etdi ve muhasireye aldi Bu zaman II Sah Abbas Buxaranin ozbek hokmdari ile ittifaq baglamisdi Buna gore de 10 minlik ozbek qosunu mogol ordusunun maddi teminat yollarina mane olmaq ucun Kabil Qendehar yolu uzerinde doyusmeye basladi 7 Bir hucumda Qendehardaki mogol ordusu ucun 1 5 milyon gumus sikke aparan 2 minlik mogol ordusu meglub edilmisdi 7 Ozbek qosunu muhasireni yarmaq ucun kifayet etmese de mogol ordusu ucun xeyli cetinlikler yarada bilmisdi 8 1653 cu ilde mogollar seheri ele kecirmek ucun sonuncu defe cehd etdiler lakin bu defe de ugursuz oldular Belelikle de Qendehar 1736 ci ile qeder yeni Sefevilerin suqutuna qeder Sefevi hakimiyyetinde qaldi 6 Rus carligi ile munasibetler Redakte 1651 ci ilde Simali Qafqazda rus carligi ile toqqusma bas verdi Bu hadiseler tarixde Sefevi Rusiya muharibesi 1651 1653 kimi dusmusdur Beleki rus qosunlarinin Sulak cayi o dovrki Goy Su boyunca ekspansiyaya baslamasi bu erazilerde xususen de Terek cayinin Sefevi dovletine aid olan sahilinde qala tikmesi Sefevi dovletinin hiddetine sebeb oldu 9 10 Bolgeye Sefevi qosunlari gonderildi ve tikilen qala dagidildi buradaki rus qarnizonu qovuldu Bu toqqusmayla paralel daha serq bolgelerde de toqqusmalar bas verdi Rus qosunlari bolgeden geri cekilmeye mecbur oldular 9 10 Bu toqqusmalari hell etmek ucun Rusiya Sahzade Ivan Lobanov Rostovski ve Ivan Kominin rehberliyi ile numayende heyeti gonderdi II Sah Abbas ruslarin Simali Qafqazin uzaq serq hisselerinde yerlesmesine razi oldu Rusiya Sefevi serhedine yaxin erazilerde tikdiyi butun qalalardan el cekmeye razi oldu Bu muqavile neticesinde Simali Qafqazda Sefevilerin nufuzu xeyli artdi Gurcustan ile munasibetler Redakte 1654 cu ilde gurcu sahzadesi V Vaxtanq Gurcustanin hakimi teyin edildi 1659 cu ilde Kaxeti kralliginda Sefevi hakimiyyetine qarsi usyan basladi Bu usyan tarixde Baxtrioni usyani olaraq bilinir Usyanin esas sebebi regionda Qizilbas tayfalarinin kutlevi sekilde yerlesdirilmesine etiraz idi Bu siyaset bir nece sebeb gore II Sah Abbas terefinden heyata kecirilirdi Esas sebeblerden biri bu regionun ehalisinin xeyli az olmasi idi Cunki I Sah Abbas zamani burada olan usyan yatirildiqdan sonra yerli ehalinin 130 000 200 000 neferi Sefevi imperiyasinin daxili vilayetlerine surgun edilmis diger bir qismi ise usyan etdiyine gore oldurulmusdu Sebeblerden digeri ise Sefevilerin bura turkmen tayfalarini kocurerek ozlerine siyasi dayaq yaratmaq istekleri idi Bu regionun Dagistana yaxinligi da onu Sefeviler ucun strateji baximdan daha da deyerli eden faktlardan biri idi Cunki buradan daimi olaraq lezgiler ve diger dagli tayfalari Sefevi torpaqlarina mutemadi olaraq talanci yurusler edirdiler 11 Simali Qafqazda Rusiyanin aktivliyinin artmasi Gurcustanin Sefeviler ucun olan ehemiyyetini daha da artiran faktorlardan biri idi Bidzina Colaqasvili Salva Ksanili Eristavi ve onun qardasi Elizbar Eristvisvilinin rehberliyi altinda usyan basladi Usyana destek verenlerin ekseriyyeti vaxtile I Teymurazi desteklemis feodal aileleri idi Gurcustanin dagliq yerlerinde yasayan Tuslar Xevsurianlar Psaviler de Zezva Qaprindaulinin Nadir Xosharaulinin ve Qoqolaurinin rehberliyi altinda usyana qosuldular Gurcu quvveleri turkmenlerin nezaretinde olan Baxtrioni usyan da tarixe bu adla dusub ve Alaverdi qalalarina hucum etdiler ve turkmen qarnizonlarini meglub ede bildiler Lakin sonra Kaxetide meglub oldular II Sah Abbasin emrinde olan ordu usyancilari tamamile darmadagin etdi Eristavi Zaal sahin emrinde olan yaxin qohumu terefinden olduruldu ovladlari Sefevi sarayina gonderildi Bidzina Colaqasvili Ksanili Salva ve Elizbar Eristvisvili sahdan bagislanmalarini xahis etdiler Lakin II Sah Abbas bu teklifi redd etdi ve onlari qan dusmenciliyi olan tayfalara teslim etdi Onlar isgence ile oldurulduler Gurcu pravoslav kilsesi sonradan bu sexsleri muqeddes elan etmisdir Sah Kaxetiyanin da idaresini usyani yatiran Sehnevaz xana hevale etdi Bundan ruhlanan Sahnevaz xan ozbasinaliq ederek 1639 cu ilde Sefevilerle Osmanli arasinda imzalanmis Qesri Sirin muqavilesine esasen Osmanlinin tesir dairesine daxil olan Meqreliyaya oz oglu Arcili hakim qoydu Sahnevaz xanin bu addimini Osmanlinin daxili islerine qarismaq kimi deyerlendiren sultan Sefevi sahindan oz canisisinini bele hereketlerden cekindirmeyi teleb etdi Arcil derhal Meqreliyadan geri cagrildi Bu zaman Teymurazin Rusiyadan qayidan nevesi Irakli Qaxeti ele kecirmeye tesebbus gosterse de Sahnevaz xan terefinden geri oturduldu Darmadagin olunmus Irakli Torqa qalasinda gizlendi Iraklinin anasinin aman isteyeni nezere alan Sahnevaz xan 1664 cu ilde Torqa qalasini tutsa da Irakliye toxunmadi Sah II Abbas Sahnevaz xanin oglu Arcili muselman ederek Qivi adli gurcunu de ona qosub Kaxetiyaya vali teyin etdi Islami qebul etmis Arcile Sahnezer adi verildi Lakin Iraklinin yeniden Kaxetiyani ele kecirmek niyyetini esiden Sahnevaz xan oglunun komeyine gelerek Iraklin Tusete qovdu Atskveri qalasinda qalan vali qizilbas ordusunun esas hissesini Tiflise geri gonderdi Qizilbas ordusunun Tiflise getme xeberini duyan Kaxetiya gurculeri Irakliye Sahnevaz xana qarsi gece hucumu etmeyi meslehet gorerek komek edeceklerini bildirdiler Sahnevazin yaninda olan Qivi ve Sisisvilinin desteleri valini qoyub qacsalar da Baydar sultani Iraklinin gece hucumunun qarsisinin alinmasinda muhum rol oynadilar Bu doyusde Tehmas Turkustanasvili xususi igidlik gostererek Sahnevazi gercek olumden qurtardi Irakli terefdarlari qacdilar Qacanlari teqib eden Sahnevaz xan onlarin kesilmis baslarindan qulle duzeltdirdi Bu hadiseden sonra Sahnezer xan Qaxetde daha da mohkemlendi Irakli yeniden Rusiyaya qayitdi Kaxetiya tavadlarinin regbetini qazanmaq isteyen Sahnezer xan Iraklinin bacisi Katevanla evlendi Osmanli imperiyasi ile munasibetler Redakte II Sah Abbasin xarici siyasetde en cox diqqet yetirdiyi sahelerden biri de Osmanli imperiyasi ile munasibetler idi II Sah Abbas Osmanli ile muharibe tehlukesinden maksimum yayinmaq isteyirdi Ardi arasi kesilmeyen muharibelerin dovlete hec bir xeyrinin olmadigini basa dusen II Sah Abbas Besre valisinin Besreni Sefevilere birlesdirmek teklifini Osmanli ile muharibe tehlukesine gore redd etmisdi Hemcinin Sahnevaz xanin 1639 cu ilde mueyyen edilen serhed xettlerini pozmasi faktina derhal mudaxile etmis ve problemi hell etmisdi Olumu RedakteII Sah Abbasin hakimiyyeti Osmanli imperiyasi ile muharibeler olmadan sabitlik dovru olaraq xarakterize olunur II Sah Abbas da babasi I Sah Abbas kimi xeyli memarliq abidelerinin tikilmesine xususi onem vermisdir Onun tikdirdiyi en meshur memarliq abidesi 1647 ci ilde tamamlanan Cehel Sutun sarayidir II Sah Abbas 1666 ci ilin 8 oktyabrinda Damgan yaxinligindaki Xosrovabad adli yerde vefat etmisdir O Qum seherinde atasinin yaninda defn edilmisdir Onun yerine oglu I Suleyman kecmisdir Evlilikleri RedakteNakihet Xanim cerkez Duru Xatun turk I Suleymandan elave II Sah Abbasin Hemze Mirze Ismayil Mirze ve Mirze Eli Nagi adli oglanlari ve iki qizi olmusdurSexsiyyeti RedakteAvropali seyahetcilerin xatirelerinde II Sah Abbasin hakimiyyeti altinda olan Sefeviler dovletinde qonaqperverlik ve mehkeme sisteminin edaletli olmasi xususi olaraq qeyd edilir Yerli salnameciler onu daha cox culayem ve musbet xarakter kimi tesvir edirler Holland Serqi Hindistan Sirketinin sefiri Xuan Kuneaus 1652 ci ilin mart ayinda II Sah Abbas terefinden qebul edilmisdir O bu barede xatirelerinde qeyd edir ki ziyaretcilere sah qedehinden serab icmeye icaze verilmisdir O sahi ortaboylu bir qeder ciliz cevik ve saqqalsiz olaraq tesvir edir 12 L Lokhart qeyd edir Tebieten qeddar sexs olan II Abbas umumilikde olkeni agilla ve edaletle idare edirdi Atasi ve gelecek selefleri kimi o da tufeyli heyat terzine meyl gosterse de hakimiyyet buxovlarini elinden buraxmirdi O sahin guclu xalqlar tarixleri ile cesur savascilar doyusleri ile merd hakimler ise emelleri ile yadda qalacaq ifadesini xususi ile xatiresinde vurgulayaraq qeyd edirdi A Bakixanov da edaletlilik ciddilik ve poeziyaya mehebbetin II Abbasin seciyyevi cehetleri oldugunu qeyd edir 13 C Malkolm II Abbas baresinde yazir Seraba aludecilik bu sahzadeni tez tez ekstaz veziyyetlere salir onun hakimiyyetine xelel getirirdi Mehz bele anlarda o cox deymeduser esebi ve edaletsiz olur Bu nov ekstazlar esasen sarayin daxilinde bas verdiyinden olke ehalisi onu Azerbaycanda butun dovrlerde hakimiyyetde olmus padisahlarin en gorkemlisi ve edaletlisi kimi taniyirdi II Abbas dovlet memurlarina qarsi sert camaata qarsi ise mulayim ve sebrli idi oz tebeelerinin heyat ve tereqqisini laziminca temin edirdi Abbas adini dasidigi boyuk babasi kimi butun dinlere munasibetde tolerantliq numayis etdirirdi Ancaq xristianlara qarsi xususi musbet menada ferqli munasibet besleyirdi 14 Qalereya Redakte II Sah Abbas ve onun saray eyanlarini eks etdiren eser II Sah Abbasin Boyuk Mogol imperiyasinin sefirini qebul etmesini eks etdiren eser Jan Sarden terefinden cekilmis II Sah Abbasin mezari Baltazar Monkornet terefinden cekilmis II Sah Abbasin qravuru Baltazar Monkornet terefinden cekilmis II Abbasin qravuruHemcinin bax RedakteSefeviler dovleti I Sah Abbas I Sah SefiMenbe RedakteIstinadlar Redakte Babaie ve b 2004 seh 44 Roemer 1986 seh 292 1 2 Matthee 2010 seh 383 384 Roemer 1986 seh 299 300 Chandra 2005 seh 228 1 2 Kohn 2007 seh 338 1 2 Burton 1997 seh 266 Matthee Mashita 1985 seh 478 484 1 2 Matthee 1999 seh 169 1 2 Matthee 2012 seh 122 Matthee 2012 seh 145 Matthee 2014 Bakixanov A Gulustani Irem Baki 1991 s 121 Malkolm J The history of Persia from the most early period to the present time London 1815 s 582 583 Edebiyyat RedakteXarici kecidler Redakte Vikianbarda II Abbas ile elaqeli mediafayllar var II AbbasSefeviler sulalesiDogum 31 dekabr 1632 Vefat 1666Hakimiyyet titullariSelefleri I Sah Sefi Sefeviler imperiyasi صفویان Sahi1642 1666 Xelefleri Sah Suleyman SefeviAzerbaycan hokmdariSelefleri I Sah Sefi Azerbaycan Turku Sefeviler sulalesi1642 1666 Xelefleri Sah Suleyman SefeviSELEFI Sah Sefi II Sah Abbas Sefeviler sulalesi XELEFSah Suleyman Sefevi Menbe https az wikipedia org w index php title II Abbas amp oldid 6012206, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.