fbpx
Wikipedia

Azərbaycan aşıq sənəti

Avqust 01, 2021

Azərbaycan aşıq sənəti — şifahi ənənəli Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ən qədim sahələrindən biri olan aşıq sənətinin mühüm tərkib hissəsidir. Aşıq sənətində musiqi, poeziya, təhkiyə, rəqs, pantomima, teatr sənəti elementləri üzvi şəkildə birləşmişdir. Aşıq şeirinin janrları olan qoşma, gəraylı, müxəmməs, ustadnamə, qıfılbəndlə yanaşı, qoşmanın təcnis, cığalı təcnis növlərindən ibarətdir.

Azərbaycan musiqisi
Ümumi mövzular
Janrlar
Xüsusi formalar
Milli musiqi
Alt janrlar
Media və təqdim etmə
Musiqi festivalları
Musiqi mediasıMədəniyyət TV
Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar
Milli himnAzərbaycan himni

Aşıq musiqisinin ən geniş yayılmış növlərindən biri sazın müşayiətilə solo oxumaqdır. Sazda çalmaq tarixi inkişaf prosesində tədricən müstəqil bədii əһəmiyyət kəsb etmişdir. 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir.

Etimologiya

Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin əsasını qoymuş Üzeyir Hacıbəyov "aşıq" sözünü "eşq" (ərəbcə) ilə bağlayır. Professor M.Təhmasib aşığı hazırda az işlənən və qədim türk söz kökü olan «aş»dan törədiyini qeyd edir. Əslində isə "aş" kökündən düzəldilən "aşılamaq" feli bu gün də işlənir. Güman olunur ki, "aş" kökü "mahnı" yaxud "nəğmə" mənasında da işlənib, çünki "aşulamaq" — "oxumaq" deməkdir. Hazırda özbək dilində "aşulaçi" — "mahnı oxuyan, müğənni" deməkdir.

Məlumdur ki, "varsaq" sözü "aşıq şeiri" yaxud "aşıq mahnısı (havası)" mənasını bildirir. Ehtimal olunur ki, "aş-u-la" yaxud "aş-ı-la" - "aş" kökündən törəyərək, Azərbaycan dili qanunlarına görə "-ıq" şəkilçisi ilə birləşib fəxri ad-ünvan şəklini almışdı. Fəxri ad (ünvan) kimi "Aşıq" artıq XII əsrdən məlumdur və ilk dəfə bu ada türk sufiliyinin təməl daşını qoyan şair Əhməd əl-Yasəvinin yaradıcılığında rast gəlinir.

Tarixi

Öz şəxsiyyətində musiqiçi (çalğıçı və müğənni), dastançı (nağılçı), şair və söz ustası (aktyor və quruluşçu recissor) sənətlərini toplu halında birləşdirən Azərbaycan aşıqları ən qədim xalq-peşəkar musiqi ən’ənələrinin öncül daşıyıcılarından sayılırlar. Bu baxımdan onları baxşı (Türkmənistan), akın (Qırğızıstan), bastakor (Özbəkistan və Tacikistan), trubadur (Fransa, XI—XIII yüzilliklər), skald (qədim və orta əsrlər Skandinaviyası), menestrel (İngiltərə), rapsod (qədim Yunanıstan) və bardlarla (İrlandiya və Şotlandiya) müqayisə etmək olar.

Azərbaycan aşıq sənəti çox dərin tarixi kökləri olan və yüzilliklər boyu keçilən inkişaf yolunun məntiqi məhsuludur. Ən qədim dövrlərdən indiyədək saz-söz sənəti daşıyıcıları ozan, uzan, varsaq, dədə, qam, ata və bir-çox başqa adlarla tanınmışlar. Öz yaradıcılıq fəaliyyətində onlar tarixi hadisələri və gündəlik həyatı nəsil, tayfa və xalqın tarixi yaddaşına çevirməklə kifayətlənməyərək, müdrik məsləhətçi, el ağsaqqalı, əski inam biliciləri kimi çıxış etmişlər.

XI-XVII əsrlər

Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi olan Kitabi-Dədə Qorqud, XI-XII əsrlərdə aid edilir. Əsərin ilk nüsxəsinə XIX əsrin əvvəllərində Almaniyada Drezden kitabxanasında təsadüf edilmişdir. Həmin kitabxananın kataloqunu tərtib edən Fleyşer əlyazmasının üstündə olan bir qeydə əsaslanaraq əsəri XVI əsr kataloquna daxil etmişdir. 1815-ci ildə şərqşünas Henrix Fridrix fon Dits həmin əlyazmasının üzünü çıxardaraq Berlin kitabxanasına gətirmiş və “Təpəgöz” boyunu da alman dilinə tərcüməsilə birlikdə nəşr etmişdir.

XVIII-XIX əsrlər

 
Aşıq Alı — XIX əsr Azərbaycan aşıq şeirinin nümayəndələrindən biri

XVIII-XIX əsrlərdə Azərbaycan və gürcü poeziyası sıx qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edirdi. Azərbaycan şairləri və xanəndələri Gürcüstana gedir, orada uzun müddət yaşayır, azərbaycanca bilən gürcü şair və aşıqları ilə tanış olur və onlara müəyyən təsir göstərirdilər. Məhz bu təsirin nəticəsində gürcü şair və aşıqları da müxəmməs, müstəzad, təcnis, bayatı, gəraylı, qoşma, dodaqdəyməz, qəzəl və sair şeir formalarından istifadə edirdilər. Bu proses XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində xüsusilə güclənmişdi. Başlıca səbəb isə Zaqafqaziyada aşıq sənətinin güclü inkişafı, Azərbaycan dastan yaradıcılığının Gürcüstanda geniş yayılması idi. Gürcüstanlı şair və alim İosif Qrişaşvili yazırdı:

  Onlar əsl aşıq idilər və üç dildə - gürcücə, azərbaycanca və ermənicə oxuyurdular. Bu aşıqların bəzisi tiflisli, bəzisi irəvanlı, gəncəli, şamaxılı, həştərxanlı idilər.  

XVIII əsrin ikinci yarısında yaşayıb yaratmış Sayat Nova kimi aşığın gürcü əlifbası ilə yazıya alınmış 27 şeiri ötən əsrin 1880-ci illərində tapılıb. Bu şeirlərdə onun Azərbaycan aşıq sənətinin incəliklərini dərindən bildiyi göstərilir. Aleksandr Xodzkonun azərbaycanlı Aşıq Sadıxın ifasında yazıya alınmış və 1842-ci ildə Londonda nəşr olunmuş "Specimens of popular poetry of Persia" kitabına daxil edilmiş "Koroğlu" havasını aşıq musiqisinin nota salınmış ilk nümunəsi hesab etmək olar.

Azərbaycan şifahi ənənəli musiqi irsinin ilk not yazıları XIX əsrdə rus folklorçularına məxsusdur. Gilanda rus konsulu kimi fəaliyyət göstərən Aleksandr Xodzko 1842-ci ildə "Koroğlu" dastanını Azərbaycan aşıqlannın ifasından yazıya almış və "Fars xalq poeziyası nümunələri" adı altında Londonda ingilis dilində Koroğlu havalarından ibarət məcmuə halında dərc etdirmişdir. Bu məcmuə 1856-cı ildə S.S.Penn tərəfindən rus dilinə tərcümə olunub, "Koroğlu Şərq şairi və xalq qəhrəmanı. Tərcümeyi-halı əlavə olunmaqla, onun bütün oxumalarının tam külliyyatı" adı ilə həm ayrıca kitab kimi, həm də "Qafqaz" qəzetinin səhifələrində nəşr olunmuşdur.

XX əsrin erkən illəri

1928-ci ildə Azərbaycan aşıqlarının I qurultayı keçirildi. 1932-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdində yaradılmış Elmi – tədqiqat xalq musiqisi kabinetinin Azərbaycan aşıq musiqisinin toplanılıb nota salınmasında mühüm rolu olmuşdur. 1938-40-cı illərdə Azərbaycanın müxtəlif rayonları üzrə folklor-etnoqrafik ekspedisiyalarında bilavasitə informatorlann, yəni söz-sənət təmsilçiləri olan aşıqların canlı ifasından yazıya alınmışdır.

SSRİ-nin yürütdüyü "dəmir pərdə" siyasəti uzun müddət Azərbaycan musiqisi üçün beynəlxalq musiqi məkanına çıxışı bağlamışdı. Xarici mədəni məkanda Azərbaycan aşıq yaradıcılığının mövqeyinin itirilməsi ilə yanaşı, Azərbaycanın özünün daxilində də keçən yüzilin 1920-30-cu illərin məlum şüarlarında ifadə olunmuş nihilist tendensiya tədricən aşıq yaradıcılığının ictimai statusunu laxlatdı. 1970-ci illərədək olan dövrdə Azərbaycan cəmiyyətində aşıq yaradıcılığına primitiv sənət kimi baxış tədricən möhkəmlənməyə başlasa da, cəmiyyətin müəyyən bir hissəsində aşıq yaradıcılığının populyarlığını azaltmadı.

1961-ci ildə aşıqların III qurultayı ərəfəsində akademik Həmid Araslı "Aşıq yaradıcılığı" adlı monoqrafiya çap etdirdi. Bu aşıq sənətinin öyrənilməsi sahəsində ilk təşəbbüs idi. Qurultaydan sonrakı illərdə aşıq sənətinin öyrənilməsi və tədqiqi geniş bir miqyas aldı.

Dəmir pərdə dövründən sonra (1970—1980-ci illər)

1970-ci illərin əvvəllərində SSRİ-də UNESCO-nun himayəsi altında, 1971-ci ildə Moskvada, 1973-ci ildə Almatıda, 1978-ci və 1983-cü ildə Səmərqənddə keçirilən ənənəvi musiqinin beynəlxalq festivalları Qərb üçün Sovet Şərqinin ənənəvi musiqisini, həmçinin orijinal musiqi mədəniyyəti kimi Azərbaycan aşıq yaradıcılığı sənətinin dirçəlişində rol oynadı.

Heydər Əliyevin 1972-ci ildə Aşıq Ələsgərin 150 illik yubi­le­yi­nin keçirilməsi haq­qın­­da imzaladığı sərəncam Qərbi Azər­­bay­ca­nın tarixi-mədəni irsinin məhz Azər­bay­can xal­qına mənsub­lu­ğu­nun rəsmən bəyan edilməsi olmuş və bu irsə sahib çıxmaq üçün bir işarə mahiyyəti daşımışdır. Bu sərəncam təkcə Aşıq Ələsgər irsinin de­yil, Qərbi Azər­bay­candakı aşıq mühiti və onun görkəmli nüma­yən­dələrinin (Miskin Abdal, Ağ Aşıq, Aşıq Alı, Növrəs İman, Aşıq Məm­mədhüseyn və b.) poetik irsinin toplan­ma­sı və tədqiqi işin­də müstəsna rol oynamışdır. 1972-1973-cü illərdə Azər­bay­can Elmlər Akade­miyası Aşıq Ələs­gərin ədəbi irsini əhatə edən ikicildliyi hazırlayıb nəşr et­dir­miş, 1975-ci ildə Aşıq Alının, 1976-cı ildə Zodlu Ab­dul­lanın əsərləri ilk dəfə ki­tab halında işıq üzü gör­müş­dür. Həmin illərdə aşıq sə­nə­tinin, xüsusən də Qərbi Azər­baycan aşıq mühitinin tədqiqi istiqamətində çoxlu dis­ser­tasiyalar yazılmışdır.

Həmin illərdə Cənubi Azərbaycan aşıq ədəbiyyatının gör­­kəm­li nümayən­dələrinin əsərləri də toplanıb nəşr etdi­ril­mişdir. 1979-cu ildə nəşrə başlayan və Azər­bay­can folk­loruna geniş yer ayıran “Var­lıq” jurnalı, Səhəndin “Də­də Qor­­qud” mo­tiv­ləri əsa­sın­da ya­zıl­mış “Dədəmin öyüdü”, “Dədə­min kitabı”, “Dəli Dom­rul” poe­ma­ları və digər Güney şairlərinin o dövr yara­dı­cılığı Şimal Azərbaycanda güclənməkdə olan milli ideyaların Cə­nubi Azərbaycan ədəbi-mə­dəni mühitinə əsaslı təsirindən xə­­bər verir.

1970-80-ci illərdə Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrin­də saz məktəbləri, aşıq ansambl­ları, aşıq muzeyləri yaradıl­mış, folklor bayramları mütəmadi xarakter almışdır. 1978-ci ildə Cəbrayılda təşkil olunmuş “Qurbani saz bayramı” xüsusilə yad­­daqalan olmuş, 1979-cu ildə Gəncədə məşhur “Çeşmə” folk­lor teatrı, 1980-ci ildə ilk dəfə olaraq, aşıq qız­lar an­samblı – "Aygün" fəaliy­yətə başlamışdır. Televizi­ya və ra­dio­­da dastan axşamları, milli-mənəvi dəyərləri təbliğ edən "Ozan", "Bulaq", "Odlar yur­du", "Ocaq", "Elin sazı – elin sözü" verilişləri meydana gəl­miş­dir. Həmin illərdə Res­pub­lika sarayında “Koroğluya qayıdaq” adlı aşıq gecələri təşkil olunmuşdur. 1979-cu ildə "İrs" folk­lor ansamblı fəaliyyətə baş­­la­mışdır.

1982-ci ildə xalq şairi Hüseyn Arifin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin Təşkilat Komitəsi yaradıldı. Komitənin üzvləri aşıq Kamandar Əfəndiyev, Suleyman Ələsgərov, Vaqif Vəliyev, Məcnun Göyçəli, Aydın Çobanoğlu, Qaracan Borçalı (Kərimli), Əzizə Cəfərzadə, İmran Həsənov və Əhməd Şirvanlı idi. Bu tərkibdən ibarət olan təşkilat komitəsinin qərarı ilə 1982-ci ildən Azərbaycan Aşıqlar Birliyi öz nüfuzunu artıraraq 1984-cü ilin mart ayının 19-da Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında növbəti IV qurultayını keçirdi. Birlik 1984-cü ildən 19 iyun 1991-ci ilədək Mədəniyyət Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərirdi.

Müstəqil Azərbaycan dövrü

 
Beynəlxalq Aşıq Festivalı

Azərbaycan SSRİ-dən müstəqillik əldə etdikdən sonra, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliği mümkün oldu. Bunun nəticəsində, Azərbaycan aşıqları Azərbaycan dövləti tərəfindən dəstəklənir və dünyada onlara turlar təşkil olunur.

2000-ci illərdə “Azərbaycan xalq-peşəkar musiqisi: Aşıq sənəti” (2002), “Azərbaycan klassik aşıq havaları” (2009), “Koroğlu aşıq havaları” (2010) dərs vəsaitləri ali musiqi təhsili verən tədris müəssisələrində müəllim və tələbələr tərəfindən geniş istifadə edilməkdədir. Bu dərsliklərdə aşıq havalarının müxtəlif aspektlərdən nəzəri təhlilinə də ətraflı yer verilmişdir ki, bu da musiqişünaslıq və etnomusiqişünaslıq ixitaslarının tədrisində tələbələrin nəzəri-təhlili biliklərinin formalaşmasına xidmət edir. 2009-cu ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı UNESCO-nun Qeyri-maddi Mədəni İrsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilmişdir. Həmin ildə Strasburqda keçirilən 500 tamaşaçı olan tədbirdə 15 aşıq havası səsləndi.

2010-cu il oktyabrın 22-də, Bakıda Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin və Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə birinci Beynəlxalq aşıq festivalının təntənəli açılış mərasimi keçirilmişdir. 2013-cü ildə Azərbaycan aşıq yaradıcılığı haqqında ilk fundamental dərslik nəşr olunub.

Azərbaycan aşıq yaradıcılığının janrları

Aşıq şeirinin janrları olan qoşma, gəraylı, müxəmməs, ustadnamə, qıfılbəndlə yanaşı, qoşmanın təcnis, cığalı təcnis növlərindən ibarətdir. Klassik aşıq havalarından bayatı, gəraylı, qoşma, təcnis və başqaları poetik formalara əsaslanır. "Kərəmi”, "Əfşarı”, "Kürdü”, "Dilqəmi”, "Yanıq Kərəmi” kimi aşıq havalarının ayrı-ayrı variantları mövcuddur.

Qoşma

Qoşma — aşıq yaradıcılığında ən çox geniş yayılmış janrdır. Adi qoşmanın birinci bəndinin 1-3-cü misraları sərbəst, 2-4-cü misraları həmqafiyə, sonrakı bəndlərin 1-2-3-cü misraları həmqafiyə, 4-cü misrası ise birinci bəndin sonuncu misrası ile həmqafiyə olur. Çarpaz qafiyəli qoşmada isə birinci bənd çarpaz qafiyələnir - yəni 1-3, 2-4-cü misralar həmqafiyə olur. Sonrakı bəndlərin qafiyə sistemi isə adi qoşmada olduğu kimi təkrarlanır. Qoşma 11 hecadan, üç, beş, yeddi, on bir, on üç, bəzən də on yeddi bənddən ibarət olur.

Qoşmada insanın hiss ve duyğuları yüksək bədii ifadəsini tapır, onun daxili aləmi, xarici görkəmi, təbiət gözəllikleri ve s. vəsf olunur. Molla Qasımın, Qurbaninin, Abbas Tufarqanlının, Aşıq Ələsgərin, Xaltanlı Tağının, Molla Cümənin ve b. sənətkarların yaradıcılığında çox işlənən şəkillerden biridir. Aşıq yaradıcılığında qoşma geniş ve müxtəlif məzmun çevrəsini əhatə etmiş, onun imkanlarından istifadə edən sənətkarlar özlərinin mənəvi-əxlaği, fəlsəfi-didaktik görüşlərini, öyüd, nəsihət ve digər əxlaqi dəyərləri onun vasitəsilə gəniş yaya bilmişlər. Qoşma qəhrəmanlıq ve məhəbbət dastanlarında da istifadə edilən şer şəkillərindəndir. O, həm ana dilində yazan bir çox klassik şairlərin, həm də müasir şer yaradıcılarının tez-tez müraciət etdiyi şekillərdəndir.

Dastan

Dastan bədii formasında ifadə olunan xalq epik yaradıcılığı həqiqəti bədii ən’ənə çərçivələrində özünəməxsus şəkildə modelləşdirir, tarixi keçmişi istədiyi şəkildə elə tərzdə təşkil edir ki, burada çoxəsrlik təcrübə xalqın idealları, iradəsi və baxışları ilə birləşir. Aşıq yaradıcılığının bütün xüsusiyyətlərini özündə təcəssüm etdirən dastanın adının özü də müəyyən əlaqə, rabitə yaradır, çünki əsasən türk xalqlarının əksər epik dastanlarının adları onların qəhrəmanlarının və ya qəhrəmanların atalarının adları ilə bağlıdır. Bu dastanlardan "Dədə Qorqud", "Koroğlu", "Qara Məlik", "Qaçaq Nəbi", "Qatır Məmməd" və s. qeyd etmək olar. Qədim tarixi dövrlərdə epik yaradıcılıq sənəti "oğuznamə", "hekayət", "xəbər", "qissə", "nağıl" və s. kimi adlar daşıyıb.

Bədii məzmun baxımından Azərbaycan dastanlarını üç növə ayırmaq olar: qəhrəmanlıq ("Dəli Alı", "Qaçaq Kərəm", "Səttarxan"), sevgi "Tahir və Zöhrə", "Aşıq Qərib", "Leyli və Məcnun") və öyüd-nəsihətverici ("Alıxan-Pəri", "Səlim şah") dastanlar. Bir qayda olaraq, dastan ifası giriş — "ustadnamə" ilə başlanır və "duvaqqapma" ilə tamamlanır. Sonuncunun son bəndində aşıq öz adını yaxud dastan yaradıcısının adını (ləqəbini) bildirir. Adətən duvaqqapma "Baş müxəmməs" havası ilə oxunur. Dastanın girişində üç ustadnamə isə, öz növbəsində "Divanı", "Təcnis" və "Qaraçı" kimi havalara oxunur və məzmunca ifaçının öz sələfləri — böyük ustadları yad edib şöhrətləndirməsi və dinləyicilər üçün nəzərdə tutulan nəsihətlərindən ibarətdir. Dastan yaradıcılığında aşıqlar müxtəlif şeir quruluşu və janrlarından — Gözəlləmə (tə’rifnamə), Şikayətnamə, Deyişmə (hərbə-zorba, qıfılbənd, bağlama), Oxşatma, Vücudnamə və s. istifadə edirlər.

Ustadnamə

Ustadnamə ağsaqqal, böyük sözü, böyüyün nəsihəti, məsləhəti mənasında başa düşülməlidir. Adətən məhəbbət dastanlarının əvvəlində üç ustadnamə bir-birinin arxasınca verilir. Bu isə dastana forma yaraşığı verən, onu gözəlləşdirən, hadisəni tamaşaçıların, dinləyicinin, oxucunun diqqət mərkəzinə çəkən, bir az da dastanda baş verəcək əhvalatlardan qabaqcadan üstüörtülü şəkildə soraq verən nümunələrdir. Dastanın əvvellində verilən ustadnamələrin hər birinde insan fəzilətlərindən, əxlaqi dəyərlərdən söz açılır. Ustadnamələr ictimai-fəlsəfi ve didaktik şerlər əsasında formalaşır. Onlar deyildiyi kimi, ayrı-ayrılıqda aşıq yaradıcılığında müstəqil qoşmalar kimi yayılmışdır. Məsələn, Aşıq Abbas Tufarqanlının məşhur qoşmasına nəzər salaq:

Ay həzərat, bir zamana gəlibdi,

Ala qarğa şux tərlanı bəyənməz.
Oğullar atanı, qızlar ananı,

Gəlinlər də qaynananı bəyənməz.

Aşıq Abbas Tufarqanlı

Gözəlləmə

Gözəlləmə — gözəllərin vəsfinə həsr edilən aşiqanə məzmunlu qoşmalardır. Aşıq Ələsgərin “Güləndam”, “Xurşıd”, “Müşkinaz” və başqa gözəlləmələr, qoşmaların ən gözəl nümunələrindəndir.

Aşıq məktəbləri və məclisləri

Bir sıra tanınmış aşıq məktəbləri, — Göyçə, Tovuz, Borçalı, Gəncə-Şəmkir, Şirvan, Qarabağ, Qaradağ, Təbriz, Urmiya, Çıldır və Dərbənd saz-söz ustaları arasında istər işlədilən havacat və onun ifa üslubunda, istər yerli danışıq və söz-dastan söyləmələrində, istərsə də saz çalğısı, oxuma texnikası, səs yüksəkliyi və səslənmə xüsusiyyətlərində, tək və ansambl (birgə) hey’ətdə çıxışlarına görə biri-birindən fərqlənirlər.

Borçalı, Çıldır və Urmiya aşıqları ancaq təklikdə çıxışa üstünlük verdikləri halda, Tovuz, Gəncə-Şəmkir, Qaradağ sənətkarları həm təklikdə, həm cüt, həm də balabançı ilə məclis keçirirlər. Şirvan və Təbriz aşıqlarının havacatı və ifa tərzi ilə Göyçə və başqa Qərb aşıq məktəblərininki arasında köklü oxşarsızlıqlar var. Yerli ənənələr tayfa-qəbilə birliklərinin mədəni irsini, onların tarixi keçmişini və həmin keçmişdə yaşama şəraitini əks etdirir.

Azərbaycan aşıq ifaçılığı

Aşıq sənəti sinkretik xarakter daşıyır. Burada musiqi, poeziya, təhkiyə, rəqs, pantomim, teatr sənəti elementləri üzvi şəkildə birləşmişdir. Yəni aşıq yaradıcı, ifaçı, pedaqoji əsasları özündə birləşdirir. Bu cəhətləri özündə cəmləşdirən və şagirdlər tərbiyə edən sənətkarlara “ustad aşıqlar” deyilir. Sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə görə aşıqlar üç yerə bölünür:

  • Ustad aşıqlar — sinkretik aşıq saz-söz sənətinin ən parlaq şəxsiyyətləri kimi özündə şairlik və bəstəkarlıq istedadı, kamil müğənni, çalğıçı, aktyor və hətta rəqs (plastika) sənətkarlıqlarını və ən başlıcası, təcrübəli və müdrik ustadlığı (müəllimliyi) üzvi birləşdirir.
  • İfaçı aşıqlar — qədim saz-söz ənənələrini yaşadan və onu xalq arasında yayan sənət ustalarıdırlar. Azərbaycan xalqının folklorunun qorunması və inkişafında onların böyük xidmətləri var.
  • Şair aşıqlar — el şairləri, aşıq sənətinin şeir nümunələrini yaradan, xalq şeirinin inkişafında xidməti olan söz ustadlarıdırlar. Şair aşıqlar şeir yaradıcılığında həmişə ənənəvi havacata əsaslanırlar. Bu da həmin şeirlərin ifaçı-aşıqlar tərəfindən çalıb və oxuma yolu ilə yayılmasına imkan yaradır.

Quruluş

Aşıq sənətinin sinkretik sənət göstəricilərindən biri musiqi ilə sözün (şeirin) qarşılıqlı əlaqəliliyinin quruluş xüsusiyyətləri ilə müəyyənləşir. Bu da havacatın quruluşlaşmasını şərtləndirir. Poetik mətn—şer havanın quruluşunda bilavasitə öz əksini tapır. Yəni şeirin mənadaşıyıcı bölgüləri müvafiq musiqili bölgülərə, məsələn, şeir misrası — melodik misraya, daha mürəkkəb düzümlü şeir bəndi isə melodik bəndə uyğundur. Bədii-məna daşıyan hər bir melodik bənd havanın quruluşunun biçimlənməsində öz iştirakı ilə yanaşı, havacatdakı başqa melo-bəndlərdən özünü, bir növ ayırır. Bitkin quruluşlu melobəndlər ənənəvi havacatda tipik mahnı bəndlərini xatırladır ki, belələrinin quruluşu tərkiblərində melodik misraların sayı və düzülüşü ilə şərtlənir.

Geniş miqyaslılığı və bitkin quruluşu ilə fərqlənən mahnı bəndi-kuplet vokal musiqisi baxımından ən geniş yayılmış musiqi quruluşu olan perioda — dövrə uyğun ola bilər. Belə period-dövrlər adətən melodik misraların cütlərini (poetik dövrə, yarımbənd) birləşdirən iki cümlədən ibarət olur. Ənənəvi aşıq havalarının quruluşu tam şifahilik şəraitində təşəkkül tapıb (yetkinləşib). Ənənəvi havaların müxtəlif təfsirləri (yaradıcı, özümlü ifaları) eyni havaların ayrı-ayrı variantlarının yaranmasına səbəb olur. Lakin, eyni zamanda aşıq yaradıcılığına xas olan havacatın tanınma dərəcəsi daim saxlanılır.

Bu halda kupletin (bəndin) sabitliyi çərçivəsində havanın müəyyən quruluş ünsürləri yeniləşir, şəklidəyişmələrə uğrayaraq melodik məzmunu zənginləşdirirlər. Məsələn, aşıqlar havacatın bədii tə’sir gücünü artırmaq üçün kuplet (bənd) daxilində birünsürlü və çoxünsürlü-təzadlı musiqili ibarələrin şəklidəyişmələrindən və tərkibdəyişmələrindən tez-tez faydalanırlar.

Melodiya

Havacatda "məqam melodik inkişafın vasitəsilə dərk olunur". Müstəqil və sabit dayaq səs pərdələri məqamın quruluşunda təkcə vəzni və dinamik imkanları ilə deyil, melodik xətlə də təsdiq olunur ki, həmin xətti hərəkətin ən geniş yayılmışlarından dayaq pərdələrə hamar eniş və zil kvarta intervallı sıçrayışın səslərlə "doldurulmasıdır". Çox zaman qısa məsafəyə pillə-pillə qalxma və enmə də baş verir.

Havacatda məqam dayaq nöqtələri yaxınlıqdakı qeyri-sabit səslərlə "ətraflanır". Sekundalı "toxunmalar" (zilə yaxud bəmə) və sonrakı qayıdışlar, peyklərin öz mərkəz oxu ətrafında fırlanmasına oxşar hərəkətlər havacatın melodik ifadəliliyini artırır və zənginləşdirir. Bəzən ən sadə enmə yaradan səs birləşmələri (ardıcıllıqları) nümunəvi məzmun modelləri şəklini alır ki, bu da mahiyyətcə tamamlayıcı "ayaq" dairəsində "qabaqlama" prinsipinə uyğundur.

Havacatda bədii musiqi dilinin bütövlüyünü tə’min edən ən əhəmiyyətli amillərdən biri də sekvensiyaların (o cümlədən, dəqiq və qeyri-dəqiq, qalxan və enən) çoxluğudur. Söyləmələrin üstünlük təşkil etdiyi havacatda "sıfır dərəcəli" yaxud "yerində sayan interval addımları" adlanan üfqi hərəkət aydın nəzərə çarpır. Melodik inkişafın gərgin yerlərində qalxan və enən sıçrayışlara da rast gəlmək olar. Lakin onların yaranması kvarta, kvinta, septima və oktava ölçülü fəal interval addımlarının enmələri kimi izah olunmalıdır. Bundan savayı, sıçrayışlar çox zaman melodiyanın dayaq nöqtəsinə istiqamətlənmiş kvinta yaxud seksta intervallı yüksəlişlər üçün istifadə olunur.

Havacatda melodiyanın rəvan axarı, səsyüksəklikli dalğaların dönə-dönə təkrarı (sabit təkrarlar və "şəbəkəli, hörgülü" təkrarlar şəklində) melodik hərəkətin sıxlığı, dolğunluğu — yəni melodik inkişafın gərginliyi və səmərəliliyi təsəvvürü yaradır. Bir çox havacatda ən yüksək səsdən başlanğıc hərəkət əsas şərtlərdən biridir. Verilən nümunədə uzadılan başlanğıc səslə onun davamı olan gəzişmə arasındakı fərq böyük mə’na kəsb eləyir. Buradakı təzad nəfəsdən bacarıqla istifadə edə bilmə sayəsində başa gəlir. Aşıq nəfəsi opera müğənnisinə xas olan çox çətin ibarələri düzgün, səhvsiz, səsi yatımlı ifa etməyə imkan verir.

Hətta gücləndirilmiş, "ey!" nidasına oxunan yüksək, hərəkətsiz səs vəzn bölgülərinə ayrıla bilər (bərabər və qeyri-bərabər) və "kulminasiya hərəkətin lap başlanğıcı da ola bilər" fikrini əsas götürsək, oxumanın baş kulminasiyası, gərginliyin yüksək nöqtəsi kimi qəbul edilə bilər. Adi kulminasiyalardan fərqli, aşıq havacatında özbək "aucu" və türkmən "şirvanını" xatırladan şıdırğı çalğı bölmələri yaranır. Onlar əsasən II və III melobəndlərə çalğı müqəddimələrində yerləşir.

Misal olaraq "Mina gəraylı", "Keşişoğlu", "Baş sarıtel", "Orta müxəmməs", "Cəlili", "Quba Kərəmi", "Orta Sarıtel", "Yanıq Kərəmi", "Kürdü gəraylı", "Misri Koroğlu" havalarını göstərmək olar. Mərkəzi çalğı kulminasiyaları adətən havacatın "qızıl bölgü nöqtə"-si ilə üst-üstə düşürlər.

Repertuar

Aşıq sənətinin böyük yaradıcılıq kamilliyini göstərən güclü tərəflərindən biri də dastan yaradıcılığıdır. Dastan çoxhissəli ədəbi – musiqi əsəridir. Dastanın məzmunu nağıl şəklində ifadə olunur, qəhrəmanların monoloqları mahnı epizodları ilə verilir. Bunlardan qəhrəmani xarakter daşıyan "Dədə Qorqud", "Qara Məlik", "Koroğlu", "Səttərxan", "Qaçaq Nəbi", lirik – romantik xarkter daşıyan "Şah İsmayıl", "Aşıq Qərib", "Əsli və Kərəm" dastanlarını misal göstərmək olar.

Aşıq havalarının adları aşağıda qeyd olunan mövzular ilə bağlıdır:

  • şeir quruluşları — Güllü qafiyə, Təcnis, Təxnis, Müxəmməs, Divanı;
  • tarixi və əfsanəvi qəhrəmanlar, görkəmli ustad-aşıqlar — Koroğlu, Şah İsmayıl Xətai, Kərəm, Qaçaq Nəbi, Mənsur Həllac (Mansırı), Aşıq Bəhmən (Bəhməni), Aşıq Cəlil (Cəlili), Şah İsmayılın böyük qardaşı Sultanəli (Sultanı), Aşıq Duraxan (Duraxanı);
  • coğrafi yer adları — Naxçıvan, Göyçə, İrəvan (İrəvan çuxuru), Borçalı, Şirvan;
  • tayfa adları — Boz ox (Bozuğu), Qaraçı, Ovşar (Ovşarı), Şahsevən (Şahsevəni);
  • bədii (lirik) — poetik anlayışlarla (surətlərlə) — Turacı, Mixəyi, Süsənbəri, Bayramı, Gülabı, Sarıtel, Dolhicran;
  • igidlik mövzuları (Qəhrəmanı, Cəngi, Sürütmə, Misri və s.)

Mədəniyyətdə

Kinoda

Azərbaycan kinematoqrafında aşıq yaradıcılığına həsr olunan filmlərdən "Dədə Qorqud", "Aşıq Ələsgər", "Nəyim varsa sazımdadır", "Dədə Şəmşir", "Saz haqqı", "Aşıq Pənah", "Azərbaycan aşıqları", "Tanrı payım, telli sazım", "Ay duman, gəl get...", "Zəlimxan dastanı" və s. qeyd etmək olar.

Görkəmli sənətçilər

Kişi

Qadın

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ "Aşıq musiqisi". uzeyirbook.musigi-dunya.az. uzeyirbook.musigi-dunya.az. 24 sentyabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 sentyabr 2016.
  2. ↑ "АШУГ". ubrus.org. İstifadə tarixi: 2 January 2011.
  3. (PDF). 2017-12-02 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-08.
  4. ↑ ""DƏDƏ QORQUD DASTANLARI"". dede.musigi-dunya.az. dede.musigi-dunya.az. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  5. ↑ "Azərbaycan ozan-aşıq sənəti gürcü mənbələrində". www.anl.az. www.anl.az. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  6. ↑ "Aşıq sənəti not antologiyası". enene.musigi-dunya.az. enene.musigi-dunya.az. 1 iyul 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2016.
  7. ↑ Məmmədov, Tariyel (2011). Azərbaycan aşıq yaradıcılığı (PDF). İstifadə tarixi: 19 sentyabr 2017.
  8. «Кёр-оглу. Восточный поэт-наездник. Полное собрание его импровизаций с присовокуплением его биографии», перевод с английского С.С.Пенн. Тифлис, 1856, газ. «Кавказ», 1856, №21-24, 27, 31-34, 37-42
  9. ↑ "Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri (2004-2008), aşıq-şair". www.aab.az. Azərbaycan Aşıqlar Birliyi. 24 dekabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 dekabr 2016.
  10. ↑ "Bu gün Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günüdür". anl.az. anl.az. İstifadə tarixi: 20 January 2016. (#first_missing_last)
  11. ↑ Namazov, Qara (2013). OZAN-AŞIQ SƏNƏTİNİN TARİXİ. Bakı: Elm və təhsil. ISBN N-098-2013. (#accessdate_missing_url)
  12. ↑ Imanov, Muxtar. "ÇEVRİLƏN İRS". 26 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 may 2016.
  13. İ.Ələs­gə­rov. Aşıq Ələsgər və XIX əsr Göyçə aşıq mühiti, 1971
  14. İ.Ab­baslı. Azərbaycan folkloru XIX əsr er­mə­ni mən­­bələrində, 1977
  15. M.Həkimov. Orta əsrlər Azər­bay­can aşıq ədəbiyyatı, 1977
  16. . eap.bl.uk. eap.bl.uk. 7 September 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 may 2016.
  17. ↑ "Aşıq musiqisi haqqında ilk fundamental dərslik". 525.az. 525.az. 7 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2016.
  18. ""Aşıq sənəti yalnız Azərbaycan xalqına məxsusdur"". www.bizimyol.info. www.bizimyol.info. 7 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2016.
  19. "Zəlimxan Yaqub : "İlk dəfə olaraq Azərbaycan sazı avropanı fəth etdi"". www.anl.az. www.anl.az. 26 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 may 2016.
  20. "Bakıda birinci Beynəlxalq aşıq festivalının təntənəli açılış mərasimi olmuşdur". www.anl.az. www.anl.az. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  21. ↑ . www.olimpnews.az. www.olimpnews.az. 26 November 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 may 2016.
  22. ↑ Nəbiyev, A. (2006). Azərbaycan xalq ədəbiyyatı II hissə. (#accessdate_missing_url)
  23. ↑ "TARİYEL MƏMMƏDOV". e-library.musigi-dunya.az. e-library.musigi-dunya.az. 8 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  24. ↑ Əfəndiyev, P. (1992). Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı II hissə. (#accessdate_missing_url)
  25. ↑ "AŞIQ SƏNƏTİ". e-library.musigi-dunya.az. e-library.musigi-dunya.az. 8 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  26. ↑ "Aşıq sənəti". enene.musigi-dunya.az. enene.musigi-dunya.az. 1 iyul 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2016.
  27. ↑ "AŞIQ HAVALARI MUSİQİ QURULUŞUNUN ƏSASLARI". e-library.musigi-dunya.az. e-library.musigi-dunya.az. 8 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2016.
  28. ↑ Azərbaycan aşıqları və el şairləri. Elm. 1983.
  29. ↑ Babayev, E.Ə (1998). Şifahi ən’ənəli Azərbaycan musiqisində intonasiya problemləri. Bakı. (#accessdate_missing_url)
  30. ↑ Qasımlı, M. (1996). Aşıq sənəti (qaynaqları, tarixi yaranışı və mühitləri). (#accessdate_missing_url)
  31. ↑ Həkimov, M. Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı. Yazıçı. (#accessdate_missing_url)
  32. Namazov, Q. (1984). Azərbaycan aşıq sənəti. Yazıçı.
  33. İmamverdiyev İ.C. Azərbaycan aşıq ifaçılığı sənətinin səciyyəvi xüsusiyyətləri. Namizədlik diss. B., 1994.
  34. "AŞIQ SƏNƏTİ. II HİSSƏ". e-library.musigi-dunya.az. e-library.musigi-dunya.az. 8 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2016.

Ədəbiyyat

  • Azərbaycan aşıq və şair qadınları. Bakı: Gənclik, 1974, 185 s.
  • Azərbaycan aşıqları və el şairləri. (tərtib edəni Ə.Axundov). 2 cilddə, I c., Bakı: Elm, 1983, 375 s.
  • Azərbaycan aşıqları və el şairləri. (tərtib edəni Ə.Axundov). 2 cilddə, II c., Bakı: Elm, 1984, 544 s.
  • Azərbaycan aşıq yaradıcılığı və Ərtoğrol Cavid. 12 cilddə, X c., Bakı: Çaşıoğlu, 2011, 304 s.
  • Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. I cild: Aşıq poeziyası. - Bakı, 2017. - 592 s.
  • Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. II cild: Qəhrəmanlıq dastanları. - Bakı, 2017. - 512 s.
  • Aşıq ədəbiyyatı antologiyası: 3 cilddə / Xalq Bank; layihənin rəh. R. Həşimov; tərt.: M. Qasımlı, M. Allahmanlı; elmi red. M. Qasımlı. III cild: Məhəbbət dastanları. - Bakı, 2017. - 640 s.

Xarici keçidlər

  • Aşıq sənəti

Avqust 01, 2021
azərbaycan, aşıq, sənəti, şifahi, ənənəli, azərbaycan, musiqi, mədəniyyətinin, qədim, sahələrindən, biri, olan, aşıq, sənətinin, mühüm, tərkib, hissəsidir, aşıq, sənətində, musiqi, poeziya, təhkiyə, rəqs, pantomima, teatr, sənəti, elementləri, üzvi, şəkildə, b. Azerbaycan asiq seneti sifahi eneneli Azerbaycan musiqi medeniyyetinin en qedim sahelerinden biri olan asiq senetinin muhum terkib hissesidir 1 Asiq senetinde musiqi poeziya tehkiye reqs pantomima teatr seneti elementleri uzvi sekilde birlesmisdir 1 Asiq seirinin janrlari olan qosma gerayli muxemmes ustadname qifilbendle yanasi qosmanin tecnis cigali tecnis novlerinden ibaretdir 1 Azerbaycan musiqisiUmumi movzularBalet Mugam ucluyu Musiqi aletleri Reqsler Tar ifaciliq seneti Boyuk simfonik orkestr ucun konsert Soltan Hacibeyov Boyuk simfonik orkestr ucun uvertura Soltan Hacibeyov Fuzuli kantatasi Gulustan Bayati Siraz Min bir gece balet Sevil opera JanrlarCaz Dini Herbi Hip hop Klassik Opera Pop Rok Xalq musiqisiXususi formalarMilli musiqiAsiq musiqisi Meyxana MugamAlt janrlarCaz mugam Mugam operasi Simfonik mugamMedia ve teqdim etmeMusiqi festivallariBaki Caz Festivali Baki payizi Xari bulbul festivali Beynelxalq mugam festivali Hacibeyov musiqi festivali Qebele Musiqi Festivali Qizil payiz 69Musiqi mediasiMedeniyyet TVMilletcilik ve vetenperverlik movzusunda mahnilarMilli himnAzerbaycan himnibmrAsiq musiqisinin en genis yayilmis novlerinden biri sazin musayietile solo oxumaqdir 1 Sazda calmaq tarixi inkisaf prosesinde tedricen musteqil bedii eһemiyyet kesb etmisdir 1 2009 cu ilde Azerbaycan asiq yaradiciligi UNESCO nun Qeyri maddi medeni irsin Reprezentativ Siyahisina daxil edilmisdir Mundericat 1 Etimologiya 2 Tarixi 2 1 XI XVII esrler 2 2 XVIII XIX esrler 2 3 XX esrin erken illeri 2 4 Demir perde dovrunden sonra 1970 1980 ci iller 2 5 Musteqil Azerbaycan dovru 3 Azerbaycan asiq yaradiciliginin janrlari 3 1 Qosma 3 2 Dastan 3 3 Ustadname 3 4 Gozelleme 4 Asiq mektebleri ve meclisleri 5 Azerbaycan asiq ifaciligi 5 1 Qurulus 5 2 Melodiya 5 3 Repertuar 6 Medeniyyetde 6 1 Kinoda 7 Gorkemli senetciler 7 1 Kisi 7 2 Qadin 8 Hemcinin bax 9 Istinadlar 10 Edebiyyat 11 Xarici kecidlerEtimologiya RedakteAzerbaycan bestekarliq mektebinin esasini qoymus Uzeyir Hacibeyov asiq sozunu esq erebce ile baglayir 2 Professor M Tehmasib asigi hazirda az islenen ve qedim turk soz koku olan as dan torediyini qeyd edir 2 Eslinde ise as kokunden duzeldilen asilamaq feli bu gun de islenir 2 Guman olunur ki as koku mahni yaxud negme menasinda da islenib cunki asulamaq oxumaq demekdir 2 Hazirda ozbek dilinde asulaci mahni oxuyan mugenni demekdir 2 Melumdur ki varsaq sozu asiq seiri yaxud asiq mahnisi havasi menasini bildirir 2 Ehtimal olunur ki as u la yaxud as i la as kokunden toreyerek Azerbaycan dili qanunlarina gore iq sekilcisi ile birlesib fexri ad unvan seklini almisdi 2 Fexri ad unvan kimi Asiq artiq XII esrden melumdur ve ilk defe bu ada turk sufiliyinin temel dasini qoyan sair Ehmed el Yasevinin yaradiciliginda rast gelinir 2 Tarixi RedakteOz sexsiyyetinde musiqici calgici ve mugenni dastanci nagilci sair ve soz ustasi aktyor ve quruluscu recissor senetlerini toplu halinda birlesdiren Azerbaycan asiqlari en qedim xalq pesekar musiqi en enelerinin oncul dasiyicilarindan sayilirlar Bu baximdan onlari baxsi Turkmenistan akin Qirgizistan bastakor Ozbekistan ve Tacikistan trubadur Fransa XI XIII yuzillikler skald qedim ve orta esrler Skandinaviyasi menestrel Ingiltere rapsod qedim Yunanistan ve bardlarla Irlandiya ve Sotlandiya muqayise etmek olar Azerbaycan asiq seneti cox derin tarixi kokleri olan ve yuzillikler boyu kecilen inkisaf yolunun mentiqi mehsuludur En qedim dovrlerden indiyedek saz soz seneti dasiyicilari ozan uzan varsaq dede qam ata ve bir cox basqa adlarla taninmislar Oz yaradiciliq fealiyyetinde onlar tarixi hadiseleri ve gundelik heyati nesil tayfa ve xalqin tarixi yaddasina cevirmekle kifayetlenmeyerek mudrik meslehetci el agsaqqali eski inam bilicileri kimi cixis etmisler XI XVII esrler Redakte Azerbaycan xalq edebiyyatinin en qedim yazili abidesi olan Kitabi Dede Qorqud XI XII esrlerde aid edilir 3 Eserin ilk nusxesine XIX esrin evvellerinde Almaniyada Drezden kitabxanasinda tesaduf edilmisdir 4 Hemin kitabxananin kataloqunu tertib eden Fleyser elyazmasinin ustunde olan bir qeyde esaslanaraq eseri XVI esr kataloquna daxil etmisdir 4 1815 ci ilde serqsunas Henrix Fridrix fon Dits hemin elyazmasinin uzunu cixardaraq Berlin kitabxanasina getirmis ve Tepegoz boyunu da alman diline tercumesile birlikde nesr etmisdir 4 XVIII XIX esrler Redakte Asiq Ali XIX esr Azerbaycan asiq seirinin numayendelerinden biri XVIII XIX esrlerde Azerbaycan ve gurcu poeziyasi six qarsiliqli elaqede inkisaf edirdi 5 Azerbaycan sairleri ve xanendeleri Gurcustana gedir orada uzun muddet yasayir azerbaycanca bilen gurcu sair ve asiqlari ile tanis olur ve onlara mueyyen tesir gosterirdiler 5 Mehz bu tesirin neticesinde gurcu sair ve asiqlari da muxemmes mustezad tecnis bayati gerayli qosma dodaqdeymez qezel ve sair seir formalarindan istifade edirdiler 5 Bu proses XIX esrin axirlari ve XX esrin evvellerinde xususile guclenmisdi 5 Baslica sebeb ise Zaqafqaziyada asiq senetinin guclu inkisafi Azerbaycan dastan yaradiciliginin Gurcustanda genis yayilmasi idi 5 Gurcustanli sair ve alim Iosif Qrisasvili yazirdi Onlar esl asiq idiler ve uc dilde gurcuce azerbaycanca ve ermenice oxuyurdular Bu asiqlarin bezisi tiflisli bezisi irevanli genceli samaxili hesterxanli idiler 5 XVIII esrin ikinci yarisinda yasayib yaratmis Sayat Nova kimi asigin gurcu elifbasi ile yaziya alinmis 27 seiri oten esrin 1880 ci illerinde tapilib 5 Bu seirlerde onun Azerbaycan asiq senetinin inceliklerini derinden bildiyi gosterilir 5 Aleksandr Xodzkonun azerbaycanli Asiq Sadixin ifasinda yaziya alinmis ve 1842 ci ilde Londonda nesr olunmus Specimens of popular poetry of Persia kitabina daxil edilmis Koroglu havasini asiq musiqisinin nota salinmis ilk numunesi hesab etmek olar 6 Azerbaycan sifahi eneneli musiqi irsinin ilk not yazilari XIX esrde rus folklorcularina mexsusdur 7 Gilanda rus konsulu kimi fealiyyet gosteren Aleksandr Xodzko 1842 ci ilde Koroglu dastanini Azerbaycan asiqlannin ifasindan yaziya almis ve Fars xalq poeziyasi numuneleri adi altinda Londonda ingilis dilinde Koroglu havalarindan ibaret mecmue halinda derc etdirmisdir 7 Bu mecmue 1856 ci ilde S S Penn terefinden rus diline tercume olunub Koroglu Serq sairi ve xalq qehremani Tercumeyi hali elave olunmaqla onun butun oxumalarinin tam kulliyyati adi ile hem ayrica kitab kimi hem de Qafqaz qezetinin sehifelerinde nesr olunmusdur 8 XX esrin erken illeri Redakte 1928 ci ilde Azerbaycan asiqlarinin I qurultayi kecirildi 9 1932 ci ilde Azerbaycan Dovlet Konservatoriyasi nezdinde yaradilmis Elmi tedqiqat xalq musiqisi kabinetinin Azerbaycan asiq musiqisinin toplanilib nota salinmasinda muhum rolu olmusdur 6 1938 40 ci illerde Azerbaycanin muxtelif rayonlari uzre folklor etnoqrafik ekspedisiyalarinda bilavasite informatorlann yeni soz senet temsilcileri olan asiqlarin canli ifasindan yaziya alinmisdir 7 SSRI nin yurutduyu demir perde siyaseti uzun muddet Azerbaycan musiqisi ucun beynelxalq musiqi mekanina cixisi baglamisdi 10 Xarici medeni mekanda Azerbaycan asiq yaradiciliginin movqeyinin itirilmesi ile yanasi Azerbaycanin ozunun daxilinde de kecen yuzilin 1920 30 cu illerin melum suarlarinda ifade olunmus nihilist tendensiya tedricen asiq yaradiciliginin ictimai statusunu laxlatdi 10 1970 ci illeredek olan dovrde Azerbaycan cemiyyetinde asiq yaradiciligina primitiv senet kimi baxis tedricen mohkemlenmeye baslasa da cemiyyetin mueyyen bir hissesinde asiq yaradiciliginin populyarligini azaltmadi 10 1961 ci ilde asiqlarin III qurultayi erefesinde akademik Hemid Arasli Asiq yaradiciligi adli monoqrafiya cap etdirdi 11 Bu asiq senetinin oyrenilmesi sahesinde ilk tesebbus idi 11 Qurultaydan sonraki illerde asiq senetinin oyrenilmesi ve tedqiqi genis bir miqyas aldi 11 Demir perde dovrunden sonra 1970 1980 ci iller Redakte 1970 ci illerin evvellerinde SSRI de UNESCO nun himayesi altinda 1971 ci ilde Moskvada 1973 ci ilde Almatida 1978 ci ve 1983 cu ilde Semerqendde kecirilen enenevi musiqinin beynelxalq festivallari Qerb ucun Sovet Serqinin enenevi musiqisini hemcinin orijinal musiqi medeniyyeti kimi Azerbaycan asiq yaradiciligi senetinin dircelisinde rol oynadi Heyder Eliyevin 1972 ci ilde Asiq Elesgerin 150 illik yubi le yi nin kecirilmesi haq qin da imzaladigi serencam Qerbi Azer bay ca nin tarixi medeni irsinin mehz Azer bay can xal qina mensub lu gu nun resmen beyan edilmesi olmus ve bu irse sahib cixmaq ucun bir isare mahiyyeti dasimisdir 12 Bu serencam tekce Asiq Elesger irsinin de yil Qerbi Azer bay candaki asiq muhiti ve onun gorkemli numa yen delerinin Miskin Abdal Ag Asiq Asiq Ali Novres Iman Asiq Mem medhuseyn ve b poetik irsinin toplan ma si ve tedqiqi isin de mustesna rol oynamisdir 12 1972 1973 cu illerde Azer bay can Elmler Akade miyasi Asiq Eles gerin edebi irsini ehate eden ikicildliyi hazirlayib nesr et dir mis 1975 ci ilde Asiq Alinin 1976 ci ilde Zodlu Ab dul lanin eserleri ilk defe ki tab halinda isiq uzu gor mus dur 12 Hemin illerde asiq se ne tinin xususen de Qerbi Azer baycan asiq muhitinin tedqiqi istiqametinde coxlu dis ser tasiyalar yazilmisdir 12 13 14 15 Hemin illerde Cenubi Azerbaycan asiq edebiyyatinin gor kem li numayen delerinin eserleri de toplanib nesr etdi ril misdir 12 1979 cu ilde nesre baslayan ve Azer bay can folk loruna genis yer ayiran Var liq jurnali Sehendin De de Qor qud mo tiv leri esa sin da ya zil mis Dedemin oyudu Dede min kitabi Deli Dom rul poe ma lari ve diger Guney sairlerinin o dovr yara di ciligi Simal Azerbaycanda guclenmekde olan milli ideyalarin Ce nubi Azerbaycan edebi me deni muhitine esasli tesirinden xe ber verir 12 1970 80 ci illerde Azerbaycanin ayri ayri bolgelerin de saz mektebleri asiq ansambl lari asiq muzeyleri yaradil mis folklor bayramlari mutemadi xarakter almisdir 12 1978 ci ilde Cebrayilda teskil olunmus Qurbani saz bayrami xususile yad daqalan olmus 1979 cu ilde Gencede meshur Cesme folk lor teatri 1980 ci ilde ilk defe olaraq asiq qiz lar an sambli Aygun fealiy yete baslamisdir 12 Televizi ya ve ra dio da dastan axsamlari milli menevi deyerleri teblig eden Ozan Bulaq Odlar yur du Ocaq Elin sazi elin sozu verilisleri meydana gel mis dir 12 Hemin illerde Res pub lika sarayinda Korogluya qayidaq adli asiq geceleri teskil olunmusdur 12 1979 cu ilde Irs folk lor ansambli fealiyyete bas la misdir 12 1982 ci ilde xalq sairi Huseyn Arifin tesebbusu ile Azerbaycan Asiqlar Birliyinin Teskilat Komitesi yaradildi 9 Komitenin uzvleri asiq Kamandar Efendiyev Suleyman Elesgerov Vaqif Veliyev Mecnun Goyceli Aydin Cobanoglu Qaracan Borcali Kerimli Ezize Ceferzade Imran Hesenov ve Ehmed Sirvanli idi 9 Bu terkibden ibaret olan teskilat komitesinin qerari ile 1982 ci ilden Azerbaycan Asiqlar Birliyi oz nufuzunu artiraraq 1984 cu ilin mart ayinin 19 da Azerbaycan Dovlet Filarmoniyasinda novbeti IV qurultayini kecirdi 9 Birlik 1984 cu ilden 19 iyun 1991 ci iledek Medeniyyet Nazirliyinin terkibinde fealiyyet gosterirdi 9 Musteqil Azerbaycan dovru Redakte Beynelxalq Asiq Festivali Azerbaycan SSRI den musteqillik elde etdikden sonra Azerbaycan medeniyyetinin dunyada tebligi mumkun oldu Bunun neticesinde Azerbaycan asiqlari Azerbaycan dovleti terefinden desteklenir ve dunyada onlara turlar teskil olunur 16 2000 ci illerde Azerbaycan xalq pesekar musiqisi Asiq seneti 2002 Azerbaycan klassik asiq havalari 2009 Koroglu asiq havalari 2010 ders vesaitleri ali musiqi tehsili veren tedris muessiselerinde muellim ve telebeler terefinden genis istifade edilmekdedir 17 Bu dersliklerde asiq havalarinin muxtelif aspektlerden nezeri tehliline de etrafli yer verilmisdir ki bu da musiqisunasliq ve etnomusiqisunasliq ixitaslarinin tedrisinde telebelerin nezeri tehlili biliklerinin formalasmasina xidmet edir 17 2009 cu ilde Azerbaycan asiq yaradiciligi UNESCO nun Qeyri maddi Medeni Irsin Reprezentativ Siyahisina daxil edilmisdir 18 Hemin ilde Strasburqda kecirilen 500 tamasaci olan tedbirde 15 asiq havasi seslendi 19 2010 cu il oktyabrin 22 de Bakida Heyder Eliyev Fondunun desteyi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyinin ve Azerbaycan Asiqlar Birliyinin teskilatciligi ile birinci Beynelxalq asiq festivalinin tenteneli acilis merasimi kecirilmisdir 20 2013 cu ilde Azerbaycan asiq yaradiciligi haqqinda ilk fundamental derslik nesr olunub 17 Azerbaycan asiq yaradiciliginin janrlari RedakteAsiq seirinin janrlari olan qosma gerayli muxemmes ustadname qifilbendle yanasi qosmanin tecnis cigali tecnis novlerinden ibaretdir 21 Klassik asiq havalarindan bayati gerayli qosma tecnis ve basqalari poetik formalara esaslanir 21 Keremi Efsari Kurdu Dilqemi Yaniq Keremi kimi asiq havalarinin ayri ayri variantlari movcuddur 21 Qosma Redakte Qosma asiq yaradiciliginda en cox genis yayilmis janrdir Adi qosmanin birinci bendinin 1 3 cu misralari serbest 2 4 cu misralari hemqafiye sonraki bendlerin 1 2 3 cu misralari hemqafiye 4 cu misrasi ise birinci bendin sonuncu misrasi ile hemqafiye olur 22 Carpaz qafiyeli qosmada ise birinci bend carpaz qafiyelenir yeni 1 3 2 4 cu misralar hemqafiye olur 22 Sonraki bendlerin qafiye sistemi ise adi qosmada oldugu kimi tekrarlanir 22 Qosma 11 hecadan uc bes yeddi on bir on uc bezen de on yeddi bendden ibaret olur 22 Qosmada insanin hiss ve duygulari yuksek bedii ifadesini tapir onun daxili alemi xarici gorkemi tebiet gozellikleri ve s vesf olunur 22 Molla Qasimin Qurbaninin Abbas Tufarqanlinin Asiq Elesgerin Xaltanli Taginin Molla Cumenin ve b senetkarlarin yaradiciliginda cox islenen sekillerden biridir 22 Asiq yaradiciliginda qosma genis ve muxtelif mezmun cevresini ehate etmis onun imkanlarindan istifade eden senetkarlar ozlerinin menevi exlagi felsefi didaktik goruslerini oyud nesihet ve diger exlaqi deyerleri onun vasitesile genis yaya bilmisler 22 Qosma qehremanliq ve mehebbet dastanlarinda da istifade edilen ser sekillerindendir 22 O hem ana dilinde yazan bir cox klassik sairlerin hem de muasir ser yaradicilarinin tez tez muraciet etdiyi sekillerdendir 22 Dastan Redakte Dastan bedii formasinda ifade olunan xalq epik yaradiciligi heqiqeti bedii en ene cercivelerinde ozunemexsus sekilde modellesdirir tarixi kecmisi istediyi sekilde ele terzde teskil edir ki burada coxesrlik tecrube xalqin ideallari iradesi ve baxislari ile birlesir 23 Asiq yaradiciliginin butun xususiyyetlerini ozunde tecessum etdiren dastanin adinin ozu de mueyyen elaqe rabite yaradir cunki esasen turk xalqlarinin ekser epik dastanlarinin adlari onlarin qehremanlarinin ve ya qehremanlarin atalarinin adlari ile baglidir 23 Bu dastanlardan Dede Qorqud Koroglu Qara Melik Qacaq Nebi Qatir Memmed ve s qeyd etmek olar 23 Qedim tarixi dovrlerde epik yaradiciliq seneti oguzname hekayet xeber qisse nagil ve s kimi adlar dasiyib 23 Bedii mezmun baximindan Azerbaycan dastanlarini uc nove ayirmaq olar qehremanliq Deli Ali Qacaq Kerem Settarxan sevgi Tahir ve Zohre Asiq Qerib Leyli ve Mecnun ve oyud nesihetverici Alixan Peri Selim sah dastanlar 23 Bir qayda olaraq dastan ifasi giris ustadname ile baslanir ve duvaqqapma ile tamamlanir Sonuncunun son bendinde asiq oz adini yaxud dastan yaradicisinin adini leqebini bildirir 23 Adeten duvaqqapma Bas muxemmes havasi ile oxunur 23 Dastanin girisinde uc ustadname ise oz novbesinde Divani Tecnis ve Qaraci kimi havalara oxunur ve mezmunca ifacinin oz selefleri boyuk ustadlari yad edib sohretlendirmesi ve dinleyiciler ucun nezerde tutulan nesihetlerinden ibaretdir 23 Dastan yaradiciliginda asiqlar muxtelif seir qurulusu ve janrlarindan Gozelleme te rifname Sikayetname Deyisme herbe zorba qifilbend baglama Oxsatma Vucudname ve s istifade edirler 23 Ustadname Redakte Ustadname agsaqqal boyuk sozu boyuyun nesiheti mesleheti menasinda basa dusulmelidir 24 Adeten mehebbet dastanlarinin evvelinde uc ustadname bir birinin arxasinca verilir 24 Bu ise dastana forma yarasigi veren onu gozellesdiren hadiseni tamasacilarin dinleyicinin oxucunun diqqet merkezine ceken bir az da dastanda bas verecek ehvalatlardan qabaqcadan ustuortulu sekilde soraq veren numunelerdir 24 Dastanin evvellinde verilen ustadnamelerin her birinde insan feziletlerinden exlaqi deyerlerden soz acilir 24 Ustadnameler ictimai felsefi ve didaktik serler esasinda formalasir 24 Onlar deyildiyi kimi ayri ayriliqda asiq yaradiciliginda musteqil qosmalar kimi yayilmisdir 24 Meselen Asiq Abbas Tufarqanlinin meshur qosmasina nezer salaq Ay hezerat bir zamana gelibdi Ala qarga sux terlani beyenmez Ogullar atani qizlar anani Gelinler de qaynanani beyenmez Asiq Abbas Tufarqanli 24 Gozelleme Redakte Gozelleme gozellerin vesfine hesr edilen asiqane mezmunlu qosmalardir 22 Asiq Elesgerin Gulendam Xursid Muskinaz ve basqa gozellemeler qosmalarin en gozel numunelerindendir 22 Asiq mektebleri ve meclisleri RedakteBir sira taninmis asiq mektebleri Goyce Tovuz Borcali Gence Semkir Sirvan Qarabag Qaradag Tebriz Urmiya Cildir ve Derbend saz soz ustalari arasinda ister isledilen havacat ve onun ifa uslubunda ister yerli danisiq ve soz dastan soylemelerinde isterse de saz calgisi oxuma texnikasi ses yuksekliyi ve seslenme xususiyyetlerinde tek ve ansambl birge hey etde cixislarina gore biri birinden ferqlenirler 25 Borcali Cildir ve Urmiya asiqlari ancaq teklikde cixisa ustunluk verdikleri halda Tovuz Gence Semkir Qaradag senetkarlari hem teklikde hem cut hem de balabanci ile meclis kecirirler 25 Sirvan ve Tebriz asiqlarinin havacati ve ifa terzi ile Goyce ve basqa Qerb asiq mekteblerininki arasinda koklu oxsarsizliqlar var 25 Yerli eneneler tayfa qebile birliklerinin medeni irsini onlarin tarixi kecmisini ve hemin kecmisde yasama seraitini eks etdirir 25 Azerbaycan asiq ifaciligi RedakteAsiq seneti sinkretik xarakter dasiyir 26 Burada musiqi poeziya tehkiye reqs pantomim teatr seneti elementleri uzvi sekilde birlesmisdir 26 Yeni asiq yaradici ifaci pedaqoji esaslari ozunde birlesdirir 26 Bu cehetleri ozunde cemlesdiren ve sagirdler terbiye eden senetkarlara ustad asiqlar deyilir 26 Senetkarliq xususiyyetlerine gore asiqlar uc yere bolunur Ustad asiqlar sinkretik asiq saz soz senetinin en parlaq sexsiyyetleri kimi ozunde sairlik ve bestekarliq istedadi kamil mugenni calgici aktyor ve hetta reqs plastika senetkarliqlarini ve en baslicasi tecrubeli ve mudrik ustadligi muellimliyi uzvi birlesdirir 26 Ifaci asiqlar qedim saz soz enenelerini yasadan ve onu xalq arasinda yayan senet ustalaridirlar Azerbaycan xalqinin folklorunun qorunmasi ve inkisafinda onlarin boyuk xidmetleri var 26 Sair asiqlar el sairleri asiq senetinin seir numunelerini yaradan xalq seirinin inkisafinda xidmeti olan soz ustadlaridirlar 26 Sair asiqlar seir yaradiciliginda hemise enenevi havacata esaslanirlar 26 Bu da hemin seirlerin ifaci asiqlar terefinden calib ve oxuma yolu ile yayilmasina imkan yaradir 26 Qurulus Redakte Asiq senetinin sinkretik senet gostericilerinden biri musiqi ile sozun seirin qarsiliqli elaqeliliyinin qurulus xususiyyetleri ile mueyyenlesir 27 Bu da havacatin quruluslasmasini sertlendirir 27 Poetik metn ser havanin qurulusunda bilavasite oz eksini tapir 27 Yeni seirin menadasiyici bolguleri muvafiq musiqili bolgulere meselen seir misrasi melodik misraya daha murekkeb duzumlu seir bendi ise melodik bende uygundur 27 Bedii mena dasiyan her bir melodik bend havanin qurulusunun bicimlenmesinde oz istiraki ile yanasi havacatdaki basqa melo bendlerden ozunu bir nov ayirir 27 Bitkin quruluslu melobendler enenevi havacatda tipik mahni bendlerini xatirladir ki belelerinin qurulusu terkiblerinde melodik misralarin sayi ve duzulusu ile sertlenir 27 Genis miqyasliligi ve bitkin qurulusu ile ferqlenen mahni bendi kuplet vokal musiqisi baximindan en genis yayilmis musiqi qurulusu olan perioda dovre uygun ola biler 27 Bele period dovrler adeten melodik misralarin cutlerini poetik dovre yarimbend birlesdiren iki cumleden ibaret olur 27 Enenevi asiq havalarinin qurulusu tam sifahilik seraitinde tesekkul tapib yetkinlesib 27 Enenevi havalarin muxtelif tefsirleri yaradici ozumlu ifalari eyni havalarin ayri ayri variantlarinin yaranmasina sebeb olur 27 Lakin eyni zamanda asiq yaradiciligina xas olan havacatin taninma derecesi daim saxlanilir 27 Bu halda kupletin bendin sabitliyi cercivesinde havanin mueyyen qurulus unsurleri yenilesir seklideyismelere ugrayaraq melodik mezmunu zenginlesdirirler 27 Meselen asiqlar havacatin bedii te sir gucunu artirmaq ucun kuplet bend daxilinde birunsurlu ve coxunsurlu tezadli musiqili ibarelerin seklideyismelerinden ve terkibdeyismelerinden tez tez faydalanirlar 27 Melodiya Redakte 2012 Avroviziya Mahni Musabiqesinde Azerbaycanli asiq Havacatda meqam melodik inkisafin vasitesile derk olunur 28 Musteqil ve sabit dayaq ses perdeleri meqamin qurulusunda tekce vezni ve dinamik imkanlari ile deyil melodik xetle de tesdiq olunur ki hemin xetti hereketin en genis yayilmislarindan dayaq perdelere hamar enis ve zil kvarta intervalli sicrayisin seslerle doldurulmasidir 28 Cox zaman qisa mesafeye pille pille qalxma ve enme de bas verir 28 Havacatda meqam dayaq noqteleri yaxinliqdaki qeyri sabit seslerle etraflanir 29 Sekundali toxunmalar zile yaxud beme ve sonraki qayidislar peyklerin oz merkez oxu etrafinda firlanmasina oxsar hereketler havacatin melodik ifadeliliyini artirir ve zenginlesdirir 29 Bezen en sade enme yaradan ses birlesmeleri ardicilliqlari numunevi mezmun modelleri seklini alir ki bu da mahiyyetce tamamlayici ayaq dairesinde qabaqlama prinsipine uygundur 29 Havacatda bedii musiqi dilinin butovluyunu te min eden en ehemiyyetli amillerden biri de sekvensiyalarin o cumleden deqiq ve qeyri deqiq qalxan ve enen coxlugudur 30 Soylemelerin ustunluk teskil etdiyi havacatda sifir dereceli yaxud yerinde sayan interval addimlari adlanan ufqi hereket aydin nezere carpir 30 Melodik inkisafin gergin yerlerinde qalxan ve enen sicrayislara da rast gelmek olar 30 Lakin onlarin yaranmasi kvarta kvinta septima ve oktava olculu feal interval addimlarinin enmeleri kimi izah olunmalidir 30 Bundan savayi sicrayislar cox zaman melodiyanin dayaq noqtesine istiqametlenmis kvinta yaxud seksta intervalli yukselisler ucun istifade olunur 30 Havacatda melodiyanin revan axari sesyukseklikli dalgalarin done done tekrari sabit tekrarlar ve sebekeli horgulu tekrarlar seklinde melodik hereketin sixligi dolgunlugu yeni melodik inkisafin gerginliyi ve semereliliyi tesevvuru yaradir 30 Bir cox havacatda en yuksek sesden baslangic hereket esas sertlerden biridir 30 Verilen numunede uzadilan baslangic sesle onun davami olan gezisme arasindaki ferq boyuk me na kesb eleyir Buradaki tezad nefesden bacariqla istifade ede bilme sayesinde basa gelir 30 Asiq nefesi opera mugennisine xas olan cox cetin ibareleri duzgun sehvsiz sesi yatimli ifa etmeye imkan verir 30 Hetta guclendirilmis ey nidasina oxunan yuksek hereketsiz ses vezn bolgulerine ayrila biler beraber ve qeyri beraber ve kulminasiya hereketin lap baslangici da ola biler fikrini esas gotursek oxumanin bas kulminasiyasi gerginliyin yuksek noqtesi kimi qebul edile biler 31 Adi kulminasiyalardan ferqli asiq havacatinda ozbek aucu ve turkmen sirvanini xatirladan sidirgi calgi bolmeleri yaranir 31 Onlar esasen II ve III melobendlere calgi muqeddimelerinde yerlesir 31 Misal olaraq Mina gerayli Kesisoglu Bas saritel Orta muxemmes Celili Quba Keremi Orta Saritel Yaniq Keremi Kurdu gerayli Misri Koroglu havalarini gostermek olar 32 Merkezi calgi kulminasiyalari adeten havacatin qizil bolgu noqte si ile ust uste dusurler 33 Repertuar Redakte Asiq senetinin boyuk yaradiciliq kamilliyini gosteren guclu tereflerinden biri de dastan yaradiciligidir 26 Dastan coxhisseli edebi musiqi eseridir 26 Dastanin mezmunu nagil seklinde ifade olunur qehremanlarin monoloqlari mahni epizodlari ile verilir 26 Bunlardan qehremani xarakter dasiyan Dede Qorqud Qara Melik Koroglu Setterxan Qacaq Nebi lirik romantik xarkter dasiyan Sah Ismayil Asiq Qerib Esli ve Kerem dastanlarini misal gostermek olar 26 Asiq havalarinin adlari asagida qeyd olunan movzular ile baglidir 34 seir quruluslari Gullu qafiye Tecnis Texnis Muxemmes Divani tarixi ve efsanevi qehremanlar gorkemli ustad asiqlar Koroglu Sah Ismayil Xetai Kerem Qacaq Nebi Mensur Hellac Mansiri Asiq Behmen Behmeni Asiq Celil Celili Sah Ismayilin boyuk qardasi Sultaneli Sultani Asiq Duraxan Duraxani cografi yer adlari Naxcivan Goyce Irevan Irevan cuxuru Borcali Sirvan tayfa adlari Boz ox Bozugu Qaraci Ovsar Ovsari Sahseven Sahseveni bedii lirik poetik anlayislarla suretlerle Turaci Mixeyi Susenberi Bayrami Gulabi Saritel Dolhicran igidlik movzulari Qehremani Cengi Surutme Misri ve s Medeniyyetde RedakteKinoda Redakte Azerbaycan kinematoqrafinda asiq yaradiciligina hesr olunan filmlerden Dede Qorqud Asiq Elesger Neyim varsa sazimdadir Dede Semsir Saz haqqi Asiq Penah Azerbaycan asiqlari Tanri payim telli sazim Ay duman gel get Zelimxan dastani ve s qeyd etmek olar Gorkemli senetciler RedakteKisi Redakte Asiq Qurbani Sari Asiq Asiq Elesger Yehya bey Dilqem Molla Cume Asiq Esed Mikayil Azafli Asiq Penah AlqayitAg Asiq Alqayit Asiq Abbas Picenisli Asiq Abbas Tufarqanli Asiq Abbasqulu Asiq Abbaseli Asiq Ali Asiq Arzuman Asiq Aslan Kosali Asiq Avdi Qaymaqli Asiq Agalar Mikayilov Asiq Azer Meherremov Asiq Behbud Asiq Behmen Goyceli Asiq Beyler Qedirov Asiq Cabbar Asiq Cahad Asiq Canalli Memmed Asiq Cingiz Mehdipur Asiq Edalet Delidagli Asiq Ehliman Asiq Ehmed Asiq Ehmed Rustemov Asiq Ekber Ceferov Asiq Eli Asiq Eli Tapdiqoglu Asiq Eli Sairov Asiq Elesger Asiq Emrah Asiq Esed Asiq Firudin Asiq Fetulla Asiq Gulabi Asiq Haci Goyceli Asiq Heyder Asiq Huseyn Bozalqanli Asiq Huseyn Cavan Asiq Huseyn Saracli Asiq Huseyn Semkirli Asiq Xanlar Meherremov Asiq Xaspolad Gulabli Asiq Xindi Memmed Asiq Xosrov Mehemmedoglu Asiq Idris Asiq Imran Asiq Isfendiyar Rustemov Asiq Isgender Agbabali Asiq Islam Asiq Islam Yusifov Asiq Kamandar Asiq Kerem Inceli Asiq Qasim Asiq Qehreman Asiq Qember Asiq Qerib Asiq Qoca Asiq Qurban Asiq Qurbani Asiq Mahmud Memmedov Asiq Mirze Bilal Asiq Mehbub Xelili Asiq Mehemmed Kolanli Asiq Mehemmed Rzayev Asiq Mehemmed Sadaxli Asiq Meherrem Huseynli Asiq Mesedi Dadas Asiq Musa Asiq Musa Agkilseli Asiq Mustafa Asiq Museyib Asiq Niftali Asiq Novruz Asiq Nuriddin Asiq Necef Asiq Necef Agkilseli Asiq Necef Elimerdanli Asiq Oruc Asiq Penah Asiq Receb Asiq Sakit Koceri Asiq Sefiyar Asiq Sahsuvar Asiq Sakir Asiq Sirin Asiq Semsir Asiq Talib Asiq Umbay Asiq Valeh Asiq Veli Asiq Vuqar Mahmudoglu Asiq Yanvar Bedelov Asiq Ziyad Aydin Cobanoglu Cefer Xakipur Cingiz Briya Coban Mehemmed Coban Efqan Copur Elesger Dellek Murad Demirci Asiq Huseyn Dirili Surxay Eli Quliyev Edalet Nesibov Fezail Miskinli Haqverdi Taliboglu Ismayil Mahir Kerim Pasayev Mikayil Azafli Mirze Bayramov Miskin Abdal Miskinli Veli Molla Cume Memmed Irevanli Mezahir Dasqin Murad Niyazli Muxayil Goyceli Novres Iman Sari Asiq Sair Almemmed Sakir Iravbi Telim xan Ululu Kerim Xaltanli Tagi Xan Coban Xeste Qasim Xeyyat Mirze Yasar Fermayiloglu Yetim Seyid Yehya bey Dilqem Zekeriyye Mehman Zelimxan Yaqub Qadin Redakte Asiq Peri Asiq Savad Ulduz SonmezAsiq Besti Asiq Nabat Asiq Peri Asiq Savad Asiq Zulfiyye Dilare Azafli Fatma Gulare Azafli Gulsad Narinc Xatun Samire Eliyeva Sevil Xidirli Telli Borcali Ulduz Sonmez Zeyneb Zerbeli qiziHemcinin bax RedakteAzerbaycan klassik musiqisi Azerbaycan rokuIstinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Asiq musiqisi uzeyirbook musigi dunya az uzeyirbook musigi dunya az 24 sentyabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 sentyabr 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 AShUG ubrus org Istifade tarixi 2 January 2011 Rinchindorji Mongolian Turkic Epics Typological Formation and Development Institute of Ethnic Literature Chinese Academy of Social Sciences Trans by Naran Bilik Oral Tradition 16 2 2001 p 381 PDF 2017 12 02 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 05 08 1 2 3 DEDE QORQUD DASTANLARI dede musigi dunya az dede musigi dunya az Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 Azerbaycan ozan asiq seneti gurcu menbelerinde www anl az www anl az Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 Asiq seneti not antologiyasi enene musigi dunya az enene musigi dunya az 1 iyul 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 iyul 2016 1 2 3 Memmedov Tariyel 2011 Azerbaycan asiq yaradiciligi PDF Istifade tarixi 19 sentyabr 2017 Kyor oglu Vostochnyj poet naezdnik Polnoe sobranie ego improvizacij s prisovokupleniem ego biografii perevod s anglijskogo S S Penn Tiflis 1856 gaz Kavkaz 1856 21 24 27 31 34 37 42 1 2 3 4 5 Azerbaycan Asiqlar Birliyinin sedri 2004 2008 asiq sair www aab az Azerbaycan Asiqlar Birliyi 24 dekabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 dekabr 2016 1 2 3 Bu gun Beynelxalq Azerbaycan Mugami Gunudur anl az anl az Istifade tarixi 20 January 2016 first missing last 1 2 3 Namazov Qara 2013 OZAN ASIQ SENETININ TARIXI Baki Elm ve tehsil ISBN N 098 2013 accessdate missing url 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Imanov Muxtar CEVRILEN IRS 26 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 may 2016 I Eles ge rov Asiq Elesger ve XIX esr Goyce asiq muhiti 1971 I Ab basli Azerbaycan folkloru XIX esr er me ni men belerinde 1977 M Hekimov Orta esrler Azer bay can asiq edebiyyati 1977 Voices of the living past the Ashug minstrel music of Azerbaijan eap bl uk eap bl uk 7 September 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 may 2016 1 2 3 Asiq musiqisi haqqinda ilk fundamental derslik 525 az 525 az 7 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 may 2016 Asiq seneti yalniz Azerbaycan xalqina mexsusdur www bizimyol info www bizimyol info 7 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 may 2016 Zelimxan Yaqub Ilk defe olaraq Azerbaycan sazi avropani feth etdi www anl az www anl az 26 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 may 2016 Bakida birinci Beynelxalq asiq festivalinin tenteneli acilis merasimi olmusdur www anl az www anl az Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 3 Asiq musiqisi milli ruhumuzun qidasidir www olimpnews az www olimpnews az 26 November 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 may 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Nebiyev A 2006 Azerbaycan xalq edebiyyati II hisse accessdate missing url 1 2 3 4 5 6 7 8 9 TARIYEL MEMMEDOV e library musigi dunya az e library musigi dunya az 8 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 3 4 5 6 7 Efendiyev P 1992 Azerbaycan sifahi xalq edebiyyati II hisse accessdate missing url 1 2 3 4 ASIQ SENETI e library musigi dunya az e library musigi dunya az 8 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Asiq seneti enene musigi dunya az enene musigi dunya az 1 iyul 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 iyul 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 ASIQ HAVALARI MUSIQI QURULUSUNUN ESASLARI e library musigi dunya az e library musigi dunya az 8 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 may 2016 1 2 3 Azerbaycan asiqlari ve el sairleri Elm 1983 1 2 3 Babayev E E 1998 Sifahi en eneli Azerbaycan musiqisinde intonasiya problemleri Baki accessdate missing url 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Qasimli M 1996 Asiq seneti qaynaqlari tarixi yaranisi ve muhitleri accessdate missing url 1 2 3 Hekimov M Azerbaycan asiq edebiyyati Yazici accessdate missing url Namazov Q 1984 Azerbaycan asiq seneti Yazici Imamverdiyev I C Azerbaycan asiq ifaciligi senetinin seciyyevi xususiyyetleri Namizedlik diss B 1994 ASIQ SENETI II HISSE e library musigi dunya az e library musigi dunya az 8 may 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 may 2016 Edebiyyat RedakteAzerbaycan asiq ve sair qadinlari Baki Genclik 1974 185 s Azerbaycan asiqlari ve el sairleri tertib edeni E Axundov 2 cildde I c Baki Elm 1983 375 s Azerbaycan asiqlari ve el sairleri tertib edeni E Axundov 2 cildde II c Baki Elm 1984 544 s Azerbaycan asiq yaradiciligi ve Ertogrol Cavid 12 cildde X c Baki Casioglu 2011 304 s Asiq edebiyyati antologiyasi 3 cildde Xalq Bank layihenin reh R Hesimov tert M Qasimli M Allahmanli elmi red M Qasimli I cild Asiq poeziyasi Baki 2017 592 s Asiq edebiyyati antologiyasi 3 cildde Xalq Bank layihenin reh R Hesimov tert M Qasimli M Allahmanli elmi red M Qasimli II cild Qehremanliq dastanlari Baki 2017 512 s Asiq edebiyyati antologiyasi 3 cildde Xalq Bank layihenin reh R Hesimov tert M Qasimli M Allahmanli elmi red M Qasimli III cild Mehebbet dastanlari Baki 2017 640 s Xarici kecidler RedakteAsiq senetiMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan asiq seneti amp oldid 6060773, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.