Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Baxşi - özbək, qazax, qırğız, uyğur, türkmən, xorasani türk və qaraqalpaq xalqlarının şair-nəğməkarı. Qaraqalpaqlarda və qazaxlarda bu termin baksı şəklində işlənir. Bakşı, Bağşı, Bahçı, Baxçı, Baksı olaraq da deyilir. Monqollar Böge və ya Büğe deyərlər.
Məna və tərif
Baxşi, türk, altay və monqol mifologiyasında eyni vaxtda şamandır. Əslində Kam (şaman) anlayışından daha geniş əhatəlidir. Xalq şairi, aşiq, musiqiçi istiqaməti də çox vaxt ön plana çıxa bilər. Ənənəvi üsullara əsaslanan xalq həkimliği edə bilər. Cadulu sözlərlə pis ruhları qovar. Arkıl Ata ilk baxşıdır. Buddizm ilə birlikdə buddist rahib mənasına da genişlənmişdir. Ruh qovarkən qırmızı paltar geyərlər. Asiyadakı qonşu qövmlərin çox çoxunun dillərində Bağ/Bag/Bog/Bok/Bug/Buk mənşəli sözlər iştirak edər və bunların bir qisimi fövqəltəbii güclərə dair mənalar daşıyar. Baxıcı olaraq da bilinər. Baxşilər öz mahnılarını simli çalğı aləti olan dütarın müşayiəti ilə oxuyurdular.
Bağı
Bağı - türk və altay mifologiyasında sehr, cadu, əfsun deməkdir. "Bayı" olaraq da deyilər. Bağıçı, Bağışı sözləri sehrbaz mənasını verər. Anadoluda "Büyü" halına çevrilmişdir. Bağlamaq sözü ilə də əlaqədardır. Məsələn "ağızını dilini bağlamaq"... Bağ sözünün düyün mənası da vardır ki, əvvəllər ovsunlar düyünlər ilə edilməkdə idi. "Düyünlərə üfləyənlərin pisliyindən..." Baxmaq (fala baxmaq) sözüylə də əlaqəlidir. Anadoluda "bağnaz" (fanatik) sözü də bir şeyə bağlanmış mənasını verir və "bağılanmış (ovsunlanmış)" deməkdir. Bag kökü Tunquscada ağlıq ifadə edər. Bağ/Mağ kökü bir çox dildə sehrlə əlaqəli mənaları olan sözləri yaradır. Cəlal Bəydilinə görə maqus/magus (sehr) sözü bağ/mağ kökü (və bağı sözü) ilə əlaqəlidir. Baxşi sözü de bu kökdən törəmişdir. Baqı/Bakı/Baxı isə fal deməkdir.
Toyun və xatun
Kişi baxşılara "Toyun" və ya "Toyon" (əfəndi), qadın baxşılara isə "Xatun" və ya "Xoton" (xanım) sözləri bir sifət olaraq istifadə edilər. Bu sözlər sahib, şaman mənasındadır. (Bəzən də tanrıların və tanrıçaların sifəti olaraq keçər). Beləcə Toyon və Xoton (Toyun / Xatun) bir ikili yaradır. Toyun sözü möhtərəmlik ifadə edər. Toy (müqəddəs mərasim) ilə eyni kökdən gəlir. Toy sözü Anadolu türkcəsində "Düğün" şəklinə çevrilmişdir ki Toyun ilə də bənzərlik göstərir, keçmişdə toyları şamanların yönetmesiyle əlaqəlidir.
Etimologiya
(Bağ/Bax/Bah/Baq/Bak) kökündən törəmişdir. Cadu mənasını ehtiva edər. Bağı sözüylə əlaqəlidir. Bağ kökü qışqırmaq, bağlamaq, baxmaq filleriyle eyni kökdən törəmişdir. Monqolca Bagsı müəllim, Bah / Baka isə xoşbəxtlik deməkdir. Köhnə Monqolca Baga sözü qırtlaq və qırtlaqdan səs çıxarmaq mənaları ehtiva edər (Monqol Bagalzur / Bagalahur yəni qırtlaq Türkçede Boğaz sözcüyü ilə qohumdur.
Mənbə
- Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Bakı: Maarif, 1978, səh. 20.
İstinadlar
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine (türk.)
- Fələq, 113:4.
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (türk.)
Xarici keçidlər
- Baxşi
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baxsi ozbek qazax qirgiz uygur turkmen xorasani turk ve qaraqalpaq xalqlarinin sair negmekari Qaraqalpaqlarda ve qazaxlarda bu termin baksi seklinde islenir Baksi Bagsi Bahci Baxci Baksi olaraq da deyilir Monqollar Boge ve ya Buge deyerler Mena ve terifBaxsi turk altay ve monqol mifologiyasinda eyni vaxtda samandir Eslinde Kam saman anlayisindan daha genis ehatelidir Xalq sairi asiq musiqici istiqameti de cox vaxt on plana cixa biler Enenevi usullara esaslanan xalq hekimligi ede biler Cadulu sozlerle pis ruhlari qovar Arkil Ata ilk baxsidir Buddizm ile birlikde buddist rahib menasina da genislenmisdir Ruh qovarken qirmizi paltar geyerler Asiyadaki qonsu qovmlerin cox coxunun dillerinde Bag Bag Bog Bok Bug Buk menseli sozler istirak eder ve bunlarin bir qisimi fovqeltebii guclere dair menalar dasiyar Baxici olaraq da biliner Baxsiler oz mahnilarini simli calgi aleti olan dutarin musayieti ile oxuyurdular BagiBagi turk ve altay mifologiyasinda sehr cadu efsun demekdir Bayi olaraq da deyiler Bagici Bagisi sozleri sehrbaz menasini verer Anadoluda Buyu halina cevrilmisdir Baglamaq sozu ile de elaqedardir Meselen agizini dilini baglamaq Bag sozunun duyun menasi da vardir ki evveller ovsunlar duyunler ile edilmekde idi Duyunlere ufleyenlerin pisliyinden Baxmaq fala baxmaq sozuyle de elaqelidir Anadoluda bagnaz fanatik sozu de bir seye baglanmis menasini verir ve bagilanmis ovsunlanmis demekdir Bag koku Tunquscada agliq ifade eder Bag Mag koku bir cox dilde sehrle elaqeli menalari olan sozleri yaradir Celal Beydiline gore maqus magus sehr sozu bag mag koku ve bagi sozu ile elaqelidir Baxsi sozu de bu kokden toremisdir Baqi Baki Baxi ise fal demekdir Toyun ve xatunKisi baxsilara Toyun ve ya Toyon efendi qadin baxsilara ise Xatun ve ya Xoton xanim sozleri bir sifet olaraq istifade ediler Bu sozler sahib saman menasindadir Bezen de tanrilarin ve tanricalarin sifeti olaraq kecer Belece Toyon ve Xoton Toyun Xatun bir ikili yaradir Toyun sozu mohteremlik ifade eder Toy muqeddes merasim ile eyni kokden gelir Toy sozu Anadolu turkcesinde Dugun sekline cevrilmisdir ki Toyun ile de benzerlik gosterir kecmisde toylari samanlarin yonetmesiyle elaqelidir Etimologiya Bag Bax Bah Baq Bak kokunden toremisdir Cadu menasini ehtiva eder Bagi sozuyle elaqelidir Bag koku qisqirmaq baglamaq baxmaq filleriyle eyni kokden toremisdir Monqolca Bagsi muellim Bah Baka ise xosbextlik demekdir Kohne Monqolca Baga sozu qirtlaq ve qirtlaqdan ses cixarmaq menalari ehtiva eder Monqol Bagalzur Bagalahur yeni qirtlaq Turkcede Bogaz sozcuyu ile qohumdur MenbeEdebiyyatsunasliq terminleri lugeti Baki Maarif 1978 seh 20 IstinadlarTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 Arxivlesdirilib 2022 03 21 at the Wayback Machine turk Feleq 113 4 Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili Yurt Yayinevi turk Xarici kecidlerBaxsi Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin