fbpx
Wikipedia

İçərişəhər

Bu məqalə Bakı şəhərinin tarixi mərkəzi haqqındadır. Digər mənalar üçün İçəri Şəhər (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

"İçərişəhər", xalq arasında həm də "Qala" və ya sadəcə "Qədim şəhər" kimi tanınan tarixi məhəllə Bakının ən qədim hissəsi, həmçinin tarixi-memarlıq qoruğudur. Bakının ən qədim hissəsi olan İçərişəhər, yaxşı qorunmuş qala divarları ilə əhatə olunub. 221 000 m² sahəyə malik olan qoruq ərazisində 1300-dən çox ailə yaşayır.

İçərişəhər
40°21′54″ şm. e. 49°50′09″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Şəhər Bakı Bakı
Yerləşir Səbail rayonu
Aidiyyatı İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu
Tikilmə tarixi V əsr
Üslubu Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi
Sahəsi 22 ha
Vəziyyəti qoruq
Rəsmi sayt icherisheher.gov.az
Rəsmi adı: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower
TipiMədəni
Kriteriyavi
Təyin edilib2000
İstinad nöm.958
DövlətAzərbaycan
RegionAvropa və Şimali Amerika
İstinad nöm.2
KateqoriyaKompleks
ƏhəmiyyətiDünya əhəmiyyətli
İçərişəhər
Bakı şəhərinin xəritəsində İçərişəhərin yeri
İçərişəhərin planı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qoruq ərazisi hələ tunc dövründən məskunlaşmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində müəyyənləşdirilmişdir ki, artıq VIII–IX əsrlər ərzində İçərişəhər ərazisi sıx məskunlaşmış, burada sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdir. XV əsrdə Şirvanşahların öz iqamətgahlarını Şamaxıdan Bakıya köçürməsindən sonra İçərişəhərin həyatında "kristallaşma" dövrü başlamışdır. 1748–1806-cı illərdə Bakı və onun mərkəzi olan İçərişəhər Bakı xanlığının paytaxtı olmuşdur. 1806-cı illərdə Bakının ruslar tərəfindən işğal edilməsi və neft bumunun yaşanmasından sonra (XIX əsrin sonları-XX əsrin əvvəlləri) şəhərin inkişaf və genişləndirilməsi prosesi başlamış, insanlar İçərişəhər divarlarından kənarda da sıx məskunlaşmağa başlamışdır.

İçərişəhərdə yerləşən məşhur memarlıq abidələri Qız qalasıŞirvanşah Azərbaycan memarlığının inciləri hesab edilirlər. Bunlardan başqa qoruq ərazisində onlarla tarixi-memarlıq abidələri – məscidlər, karvansaralar, hamamlar, yaşayış evləri – yerləşir, bir neçə muzey, səfirlik, otel, ticarət obyektləri, kafe və restoranlar fəaliyyət göstərir.

1977-ci ildə İçərişəhər tarix-memarlıq qoruğu elan edilib, 2000-ci ildə isə, Qız qalası və Şirvanşahlar saray kompleksi ilə birlikdə UNESCO Ümumdünya irsi Siyahndan Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş ilk obyektdir.

Yerləşməsi

İçərişəhər tarix-memarlıq qoruğu Bakı şəhərinin Səbail rayonu ərazisində, Xəzər dənizi sahilindəki kiçik təpə üzərində yerləşir. Qoruq hündürlüyü 8–10 metr, eni 3,5 metr olan qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. İçərişəhərin cənub-şərqindən İstiqlaliyyət küçəsi, şimal-qərbindən isə Neftçilər prospekti keçir, şərqində eyniadlı metro stansiyası yerləşir. İçərişəhərin şərqindən Əziz Əliyev küçəsi keçir, cənub-qərbində isə Vahid parkı yerləşir.

Tarixi

Qədim dövr

Bakı, qala divarları və xəndəklərlə əhatə olunmuş qədim tarixi mərkəz ətrafında formalaşmış şəhərlərdəndir. Arxeoloji baxımdan zəif öyrənildiyinə görə, Bakının yaşayış məntəqəsi və şəhər kimi formalaşma tarixi dəqiq bilinmir. Belə hesab edilir ki, insanları bu əraziyə təbii neft və duz ehtiyatı, həmçinin ərazinin dəniz sahilində əlverişli mövqedə yerləşməsi cəlb etmişdir. Arxeoloji qazıntılar zamanı Şirvanşahlar sarayının həyətindən tapılmış e.ə. III–I əsrlərə aid küpə, e.ə. IV–I əsrlərə aid saxsı qab qırıqları, Məhəmməd məscidi ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış dəmir ox ucluqları, Dəmir dövrünə aid gil qadın fiquru və antik dövrə aid sütun altlıqları İçərişəhərin şəhər kimi formalaşma dövrünü ən geci antik dövrlə eyniləşdirməyə imkan verir. B.e. I əsrində Bakı artıq kiçik liman şəhəri kimi mövcud idi.

Erkən Orta əsrlər

  Xarici video
  İçərişəhərdə Müqəddəs Varfolomey gününün qeyd edilməsi  

Sasanilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə mərkəzi Bakı şəhəri olan Abşeron ərazisi Şirvan vilayətinin tərkibində imperiyanın xüsusi vilayətini təşkil edirdi. Ərazinin ərəblər tərəfindən işğal edilməsindən sonra Bakıdan başqa tərkibinə Şamaxı, Dərbənd və başqa şəhərlərin də daxil olduğu Şirvan vilayətinin hakimləri Şirvanşahlar adlandırılmağa başlayırlar. Əl-Bəlazuri, Əl-Məsudi və bir neçə başqa ərəb tarixçiləri məlumat verirlər ki, Xosrov Ənuşirəvan hakimiyyəti dövründə ərazi hakimlərini çağıraraq onlara titullar verdi, titul almış hökmdarlar arasında Şirvanşah adlandırılan Şirvan hakimləri də vardı. Bakının VII–X əsrlər tarixi haqqında yalnız qısa məlumatlar vardır. Məlumdur ki, şəhər şimaldan hücum edən türklərinrusların hücumlarına məruz qalmışdır. 914-cü ildə Bakı limanına rusların hücumu baş tutmuşdur. Məsudinin verdiyi məlumatda bildirilir ki, ruslar Şirvanşahlar ərazisində neftlə zəngin Bakı ərazisinə gəlmişdilər. Xəzərdə hərbi donanmaya malik olmayan Şirvanşah Əli ibn Heysam ticari və yükdaşıma gəmilərində əsgərləri mübarizəyə göndərməyə məcbur olmuşdu. Məsudinin məlumatına görə rusların bu hücumu nəticəsində minlərlə müsəlman ölmüş və dənizdə batırılmışdır. Bakı və Abşeron sahillərinə yürüşlər sonrakı dövrlərdə də bir neçə dəfə təkrarlanmışdı.

X əsrdə Əl-Müqəddəsi Bakını "bölgənin yeganə limanı" kimi təsvir etsə də, məlumdur ki, VIII–IX əsrlərdə Bakı məşhur dəniz limanı olmamış və ölkənin böyük ticarət mərkəzləri arasında bu şəhərin adı çəkilməmişdir. Bakının digər şəhərlərlə ticarət əlaqələri haqında arxeoloji tədqiqatlar zamanı şəhər ərazisindən aşkarlanmış Sasanilər (V–VII əsrlər), Abbasilər və Şirvanşahlar dövrlərinə aid çoxsaylı sikkələr xəbər verir. X əsrin sonlarında yaşamış müəlliflər şəhəri artıq məşhur liman kimi qeyd edirlər. Çox da hündür olmayan təpə üzərində yerləşmiş şəhər qala divarları ilə əhatə olunmuşdu. Şirvanşahlar sarayının cənub-şərq fasadı tərəfdə aşkarlanmış orta əsrlər təbəqəsi VIII əsrə aid edilir. İçərişəhərin müxtəlif ərazilərində aşkarlanmış küp qablarda dəfn adəti isə ərazinin hələ VII əsrdən əvvəl artıq yaşayış məntəqəsi olduğunu göstərir. Lakin şəhərin erkən dövrlərinə aid memarlıq abidələri dövrümüzə çatmamışdır.

Şirvanşahların hakimiyyəti

X–XI əsrlərdə Ərəb Xilafətinin tədricən zəifləməsi və parçalanması ilə, imperiyaya tabe olan ərazilər, o cümlədən Şirvan hakimləri öz ölkələrini müstəqil idarə etməyə başlayırlar. Həmin dövrlərdə zəngin şəhərlər olan ŞamaxıBakı tez-tez qonşu xalqların yürüşlərinə məruz qalırdılar. 1030-cu ildə Bakıda şəhərə şimaldan hücum edən ruslar və Şirvanşah I Mənuçöhr ibn Yezidin qoşunları arasında toqquşma olmuşdu. Şirvanşahın qoşununu məğlub edən ruslar Araz çayı boyunca irəliləyərək Arranın ən zəngin şəhərlərindən olan Beyləqanı ələ keçirmişdilər. Bir il sonra ruslar yenidən Bakı vasitəsiylə Şirvana soxulmuşdular, lakin, Şəddadilər sülaləsindən olan Arran hakimi Musa ibn Fəzl rus ordusu ilə döyüşərək onları Azərbaycandan qovmuşdu.

XI əsrin 40-cı illərində türk-oğuzların Qafqaza yürüşlərini nəzərə alan Şirvanşahlar şəhərlərin qorunmasını təmin etmək üçün müdafiə sisteminin təkmilləşdirilməsinə başladılar. Məhz həmin dövrdə mənbələr oğuzların ilk həmlələri haqqında məlumat verirlər. XI əsrdə güclü imperiya quran oğuz tayfası Səlcuqlular Ön Asiya ölkələrini təhdid etməyə başlayırlar. 1066-cı ildə Qara Təkinin rəhbərlik etdiyi oğuzlar Şirvan və Bakıya hücum edirlər. Qara Təkindən sonra, Şirvana Qaymas və Alp Arslan kimi sərkərdələrin rəhbərliyi ilə oğuzlar daha bir neçə dəfə hücum edirlər. Lakin, Şirvanşahlar həmin dövrdə müstəqilliklərini qoruya bilirlər. Yalnız İraqi-Əcəm və İraqi-Ərəb hakimi Sau-Teginin hakimiyyətə gəlməsindən sonra Şirvanşah Fəribürz səlcuqlulardan vassal asılılığını qəbul etməli olur. XII əsrin II yarısında Atabəy Şəmsəddin Eldəniz Bakı da daxil olmaqla bütün Şirvanı fəth edir. XII əsrin sonlarında Şirvanşahlar müstəqil olsalar da, faktiki olaraq Eldənizlərin təsiri altına düşürlər.

 
Engelbert Kempfer — Bakı, qravür, 1683, İohann Baptist Homannın atlası

1191-ci ildə baş vermiş güclü zəlzələ nəticəsində Şamaxı şəhərinin dağılmasından sonra Şirvanşah I Axsitan iqamətgahını Bakıya köçürür. Şirvanşahların hakimiyyəti dövründə Bakıda çoxlu inşaat işləri həyata keçirilmiş və şəhər inkişaf etdirilmişdir. XII əsrdə qala divarları inşa edilmiş və şəhərin müdəfiə sistemi gücləndirilmişdir. Şəhərin müdafiə sisteminə daxil olan tikililərdən biri də Qız qalası idi. Məlumdur ki, səlcuqlularla mübarizə dövründə Şirvanşahlar Gürcüstan kralları ilə ittifaq yaratmışlar. Gürcü mənbələrində verilən məlumata görə, 1222-ci ildə nigah mərasimində iştirak etmək üçün Böyük Tamaranın oğlu gürcü çarı IV Georgi Laşa Bakıya gəlmişdi. Şirvanın ən zəngin şəhərlərindən biri və Xəzər dənizindəki ən mühüm liman şəhəri kimi Bakı şəhərinin əhəmiyyəti həmin dövrdən etibarən artmağa başlayır. Şirvanşah Axsitan ibn Mənuçöhrə həsr etdiyi qəsidəsində Bakıdan bəhs edən Xaqani Şirvani şəhərin alınmaz qala olduğunu bildirir və onu Xorasanın güclü qala divarları ilə əhatə olunmuş Bəstam şəhəri ilə müqayisə edir.

 
Qriqori Qaqarin — Bakıda xan sarayı, 1847

1220-ci ildə SərabBeyləqanı işğal edən monqollar Şamaxını qarət edərək Dərbənd keçidi vasitəsiylə Azərbaycanı tərk edirlər. 1231-ci ildə monqolların ikinci yürüşü baş verir və bu yürüşdən sonra Gəncə, Bərdə, Beyləqan, Şabran kimi böyük şəhərlər uzun müddət əvvəlki gücünü bərpa edə bilmirlər. XV əsr Azərbaycan coğrafiyaçısı Bakuvi bildirir ki, monqollar uzun müddət güclü müdafiə olunan Bakını ələ keçirə bilmirlər və şəhər əhalisinin müqaviməti ilə üzləşirlər. Yalnız bütün ölkənin işğalından sonra Bakı təslim olmağa məcbur olur.

1258-ci ildə Çingiz xanın nəvəsi Hülakü xan Bağdadı işğal edərək Abbasilər xilafətinə son qoyur və Hülakülər sülaləsini yaradır. Cucilərin Cənubi Qafqazda hakimiyyətini tanımayan Elxanilər bu əraziləri fəth edirlər və məhz Cənubi Qafqaz uğrunda Elxanilər və Cucilərin hakimiyyətdə olduğu Qızıl Orda dövləti arasında yüz ilə yaxın davam edən müharibələr başlayır. Həmin illərdə iki dövlət arasında sərhədlər gah Dərbənd, gah Bakı yaxınlığından keçmişdir. Şirvanşahlar həmin dövrdə ölkəni monqolların vassalı kimi idarə etmiş və elxanilərin yürüşlərində iştirak etmişlər. Elxanilərin hakimiyyəti dövründə Bakı monqol hökmdarlarının qışlama yeri olmuşdur. 1297-ci ildə qışlama məqsədi ilə şəhərə Qazan xan gəlmişdi. Odoriko Pordenone Qazan xan haqqında yazır: "Burada (Sultaniyyədə) yay vaxtını keçirən xan, qışda Bakux (Vasis) adlanan başqa bir şəhərə köçür."

XIV əsrin əvvəllərində monqol sülalələrinin süqutundan sonra Şirvanşahlar Elxanilərin ərazilərini ələ keçirməyə çalışan ÇobanilərCəlairilərlə mübarizə aparmışlar. Şəhərin onların əlinə keçməsini, Bakıda aşkarlanmış 1360-cı ilə aid Sultan Şeyx Üveysin adından kəsilmiş sikkə sübut edir. XIV əsrin sonlarında ToxtamışƏmir Teymurun adından kəsilmiş sikkələr Şirvanın da onların yürüşlərinə məruz qaldığını göstərir. Şirvanşah I İbrahim Osmanlı sultanı İldırım Bəyazidə qarşı döyüşdə Əmir Teymurun tərəfində iştirak etmiş, 1400-cü ildə Teymurun Suriya yürüşü zamanı onu müşayət etmiş və Hələbə daxil olmuşdur. Əmir Teymurun ölümündən sonra Şirvan yenidən müstəqilliyini əldə edir. Bütün ölkənin Qara Yusifin hakimiyyəti altında birləşdirilməsi zamanı, Şirvanşah Qaraqoyunlulardan vassal asılılığını qəbul edir, lakin, I İbrahim faktiki olaraq, Şəkidən Dərbəndə kimi geniş Şirvan ərazilərini müstəqil idarə edir.

XV əsrin əvvəlindən XVI əsrin əvvəlinə kimi ölkə xarici qüvvələrin yürüşlərindən azad olur və yüz il ərzində Şirvan tam müstəqil dövlət kimi mövcudluğunu davam etdirir. 1465-ci ildən ölkəni idarə edən I Xəlilullah Qaraqoyunlularla mübarizə aparan Teymuriləri dəstəkləmişdir. Xəlilullah Şahruxla Qarabağda görüşdükdə, Şahrux onunla qohum olmaq istədiyini bildirmiş və Teymurun nəvəsi ilə Xəlilullahı evləndirmişdir. I Xəlilullah Şirvan şəhərlərində, xüsusilə həmin dövrdə paytaxt olan Bakıda böyük quruculuq və inşaat işləri aparmışdır. Məhz onun hakimiyyəti dövründə Şirvanşahlar saray kompleksinin, bir neçə karvansara və körpülərin inşasına başlanmışdır.

Bakı şəhərinin panoramı. Qafqaz qubernator idarəsininn memarı Karl Qustavoviç Gippius, akvarel, təxm. 1865. Mərkəzdə dəniz sahilində qala divarları, arxada məscid minarələri (Şah, SınıqqalaCümə məscidi), sağ tərəfdə isə Müqəddəs Nikolay kilsəsinin qübbəsi və Qız qalası görünür.

Arxeoloji tədqiqatlar

 
İçərişəhərdə arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkarlanmış Tağlı ibadətgah.

1970-ci ildə İçərişəhərin şimal tərəfində (Kiçik qala küçəsi) uçurulmuş evin yerində 80 m² sahədə aparılan arxeoloji qazıntı işləri zamanı 2 metr dərinlikdə qədim Bakının XII–XIII əsrlərə aid bir neçə təsərrüfat tikilisindən və kiçik həyətin daş divarlarından ibarət yaşayış evinin qalıqları üzə çıxarılmışdır. Həyətdə təndirlər, ətrafında daş döşənmiş quyular, bir neçə saxsı borudan ibarət novdan aşkar edilmişdir. Mədəni təbəqədə şirsiz və şirli keramika, saxsı qab qırıqlarına, taxta darvazaları bəzəyən, yastı mis çax-çax parçalarına, mavi saxsı muncuqlara, Şirvanşahların kəsdirdiyi mis sikkə dəfinələrinə rast gəlinir. Bundan başqa Şirvanşahlar sarayının şərq tərəfındə 16×8 m sahədə də arxeoloji qazıntılar aparılmışdır.

 
İçərişəhərdə kilsə qalıqları

Düzbucaqlı bina divarlarının bünövrələri ilə yanaşı, su, təsərrüfat və zibil quyuları, təndirlər və s.aşkar edilmişdir. Çoxlu miqdarda şirli və şirsiz qablar və onların qırıntıları, mis və dəmir əşyalar, şüşə və saxsı məmulatlar tapılmışdır. Üst təbəqədən tapılmış şirli keramikada anqob və manqanla bəzədilmiş polixrom qablar üstünlük təşkil edir. Kasaların bəzilərinin dibinə qabarıq möhürlər vurulmuşdur. Çoxlu dəyirman daşı, habelə Şirvanşahların kəsdirdiyi mis pullar tapılmışdır.

Şirvanşahlar sarayının şərq tərəfində 16×8 m sahədə aparılan qazıntılar torpaqaltı təbəqəyə qədər (təqribən 6 m dərinlikdə) çatdırılmışdır. Düzbucaqlı bina divarlarının bünövrələri ilə yanaşı, su və təsərrüfat quyuları, təndirlər üzə çıxarılmışdır. Çoxlu miqdarda adi və şirli qablar və onların qırıntıları tapılmışdır. Üst təbəqədən tapılmış şirli keramikada anqob və manqanla işlənmiş naxışlarla, oymalarla və müxtəlif rəsmlərlə bəzədilmiş polixrom qablar üstünlük təşkil edir. Alt təbəqədəki keramikada isə monoxrom naxışlı qablar çoxdur. Tapılmış qablar arasında cam, kasa, boşqab, bardaq var. Kasaların dibinə, qabarıq möhürlər vurulmuşdur. Adi saxsı qablar dar və genboğaz bardaqlardan, qazanlardan, kasa və çıraqlardan ibarətdir. Çoxlu daş kirkirə aşkara çıxarılmışdır. Şirvanşah adından zərb edilmiş mis sikkələr, mis və dəmir əşyalar, şüşə və fayans məmulatları və s. tapılmışdır.

XIX əsrin sonlarında
Kilsənin arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində aşkarlanmış qalıqları
Arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmış sütun altlığı (solda) və heykəl (sağda)

1971-ci ildə Bakı yüksəkliyinin cənub-şərq yamacında qazıntı işləri aparılmağa başladı. 168 m² sahədə aparılan qazıntı işləri torpaqaltı qata – sal qayaya qədər çatdırıldı. İki metrə yaxın alt mədəni təbəqə VIII–XIII əsrlərə aiddir. Yaşayış kompleksləri qazıntı sahəsinin cənub-şərq hissəsini tutur. Alt təbəqədə təsərrüfat və su quyuları, təndirlər, otlaqlar aşkar edilmişdir. Çoxlu miqdarda keramika məmulatı, fayans, metal və şüşə əşyalar, mis sikkələr tapılmışdır.

Nəbati və həndəsi səciyyəli qabarıq basmaqəlib naxış vurulmuş sarı gil qablar seçilir. IX–X əsrlərə aid şirli qablar – anqob və manqanla işlənmiş və yaşıl rəngli şir çəkilmiş monoxrom kasalar aşkar edilmişdir; bəzilərinə dulusçu ustaların möhürü basılmışdır.

Alt təbəqələrdə naxışla bəzədilmiş al-qrmızı rəngli, nazik divarlı zərif qablar tapılmışdır. Mis, dəmir, bürünc və şüşə məmulatlarının aşkar edilməsi orta əsrlər Bakısında metal və şüşə emalının, zərgərlik və digər sənətlərin inkişaf etdiyini göstərir. Tapılmış gümüş və mis sikkələr IX–X əsrlərə aid olub, Abbasi xəlifələri və Şirvanşahlar adından kəsilmişdir. Onlar Bakının Azərbaycanın başqa şəhərləri və qonşu ölkələrlə geniş ticarət əlaqələri olduğunu təsdiq edir.

Aşkara çıxarılmış yaşayış evlərinin qalıqları qazıntı sahəsinin cənub-şərq tərəfindədir. Divar bünövrələrinin alt hissəsi azacıq yonulmuş daşdan hörülmüş, arası isə çapıq daşlarla doldurulmuşdur. XI–XIII əsrlərə aid təbəqələrdə təsərrüfat və su quyuları, təndirlər, ocaqlar və s. aşkar edilmişdir. Tapıntıların əksəriyyəti keramika məmulatlarından, fayans, metal, şüşə əşyalardan və mis sikkələrdən ibarət idi. Gil məmulatlar küplər, qulplu səhənglər, boşqablar, kasalar, çıraqlar və müxtəlif tipli qazanlarla təmsil olunmuşdur. Sarı gildən qabarıq basma nəbati və həndəsi naxışlı qablar xüsusilə seçilir. XI–XIII əsrlərə məxsus şirli qablar polixrom olub, oyma naxışlarla bəzədilmişdir. Şirli kasaların bəzilərinin dibində dulusçu ustanın qabarıq möhürü olmuşdur. Tapılmış mis, dəmir, bürünc və şüşə məmulatları orta əsrlər Bakısında metal emalı, şüşəüfürmə, zərgərlik və digər sənətlərin inkişaf etdiyini göstərir. Şirvanşahlara, Eldəgizlərə və Cəlairilərə məxsus mis sikkələrin tapılması Bakının Azərbaycanın digər şəhərləri və qonşu ölkələrlə geniş ticarət əlaqələri saxladığını təsdiq edir.

1973-cü ildə qazıntı işləri şəhərin qala hissəsinin şimal tərəfində qövsşəkilli bürcləri olan şəhər divarlarının yaxınlığında aparılmışdır. Arxeoloji tədqiqatlar göstərdi ki, köhnə Bakının sənətkarlıq emalatxanalarının əksəriyyəti burada olmuşdur. Şəhərin bu hissəsində tikili qalıqlarına az təsadüf edilir. Keramika tapıntıları alt təbəqənin IX–X əsrlərə aidliyini göstərir. Şirli qablar (adi bardaqlar və çömçələr) anqob və manqanla işlənmişdir. Alt təbəqədə, həmçinin, çoxlu miqdarda şüşə qablar – nazik divarlı rəngli kiçik qab qırıqları, qara və yaşıl qolbaqlar, müxtəlif formalı muncuqlar aşkar edilmişdir. Metal məişət əşyaları və sikkələr tapılmışdır.

Qazıntı işləri Bakı yüksəkliyinin üstündə, Şirvanşahlar sarayının yaxınlığında, ehtimal ki, saray xidmətçilərinin yaşadıqları sahədə də aparılmışdır. 1,5 m qalınlığında olan alt təbəqə bilavasitə torpaqaltı qatın üstündədir. O, şəhərin erkən dövr həyatını əks etdirir. Burada üzə çıxarılmış bina bünövrələri qalınlığı ilə (1 m-dək) seçilir. 4,8 m dərinlikdə içərisi ev heyvanlarının sümükləri və keramika qırıqları ilə doldurulmuş 2 təsərrüfat quyusu aşkar edilmişdir. Orada, həmçinin, böyük gil çıraq, əl dəyirmanının alt daşı, şirsiz və şirli qab parçaları, eləcə də hər iki tərəfdən açıq mavi rəngli şir çəkilmiş və üzərində ərəb əlifbası ilə sahibinə xoşbəxtlik arzusu bildirən qabarıq kitabə olan kasa tapılmışdır.

 
Minalı mis qazan, XIII–XV əsrlər, Şirvanşahlar sarayında
aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmışdır.
Azərbaycan Tarix Muzeyində saxlanılır.

   
Şirvanşahlar sarayında saxlanan bədii təsvirli mis şərabdan (solda)
və Azərbaycan Tarix Muzeyində saxlanan şirli kuzə (sağda).

Başqa bir fayans kasanın dibində şəffaf şirin altında bitki və quş rəsmlərindən ibarət naxış vardır. Bu sahədə 24 mis sikkə tapılmışdır. Aparılmış qazıntılar nəticəsində VIII–XI əsrlərdə İçərişəhər ərazisində böyük əhali sıxlığı olduğu, Bakıdan sənətkarlığın və ticarətin inkişaf etdiyi sübuta yetirilmişdir. 1975-ci ildə qazıntı işləri qövsşəkilli bürcləri olan şimal qala divarlarının yaxınlığında 64 m² sahədə davam etdirilmişdir.

Torpaqaltı qata söykənən və şəhərin erkən tarixini əks etdirən alt mədəni təbəqədə, təqribən 7 m uzunluğunda divar bünövrəsi, habelə, digər divar qalıqları aşkara çıxarılmışdır. Bu təbəqədə təsərrüfat quyuları, habelə, müxtəlif diametrli doqquz təndir, müxtəlif keramika məmulatı, saxsı şlakı, şüşə və fayans qab qırıntıları, dəmir əşyalar, ağ gildən düzəldilmiş və üstünə yaşıl şir çəkilmiş miniatür at fiquru, iki dəmir ox ucluğu və s.tapılmışdır. Alt təbəqə təqribən IX–XIII əsrlərə aid edilir.

Evlərin bir-birinə sıxlığı və tapıntıların çoxluğu tədqiq olunan dövrdə şəhərdə qızğın həyat getdiyini göstərir. İçərişəhər ərazisində tapılmış gümüş və mis sikkələr VIII əsrin birinci yarısı – XI əsrin əvvəllərinə aid olub, Əməvi və Abbasi xəlifələri, eləcə də, Şirvan Şirvanşahları adından Yaxın Şərq, AzərbaycanArran şəhərlərində kəsilmişdir. Bakıda dəniz sahilində suda tapılmış qızıl sikkələr içərisində h.207 (822)-ci ilə aid əqləbi dinarını qeyd etmək olar.

Gətirilən arxeoloji və numizmatik məlumatlar orta əsrlər Bakısında intensiv şəhər həyatı getdiyini, IX–XI əsrlərdə burada sənətkarlığın inkişaf etdiyini, Azərbaycanın və qonşu şərq ölkələrinin bir çox şəhərləri ilə ticarət əlaqələri saxlandığını təsdiqləyir.

Şimal-şərq tərəfdən demək olar ki, Şirvanşahlar sarayına bitişik sahədə qazıntı işləri binaların və bir-birinə çox yaxın tikildiyini göstərir. Bu, İçərişəhər ərazisinin sıx məskunlaşdığını və XI–XIII əsrin əvvəllərində Bakıda şəhər həyatının intensivliyini təsdiq edir. Bu sahədən əldə edilmiş tapıntılar içərisində dairəvi altlıqlı iki saxsı kasa maraq doğurur. Onlardan biri açıq mavi şirlə örtülmüşdür.Üzərində ərəb əlifbası ilə qabarıq kitabə vardır. Digər kasanın dibində isə nəbati naxışlar və quş təsvir olunmuşdur. 24 mis sikkə də tapılmışdır.

Qövsşəkilli bürcləri olan şimal qala divarlarının yaxınlığında 64 m² sahədə aparılan qazıntılar zamanı XI–XIII əsrlərə aid təbəqədə təsərrüfat və zibil quyuları, müxtəlif diametrli doqquz təndir aşkar edilmişdir. Müxtəlif keramika məmulatı, saxsı şlakı, şüşə və saxsı qab qırıqları, dəmir əşyalar tapılmışdır.

1976-cı ildə Bakı yüksəkliyinin orta əsrlər Bakısının qələbəlik və əhalisi sıx olan rayonlarından olan cənub yamaclarında qazıntı işləri aparılmışdır. 64 m² sahədə irihəcmli, yonulmuş daşdan hörülmüş bina divarlarının bünövrələri aşkar olunmuşdur. İçərisində daş altlıq üstündə qoyulmuş beş iri təsərrüfat küpü olan böyük anbar binası üzə çıxarılmışdır. Adi və şirli keramika məmulatı, ReyKaşan tipli saxsı qablar, şüşə qab və dəmir əşya qırıqları tapılmışdır.

Müasir dövr

 
1918-ci il 31 mart soyqırımı zamanı Şah məscidinin ermənilərin atdığı top mərmiləri tərəfindən zədələnmiş minarəsi

1952–1957-ci illərdə İçəri Şəhərin qala divarları bərpa edilmişdir. 1977-ci ildə İçəri şəhərə tarix-memarlıq qoruğu statusu verilmiş, 1985-ci ildə isə o Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu elan edilmişdir.

17 fevral 2003-cü ildə Prezident Heydər Əliyev "Bakı şəhərində İçərişəhər Tarix-Memarlıq Qoruğunun mühafizəsi və bərpası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" sərəncam imzaladı. Sərəncamdan sonra burada tikinti işləri dayandırıldı və şəhərin tarixi simasının qorunması istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilməyə başlandı.

10 fevral 2005-ci ildə Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin yaradılması haqqında" sərəncam imzaladı. Sərəncama əsasən İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi yaradıldı. 17 dekabr 2009-cu ildə ""İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun inkişaf tədbirləri haqqında" prezident sərəncamına əsasən, İçəri Şəhərin ərazisində uçmuş və uçmaq təhlükəsi olan, tarixi-memarlıq əhəmiyyətinə malik olmayan tikililərin yerində, ənənəvi küçə şəbəkələri olduğu kimi saxlanılmaqla turizm infrastrukturu obyektlərinin qurulması, yaşayış binalarının təmiri və mühəndis kommunikasiyalarının dəyişdirilməsi, ərazidə abadlaşdırma işlərinin aparılması üçün vəsait ayrılmışdır.

İçəri Şəhər Tarix-Memarlıq Qoruğunun mühafizəsi, bərpası və orada arxeoloji işlərin aparılması məsələləri də müvafiq normativ hüquqi aktların və Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin tələblərinə uyğun şəkildə həll edilir. Mövcud qanunvericiliyə görə, Qoruğun ərazisində yerləşən elmi, tarixi və ya mədəni əhəmiyyətli bütün abidələr dövlət tərəfindən qorunur, onların dağıdılması, köçürülməsi və dəyişdirilməsi qadağan olunur. Hazırda İçəri Şəhərin qorunması, tədqiqi və təbliği ilə Qoruq İdarəsi məşğul olur.

İçəri Şəhərdəki Məhəmməd məscidi (memar-Məhəmməd ibn Əbubəkr) Almaniyanın Remmers və Avstriyanın Atelier Erich Pummer GmbH şirkətlərinin mütəxəssisləri tərəfindən bərpa edilir.

2011-ci ilin fevral ayında İçəri Şəhərdəki Asəf Zeynallı küçəsindəki 20 saylı bina təmir edilmiş, onun bünövrələri bərkidilmiş, yeni texnologiyaların köməyi ilə binanın fasadına tarixi görünüşü bərpa edilmişdir. Bina 1890-cı ildə inşa edilmişdi. Bərpa işləri Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin " Bakı şəhərinin mərkəzinin konservasiyasına dair müfəssəl plan"a əsasən yerinə yetirilmişdir.

Tarixi-memarlıq abidələri

 
 
 
2
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xəritədə İçərişəhərdəki mühüm tarix-memarlıq abidələri göstərilib:
hamamlar: 4 — 7;
karvansaraylar: 8 — 11;
məscidlər: 12 — 27
kilsələr: 32— 33
  1. Qız qalasıBakı qalasının cənub-şərq tərəfində yerləşir. Qəsr XII əsrdə islamdan əvvəlki dövrə aid daha qədim bir tikilinin yerində inşa edilmişdir. Bəzi tədqiqatçılar qəsrin atəşpərəstlərin ibadətgahı olduğunu ehtimal edir və buna görə də tikilini e.ə. VIII–VII əsrlərə aid edirlər. Qala Şirvanşahların dövründə Bakının ümumi müdafiə sisteminə daxil olmuşdur. 1907-ci ilə kimi Qız qalası həm də mayak kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1960-cı ildə restavrasiya edilən qala 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyətə başlamışdır. Hazırda qalanın ilk üç mərtəbəsində arxeoloji tədqiqatlar zamanı qalanın su quyusundan aşkarlanmış XII əsrə aid artefaktlar sərgilənir. Dördüncü mərtəbədə orta əsr soyuq silahları göstərilir. Nəhəng slindr formasında inşa edilmiş qalanın hündürlüyü 28 metrdir. Səkkiz mərtəbəli qalanın divarlarının qalınlığı aşağıda 5 metr, yuxarıda 4 metrdir. Qüllə onu səkkiz mərtəbəyə bölən səkkiz qübbəyə malikdir.
  2. Şamaxı qapıları və ya Qoşa qala qapıları İçərişəhərin əsas giriş qapılarından biridir. XIX əsrin sonlarına kimi həm də "Şah Abbas qapıları" adlanan bu qapıları Bakı qalasının yeganə girişi olmuşdur. 1868-ci ildə Bakı şəhərinin hərbi qubernatoru Qafqaz Hərbi Dairəsinə şəhərin gözəlləşdirilməsi məqsədi ilə qala divarlarının sökülməsini təklif edir. İki il sonra daha alçaq olan bayır qala divarlarının sökülməsi qərarı verilir. 1896-cı ildə bu məsələ növbəti dəfə Şəhər Dumasının toplantısında qaldırılır və qala divarlarının ikinci yarusunun sökülməsi qərarı verilir, sökülən hissədə yerləşən "Zülfüqar xan qapısı" isə "Şamaxı qapısı"nın yanına köçürülür. Bundan sonra qapılar birlikdə "Qoşa qala qapıları" adlandırılmağa başlayır.
  3. Şirvanşahlar sarayı – Şirvanşahların orta əsrlərə aid saray kompleksi İçərişəhərin mərkəzində hündür təpə üzərində yerləşir. Sarayın əsası XII əsrdə qoyulmuş, inşaat işləri XV əsrdə tamamlanmışdır. Saray kompleksi üç müxtəlif təbəqədə yerləşən üç daxili həyətə bölünür. Şirvanşahların yaşayış binası, Şirvanşah Fərrux Fasarın türbəsi və Divanxana yuxarı həyətdə yerləşir. Aşağı həyətdə Şah məscidi və Şirvanşahların türbəsi yerləşir. Türbə Şirvanşah I Xəlilullahın sifarişi ilə anası və oğlu üçün inşa edilmişdir. Bir qədər aşağıda isə hamam və ovdan yerləşir. Hər üç həyət vahid kompleks təşkil etməklə qala divarları ilə əhatə olunub. Kompleksin XVI əsrə aid yeganə tikilisi "Murad darvazası"dır ki, onun kitabəsində də hicri 994-cü ildə (1585–1586) Sultan III Muradın sifarişi ilə inşa edildiyi göstərilib.
 
Bakı qalasının giriş qapılarından biri
 
Müqəddəs Nikolay kilsəsinin Qoşa qala qapısından görünüşü, XIX əsrin sonları.
  1. Hacı Qayıb hamamı – XV əsrdə memar Hacı Bani tərəfindən Hacı Qayıbın sifarişi ilə inşa edilmişdir. Hamam ticari-karvan yolu üzərində yerləşir. Hamam uzun müddət yerin altında qalmış və 1964-cü ildə arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmışdır.
  2. Şirvanşahlar sarayının Şah hamamı – XV əsrə aid hamam Şirvanşahlar saray kompleksinin tərkibində yerləşir. Saray kompleksin şərqi, aşağı həyətində yerləşir. Bu hamam da əksər Abşeron hamamları kimi yerin dərinliyində inşa edilib. Yerin üstündə yalnız hamamın qübbələri yerləşirdi. Hazırda hamam geniş arxeoloji kompleks kimi sərgilənir.
  3. Ağa Mikayıl hamamı — XVIII əsrdə Bakı qalasının cənub-qərbində, Kiçik Qala küçəsində, Şamaxı sakini Ağa Mikayılın sifarişi ilə inşa edilmişdir. Sadə əhalinin məskunlaşdığı və hamamın inşa edildiyi ərazi xalq arasında "Hamamçılar məhləsi" kimi tanınırdı. Qalanın girişi Kiçik Qala küçəsindəndir. Hamamın soyunma və yuyunma otaqları kvadrat formaya malikdir. Hamamın memarlıq kompozisiyası neştərli tağlar və qübbələr vasitəsiylə yaruslara bölünmüşdür.
  4. Qasım bəy hamamı XVII əsrdə Salyan darvazası yaxınlığında inşa edilmişdir. Xalq arasında bu hamam "Şirin hamam" kimi tanınan bu hamamın bu cür adlandırılmasının səbəbi ziyarətçilərə burada çayla şirniyyat verilməsidir. Hamam vestibül, soyunma, yuyunma və hovuz otaqlarından ibarətdir. Restavrasiya işlərindən sonra 1970-ci ildə bu hamamda "Yaşıl aptek" fəaliyyətə başlamışdır.
  5. Xan karvansarayı XII əsrdə inşa edilmişdir. Kvadrat formalı planda qurulmuş karvansara daxildən kücləri kəsik dördbucaqlı və eyvanlarla əhatə olunmuş həyətə malikdir. Karvansaranın şimal və cənub girişləri portal formasına malikdir. Orta əsrlərdə karvansaranın əsas girişi dəniz tərəfdən olmuşdur. Cənub tərəfdən karvansaranın iki mərtəbəli fasadı müdafiə qurğularını xatırladır. Orta əsrlərdə karvansaranın Ticarət küçəsi tərəfində həyətlə birbaşa əlaqəsi olmayan dükanlar yerləşmiş, əvvəllər isə orada mədrəsə olmuşdur.
  6. Multanı karvansarayı Qız qalası yaqınlığında, Qüllə küçəsində, Buxara karvansarası ilə üzbəüz yerləşən XV əsrə aid karvansaradır. Karvansara Pakistanın Multan şəhərindən gələn atəşpərəstlərin yerləşməsi üçün inşa edilmişdir. Kvadrat formalı daxili həyətə malik olan karvansara daha qədim tikililərlə əhatə olunmuşdur. Həyətin perimetrlərində arxasında hücrələr yerləşən kiçik eyvanlar vardır.
  7. Buxara karvansarayı Qız qalası yaqınlığında, Qüllə küçəsində, Multanı karvansarası ilə üzbəüz yerləşən XV əsrə aid karvansaradır. Kvadrat formalı plana və səkkizguşəli həyəti olan karvansara qabarıq portala malikdir. Karvansara həyəti eyvanlar və hecrələrlə əhatələnmişdir. 1964-cü ildə aparılmış restavrasiya işləri binanı ətrafdaı bütün əlavələrdən azad etmişdir.
  8. Qasım bəy karvansarayı XVII əsrdə inşa edilmiş, bakı sakini Qasım bəy və onun varislərinə məxsus olmuşdur. Kvadrat formalı plana malik olan karvansaray eyni ox üzərində yerləşən iki açıq girişə malikdir. Sahil tərəfdən dəniz ticarətiylə əlaqədar olaraq, girişlərin bu istiqamətlənməsi planlaşdırılmışdır. Binanın daxili quruluşu səkkizguşəli formaya malikdir. Həyət arxasında hecrələr yerləşən eyvanlarla əhatə olunub.
  9. Saray məscidi Şirvanşahlar saray kompleksinin tərkibində yerləşən saray XV əsrdə inşa edilib və planda düzbucaqlı formaya malikdir. Məscid minarəsinin gövdəsindəki kitabədə abidənin hicri 845-ci ildə (1441/1442-ci illərdə) inşa edildiyi göstərilir.
  10. Məhəmməd məscidi əyri minarəsinə görə həm də Sınıqqala məscidi kimi tanınır. Məscid 1078-ci ildə ustad Məhəmməd ibn Əbu Bəkr tərəfindən inşa edilmişdir. 1723-cü ildə 15 gəmidən ibarət olan və admiral Matyuşkinin rəhbərlik etdiyi rus eskadrası dənizdən Bakı sahillərinə yaxınlaşaraq şəhərin təslim edilməsini tələb edir. Bakı xanının təslim olmaqdan imtina etməsindən sonra ruslar şəhərin bombalanmasına başlayırlar. Mərmilərdən biri Məhəmməd məscidinin minarəsinə tuş gəlir və onu zədələyərək əyilməsinə səbəb olur. Bundan sonra məscid həm də Sınıqqala adıyla tanınır.
  11. Həzrəti Əli məscidi XVII əsrin əvvəllərində inşa edilmişdir və qədim ticari-karvan yolunun üzərində yerləşir. Planda kvadrat formaya malik olan məscid mərkəzi gümbəzə malikdir. Məscid sonradan axund olmuş seyid Yəhya Murtuzanın vəsaiti hesabına inşa edilmişdir. Ölümündən sonra o, məscidin həyətində dəfn edilmişdir. Hazırda onun məzarı məscidin girişində yerləşir.
  12. Baba Kuhi Bakuvi məscidi IX əsrdə inşa edilmişdir. Bu məscidin qalıqları 1990–1993-cü illərdə aparılmış arxeoloji tədqiqatlar zamanı arxeoloq F. İbrahimov tərəfindən Qız qalası yaxınlığında aşkarlanmışdır. 1998-ci ildə aparılmış qısa arxeoloji qazıntılar zamanı isə məscidin iki otağı tarpaq örtüyündən təmizlənmişdir. Məscidin minbərində kufi xətti ilə yazılmış və efiqrafist M. Nemətova tərəfindən oxunmuş kitabdə yazılır: "Hakimiyyət Allaha məxsusdur." Arxeoloq F. İbrahimov hesab edir ki, məscid məşhur din və elm xadimi Baba Kuhi Bakuviyə məxsus olmuşdur.
  13. Şeyx İbrahim məscidi 1415-ci ildə inşa edilib və İçərişəhərin cənub tərəfində, Salyan darvazasına aparan ticarət yolu üzərində yerləşir. Məscidin fasadında yerləşən kitabə onun Hacı Əmirşah Yaqub oğlunun sifarişi ilə inşa edildiyini göstərir. Digər kitabədə isə məscidin Ağa Qafar Hacı Murad oğlu tərəfindən bərpa etdirildiyi göstərilir. Kitabədə bildirilir ki, məscid hicri 818-ci ildə (1415) Sultan Şeyx İbrahimin hakimiyyəti dövründə inşa edilib. Ona görə də xalq arasında məscid Şeyx İbrahim məscidi kimi tanınır. Düzbucaqlı formaya malik olan məscid daş örtüklə üzlənmişdir. XIX əsrdə məscidin fasadı üç çərcivəyə bölünmüş və üç pəncərə əlavə edilmişdir.
Bakı tarixi
 
Bu məqalələr ölkə seriyasındandır
Tarixi
Etimologiya
Orta əsrlər
İçərişəhər
Bakı xanlığı
Rusiya imperiyası
Sovetski
I Dünya Müharibəsi
Bakı döyüşü
AXC
Bakı əməliyyatı
Azərbaycan SSR
II Dünya Müharibəsi
Qara Yanvar
Müasir dövrdə
Həmçinin bax
Xronologiya
Memarlıq tarixi
merlər

Bakı portalı
  1. Bəylər məscidi 1895-ci ildə inşa edilmişdir və Şirvanşahlar sarayından şərqdə yerləşir. Məscidin interyeri vestibül, ibadət zalı və dekorativ minbərdən ibarətdir. Bəylər məscidi daha qədim məscidin özülləri üzərində inşa edilmişdir. Məscidin memarlığında Avropa, Şərq və yerli memarlıq elementləri birləşdirilmişdir.
  2. Hacı Bani məscidi Şirvanşahlar sarayından şimalda yerləşir. Məscidin fasadında yerləşdirilmiş kiçik kitabədə verilən məlumata görə, abidə XVI əsrdə memar Hacı Bani tərəfindən inşa olunmuşdur. Məscidin mərkəzində gümbəz yerləşir. Girişin qarşısında stalaktit yaruslu geniş altar vardır. Digər kitabədən bilinir ki, məscid hicri 1320-ci ildə (1902) restavrasiya edilib, vestibül və qadınlar üçün xüsusi hissə əlavə olunub.
  3. İçərişəhər Cümə məscidi XII əsrdən fəaliyyət göstərir. Məscid qədim atəşgahın özülləri üzərində inşa edilmişdir. Məscid kitabəsində verilən məlumata görə, abidə "709-cu ilin (1309) rəcəb ayında Əmir Şərəfəddin Mahmudun əmri ilə inşa edilmişdir." XV əsrdə məscidin şimal divarı yaxınlığında stalaktitlərlə dəstəklənən eyvanlı minarə inşa edilmişdir. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Hacı Şıxəli Dadaşovun vəsaiti ilə qədim məscidin yerində yeni məscid inşa olunmuş, lakin minarəyə toxunulmamışdır. Məscidin gümbəzi dörd sütun üzərində dayanır.
  4. Aşur (Ləzgi) məscidi 1169-cu ildə memar Nəcəf Aşur İbrahim oğlu tərəfindən inşa edilmişdir. Məscid Asəf Zeynallı küçəsində yerləşir. Məscid adını XIX əsrdə Bakıda neft bumunun baş verməsindən sonra Bakıya hər yerdən, o cümlədən Dağıstandan çoxsaylı işçi qüvvəsindən gəlməsindən sonra almışdır. Dini ibadətlərin keçirilməsi üçün həmin zaman məscid fəhlə dağıstanlıların (el arasında ləzgi adlanırdılar) xidmətinə verilmişdi. Quruluşuna görə məscid paralellepiped formasına malikdir. Sonradan məscidin cənub fasadında iki kiçik pəncərə açılmışdır. Məscidin şimal-şərq fasadında yerləşən neştər formalı giriş bir kameralı ibadət otağına aparır. 1970-ci ildə restavrasiya işləri zamanı məscid ərazisində kiçik arxeoloji tədqiqat aparılmış və cənub hissədə Sasanilər dövrünə aid iki yarımdairəvi tağ aşkarlanmışdır.
  5. Mədrəsə məscid 1646-cı ild inşa edilmiş və eyni zamanda həm mədrəsə həm də məscid kimi fəaliyyət göstərmişdir. Asəf Zeynallı küçəsinin restavrasiyası zamanı mədrəsə hücrəsi yolun digər tərəfində qalmışdır.
  6. Gileyli (Giləkli) məscidi İçərişəhərin yuxarısında yerləşməklə iki gümbəzə malikdir. Məscid iki mərhələdə inşa edilmişdir: 1309-cu ildə Şirvanşahların hakimiyyəti dövründə və 1805-ci ildə Səlim xanın nəvəsi Hacı Şəmsəddin bəyin sifarişi ilə köhnə məscidin özülləri əsasında. Məscid Gilandan gələn tacirlərin (ipək tacirləri) məskunlaşdığı məhəllədə yerləşdiyi üçün Giləkli (sonralar xalq ağzında tələffüzü Gileyli şəklinə çevrilmişdir) adlandırılmışdır.
  7. Çin məscidi Şirvanşahlar sarayının cənub-qərbində yerləşir. Məscidin fasadında, giriş qapısı üzərində yerləşdirilmiş kitabədə, onun hicri 777-ci ildə (1375) İmam Osman Şirvaninin mirası əsasında inşa edildiyi göstərilmişdir.
  8. Hacı Heybət məscidi içərişəhərin şimal hissəsində, yaşayış binalarının arasında yerləşir. Məscid 1791-ci ildə memar Hacı Heybət Əmirəli oğlu tərəfindən inşa edilmişdir. Planda dördbucaqlı olan məscid vestibül və nişli ibadət zalından ibarətdir. İbadət zalının bir küncündə memarın və onun həyat yoldaşının məzarı yerləşir.
  9. Molla Əhməd məscidi İçəri şəhərdə yerləşən məhəllə məscidlərindən biridir. Məscid Nəsrəddin Güntaspın sifarişi ilə memar Mahmud ibn Səd tərəfindən XIV əsrdə inşa edilmişdir. Məhz həmin memar tərəfindən Nardaran qalası (1301-ci il) və Bibiheybət məscidi (XIII əsrin sonları) inşa edilmişdir. Məscidin axundu Molla Əhməd olduğundan məscid xalq arasında onun adı ilə adlandırılmışdır. Planda məscid dördbucaqlı formaya malikdir. Fasadın yuxarı hissəsində lent formalı kitabədə onun memarı haqqında məlumat verilir.
  10. Mirzə Əhməd məscidi İçərişəhərdə yerləşən məhəllə məscidlərindən biridir. Məscid 1345-ci ildə Hacı Mirzə Əhməd tərəfindən inşa edilmişdir. Planda dördbucaqlı formaya malik olan məscid kvadrat formalı vestibül və nişli, gümbəzli və tağlı ibadət otağından ibarətdir. Giriş qapısı üzərindəki ktabədə məscidin memarının adı və Qurandan surə yazılmışdır.
  11. Xıdır məscidi 1301-ci ildə dəniz səviyyəsindən xeyli hündür ərazidə inşa edilmişdir ki, bu da məscidin memarlıq quruluşuna təsir göstərmişdir. 1988-ci ildə məscidin sərdabə xüsusiyyəti daşıyan aşağı hissəsində arxeoloji tədqiqatlar, portalında isə restavrasiya işləri aparılmışdır. Tədqiqatlar nəticəsində məscidin qədim atəşgahın özülləri üzərində inşa edildiyi bəlli olmuşdur.
  12. Bazar meydanı 1964-cü ildə arxeoloji tədqiqatlar zamanı Qız qalasından şimalda aşkarlanmış kollonadalı tikilidir. Arxeoloji qazıntılar zamanı burada 52 məzar aşkar edilmişdir ki, onların da bir neçəsində iki dəfə dəfn həyata keçirilmişdir. Tikilinin qədim politeist məbədi olması haqqında da fikirlər vardır. Hazırda burada açıq səma altına muzey fəaliyyət göstərir.
  13. Bakı xanlarının evi Şamaxı darvazası yaxınlığında yerləşən və vaxtilə Bakı xanlarının yaşadığı dörd evdən və bir neçə başqa tikililərdən ibarət yaşayış kompleksidir. 1806-cı ildə Bakı xanlığının Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilməsindən sonra burada rus hərbi qarnizonu yerləşdirilmişdir. Kompleks hovuz kənarında yaradılmış zəngin bağın ətrafında inşa edilmişdir. Kompleksdən dövrümüzə portal və kiçik məscid də çatmışdır. Şirvan-Abşeron memarlıq ənənəsinə uyğun olaraq hamam yerin altında yerləşir. Son orta əsrlər dövründə Bakı qalasında Xan sarayı və Xan bağı olmuşdur. 1985–1986-cı illərdə kompleksin bir hissəsində arxeoloji tədqiqatlar aparılmış və nəticədə çoxlu maddi mədəniyyət nümunələri, sus istemi qalıqları və yeraltı tikililər aşkarlanmışdır. Müxtəlif dövrlərdə bu sarayda aşağıdakı Bakı xanları yaşamışlar:
    1. 1747–1765 – I Mirzə Məhəmməd xan;
    2. 1765–1784 – Məlikməhəmməd xan;
    3. 1784–1791 – II Mirzə Məhmməd xan;
    4. 1791–1792 – Məhəmmədqulu xan;
    5. 1792–1806 – Hüseynqulu xan.
  14. Seyid Yəhya Bakuvi türbəsi təxminən 1457–1463-cü illərdə inşa edilmişdir. Türbə Şirvanşahlar sarayının orta həyətinin mərkəzində yerləşir. Xalq arasında həm də "Dərviş tübəsi" kimi tanınan türbədə orta əsr Azərbaycan alimi Seyid Yəhya Bakuvi dəfn edilmişdir.
  15. Donjon Bakı qalasının müdafiə xarakterinin gücləndirilməsi üçün XIV əsrdə inşa edilmiş dördbucaqlı qüllədir. Orta əsr mənbələrinin verdiyi məlumatlara görə Bakı qalası 70 yarımdairəvi və şimal tərəfdə yerləşən bir dördbucaqlı qülləyə malik olmuşdur. Orta əsrlərdə bu qüllələr həm də silah saxlancı kimi istifadə olunmuşdur. Donjonun ətrafı unikal memarlıq quruluşuna malik olmaqla, müsəlman ölkələrinin metalişləmə sənətində geniş yayılmış zoomorf planlaşdırmaya malikdir. Bu cür yanaşmanın erməni əlyazmalarının təsiri ilə yaranmış olma ehtimalı vardır.
  16. Müqəddəs Varfolomey kilsəsi 1892-ci ildə yerli xristian əhalinin bəxşişləri hesabına Həvari Varfolomeyin şəhid edildiyinə inanılan yerdə inşa edilmişdir. Kiçik kapella formalı ortodoks kilsəsinin interyerini Varfolomey və digər müqəddəslərin ikonaları bəzəyirdi. Kilsə memar İ. V. Edelin layihəsi əsasında rus kilsələrinin memarlıq üslubunda inşa edilmişdi. Kilsə Bakının ilk və ən qədim kilsəsinin özülləri üzərində inşa edilmişdi. İnanca görə, Qız qalası yaxınlığında yerləşən bu ərazidə b.e. 71-ci ilində Həvari Varfolomey yerli bütpərəstlər tərəfindən çarmıxa çəkilərək öldürülmüşdür. Kilsə 1936-cı ilə kimi fəaliyyətini davam etdirmiş, daha sonra isə dinlə mübarizə kompaniyası çərçivəsində sökülmüşdür. Müasir dövrdə Müqəddəs Varfolomeyin anım günü olan 24 iyun səhəri Bakı yeparxiyası kilsənin qalıqları olan yerdə moleben həyata keçirir. 2003-cü ildə Konstantinopol patriarxı Vorfolomey Müqəddəs Varfolomeyin qalıqlarının bir hissəsini Azərbaycan xristianlarına hədiyyə olaraq Bakıya gətirmişdir və həmin qalıqlar indi Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlər Kafedralında saxanılır. Müqəddəs Varfolomey kilsəsinin qalıqları 2015-ci ildə arxeoloji abidə kimi qeydə alınmışdır.
  17. Müqəddəs Nikolay kilsəsi 1850–1859-cu illərdə Şamaxı qapısının yaxınlığında Bakı xanlarının evi ilə üzbəüz inşa edilmişdir. Bizans memarlıq üslubuna malik olan kilsənin memarlıq layihəsinin müəllifləri Simon Hiter və Karlampi Pallistov olmuşlar. Hündürlüyü 45 metr olan kilsə 1930-cu ildə qismən sökülmüşdür.

İçərişəhərin küçələri

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İçərişəhər küçələrinin xəritəsi: 1 — Böyük Qala, 2 — Kiçik Qala, 3 — Asəf Zeynallı, 4 — Qala, 5 — Hərb, 6 — Həqiqət Rzayeva, 7 — Vəli Məmmədov, 8 — Qəsr, 9 — İlyas Əfəndiyev, 10 — Mirzə Şəfi küçəsi, 11 — Telman Bağırov, 12 — Sabir, 13 — Firdovsi küçəsi, 14 — Müslim Maqomayev, 15 — Mirzə Mansur, 16 — Neftçilər, 17 — Əziz Əliyev, 18 — Səftər Quliyev, 19 — Qazı Məhəmməd , 20 — Vaqif Mustafazadə.

Orta əsrlərdə olduğu kimi, müasir dövrdə də İçərişəhərin üç əsas küçəsi var: Böyük Qala, Kiçik Qala (xalq arasında Saray yolu) və Asəf Zeynallı (xalq arasında Minarəli və ya Krvan yolu). Böyük Qala küçəsi başlanğıcını digər tərəfində Şamaxı darvazası (Qoşa qala qapıları) yerləşən Qala meydanından götürür. Orta əsrlərdə bu meydanda müxtəlif el bayramları, şənliklər və yarmarkalar keçirilirdi.

Əsas hərəkət və karvan yolu (hazırda Qüllə, A. Zeynallı və V. Məmmədova küçələri) İpək yolu üzərində yerləşir və İçəri şəhəri aşağı və yuxarı hissələr olmaqla iki hissəyə bölürdü. Əsas ictimai binalar aşağı hissədə yerləşirdi. Aşağı hissədə yerləşən küçələrdə həmişə insanlar qaynayır, burada zəngin ticari mühit hökm sürürdü. Sahilə yaxın yerləşməsinə görə bu hissədə balıqçılar, qayıqçılar və gəmiçilər yaşayırdılar. Yuxarı hissədə yerləşən Şirvanşahlar sarayının ətrafındakı yuxarı məhlələrdə isə zəngin şəhər sakinləri yaşayırdılar.

Kiçik Qala küçəsi Salyan qapısından başlayaraq şimal-qərb istiqamətində qala divarları boyunca uzanır və Şamaxı darvazasına doğru aparır. 1806-cı ildə Bakı xanlığının Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilməsindən sonra Kiçik Qala küçəsinin şimal-qərb hissəsində rus əsgərləri üçün kazarma inşa edilmiş, daha sonra isə həmin binalarda yerli əhali məskunlaşmışdır. Bu küçədə dördbucaqlı donjon, ovdan, Hamamçılar məhəlləsi, Ağa Mikayıl hamamı, qala divarı boyunca yeraltı yol, Cin məscidi və başqa görməli yerlər yerləşir.

Asəf Zeynallı küçəsi Multani və Buxara karvansaralarının yanından başlayır, Böyük və Kiçik karvansaraların qabağından keçir. Bu küçədə əvvəllər çoxsaylı ticarət obyektləri yerləşirdi. Qız qalası, Məktəb məscidi, Aşur məscidi, Cümə məscidi, Şeyx İbrahim məscidi, Müqəddəs Varfolomey kilsəsi, Bazar meydanı və bir çox tarixi-memarlıq abidələri bu küçədə yerləşir.

Bu üç böyük küçədən başqa İçərişəhərdə çoxsaylı kiçik küçə, döngə və dalanlar yerləşir.

Küçələr
Ad Böyük Qala küçəsi Kiçik Qala küçəsi Asəf Zeynallı küçəsi Qüllə küçəsi Hərb küçəsi Həqiqət Rzayeva küçəsi Neftçilər prospekti
Foto
 
 
 
 
 
 
 
Ad V. Məmmədov küçəsi Vaqif Mustafazadə küçəsi Əziz Əliyev küçəsi Qazı Məhəmməd küçəsi Müslüm Maqomayev küçəsi Mirzə Mənsur küçəsi Qəsr küçəsi
Foto
 
 
 
 
 
 
 
Ad M. Məmmədyarov küçəsi Mirzə Şəfi küçəsi Səftər Quliyev küçəsi T. Bağırov küçəsi Sabir küçəsi Firdovsi küçəsi İlyas Əfəndiyev küçəsi
Foto
 
 
 
 
 
 
 

İçərişəhərin əsas məhəllələri

  • Seyyidlər məhəlləsi (əsasən ruhanilər, din ilə bağlı işləri olanların yaşadığı məhəllə)
  • Ağşalvarlılar məhəlləsi (əsasən zadəgan ailələrin yaşadığı məhəllə)
  • Bozbaşyeməyənlər məhəlləsi
  • Gəmiçilər məhəlləsi (əsasən gəmi tikən, dənizçiliklə məşqul olanların yaşadığı məhəllə)
  • Hamamçılar məhəlləsi (əsasən hamamlarda işləyənlərin yaşadığı məhəllə)
  • Arabaçılar məhəlləsi (əsasən araba və fayton işlədənlərin yaşadığı məhəllə)
  • Nöyütçülər məhəlləsi (əsasən neft sənayesində ("nöyüt" el arasında "neft" deməkdir) işləyənlərin yaşadığı məhəllə
  • Cuhud Zeynallılar məhəlləsi (əsasən yəhudilərin (el arasında həmçinin cuhud adlanırdılar) yaşadığı məhəllə)
  • Ləzgilər məhəlləsi (əsasən Dağıstandan köçmüş (el arasında ləzgi adlanan) ailələrin yaşadığı məhəllə)
  • Giləklər məhəlləsi (əsasən Gilandan köçmüş ("gilək" sözü Gilanın yerli xalqının adıdır) ailələrin yaşadığı məhəllə)

İctimai obyektlər

 
 
 
 
 
 
 
 
8
 
9
 
10
 
11
 
12
 
13
 
14
 
15
 
16
 
17
 
18
 
19
 
20
 
21
 
22
 
23
 
25
 
26
 
27
 
28
 
29
 
30
 
31
 
32
 
33
Xəritədə İçərişəhərdəki ictimai-iaşə obyektləri göstərilib:
muzeylər: 1 — 6;
səfirliklər: 7 — 10;
otellər: 11 — 25;
restoranlar: 26 — 31

Muzeylər

Qız qalası 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyət göstərir. Hazırda qalanın üç mərtəbəsində arxeoloji tədqiqatlar zamanı su quyularından aşkarlanmış artefaktlar sərgilənir. Dördüncü mərtəbədə orta əsrlərdə istifadə olunmuş soyuq silahlar göstərilir. Burada dəmirdən hazırlanmış hilal formalı balta başlığı, qalxanlar, xəncərlər, dəbilqə və qılınclar görmək mümkündür. Sərgilənən bütün silahlar, Azərbaycan Tarix Muzeyində saxlanan orijinal silahların replikalarıdır.

Şirvanşahlar saray kompleksi də muzey kimi fəaliyyət göstərir. XII əsrdə əsası qoyulan saray kompleksinin inşası XV əsrdə tamamlanmışdır. Kompleks üç müxtəlif hündürlükdə yerləşən üç daxili həyətə bölünür. Şirvanşahların yaşayış binası, Şirvanşah I Fərrux Yasarın türbəsi və Divanxana yuxarı həyətdə yerləşir. Aşağı həyətdə Şah məscidi və Şirvanşahların türbəsi yerləşir. Türbə Şirvanşah I Xəlilullahın sifarişi ilə anası və oğlu üçün inşa edilmişdir. Bir qədər aşağıda isə hamam və ovdan yerləşir. Hər üç həyət vahid kompleks təşkil etməklə qala divarları ilə əhatə olunub. Sarayın orta həyətində "Bayıl daşları" adı ilə tanınan və arxeoloji tədqiqatlar zamanı Xəzər dənizi suları altında qalmış Bayıl qalasından çıxarılmış XIII əsrə aid kitabələr və relyefli daşlar sərgilənir.

Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyində eramızdan əvvəlki dövrdən orta əsrlərə kimi müxtəlif dövrləri əhatə edən eksponatlar sərgilənir. Burada Quruçay mədəniyyəti dövründən başlayaraq Azərbaycan ərazisində yayılmış müxtəlif arxeoloji mədəniyyətlərə aid artefaktları görmək mümkündür. Bunlardan başqa muzeydə Azərbaycan xalqının maddi mədəniyyəti və adətlərini əks etdirən eksponatlarla da tanış olmaq olar. Muzey tacir Hacı Məhəmməd Hüseynin "Zəncirli bina" adı ilə tanınan evində yerləşir.

Miniatür kitab muzeyinin əsası 27 il ərzində 6000-dən çox eksponat toplamağa nail olmuş Zərifə Salahova tərəfindən qoyulmuşdur. Muzeyin açılışı 23 aprel 2002-ci ildə baş tutmuşdur. Hazırda muzeyin ekspozisiyasında 63 ölkədə müxtəlif dövrlərdə nəşr edilmiş 4350 miniatür kitab sərgilənir.

Caz musiqisi bəstəkarı və pianist Vaqif Mustafazadənin (1940–1979) Ev-Muzeyi 1989-cu ildə yaradılmış və burada 1200 eksponat toplanmışdır. Bunlar sənət əsərləri, bəstəkarın şəxsi əşyaları, fotolar, afişalar, qramplastinkalar və sənətkara aid tarixi sənədlərdir.

Xalq rəssamı və ustad xalçaçaı Kamil Əliyevin (1921–2005) Ev-Muzeyi dörd mərtəbəli tarixi binada yerləşir. Kamil Əliyev xalça üzərində tanınmış şəxslərin portretlərinin işlənməsinə başlamış ilk rəssamlardan biridir. Muzeyin yerləşdiryi binada rəssam cəmi on bir ay yaşamış və 83 yaşında vəfat etmişdir. Ev-muzeyində 127 müəllif xalçası sərgilənir. Həmçinin rəssamın yarımçıq qalmış işlərini də bu muzeydə görmək mümkündür.

Xalq rəssamı Tahir Salahovun (1928) Ev-Muzeyi 2012-ci ildə, vaxtilə məşhur rəssamın yaşadığı evdə fəaliyyətə başlayıb. Muzeydə 735 eksponat saxlanılır ki, onların arasında rəssamın özünün rəsm əsərləri, şəxsi əşyaları, xalça kolleksiyası və fotoarxiv vardır.

Səfirliklər

Ad Ünvan
8. İtaliya səfirliyi Kiçik Qala küç. 44
9. Polşa səfirliyi Kiçik qala küç. 2
10. İsveçrə səfirliyi Kiçik qala küç. 9
32. Serbiya səfirliyi 1-ci Qəsr döng. 70
33. Macarıstan səfirliyi M.Mənsur küç. 72

Otellər

Ad Ünvan
11. Sultan Inn Böyük qala küç., 20
12. Meridian A. Zeynallı küç., 39
13. Museum Inn Qazı Məhəmməd küç., 3
14. Old City Inn Əziz Əliyev küç., 9
15. Altstadt M.Məmmədyarov küç., 3/2 а
16. Atropat M.Maqomayev küç., 11
17. Noahs Ark İ. Əfəndiyev küç.
18. Boutique Palace Əziz Əliyev küç.
19. Boyuk Gala Mirzə Mənsur küç., 68
20. Giz Galasi Mirzə Mənsur küç., 34
21. Icheri Sheher M. Məmmədyarov küç. 1/34
22. Kichik Gala Boutique Kiçik qala küç., 98
23. King Palace M. Maqomayev küç., 56/37
24. Old Gates Kiçik qala küç., 8/1
25. The Horizon Mirzə Mənsur küç., 62

Restoranlar

Ad Ünvan
26. Köhnə Şəhər Vəli Məmmədov küç., 24
27. Karvansaray Böyük qala küç., 11
28. Muğam Klubu H. Rzayeva küç., 9
29. Chocolate Böyük qala küç., 21
30. Kill Bill H. Rzayeva küç., 7
31. Terrace Garden Böyük qala küç., 20

İçərişəhər mədəniyyətdə

 
Azərbaycan Respublikası 10 manatlıq pul əsginasının üz tərəfində İçəri Şəhərin sxematik təsviri

İçəri Şəhər kompleksinin fraqmentlərinə digər mədəniyyət və incəsənət nümunələrində daima rast gəlinir. Kompleksin cizgilərindən xalçalarda, rəsm və incəsənət əsərlərində geniş istifadə edilir. Kompleks beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın tanınma nişanlarından birinə çevrilmişdir.

İçəri Şəhərin təsvirləri tarix boyu ərazidə mövcud olmuş dövlətlərin sikkələrində daim təsvir olunmuşdur. Kompleksə daxil olan Qız qalası 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra onun ilk kağız pullarının üzərində öz əksini tapmışdır.

İçəri Şəhərin sxematik təsviri Azərbaycan Respublikasında 2005-ci il pul islahatından sonra yeni 10 manatlıq əsginasda təsvir edilmişdir.

Musiqidə

  • 2014-cü ildə Sati Kazanova və Arseniumun "Do rassveta" (rus. До рассвета) mahnısı üçün klip çəkilişləri İçərişəhərdə aparılmışdır.
  • 2015-ci ildə Tünzalə Ağayeva və Kelli Coys tərəfindən ifa edilmiş və Birinci Avropa Oyunlarının himni olan "Bakının üzü gülür" mahnısının klip çəkilişlərinin bir hissəsi İçərişəhərdə həyata keçirilmişdir.
  • 2015-ci ildə Bakıda I Vaqifsayağı Caz Festivalı keçirilmişdir.

Kinomatoqrafiyada

Məşhur AzərbaycanSSRİ filmlərinin bəzi səhnələri İçərişəhərdə çəkilmişdir. Həmin filmlər arasında "Brilyant əl", "Amfibiya adam", "Aybolit-66", "Tehran-43", "Qorxma mən səninləyəm" və sair filmlərin adını çəkmək olar.

"Brilyant əl" filmində məşhur səhnəni (xarici şəhərdə — İstanbulda) Leonid Qaydayın qərarı ilə İçərişəhərdə çəkmişdilər. Filmdə İçərişəhərin qədim küçələri, Şirvanşahlar sarayı, məscid minarələri və qala divarları görünür. Filmin çəkilişlərinin aparıldığı və Yuri Nikulinin canlandırdığı qəhrəmanın yıxılaraq məşhur rus. "Чёрт побери" ifadəsini səsləndirdiyi yerdə sevilən aktyorun abidəsi ucaldılmışdır.

  1. Arşın mal alan (film, 1945), rejissor: Rza Təhmasib, Nikolay Leşşenko
  2. O olmasın, bu olsun (film, 1956), rej. Hüseyn Seyidzadə
  3. Telefonçu qız (film, 1962), rej. Həsən Seyidbəyli
  4. Əhməd haradadır? (film, 1963), rej. Adil İsgəndərov
  5. Arşın mal alan (film, 1965), rej. Tofiq Tağızadə
  6. Uşaqlığın son gecəsi (film, 1968), rej. Arif Babayev
  7. Bir cənub şəhərində (film, 1969), rej. Eldar Quliyev
  8. Şərikli çörək (film, 1969), rej. Şamil Mahmudbəyov
  9. Gün keçdi (film, 1971), rej. Arif Babayev
  10. Ən vacib müsahibə (film, 1971), rej. Eldar Quliyev
  11. "Amfibiya adam" (1961), rej. V.Çebotaryov və G.Kazanski (Mosfilm)
  12. "Aybolit-66" (1966), rej. R.Bıkov (Mosfilm)
  13. Brilyant əl (film, 1968), rej. L.Qayday (Mosfilm)
  14. "Tehran-43" (1981), rej. A.Alov və V.Kaumov (Mosfilm)

Sənədli filmlər

  1. İçəri Şəhər (film, 1964), rej. Əlibala Ələkbərov
  2. İçəri şəhər (film, 1978), rej. Nicat Bəkirzadə
  3. İçəri Şəhərdə gəzinti (2003), rej. Cavid İmamverdiyev
  4. "Bir Qalanın sirri" və ya "İçərişəhərin dili olsaydı…" (film, 2013), müəlif: Vüsalə Əlibəyli

Təsviri sənətdə

İçərişəhər bir çox tanınmış rəssamın əsərində təsvir edilmişdir. Qədim şəhərin abidələri və küçələrini Engelbert Kempfer, Aleksey Boqolyubov, Qriqori Qaqarin, Vasili Vereşşagin, Aleksandr Kuprin, Əzim Əzimzadə, Tahir Salahov və başqa məşhur rəssamların əsərlərində görmək mümkündür.

Belə hesab edilir ki, Bakını ilk təsvir edən, 1630-cu ildə onun görünüşünü yaratmış İsveç rəssamsəyyahı Engelbert Kempfer olmuşdur. Onun əsərində Bakı dənizin içlərinə doğru uzanan qalın qala divarlarının içində, düz damlı evlərlə təsvir olunmuşdur. 1770-ci ildə Bakıya gəlmiş Rusiya EA-nın təmsilçisi Qmelin Bakını həndəsi üçbucaq formasında təsvir etmişdir. XIX əsrdə Bakının ruslar tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra rəssamlar arasında da şəhərə maraq artmışdır. İçərişəhərin ümumi planı 10 manatlıq azərbaycan əskinasının əks tərəfində əks olunmuşdur.

Ədəbiyyatda

İlk dəfə 1937-ci ildə, Vyanada alman dilində nəşr edilmiş Qurban Səidin "Əli və Nino" romanında əsərin əsas qəhrəmanı Əli xan Şirvanşirin yaşadığı İçərişəhər ətraflı təsviri verilir:

"Bu kitabları bağlayıb evin hamar damına çıxdım. Oradan baxanda öz dünyamı lap açıq görə bilirdim: İçərişəhər qalasının qala divarları ilə bayır qapısının girişində Ərəbcə yazılar olan sarayın xarabalıqlarını gözdən keçirtdim… Qıvrım ərəb saçlarına bənzər küçələrlə dəvələr gedirdi. Dəvələrin ayaq biləkləri o qədər incə idi ki, adam onları tumarlamaq istəyirdi. Ön tərəfdə də əfsanəvi Qız qalasının ətrafında turistlər dolaşırdı. Qalanın arxasında baxışları tamamən dönük qurğuşun rəngli, anlaşılmaz Xəzər dənizi yerləşirdi. Onun da arxasında kəskin qayalıqlarla kolluqlar uzanıb gedirdi. Bu mənzərə dünyanın ən gözəl mənzərəsi idi."

"İçəri şəhərdəki qala divarlarının içində isə küçələr söyüd ağacının yarpağı və şərq qılıncı kimi dar və əyri idilər. Məscidlərin yumşaq buludları dələn minarələri Nobel firmasının qurduğu neft qüllələrindən tamamilə fərqlənirdi. İçəri şəhərin şərq divarlarından "Qız qalası" ucalırdı. Bakı hökmdarı Məmməd Yusif xan bu qalanı qızının şərəfinə tikdirmişdi.
Şəhərimizin küçələrində yüz illər boyunca qan sel kimi axmışdı. Bizə güc və cəsarət verən də elə bu axıdılmış qandı.
Düz evimizin qarşısında knyaz Sisianaşvili darvazası ucalırdı."

Filateliyada

İçərişəhərdə yerləşən tarixi-memarlıq abidələri bir çox poçt markasında təsvir edilmişdir.

İstinadlar

  1. Böyük Sovet Ensiklopediyasından Bakı məqaləsi
  2. İçərişəhər adı özü XIX əsrin II yarısı-XX əsrin əvvəllərində Bakının genişlənərək qala divarlarından kənara çıxmasından sonra formalaşmışdır.
  3. Е. И. Тамм. Энциклопедия туриста. — Большая Российская энциклопедия, 1993. — С. 174. — 607 с.

    Сохранилась древняя часть Б. — Ичери- шехер (т. н. крепость, или Внутренний город)…

  4. Леонид Семенович Бретаницкий. Зодчество Азербайджана XII–XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока / Главная редакция восточной литературы. — Наука, 1966.. — С. 401. — 556 с.
  5. Тимур Ханагаоглы. Какие новинки ждут нас в Ичери Шехер? 2011-10-20 at the Wayback Machine // газета : Неделя. — 4 августа 2011.
  6. Сара Ашурбейли. Государство Ширваншахов / Главная редакция восточной литературы. — Элм, 1983.. — С. 111. — 341 с.

    Раскопки эти установили плотную заселенность территории Ичери шехер и развитие ремесла и торговли в Баку в VIII — ХI вв.

  7. Л. С. Бретеницкий, Б. В. Веймарн. Искусство Азербайджана IV–XVIII веков. — М., 1976. Стр. 64.

    В более выгодном положении находился только Баку. Перенесение в него в XV в. из Шемахи резиденции ширваншаха способствовало "кристаллизации" его основного ядра — "старого" города, так называемого Ичери-шехер или "Крепости"

  8. "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower". UNESCO rəsmi saytı. 2000. 2012-03-22 tarixində arxivləşdirilib.
  9. Ашурбейли С. А. История города Баку. — Б.: Азернешр, 1992. — 5408 с. — ISBN 5-552-00479-5.
  10. O.Ш.Иcмизaдe, H.B.Mинкeвич-Mycтaфaeвa, Ф.A.Ибpaгимoв. Pacкoпки в г. Бaкy, AO 1970 г., M., 1971 c.398–399
  11. O.Ш.Иcмизaдe, H.B.Mинкeвич-Mycтaфaeвa, Ф.A.Ибpaгимoв. "Pacкoпки в г. Бaкy, AO, 1970 г.", M., 1971, c.398–399
  12. O.Ш.Иcмизaдe, Ф.A.Ибpaгимoв, B.П.Фoмeнкo – "Иccлeдoвaния cpeднeвeкoвoгo Бaкy. AO, 1971 г.", M., 1972, c.486–487
  13. Иcмизaдe, Ибparимoв, Фoмeнкo. Иccлeдoвaния cpeднeвeкoвoгo Бaкy, c.486–487.
  14. O.Ш.Иcмизaдe, Ф. A.Ибpaгимoв, H.B .Mинкeвич-Mycтaфaeвa, B.П.Фoмeнкo. "Pacкoпки нa тeppитopии cтapoгo Бaкy, AO, 1973 г.", M., 1974, c.451–452
  15. S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
  16. O.Ш.Иcмизaдe, Ф.A.Ибpaгимoв, H.B.Mинкeвич-Mycтaфaeвa, B.П.Фoмeнкo. "Иccлeдoвaния cpeднeвeкoвoгo Бакy, AO, 1974", M., 1975, c.470.
  17. S. Aşurbəyli – Bakı şəhərinin tarixi, Bakı, 2007
  18. O.Ш.Иcмизaдe, Ф. A.Ибpaгимoв, H.B .Mинкeвич. Mycтaфaeвa, B.П.Фoмeнкo. "Pacкoпки в Бaкy, AO, 1975 г.", М, 1976, c.500–501
  19. E.A.Пaxoмoв. Moнeтныe клaды, вып.IV, c.32, N2İ079, ero жe Moнeты Aзepбaйджaнa, вып.I, c.60, 65–66, 70, 73
  20. Иcмизaдe, Ибparимoв, Mинкeвич-Mycтaфaeвa, Фoмeнкo – Иccлeдoвaния cpeднeвeкoвoгo Бaкy, c.470.
  21. Иcмизaдe, Ибparимoв, Mинкeвич-Mycтaфaeвa, Фoмeнкo – Pacкoпки нa тeppитopии cтapoгo Бaкy, c.500–501.
  22. Ф.A.Ибpaгимoв, O.Ш.Иcмизaдe, H.B.Mинкeвич-Mycтaфaeвa, B.П.Фoмeнкo, P.Д.Axмeдoв. Pacкoпки нa yчacткe II в cтapoм Бaкy. AO 1976 r. M., 1977, c.490–491
  23. . 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-25.
  24. . 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-25.
  25. Заповедник "Ичеришехер" подготовил необычные турпрограммы для гостей "Евровидения 2012", day.az, 21 мая 2012, İstifadə tarixi: 22 iyun 2015
  26. Австрийские и немецкие специалисты реставрируют бакинскую мечеть, day.az, 30 июня 2010, İstifadə tarixi: 22 iyun 2015
  27. В Ичери шэхэр восстановлено историческое здание 1890 года, day.az, 8 февраля 2011, İstifadə tarixi: 22 iyun 2015
  28. Л. С. Бретеницкий, Б. В. Веймарн. Искусство Азербайджана IV–XVIII веков. — М., 1976. Стр. 64.

    Башня строилась в два этапа. первый относится к доисламской эре, а надпись принадлежит к более позднему времени, очевидно, XII веку.

  29. Управление государственного историко-архитектурного заповедника Ичери-Шехер. . 2016-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  30. Туристическая Мекка посреди Каспия. // журнал : Эхо планеты. — 2009. — № 25. — С. 32–33.
  31. Управление государственного историко-архитектурного заповедника Ичери-Шехер. . 2012-01-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  32. Управление государственного историко-архитектурного заповедника Ичери-Шехер. . 2015-09-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  33. Леонид Семенович Бретаницкий. Зодчество Азербайджана XII–XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока / Главная редакция восточной литературы. — Наука, 1966.. — С. 400. — 556 с.
  34. Управление государственного историко-архитектурного заповедника Ичери-Шехер. . 2018-01-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  35. М. С. Нейматова. Корпус эпиграфических памâтников Азербайджана: Арабо-персо-тюркоязычные надписи Баку и Апшерона, XI-начала XX века. — Институт истории (Академия наук Азербайджанской ССР). Сектор археологии и этнографии.: Элм, 1991.. — Т. 2. — С. 212. — 176 с.

    Гилек-мечегь была построена Хаджи Шамс ад-Дин беком, внуком Салим хана на фундаменте старого здания мечети, в 1220/1805 г. (No608). Гилек-мечеть была расположена в верхней части города.

  36. Сара Ашурбейли. Очерк истории средневекового Баку, VIII — начало XIX вв. — Издательство Академии наук Азербайджанской СССР, 1964.. — Т. 2. — С. 105. — 333 с.

    Гилек-мечеть — от квартала гилянцев, торговцев шелком;…

  37. Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set — p.198 Oxford University Press ISBN 019530991X, 9780195309911
  38. Часовня святого апостола Варфоломея (Баку), ourbaku.com, İstifadə tarixi:26 iyun 2015
  39. История одного праздника, Rus Pravoslav Kilsəsi Bakı yeparxiyasının rəsmi saytı, İstifadə tarixi: 26 iyun 2015
  40. Житие и страдания святого апостола Варфоломея, Церковный научный центр "Православная Энциклопедия", 13 мая 2008, İstifadə tarixi: 26 iyun 2015
  41. Проповедь Святого Апостола Варфоломея, Alban-Udin Cəmiyyətinin rəsmi saytı, İstifadə tarixi: 26 iyun 2015
  42. В БАКУ ПОЧТИЛИ ПАМЯТЬ АПОСТОЛА ВАРФОЛОМЕЯ, vesti.az, 27 Июня 2009, İstifadə tarixi: 26 iyun 2015
  43. Тамара Гумбатова — ПРАВОСЛАВНЫЕ СЧИТАЮТ СВЯТОГО АПОСТОЛА ВАРФОЛОМЕЯ ПОКРОВИТЕЛЕМ БАКУ 2015-01-03 at the Wayback Machine, mediaforum.az, 2007–07-02, İstifadə tarixi: 26 iyun 2015
  44. "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu"nda qeydə alınan arxeoloji abidələrin sayı 17-ə çatıb[ölü keçid], APA, 04 May 2015, İStifadə tarixi:26 iyun 2015
  45. THE CHURCH OF ST. NICHOLAS 2018-03-17 at the Wayback Machine, İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun rəsmi saytı, İstifadə tarixi:26 iyun 2015
  46. Сеймур Мамедов. Какую тайну таят в себе улицы Ичеришехер? : Интервью с заведующим сектором Управления Государственного историко-архитектурного заповедника "Ичери-шехер" Камилем Ибрагимовым.. — 2011.
  47. Azərbaycan manatı 2017-06-21 at the Wayback Machine, azerbaijan.az, İstifadə tarixi: 22 iyun 2015
  48. Премьера клипа: Сати Казанова и Arsenium "До рассвета …
  49. Tunzale ft. Kelly Joyce — Bakımın Üzü Gülür (Baku Smiles), YouTube
  50. Cavid Zeynallı — "Vaqifsayağı" caz festivalı: Tamaşaçılar yerdə oturacaq, iştirakçılar hamısı Vaqifə oxşayacaq 2015-07-08 at the Wayback Machine, APA, 15 Mart 2015, İstifadə tarixi: 27 iyun 2015
  51. "Блатной бакинец" и Юpий Никулин
  52. Бриллиантовая рука (1969)[ölü keçid]
  53. Юрию Никулину в Баку поставлен памятник
  54. İçəri Şəhərin gizli yolları necə məhv edildi? — [Sənədli Film 2013]
  55. Mirzə Xəzərin tərcüməsi, 1990-cı il

Ədəbiyyat

  • Л. С. Бретаницкий. "Баку. Архитектурно художественные памятники", 1956 г.

Xarici keçidlər

  • Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin rəsmi veb-saytı
  • Azərbaycan prezidenti "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun inkişafı tədbirləri haqqında sərəncam imzalayıb[ölü keçid]
  • "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunun inkişaf tədbirləri haqqında sərəncam imzalanıb
  • İçərişəhərin maketi
  YUNESKO-nun Ümumdünya irsi,
obyekt № 958
ing. • rus. • fr.

Həmçinin bax

içərişəhər, məqalə, bakı, şəhərinin, tarixi, mərkəzi, haqqındadır, digər, mənalar, üçün, içəri, şəhər, dəqiqləşdirmə, səhifəsinə, baxın, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, qədim, şəhər, xalq, arasında, həm, qala, sadəcə, qədim, şəhər, kimi, tanınan, tarix. Bu meqale Baki seherinin tarixi merkezi haqqindadir Diger menalar ucun Iceri Seher deqiqlesdirme sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qedim seher Iceriseher xalq arasinda hem de Qala 3 ve ya sadece Qedim seher kimi taninan tarixi mehelle Bakinin en qedim hissesi hemcinin tarixi memarliq qorugudur Bakinin en qedim hissesi 4 olan Iceriseher yaxsi qorunmus qala divarlari ile ehate olunub 221 000 m saheye malik olan qoruq erazisinde 1300 den cox aile yasayir 5 Iceriseher40 21 54 sm e 49 50 09 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Sebail rayonuAidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguTikilme tarixi V esr 1 2 Uslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiSahesi 22 haVeziyyeti qoruqResmi sayt icherisheher gov azUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden TowerTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve Simali AmerikaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 2KateqoriyaKompleksEhemiyyetiDunya ehemiyyetliIceriseherBaki seherinin xeritesinde Iceriseherin yeriIceriseherin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarQoruq erazisi hele tunc dovrunden meskunlasmisdir 5 Arxeoloji tedqiqatlar neticesinde mueyyenlesdirilmisdir ki artiq VIII IX esrler erzinde Iceriseher erazisi six meskunlasmis burada senetkarliq ve ticaret inkisaf etmisdir 6 XV esrde Sirvansahlarin oz iqametgahlarini Samaxidan Bakiya kocurmesinden sonra Iceriseherin heyatinda kristallasma dovru baslamisdir 7 1748 1806 ci illerde Baki ve onun merkezi olan Iceriseher Baki xanliginin paytaxti olmusdur 1806 ci illerde Bakinin ruslar terefinden isgal edilmesi ve neft bumunun yasanmasindan sonra XIX esrin sonlari XX esrin evvelleri seherin inkisaf ve genislendirilmesi prosesi baslamis insanlar Iceriseher divarlarindan kenarda da six meskunlasmaga baslamisdir Iceriseherde yerlesen meshur memarliq abideleri Qiz qalasi ve Sirvansah Azerbaycan memarliginin incileri hesab edilirler 8 Bunlardan basqa qoruq erazisinde onlarla tarixi memarliq abideleri mescidler karvansaralar hamamlar yasayis evleri yerlesir bir nece muzey sefirlik otel ticaret obyektleri kafe ve restoranlar fealiyyet gosterir 1977 ci ilde Iceriseher tarix memarliq qorugu elan edilib 5 2000 ci ilde ise Qiz qalasi ve Sirvansahlar saray kompleksi ile birlikde UNESCO Umumdunya irsi Siyahndan Umumdunya Irsi Siyahisina daxil edilmis ilk obyektdir Mundericat 1 Yerlesmesi 2 Tarixi 2 1 Qedim dovr 2 2 Erken Orta esrler 2 3 Sirvansahlarin hakimiyyeti 2 4 Arxeoloji tedqiqatlar 2 5 Muasir dovr 3 Tarixi memarliq abideleri 4 Iceriseherin kuceleri 4 1 Iceriseherin esas mehelleleri 5 Ictimai obyektler 5 1 Muzeyler 5 2 Sefirlikler 5 3 Oteller 5 4 Restoranlar 6 Iceriseher medeniyyetde 6 1 Musiqide 6 2 Kinomatoqrafiyada 6 2 1 Senedli filmler 6 3 Tesviri senetde 6 4 Edebiyyatda 7 Filateliyada 8 Istinadlar 9 Edebiyyat 10 Xarici kecidler 11 Hemcinin baxYerlesmesi Redakte Iceriseher tarix memarliq qorugu Baki seherinin Sebail rayonu erazisinde Xezer denizi sahilindeki kicik tepe uzerinde yerlesir Qoruq hundurluyu 8 10 metr eni 3 5 metr olan qala divarlari ile ehate olunmusdur Iceriseherin cenub serqinden Istiqlaliyyet kucesi simal qerbinden ise Neftciler prospekti kecir serqinde eyniadli metro stansiyasi yerlesir Iceriseherin serqinden Eziz Eliyev kucesi kecir cenub qerbinde ise Vahid parki yerlesir Tarixi RedakteEsas meqale Baki seherinin tarixiQedim dovr Redakte Baki qala divarlari ve xendeklerle ehate olunmus qedim tarixi merkez etrafinda formalasmis seherlerdendir Arxeoloji baximdan zeif oyrenildiyine gore Bakinin yasayis menteqesi ve seher kimi formalasma tarixi deqiq bilinmir Bele hesab edilir ki insanlari bu eraziye tebii neft ve duz ehtiyati hemcinin erazinin deniz sahilinde elverisli movqede yerlesmesi celb etmisdir Arxeoloji qazintilar zamani Sirvansahlar sarayinin heyetinden tapilmis e e III I esrlere aid kupe e e IV I esrlere aid saxsi qab qiriqlari Mehemmed mescidi erazisinde arxeoloji qazintilar zamani tapilmis demir ox ucluqlari Demir dovrune aid gil qadin fiquru ve antik dovre aid sutun altliqlari Iceriseherin seher kimi formalasma dovrunu en geci antik dovrle eynilesdirmeye imkan verir B e I esrinde Baki artiq kicik liman seheri kimi movcud idi 9 Erken Orta esrler Redakte Xarici video Iceriseherde Muqeddes Varfolomey gununun qeyd edilmesi Sasaniler sulalesinin hakimiyyeti dovrunde merkezi Baki seheri olan Abseron erazisi Sirvan vilayetinin terkibinde imperiyanin xususi vilayetini teskil edirdi Erazinin erebler terefinden isgal edilmesinden sonra Bakidan basqa terkibine Samaxi Derbend ve basqa seherlerin de daxil oldugu Sirvan vilayetinin hakimleri Sirvansahlar adlandirilmaga baslayirlar El Belazuri El Mesudi ve bir nece basqa ereb tarixcileri melumat verirler ki Xosrov Enusirevan hakimiyyeti dovrunde erazi hakimlerini cagiraraq onlara titullar verdi titul almis hokmdarlar arasinda Sirvansah adlandirilan Sirvan hakimleri de vardi Bakinin VII X esrler tarixi haqqinda yalniz qisa melumatlar vardir Melumdur ki seher simaldan hucum eden turklerin ve ruslarin hucumlarina meruz qalmisdir 914 cu ilde Baki limanina ruslarin hucumu bas tutmusdur Mesudinin verdiyi melumatda bildirilir ki ruslar Sirvansahlar erazisinde neftle zengin Baki erazisine gelmisdiler Xezerde herbi donanmaya malik olmayan Sirvansah Eli ibn Heysam ticari ve yukdasima gemilerinde esgerleri mubarizeye gondermeye mecbur olmusdu Mesudinin melumatina gore ruslarin bu hucumu neticesinde minlerle muselman olmus ve denizde batirilmisdir Baki ve Abseron sahillerine yurusler sonraki dovrlerde de bir nece defe tekrarlanmisdi 9 X esrde El Muqeddesi Bakini bolgenin yegane limani kimi tesvir etse de melumdur ki VIII IX esrlerde Baki meshur deniz limani olmamis ve olkenin boyuk ticaret merkezleri arasinda bu seherin adi cekilmemisdir Bakinin diger seherlerle ticaret elaqeleri haqinda arxeoloji tedqiqatlar zamani seher erazisinden askarlanmis Sasaniler V VII esrler Abbasiler ve Sirvansahlar dovrlerine aid coxsayli sikkeler xeber verir X esrin sonlarinda yasamis muellifler seheri artiq meshur liman kimi qeyd edirler Cox da hundur olmayan tepe uzerinde yerlesmis seher qala divarlari ile ehate olunmusdu Sirvansahlar sarayinin cenub serq fasadi terefde askarlanmis orta esrler tebeqesi VIII esre aid edilir Iceriseherin muxtelif erazilerinde askarlanmis kup qablarda defn adeti ise erazinin hele VII esrden evvel artiq yasayis menteqesi oldugunu gosterir Lakin seherin erken dovrlerine aid memarliq abideleri dovrumuze catmamisdir 9 Sirvansahlarin hakimiyyeti Redakte Oqtay Sadiqzade Sirvansah I Axsitan Baki limaninda Azerbaycan Tarix Muzeyi X XI esrlerde Ereb Xilafetinin tedricen zeiflemesi ve parcalanmasi ile imperiyaya tabe olan eraziler o cumleden Sirvan hakimleri oz olkelerini musteqil idare etmeye baslayirlar Hemin dovrlerde zengin seherler olan Samaxi ve Baki tez tez qonsu xalqlarin yuruslerine meruz qalirdilar 1030 cu ilde Bakida sehere simaldan hucum eden ruslar ve Sirvansah I Menucohr ibn Yezidin qosunlari arasinda toqqusma olmusdu Sirvansahin qosununu meglub eden ruslar Araz cayi boyunca irelileyerek Arranin en zengin seherlerinden olan Beyleqani ele kecirmisdiler Bir il sonra ruslar yeniden Baki vasitesiyle Sirvana soxulmusdular lakin Seddadiler sulalesinden olan Arran hakimi Musa ibn Fezl rus ordusu ile doyuserek onlari Azerbaycandan qovmusdu XI esrin 40 ci illerinde turk oguzlarin Qafqaza yuruslerini nezere alan Sirvansahlar seherlerin qorunmasini temin etmek ucun mudafie sisteminin tekmillesdirilmesine basladilar Mehz hemin dovrde menbeler oguzlarin ilk hemleleri haqqinda melumat verirler XI esrde guclu imperiya quran oguz tayfasi Selcuqlular On Asiya olkelerini tehdid etmeye baslayirlar 1066 ci ilde Qara Tekinin rehberlik etdiyi oguzlar Sirvan ve Bakiya hucum edirler Qara Tekinden sonra Sirvana Qaymas ve Alp Arslan kimi serkerdelerin rehberliyi ile oguzlar daha bir nece defe hucum edirler Lakin Sirvansahlar hemin dovrde musteqilliklerini qoruya bilirler Yalniz Iraqi Ecem ve Iraqi Ereb hakimi Sau Teginin hakimiyyete gelmesinden sonra Sirvansah Feriburz selcuqlulardan vassal asililigini qebul etmeli olur XII esrin II yarisinda Atabey Semseddin Eldeniz Baki da daxil olmaqla butun Sirvani feth edir XII esrin sonlarinda Sirvansahlar musteqil olsalar da faktiki olaraq Eldenizlerin tesiri altina dusurler Engelbert Kempfer Baki qravur 1683 Iohann Baptist Homannin atlasi 1191 ci ilde bas vermis guclu zelzele neticesinde Samaxi seherinin dagilmasindan sonra Sirvansah I Axsitan iqametgahini Bakiya kocurur Sirvansahlarin hakimiyyeti dovrunde Bakida coxlu insaat isleri heyata kecirilmis ve seher inkisaf etdirilmisdir XII esrde qala divarlari insa edilmis ve seherin mudefie sistemi guclendirilmisdir Seherin mudafie sistemine daxil olan tikililerden biri de Qiz qalasi idi Melumdur ki selcuqlularla mubarize dovrunde Sirvansahlar Gurcustan krallari ile ittifaq yaratmislar Gurcu menbelerinde verilen melumata gore 1222 ci ilde nigah merasiminde istirak etmek ucun Boyuk Tamaranin oglu gurcu cari IV Georgi Lasa Bakiya gelmisdi Sirvanin en zengin seherlerinden biri ve Xezer denizindeki en muhum liman seheri kimi Baki seherinin ehemiyyeti hemin dovrden etibaren artmaga baslayir Sirvansah Axsitan ibn Menucohre hesr etdiyi qesidesinde Bakidan behs eden Xaqani Sirvani seherin alinmaz qala oldugunu bildirir ve onu Xorasanin guclu qala divarlari ile ehate olunmus Bestam seheri ile muqayise edir 9 Qriqori Qaqarin Bakida xan sarayi 1847 1220 ci ilde Serab ve Beyleqani isgal eden monqollar Samaxini qaret ederek Derbend kecidi vasitesiyle Azerbaycani terk edirler 1231 ci ilde monqollarin ikinci yurusu bas verir ve bu yurusden sonra Gence Berde Beyleqan Sabran kimi boyuk seherler uzun muddet evvelki gucunu berpa ede bilmirler XV esr Azerbaycan cografiyacisi Bakuvi bildirir ki monqollar uzun muddet guclu mudafie olunan Bakini ele kecire bilmirler ve seher ehalisinin muqavimeti ile uzlesirler Yalniz butun olkenin isgalindan sonra Baki teslim olmaga mecbur olur 1258 ci ilde Cingiz xanin nevesi Hulaku xan Bagdadi isgal ederek Abbasiler xilafetine son qoyur ve Hulakuler sulalesini yaradir Cucilerin Cenubi Qafqazda hakimiyyetini tanimayan Elxaniler bu erazileri feth edirler ve mehz Cenubi Qafqaz ugrunda Elxaniler ve Cucilerin hakimiyyetde oldugu Qizil Orda dovleti arasinda yuz ile yaxin davam eden muharibeler baslayir Hemin illerde iki dovlet arasinda serhedler gah Derbend gah Baki yaxinligindan kecmisdir Sirvansahlar hemin dovrde olkeni monqollarin vassali kimi idare etmis ve elxanilerin yuruslerinde istirak etmisler Elxanilerin hakimiyyeti dovrunde Baki monqol hokmdarlarinin qislama yeri olmusdur 1297 ci ilde qislama meqsedi ile sehere Qazan xan gelmisdi Odoriko Pordenone Qazan xan haqqinda yazir Burada Sultaniyyede yay vaxtini keciren xan qisda Bakux Vasis adlanan basqa bir sehere kocur 9 XIV esrin evvellerinde monqol sulalelerinin suqutundan sonra Sirvansahlar Elxanilerin erazilerini ele kecirmeye calisan Cobaniler ve Celairilerle mubarize aparmislar Seherin onlarin eline kecmesini Bakida askarlanmis 1360 ci ile aid Sultan Seyx Uveysin adindan kesilmis sikke subut edir XIV esrin sonlarinda Toxtamis ve Emir Teymurun adindan kesilmis sikkeler Sirvanin da onlarin yuruslerine meruz qaldigini gosterir Sirvansah I Ibrahim Osmanli sultani Ildirim Beyazide qarsi doyusde Emir Teymurun terefinde istirak etmis 1400 cu ilde Teymurun Suriya yurusu zamani onu musayet etmis ve Helebe daxil olmusdur Emir Teymurun olumunden sonra Sirvan yeniden musteqilliyini elde edir Butun olkenin Qara Yusifin hakimiyyeti altinda birlesdirilmesi zamani Sirvansah Qaraqoyunlulardan vassal asililigini qebul edir lakin I Ibrahim faktiki olaraq Sekiden Derbende kimi genis Sirvan erazilerini musteqil idare edir XV esrin evvelinden XVI esrin evveline kimi olke xarici quvvelerin yuruslerinden azad olur ve yuz il erzinde Sirvan tam musteqil dovlet kimi movcudlugunu davam etdirir 1465 ci ilden olkeni idare eden I Xelilullah Qaraqoyunlularla mubarize aparan Teymurileri desteklemisdir Xelilullah Sahruxla Qarabagda gorusdukde Sahrux onunla qohum olmaq istediyini bildirmis ve Teymurun nevesi ile Xelilullahi evlendirmisdir I Xelilullah Sirvan seherlerinde xususile hemin dovrde paytaxt olan Bakida boyuk quruculuq ve insaat isleri aparmisdir Mehz onun hakimiyyeti dovrunde Sirvansahlar saray kompleksinin bir nece karvansara ve korpulerin insasina baslanmisdir 9 Baki seherinin panorami Qafqaz qubernator idaresininn memari Karl Qustavovic Gippius akvarel texm 1865 Merkezde deniz sahilinde qala divarlari arxada mescid minareleri Sah Siniqqala ve Cume mescidi sag terefde ise Muqeddes Nikolay kilsesinin qubbesi ve Qiz qalasi gorunur Arxeoloji tedqiqatlar Redakte Iceriseherde arxeoloji qazintilar neticesinde askarlanmis Tagli ibadetgah 1970 ci ilde Iceriseherin simal terefinde Kicik qala kucesi ucurulmus evin yerinde 80 m sahede aparilan arxeoloji qazinti isleri zamani 2 metr derinlikde qedim Bakinin XII XIII esrlere aid bir nece teserrufat tikilisinden ve kicik heyetin das divarlarindan ibaret yasayis evinin qaliqlari uze cixarilmisdir Heyetde tendirler etrafinda das dosenmis quyular bir nece saxsi borudan ibaret novdan askar edilmisdir Medeni tebeqede sirsiz ve sirli keramika saxsi qab qiriqlarina taxta darvazalari bezeyen yasti mis cax cax parcalarina mavi saxsi muncuqlara Sirvansahlarin kesdirdiyi mis sikke definelerine rast gelinir Bundan basqa Sirvansahlar sarayinin serq terefinde 16 8 m sahede de arxeoloji qazintilar aparilmisdir Iceriseherde kilse qaliqlari Duzbucaqli bina divarlarinin bunovreleri ile yanasi su teserrufat ve zibil quyulari tendirler ve s askar edilmisdir Coxlu miqdarda sirli ve sirsiz qablar ve onlarin qirintilari mis ve demir esyalar suse ve saxsi memulatlar tapilmisdir Ust tebeqeden tapilmis sirli keramikada anqob ve manqanla bezedilmis polixrom qablar ustunluk teskil edir Kasalarin bezilerinin dibine qabariq mohurler vurulmusdur Coxlu deyirman dasi habele Sirvansahlarin kesdirdiyi mis pullar tapilmisdir 10 Sirvansahlar sarayinin serq terefinde 16 8 m sahede aparilan qazintilar torpaqalti tebeqeye qeder teqriben 6 m derinlikde catdirilmisdir Duzbucaqli bina divarlarinin bunovreleri ile yanasi su ve teserrufat quyulari tendirler uze cixarilmisdir Coxlu miqdarda adi ve sirli qablar ve onlarin qirintilari tapilmisdir Ust tebeqeden tapilmis sirli keramikada anqob ve manqanla islenmis naxislarla oymalarla ve muxtelif resmlerle bezedilmis polixrom qablar ustunluk teskil edir Alt tebeqedeki keramikada ise monoxrom naxisli qablar coxdur Tapilmis qablar arasinda cam kasa bosqab bardaq var Kasalarin dibine qabariq mohurler vurulmusdur Adi saxsi qablar dar ve genbogaz bardaqlardan qazanlardan kasa ve ciraqlardan ibaretdir Coxlu das kirkire askara cixarilmisdir Sirvansah adindan zerb edilmis mis sikkeler mis ve demir esyalar suse ve fayans memulatlari ve s tapilmisdir 11 Muqeddes Varfolomey kilsesi XIX esrin sonlarinda Kilsenin arxeoloji tedqiqatlar neticesinde askarlanmis qaliqlari Arxeoloji tedqiqatlar zamani askarlanmis sutun altligi solda ve heykel sagda 1971 ci ilde Baki yuksekliyinin cenub serq yamacinda qazinti isleri aparilmaga basladi 168 m sahede aparilan qazinti isleri torpaqalti qata sal qayaya qeder catdirildi Iki metre yaxin alt medeni tebeqe VIII XIII esrlere aiddir Yasayis kompleksleri qazinti sahesinin cenub serq hissesini tutur Alt tebeqede teserrufat ve su quyulari tendirler otlaqlar askar edilmisdir Coxlu miqdarda keramika memulati fayans metal ve suse esyalar mis sikkeler tapilmisdir Nebati ve hendesi seciyyeli qabariq basmaqelib naxis vurulmus sari gil qablar secilir IX X esrlere aid sirli qablar anqob ve manqanla islenmis ve yasil rengli sir cekilmis monoxrom kasalar askar edilmisdir bezilerine duluscu ustalarin mohuru basilmisdir Alt tebeqelerde naxisla bezedilmis al qrmizi rengli nazik divarli zerif qablar tapilmisdir Mis demir burunc ve suse memulatlarinin askar edilmesi orta esrler Bakisinda metal ve suse emalinin zergerlik ve diger senetlerin inkisaf etdiyini gosterir Tapilmis gumus ve mis sikkeler IX X esrlere aid olub Abbasi xelifeleri ve Sirvansahlar adindan kesilmisdir Onlar Bakinin Azerbaycanin basqa seherleri ve qonsu olkelerle genis ticaret elaqeleri oldugunu tesdiq edir 12 Askara cixarilmis yasayis evlerinin qaliqlari qazinti sahesinin cenub serq terefindedir Divar bunovrelerinin alt hissesi azaciq yonulmus dasdan horulmus arasi ise capiq daslarla doldurulmusdur XI XIII esrlere aid tebeqelerde teserrufat ve su quyulari tendirler ocaqlar ve s askar edilmisdir Tapintilarin ekseriyyeti keramika memulatlarindan fayans metal suse esyalardan ve mis sikkelerden ibaret idi Gil memulatlar kupler qulplu sehengler bosqablar kasalar ciraqlar ve muxtelif tipli qazanlarla temsil olunmusdur Sari gilden qabariq basma nebati ve hendesi naxisli qablar xususile secilir XI XIII esrlere mexsus sirli qablar polixrom olub oyma naxislarla bezedilmisdir Sirli kasalarin bezilerinin dibinde duluscu ustanin qabariq mohuru olmusdur Tapilmis mis demir burunc ve suse memulatlari orta esrler Bakisinda metal emali suseufurme zergerlik ve diger senetlerin inkisaf etdiyini gosterir Sirvansahlara Eldegizlere ve Celairilere mexsus mis sikkelerin tapilmasi Bakinin Azerbaycanin diger seherleri ve qonsu olkelerle genis ticaret elaqeleri saxladigini tesdiq edir 13 Baba Kuhi Bakuvi mescidinin qaliqlari 1973 cu ilde qazinti isleri seherin qala hissesinin simal terefinde qovssekilli burcleri olan seher divarlarinin yaxinliginda aparilmisdir Arxeoloji tedqiqatlar gosterdi ki kohne Bakinin senetkarliq emalatxanalarinin ekseriyyeti burada olmusdur Seherin bu hissesinde tikili qaliqlarina az tesaduf edilir Keramika tapintilari alt tebeqenin IX X esrlere aidliyini gosterir Sirli qablar adi bardaqlar ve comceler anqob ve manqanla islenmisdir Alt tebeqede hemcinin coxlu miqdarda suse qablar nazik divarli rengli kicik qab qiriqlari qara ve yasil qolbaqlar muxtelif formali muncuqlar askar edilmisdir Metal meiset esyalari ve sikkeler tapilmisdir 14 Qazinti isleri Baki yuksekliyinin ustunde Sirvansahlar sarayinin yaxinliginda ehtimal ki saray xidmetcilerinin yasadiqlari sahede de aparilmisdir 1 5 m qalinliginda olan alt tebeqe bilavasite torpaqalti qatin ustundedir O seherin erken dovr heyatini eks etdirir Burada uze cixarilmis bina bunovreleri qalinligi ile 1 m dek secilir 4 8 m derinlikde icerisi ev heyvanlarinin sumukleri ve keramika qiriqlari ile doldurulmus 2 teserrufat quyusu askar edilmisdir Orada hemcinin boyuk gil ciraq el deyirmaninin alt dasi sirsiz ve sirli qab parcalari elece de her iki terefden aciq mavi rengli sir cekilmis ve uzerinde ereb elifbasi ile sahibine xosbextlik arzusu bildiren qabariq kitabe olan kasa tapilmisdir 15 Minali mis qazan XIII XV esrler Sirvansahlar sarayinda aparilan arxeoloji tedqiqatlar zamani askarlanmisdir Azerbaycan Tarix Muzeyinde saxlanilir Sirvansahlar sarayinda saxlanan bedii tesvirli mis serabdan solda ve Azerbaycan Tarix Muzeyinde saxlanan sirli kuze sagda Basqa bir fayans kasanin dibinde seffaf sirin altinda bitki ve qus resmlerinden ibaret naxis vardir Bu sahede 24 mis sikke tapilmisdir Aparilmis qazintilar neticesinde VIII XI esrlerde Iceriseher erazisinde boyuk ehali sixligi oldugu Bakidan senetkarligin ve ticaretin inkisaf etdiyi subuta yetirilmisdir 16 1975 ci ilde qazinti isleri qovssekilli burcleri olan simal qala divarlarinin yaxinliginda 64 m sahede davam etdirilmisdir Torpaqalti qata soykenen ve seherin erken tarixini eks etdiren alt medeni tebeqede teqriben 7 m uzunlugunda divar bunovresi habele diger divar qaliqlari askara cixarilmisdir Bu tebeqede teserrufat quyulari habele muxtelif diametrli doqquz tendir muxtelif keramika memulati saxsi slaki suse ve fayans qab qirintilari demir esyalar ag gilden duzeldilmis ve ustune yasil sir cekilmis miniatur at fiquru iki demir ox uclugu ve s tapilmisdir Alt tebeqe teqriben IX XIII esrlere aid edilir 17 Evlerin bir birine sixligi ve tapintilarin coxlugu tedqiq olunan dovrde seherde qizgin heyat getdiyini gosterir 18 Iceriseher erazisinde tapilmis gumus ve mis sikkeler VIII esrin birinci yarisi XI esrin evvellerine aid olub Emevi ve Abbasi xelifeleri elece de Sirvan Sirvansahlari adindan Yaxin Serq Azerbaycan ve Arran seherlerinde kesilmisdir Bakida deniz sahilinde suda tapilmis qizil sikkeler icerisinde h 207 822 ci ile aid eqlebi dinarini qeyd etmek olar 19 Getirilen arxeoloji ve numizmatik melumatlar orta esrler Bakisinda intensiv seher heyati getdiyini IX XI esrlerde burada senetkarligin inkisaf etdiyini Azerbaycanin ve qonsu serq olkelerinin bir cox seherleri ile ticaret elaqeleri saxlandigini tesdiqleyir Simal serq terefden demek olar ki Sirvansahlar sarayina bitisik sahede qazinti isleri binalarin ve bir birine cox yaxin tikildiyini gosterir Bu Iceriseher erazisinin six meskunlasdigini ve XI XIII esrin evvellerinde Bakida seher heyatinin intensivliyini tesdiq edir Bu saheden elde edilmis tapintilar icerisinde dairevi altliqli iki saxsi kasa maraq dogurur Onlardan biri aciq mavi sirle ortulmusdur Uzerinde ereb elifbasi ile qabariq kitabe vardir Diger kasanin dibinde ise nebati naxislar ve qus tesvir olunmusdur 24 mis sikke de tapilmisdir 20 Qovssekilli burcleri olan simal qala divarlarinin yaxinliginda 64 m sahede aparilan qazintilar zamani XI XIII esrlere aid tebeqede teserrufat ve zibil quyulari muxtelif diametrli doqquz tendir askar edilmisdir Muxtelif keramika memulati saxsi slaki suse ve saxsi qab qiriqlari demir esyalar tapilmisdir 21 1976 ci ilde Baki yuksekliyinin orta esrler Bakisinin qelebelik ve ehalisi six olan rayonlarindan olan cenub yamaclarinda qazinti isleri aparilmisdir 64 m sahede irihecmli yonulmus dasdan horulmus bina divarlarinin bunovreleri askar olunmusdur Icerisinde das altliq ustunde qoyulmus bes iri teserrufat kupu olan boyuk anbar binasi uze cixarilmisdir Adi ve sirli keramika memulati Rey ve Kasan tipli saxsi qablar suse qab ve demir esya qiriqlari tapilmisdir 22 Muasir dovr Redakte 1918 ci il 31 mart soyqirimi zamani Sah mescidinin ermenilerin atdigi top mermileri terefinden zedelenmis minaresi 1952 1957 ci illerde Iceri Seherin qala divarlari berpa edilmisdir 1977 ci ilde Iceri sehere tarix memarliq qorugu statusu verilmis 1985 ci ilde ise o Dovlet Tarix Memarliq Qorugu elan edilmisdir 17 fevral 2003 cu ilde Prezident Heyder Eliyev Baki seherinde Iceriseher Tarix Memarliq Qorugunun muhafizesi ve berpasi ile bagli bezi tedbirler haqqinda serencam imzaladi 23 Serencamdan sonra burada tikinti isleri dayandirildi ve seherin tarixi simasinin qorunmasi istiqametinde meqsedyonlu tedbirler heyata kecirilmeye baslandi 10 fevral 2005 ci ilde Prezident Ilham Eliyev Azerbaycan Respublikasinin Nazirler Kabineti yaninda Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugu Idaresinin yaradilmasi haqqinda serencam imzaladi 24 Serencama esasen Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugu Idaresi yaradildi 17 dekabr 2009 cu ilde Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugunun inkisaf tedbirleri haqqinda prezident serencamina esasen Iceri Seherin erazisinde ucmus ve ucmaq tehlukesi olan tarixi memarliq ehemiyyetine malik olmayan tikililerin yerinde enenevi kuce sebekeleri oldugu kimi saxlanilmaqla turizm infrastrukturu obyektlerinin qurulmasi yasayis binalarinin temiri ve muhendis kommunikasiyalarinin deyisdirilmesi erazide abadlasdirma islerinin aparilmasi ucun vesait ayrilmisdir Iceri Seher Tarix Memarliq Qorugunun muhafizesi berpasi ve orada arxeoloji islerin aparilmasi meseleleri de muvafiq normativ huquqi aktlarin ve Azerbaycan Respublikasinin beynelxalq muqavilelerinin teleblerine uygun sekilde hell edilir Movcud qanunvericiliye gore Qorugun erazisinde yerlesen elmi tarixi ve ya medeni ehemiyyetli butun abideler dovlet terefinden qorunur onlarin dagidilmasi kocurulmesi ve deyisdirilmesi qadagan olunur Hazirda Iceri Seherin qorunmasi tedqiqi ve tebligi ile Qoruq Idaresi mesgul olur 25 Iceri Seherdeki Mehemmed mescidi memar Mehemmed ibn Ebubekr Almaniyanin Remmers ve Avstriyanin Atelier Erich Pummer GmbH sirketlerinin mutexessisleri terefinden berpa edilir 26 2011 ci ilin fevral ayinda Iceri Seherdeki Asef Zeynalli kucesindeki 20 sayli bina temir edilmis onun bunovreleri berkidilmis yeni texnologiyalarin komeyi ile binanin fasadina tarixi gorunusu berpa edilmisdir Bina 1890 ci ilde insa edilmisdi Berpa isleri Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin Baki seherinin merkezinin konservasiyasina dair mufessel plan a esasen yerine yetirilmisdir 27 Tarixi memarliq abideleri Redakte 1 2 3 4 5 8 9 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33Xeritede Iceriseherdeki muhum tarix memarliq abideleri gosterilib hamamlar 4 7 karvansaraylar 8 11 mescidler 12 27 kilseler 32 33 Esas meqale Iceriseherdeki tarix memarliq abidelerinin siyahisiQiz qalasi Baki qalasinin cenub serq terefinde yerlesir Qesr XII esrde islamdan evvelki dovre aid daha qedim bir tikilinin yerinde insa edilmisdir 28 Bezi tedqiqatcilar qesrin atesperestlerin ibadetgahi oldugunu ehtimal edir ve buna gore de tikilini e e VIII VII esrlere aid edirler 29 Qala Sirvansahlarin dovrunde Bakinin umumi mudafie sistemine daxil olmusdur 1907 ci ile kimi Qiz qalasi hem de mayak kimi fealiyyet gostermisdir 30 1960 ci ilde restavrasiya edilen qala 1964 cu ilden muzey kimi fealiyyete baslamisdir Hazirda qalanin ilk uc mertebesinde arxeoloji tedqiqatlar zamani qalanin su quyusundan askarlanmis XII esre aid artefaktlar sergilenir Dorduncu mertebede orta esr soyuq silahlari gosterilir Neheng slindr formasinda insa edilmis qalanin hundurluyu 28 metrdir Sekkiz mertebeli qalanin divarlarinin qalinligi asagida 5 metr yuxarida 4 metrdir Qulle onu sekkiz mertebeye bolen sekkiz qubbeye malikdir Samaxi qapilari ve ya Qosa qala qapilari Iceriseherin esas giris qapilarindan biridir XIX esrin sonlarina kimi hem de Sah Abbas qapilari adlanan bu qapilari Baki qalasinin yegane girisi olmusdur 1868 ci ilde Baki seherinin herbi qubernatoru Qafqaz Herbi Dairesine seherin gozellesdirilmesi meqsedi ile qala divarlarinin sokulmesini teklif edir Iki il sonra daha alcaq olan bayir qala divarlarinin sokulmesi qerari verilir 1896 ci ilde bu mesele novbeti defe Seher Dumasinin toplantisinda qaldirilir 31 ve qala divarlarinin ikinci yarusunun sokulmesi qerari verilir sokulen hissede yerlesen Zulfuqar xan qapisi ise Samaxi qapisi nin yanina kocurulur Bundan sonra qapilar birlikde Qosa qala qapilari adlandirilmaga baslayir 32 Sirvansahlar sarayi Sirvansahlarin orta esrlere aid saray kompleksi Iceriseherin merkezinde hundur tepe uzerinde yerlesir Sarayin esasi XII esrde qoyulmus insaat isleri XV esrde tamamlanmisdir Saray kompleksi uc muxtelif tebeqede yerlesen uc daxili heyete bolunur Sirvansahlarin yasayis binasi Sirvansah Ferrux Fasarin turbesi ve Divanxana yuxari heyetde yerlesir Asagi heyetde Sah mescidi ve Sirvansahlarin turbesi yerlesir Turbe Sirvansah I Xelilullahin sifarisi ile anasi ve oglu ucun insa edilmisdir Bir qeder asagida ise hamam ve ovdan yerlesir Her uc heyet vahid kompleks teskil etmekle qala divarlari ile ehate olunub Kompleksin XVI esre aid yegane tikilisi Murad darvazasi dir ki onun kitabesinde de hicri 994 cu ilde 1585 1586 Sultan III Muradin sifarisi ile insa edildiyi gosterilib 29 Ikimertebeli karvansarayin daxili heyeti Sah mescidinin interyeri Baki qalasinin giris qapilarindan biri Muqeddes Nikolay kilsesinin Qosa qala qapisindan gorunusu XIX esrin sonlari Haci Qayib hamami XV esrde 33 memar Haci Bani terefinden Haci Qayibin sifarisi ile insa edilmisdir Hamam ticari karvan yolu uzerinde yerlesir Hamam uzun muddet yerin altinda qalmis ve 1964 cu ilde arxeoloji qazintilar zamani askarlanmisdir 31 Sirvansahlar sarayinin Sah hamami XV esre aid hamam Sirvansahlar saray kompleksinin terkibinde yerlesir Saray kompleksin serqi asagi heyetinde yerlesir Bu hamam da ekser Abseron hamamlari kimi yerin derinliyinde insa edilib Yerin ustunde yalniz hamamin qubbeleri yerlesirdi Hazirda hamam genis arxeoloji kompleks kimi sergilenir Aga Mikayil hamami XVIII esrde 33 Baki qalasinin cenub qerbinde Kicik Qala kucesinde Samaxi sakini Aga Mikayilin sifarisi ile insa edilmisdir Sade ehalinin meskunlasdigi ve hamamin insa edildiyi erazi xalq arasinda Hamamcilar mehlesi kimi taninirdi Qalanin girisi Kicik Qala kucesindendir Hamamin soyunma ve yuyunma otaqlari kvadrat formaya malikdir Hamamin memarliq kompozisiyasi nesterli taglar ve qubbeler vasitesiyle yaruslara bolunmusdur 31 Qasim bey hamami XVII esrde 33 Salyan darvazasi yaxinliginda insa edilmisdir Xalq arasinda bu hamam Sirin hamam kimi taninan bu hamamin bu cur adlandirilmasinin sebebi ziyaretcilere burada cayla sirniyyat verilmesidir Hamam vestibul soyunma yuyunma ve hovuz otaqlarindan ibaretdir Restavrasiya islerinden sonra 1970 ci ilde bu hamamda Yasil aptek fealiyyete baslamisdir 31 Xan karvansarayi XII esrde insa edilmisdir Kvadrat formali planda qurulmus karvansara daxilden kucleri kesik dordbucaqli ve eyvanlarla ehate olunmus heyete malikdir Karvansaranin simal ve cenub girisleri portal formasina malikdir Orta esrlerde karvansaranin esas girisi deniz terefden olmusdur Cenub terefden karvansaranin iki mertebeli fasadi mudafie qurgularini xatirladir Orta esrlerde karvansaranin Ticaret kucesi terefinde heyetle birbasa elaqesi olmayan dukanlar yerlesmis evveller ise orada medrese olmusdur 31 Multani karvansarayi Qiz qalasi yaqinliginda Qulle kucesinde Buxara karvansarasi ile uzbeuz yerlesen XV esre 33 aid karvansaradir Karvansara Pakistanin Multan seherinden gelen atesperestlerin yerlesmesi ucun insa edilmisdir Kvadrat formali daxili heyete malik olan karvansara daha qedim tikililerle ehate olunmusdur Heyetin perimetrlerinde arxasinda hucreler yerlesen kicik eyvanlar vardir 31 Buxara karvansarayi Qiz qalasi yaqinliginda Qulle kucesinde Multani karvansarasi ile uzbeuz yerlesen XV esre 33 aid karvansaradir Kvadrat formali plana ve sekkizguseli heyeti olan karvansara qabariq portala malikdir Karvansara heyeti eyvanlar ve hecrelerle ehatelenmisdir 1964 cu ilde aparilmis restavrasiya isleri binani etrafdai butun elavelerden azad etmisdir 31 Qasim bey karvansarayi XVII esrde insa edilmis baki sakini Qasim bey ve onun varislerine mexsus olmusdur Kvadrat formali plana malik olan karvansaray eyni ox uzerinde yerlesen iki aciq girise malikdir Sahil terefden deniz ticaretiyle elaqedar olaraq girislerin bu istiqametlenmesi planlasdirilmisdir Binanin daxili qurulusu sekkizguseli formaya malikdir Heyet arxasinda hecreler yerlesen eyvanlarla ehate olunub 31 Saray mescidi Sirvansahlar saray kompleksinin terkibinde yerlesen saray XV esrde insa edilib ve planda duzbucaqli formaya malikdir Mescid minaresinin govdesindeki kitabede abidenin hicri 845 ci ilde 1441 1442 ci illerde insa edildiyi gosterilir Mehemmed mescidi eyri minaresine gore hem de Siniqqala mescidi kimi taninir Mescid 1078 ci ilde ustad Mehemmed ibn Ebu Bekr terefinden insa edilmisdir 1723 cu ilde 15 gemiden ibaret olan ve admiral Matyuskinin rehberlik etdiyi rus eskadrasi denizden Baki sahillerine yaxinlasaraq seherin teslim edilmesini teleb edir Baki xaninin teslim olmaqdan imtina etmesinden sonra ruslar seherin bombalanmasina baslayirlar Mermilerden biri Mehemmed mescidinin minaresine tus gelir ve onu zedeleyerek eyilmesine sebeb olur Bundan sonra mescid hem de Siniqqala adiyla taninir Hezreti Eli mescidi XVII esrin evvellerinde insa edilmisdir ve qedim ticari karvan yolunun uzerinde yerlesir Planda kvadrat formaya malik olan mescid merkezi gumbeze malikdir Mescid sonradan axund olmus seyid Yehya Murtuzanin vesaiti hesabina insa edilmisdir Olumunden sonra o mescidin heyetinde defn edilmisdir Hazirda onun mezari mescidin girisinde yerlesir 31 Baba Kuhi Bakuvi mescidi IX esrde insa edilmisdir Bu mescidin qaliqlari 1990 1993 cu illerde aparilmis arxeoloji tedqiqatlar zamani arxeoloq F Ibrahimov terefinden Qiz qalasi yaxinliginda askarlanmisdir 1998 ci ilde aparilmis qisa arxeoloji qazintilar zamani ise mescidin iki otagi tarpaq ortuyunden temizlenmisdir Mescidin minberinde kufi xetti ile yazilmis ve efiqrafist M Nemetova terefinden oxunmus kitabde yazilir Hakimiyyet Allaha mexsusdur Arxeoloq F Ibrahimov hesab edir ki mescid meshur din ve elm xadimi Baba Kuhi Bakuviye mexsus olmusdur 31 Seyx Ibrahim mescidi 1415 ci ilde 33 insa edilib ve Iceriseherin cenub terefinde Salyan darvazasina aparan ticaret yolu uzerinde yerlesir Mescidin fasadinda yerlesen kitabe onun Haci Emirsah Yaqub oglunun sifarisi ile insa edildiyini gosterir Diger kitabede ise mescidin Aga Qafar Haci Murad oglu terefinden berpa etdirildiyi gosterilir Kitabede bildirilir ki mescid hicri 818 ci ilde 1415 Sultan Seyx Ibrahimin hakimiyyeti dovrunde insa edilib Ona gore de xalq arasinda mescid Seyx Ibrahim mescidi kimi taninir Duzbucaqli formaya malik olan mescid das ortukle uzlenmisdir XIX esrde mescidin fasadi uc cerciveye bolunmus ve uc pencere elave edilmisdir 31 Baki tarixi Bu meqaleler olke seriyasindandirTarixiEtimologiyaOrta esrlerIceriseherBaki xanligiRusiya imperiyasiSovetskiI Dunya MuharibesiBaki doyusuAXCBaki emeliyyatiAzerbaycan SSRII Dunya MuharibesiQara YanvarMuasir dovrdeHemcinin baxXronologiyaMemarliq tariximerlerBaki portalibmrBeyler mescidi 1895 ci ilde insa edilmisdir ve Sirvansahlar sarayindan serqde yerlesir Mescidin interyeri vestibul ibadet zali ve dekorativ minberden ibaretdir Beyler mescidi daha qedim mescidin ozulleri uzerinde insa edilmisdir Mescidin memarliginda Avropa Serq ve yerli memarliq elementleri birlesdirilmisdir 34 Haci Bani mescidi Sirvansahlar sarayindan simalda yerlesir Mescidin fasadinda yerlesdirilmis kicik kitabede verilen melumata gore abide XVI esrde memar Haci Bani terefinden insa olunmusdur Mescidin merkezinde gumbez yerlesir Girisin qarsisinda stalaktit yaruslu genis altar vardir Diger kitabeden bilinir ki mescid hicri 1320 ci ilde 1902 restavrasiya edilib vestibul ve qadinlar ucun xususi hisse elave olunub 31 Iceriseher Cume mescidi XII esrden fealiyyet gosterir Mescid qedim atesgahin ozulleri uzerinde insa edilmisdir Mescid kitabesinde verilen melumata gore abide 709 cu ilin 1309 receb ayinda Emir Serefeddin Mahmudun emri ile insa edilmisdir XV esrde mescidin simal divari yaxinliginda stalaktitlerle desteklenen eyvanli minare insa edilmisdir XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Haci Sixeli Dadasovun vesaiti ile qedim mescidin yerinde yeni mescid insa olunmus lakin minareye toxunulmamisdir Mescidin gumbezi dord sutun uzerinde dayanir 31 Asur Lezgi mescidi 1169 cu ilde 33 memar Necef Asur Ibrahim oglu terefinden insa edilmisdir Mescid Asef Zeynalli kucesinde yerlesir Mescid adini XIX esrde Bakida neft bumunun bas vermesinden sonra Bakiya her yerden o cumleden Dagistandan coxsayli isci quvvesinden gelmesinden sonra almisdir Dini ibadetlerin kecirilmesi ucun hemin zaman mescid fehle dagistanlilarin el arasinda lezgi adlanirdilar xidmetine verilmisdi Qurulusuna gore mescid paralellepiped formasina malikdir Sonradan mescidin cenub fasadinda iki kicik pencere acilmisdir Mescidin simal serq fasadinda yerlesen nester formali giris bir kamerali ibadet otagina aparir 1970 ci ilde restavrasiya isleri zamani mescid erazisinde kicik arxeoloji tedqiqat aparilmis ve cenub hissede Sasaniler dovrune aid iki yarimdairevi tag askarlanmisdir 31 Medrese mescid 1646 ci ild insa edilmis ve eyni zamanda hem medrese hem de mescid kimi fealiyyet gostermisdir Asef Zeynalli kucesinin restavrasiyasi zamani medrese hucresi yolun diger terefinde qalmisdir 31 Gileyli Gilekli mescidi Iceriseherin yuxarisinda yerlesmekle iki gumbeze malikdir Mescid iki merhelede insa edilmisdir 1309 cu ilde 33 Sirvansahlarin hakimiyyeti dovrunde ve 1805 ci ilde 35 Selim xanin nevesi Haci Semseddin beyin sifarisi ile kohne mescidin ozulleri esasinda Mescid Gilandan gelen tacirlerin ipek tacirleri meskunlasdigi mehellede yerlesdiyi ucun Gilekli sonralar xalq agzinda teleffuzu Gileyli sekline cevrilmisdir adlandirilmisdir 36 Cin mescidi Sirvansahlar sarayinin cenub qerbinde yerlesir Mescidin fasadinda giris qapisi uzerinde yerlesdirilmis kitabede onun hicri 777 ci ilde 1375 Imam Osman Sirvaninin mirasi esasinda insa edildiyi gosterilmisdir 31 Haci Heybet mescidi iceriseherin simal hissesinde yasayis binalarinin arasinda yerlesir Mescid 1791 ci ilde 33 memar Haci Heybet Emireli oglu terefinden insa edilmisdir Planda dordbucaqli olan mescid vestibul ve nisli ibadet zalindan ibaretdir Ibadet zalinin bir kuncunde memarin ve onun heyat yoldasinin mezari yerlesir 34 Molla Ehmed mescidi Iceri seherde yerlesen mehelle mescidlerinden biridir Mescid Nesreddin Guntaspin sifarisi ile memar Mahmud ibn Sed terefinden XIV esrde insa edilmisdir 33 Mehz hemin memar terefinden Nardaran qalasi 1301 ci il ve Bibiheybet mescidi XIII esrin sonlari insa edilmisdir Mescidin axundu Molla Ehmed oldugundan mescid xalq arasinda onun adi ile adlandirilmisdir Planda mescid dordbucaqli formaya malikdir Fasadin yuxari hissesinde lent formali kitabede onun memari haqqinda melumat verilir Mirze Ehmed mescidi Iceriseherde yerlesen mehelle mescidlerinden biridir Mescid 1345 ci ilde Haci Mirze Ehmed terefinden insa edilmisdir Planda dordbucaqli formaya malik olan mescid kvadrat formali vestibul ve nisli gumbezli ve tagli ibadet otagindan ibaretdir Giris qapisi uzerindeki ktabede mescidin memarinin adi ve Qurandan sure yazilmisdir 34 Xidir mescidi 1301 ci ilde 33 deniz seviyyesinden xeyli hundur erazide insa edilmisdir ki bu da mescidin memarliq qurulusuna tesir gostermisdir 1988 ci ilde mescidin serdabe xususiyyeti dasiyan asagi hissesinde arxeoloji tedqiqatlar portalinda ise restavrasiya isleri aparilmisdir Tedqiqatlar neticesinde mescidin qedim atesgahin ozulleri uzerinde insa edildiyi belli olmusdur Bazar meydani 1964 cu ilde arxeoloji tedqiqatlar zamani Qiz qalasindan simalda askarlanmis kollonadali tikilidir Arxeoloji qazintilar zamani burada 52 mezar askar edilmisdir ki onlarin da bir necesinde iki defe defn heyata kecirilmisdir Tikilinin qedim politeist mebedi olmasi haqqinda da fikirler vardir Hazirda burada aciq sema altina muzey fealiyyet gosterir Baki xanlarinin evi Samaxi darvazasi yaxinliginda yerlesen ve vaxtile Baki xanlarinin yasadigi dord evden ve bir nece basqa tikililerden ibaret yasayis kompleksidir 1806 ci ilde Baki xanliginin Car Rusiyasi terefinden isgal edilmesinden sonra burada rus herbi qarnizonu yerlesdirilmisdir Kompleks hovuz kenarinda yaradilmis zengin bagin etrafinda insa edilmisdir Kompleksden dovrumuze portal ve kicik mescid de catmisdir Sirvan Abseron memarliq enenesine uygun olaraq hamam yerin altinda yerlesir Son orta esrler dovrunde Baki qalasinda Xan sarayi ve Xan bagi olmusdur 1985 1986 ci illerde kompleksin bir hissesinde arxeoloji tedqiqatlar aparilmis ve neticede coxlu maddi medeniyyet numuneleri sus istemi qaliqlari ve yeralti tikililer askarlanmisdir Muxtelif dovrlerde bu sarayda asagidaki Baki xanlari yasamislar 1747 1765 I Mirze Mehemmed xan 1765 1784 Melikmehemmed xan 1784 1791 II Mirze Mehmmed xan 1791 1792 Mehemmedqulu xan 1792 1806 Huseynqulu xan Seyid Yehya Bakuvi turbesi texminen 1457 1463 cu illerde insa edilmisdir Turbe Sirvansahlar sarayinin orta heyetinin merkezinde yerlesir Xalq arasinda hem de Dervis tubesi kimi taninan turbede orta esr Azerbaycan alimi Seyid Yehya Bakuvi defn edilmisdir Donjon Baki qalasinin mudafie xarakterinin guclendirilmesi ucun XIV esrde 33 insa edilmis dordbucaqli qulledir Orta esr menbelerinin verdiyi melumatlara gore Baki qalasi 70 yarimdairevi ve simal terefde yerlesen bir dordbucaqli qulleye malik olmusdur Orta esrlerde bu qulleler hem de silah saxlanci kimi istifade olunmusdur Donjonun etrafi unikal memarliq qurulusuna malik olmaqla muselman olkelerinin metalisleme senetinde genis yayilmis zoomorf planlasdirmaya malikdir Bu cur yanasmanin ermeni elyazmalarinin tesiri ile yaranmis olma ehtimali vardir 37 Muqeddes Varfolomey kilsesi 1892 ci ilde yerli xristian ehalinin bexsisleri hesabina Hevari Varfolomeyin sehid edildiyine inanilan yerde insa edilmisdir Kicik kapella formali ortodoks kilsesinin interyerini Varfolomey ve diger muqeddeslerin ikonalari bezeyirdi 38 Kilse memar I V Edelin layihesi esasinda rus kilselerinin memarliq uslubunda insa edilmisdi Kilse Bakinin ilk ve en qedim kilsesinin ozulleri uzerinde insa edilmisdi Inanca gore Qiz qalasi yaxinliginda yerlesen bu erazide b e 71 ci ilinde Hevari Varfolomey yerli butperestler terefinden carmixa cekilerek oldurulmusdur 39 40 41 Kilse 1936 ci ile kimi fealiyyetini davam etdirmis daha sonra ise dinle mubarize kompaniyasi cercivesinde sokulmusdur Muasir dovrde Muqeddes Varfolomeyin anim gunu olan 24 iyun seheri Baki yeparxiyasi kilsenin qaliqlari olan yerde moleben heyata kecirir 42 2003 cu ilde Konstantinopol patriarxi Vorfolomey Muqeddes Varfolomeyin qaliqlarinin bir hissesini Azerbaycan xristianlarina hediyye olaraq Bakiya getirmisdir ve hemin qaliqlar indi Muqeddes Murdasiyan Zenenler Kafedralinda saxanilir 43 Muqeddes Varfolomey kilsesinin qaliqlari 2015 ci ilde arxeoloji abide kimi qeyde alinmisdir 44 Muqeddes Nikolay kilsesi 1850 1859 cu illerde Samaxi qapisinin yaxinliginda Baki xanlarinin evi ile uzbeuz insa edilmisdir Bizans memarliq uslubuna malik olan kilsenin memarliq layihesinin muellifleri Simon Hiter ve Karlampi Pallistov olmuslar Hundurluyu 45 metr olan kilse 1930 cu ilde qismen sokulmusdur 45 Iceriseherin kuceleri Redakte 1 1 2 2 2 3 4 5 6 7 8 14 8 14 10 11 12 13 15 15 9 16 17 18 19 20Iceriseher kucelerinin xeritesi 1 Boyuk Qala 2 Kicik Qala 3 Asef Zeynalli 4 Qala 5 Herb 6 Heqiqet Rzayeva 7 Veli Memmedov 8 Qesr 9 Ilyas Efendiyev 10 Mirze Sefi kucesi 11 Telman Bagirov 12 Sabir 13 Firdovsi kucesi 14 Muslim Maqomayev 15 Mirze Mansur 16 Neftciler 17 Eziz Eliyev 18 Sefter Quliyev 19 Qazi Mehemmed 20 Vaqif Mustafazade Orta esrlerde oldugu kimi muasir dovrde de Iceriseherin uc esas kucesi var Boyuk Qala Kicik Qala xalq arasinda Saray yolu ve Asef Zeynalli xalq arasinda Minareli ve ya Krvan yolu Boyuk Qala kucesi baslangicini diger terefinde Samaxi darvazasi Qosa qala qapilari yerlesen Qala meydanindan goturur Orta esrlerde bu meydanda muxtelif el bayramlari senlikler ve yarmarkalar kecirilirdi Esas hereket ve karvan yolu hazirda Qulle A Zeynalli ve V Memmedova kuceleri Ipek yolu uzerinde yerlesir ve Iceri seheri asagi ve yuxari hisseler olmaqla iki hisseye bolurdu Esas ictimai binalar asagi hissede yerlesirdi Asagi hissede yerlesen kucelerde hemise insanlar qaynayir burada zengin ticari muhit hokm sururdu Sahile yaxin yerlesmesine gore bu hissede baliqcilar qayiqcilar ve gemiciler yasayirdilar Yuxari hissede yerlesen Sirvansahlar sarayinin etrafindaki yuxari mehlelerde ise zengin seher sakinleri yasayirdilar 46 Kicik Qala kucesi Salyan qapisindan baslayaraq simal qerb istiqametinde qala divarlari boyunca uzanir ve Samaxi darvazasina dogru aparir 1806 ci ilde Baki xanliginin Car Rusiyasi terefinden isgal edilmesinden sonra Kicik Qala kucesinin simal qerb hissesinde rus esgerleri ucun kazarma insa edilmis daha sonra ise hemin binalarda yerli ehali meskunlasmisdir Bu kucede dordbucaqli donjon ovdan Hamamcilar mehellesi Aga Mikayil hamami qala divari boyunca yeralti yol Cin mescidi ve basqa gormeli yerler yerlesir 46 Asef Zeynalli kucesi Multani ve Buxara karvansaralarinin yanindan baslayir Boyuk ve Kicik karvansaralarin qabagindan kecir Bu kucede evveller coxsayli ticaret obyektleri yerlesirdi Qiz qalasi Mekteb mescidi Asur mescidi Cume mescidi Seyx Ibrahim mescidi Muqeddes Varfolomey kilsesi Bazar meydani ve bir cox tarixi memarliq abideleri bu kucede yerlesir 46 Bu uc boyuk kuceden basqa Iceriseherde coxsayli kicik kuce donge ve dalanlar yerlesir Kuceler Ad Boyuk Qala kucesi Kicik Qala kucesi Asef Zeynalli kucesi Qulle kucesi Herb kucesi Heqiqet Rzayeva kucesi Neftciler prospektiFoto Ad V Memmedov kucesi Vaqif Mustafazade kucesi Eziz Eliyev kucesi Qazi Mehemmed kucesi Muslum Maqomayev kucesi Mirze Mensur kucesi Qesr kucesiFoto Ad M Memmedyarov kucesi Mirze Sefi kucesi Sefter Quliyev kucesi T Bagirov kucesi Sabir kucesi Firdovsi kucesi Ilyas Efendiyev kucesiFoto Iceriseherin esas mehelleleri Redakte Seyyidler mehellesi esasen ruhaniler din ile bagli isleri olanlarin yasadigi mehelle Agsalvarlilar mehellesi esasen zadegan ailelerin yasadigi mehelle Bozbasyemeyenler mehellesi Gemiciler mehellesi esasen gemi tiken denizcilikle mesqul olanlarin yasadigi mehelle Hamamcilar mehellesi esasen hamamlarda isleyenlerin yasadigi mehelle Arabacilar mehellesi esasen araba ve fayton isledenlerin yasadigi mehelle Noyutculer mehellesi esasen neft senayesinde noyut el arasinda neft demekdir isleyenlerin yasadigi mehelle Cuhud Zeynallilar mehellesi esasen yehudilerin el arasinda hemcinin cuhud adlanirdilar yasadigi mehelle Lezgiler mehellesi esasen Dagistandan kocmus el arasinda lezgi adlanan ailelerin yasadigi mehelle Gilekler mehellesi esasen Gilandan kocmus gilek sozu Gilanin yerli xalqinin adidir ailelerin yasadigi mehelle Ictimai obyektler Redakte 1 2 3 4 5 6 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 25 26 27 28 29 30 31 32 33Xeritede Iceriseherdeki ictimai iase obyektleri gosterilib muzeyler 1 6 sefirlikler 7 10 oteller 11 25 restoranlar 26 31 Muzeyler Redakte Qiz qalasi 1964 cu ilden muzey kimi fealiyyet gosterir Hazirda qalanin uc mertebesinde arxeoloji tedqiqatlar zamani su quyularindan askarlanmis artefaktlar sergilenir Dorduncu mertebede orta esrlerde istifade olunmus soyuq silahlar gosterilir Burada demirden hazirlanmis hilal formali balta basligi qalxanlar xencerler debilqe ve qilinclar gormek mumkundur Sergilenen butun silahlar Azerbaycan Tarix Muzeyinde saxlanan orijinal silahlarin replikalaridir Sirvansahlar saray kompleksi de muzey kimi fealiyyet gosterir XII esrde esasi qoyulan saray kompleksinin insasi XV esrde tamamlanmisdir Kompleks uc muxtelif hundurlukde yerlesen uc daxili heyete bolunur Sirvansahlarin yasayis binasi Sirvansah I Ferrux Yasarin turbesi ve Divanxana yuxari heyetde yerlesir Asagi heyetde Sah mescidi ve Sirvansahlarin turbesi yerlesir Turbe Sirvansah I Xelilullahin sifarisi ile anasi ve oglu ucun insa edilmisdir Bir qeder asagida ise hamam ve ovdan yerlesir Her uc heyet vahid kompleks teskil etmekle qala divarlari ile ehate olunub Sarayin orta heyetinde Bayil daslari adi ile taninan ve arxeoloji tedqiqatlar zamani Xezer denizi sulari altinda qalmis Bayil qalasindan cixarilmis XIII esre aid kitabeler ve relyefli daslar sergilenir Arxeologiya ve Etnoqrafiya Muzeyinde eramizdan evvelki dovrden orta esrlere kimi muxtelif dovrleri ehate eden eksponatlar sergilenir Burada Qurucay medeniyyeti dovrunden baslayaraq Azerbaycan erazisinde yayilmis muxtelif arxeoloji medeniyyetlere aid artefaktlari gormek mumkundur Bunlardan basqa muzeyde Azerbaycan xalqinin maddi medeniyyeti ve adetlerini eks etdiren eksponatlarla da tanis olmaq olar Muzey tacir Haci Mehemmed Huseynin Zencirli bina adi ile taninan evinde yerlesir Miniatur kitab muzeyinin esasi 27 il erzinde 6000 den cox eksponat toplamaga nail olmus Zerife Salahova terefinden qoyulmusdur Muzeyin acilisi 23 aprel 2002 ci ilde bas tutmusdur Hazirda muzeyin ekspozisiyasinda 63 olkede muxtelif dovrlerde nesr edilmis 4350 miniatur kitab sergilenir Caz musiqisi bestekari ve pianist Vaqif Mustafazadenin 1940 1979 Ev Muzeyi 1989 cu ilde yaradilmis ve burada 1200 eksponat toplanmisdir Bunlar senet eserleri bestekarin sexsi esyalari fotolar afisalar qramplastinkalar ve senetkara aid tarixi senedlerdir Xalq ressami ve ustad xalcacai Kamil Eliyevin 1921 2005 Ev Muzeyi dord mertebeli tarixi binada yerlesir Kamil Eliyev xalca uzerinde taninmis sexslerin portretlerinin islenmesine baslamis ilk ressamlardan biridir Muzeyin yerlesdiryi binada ressam cemi on bir ay yasamis ve 83 yasinda vefat etmisdir Ev muzeyinde 127 muellif xalcasi sergilenir Hemcinin ressamin yarimciq qalmis islerini de bu muzeyde gormek mumkundur Xalq ressami Tahir Salahovun 1928 Ev Muzeyi 2012 ci ilde vaxtile meshur ressamin yasadigi evde fealiyyete baslayib Muzeyde 735 eksponat saxlanilir ki onlarin arasinda ressamin ozunun resm eserleri sexsi esyalari xalca kolleksiyasi ve fotoarxiv vardir Sefirlikler Redakte Ad Unvan8 Italiya sefirliyi Kicik Qala kuc 449 Polsa sefirliyi Kicik qala kuc 210 Isvecre sefirliyi Kicik qala kuc 932 Serbiya sefirliyi 1 ci Qesr dong 7033 Macaristan sefirliyi M Mensur kuc 72 Oteller Redakte Ad Unvan11 Sultan Inn Boyuk qala kuc 2012 Meridian A Zeynalli kuc 3913 Museum Inn Qazi Mehemmed kuc 314 Old City Inn Eziz Eliyev kuc 915 Altstadt M Memmedyarov kuc 3 2 a16 Atropat M Maqomayev kuc 1117 Noahs Ark I Efendiyev kuc 18 Boutique Palace Eziz Eliyev kuc 19 Boyuk Gala Mirze Mensur kuc 6820 Giz Galasi Mirze Mensur kuc 3421 Icheri Sheher M Memmedyarov kuc 1 3422 Kichik Gala Boutique Kicik qala kuc 9823 King Palace M Maqomayev kuc 56 3724 Old Gates Kicik qala kuc 8 125 The Horizon Mirze Mensur kuc 62 Restoranlar Redakte Ad Unvan26 Kohne Seher Veli Memmedov kuc 2427 Karvansaray Boyuk qala kuc 1128 Mugam Klubu H Rzayeva kuc 929 Chocolate Boyuk qala kuc 2130 Kill Bill H Rzayeva kuc 731 Terrace Garden Boyuk qala kuc 20Iceriseher medeniyyetde Redakte Azerbaycan Respublikasi 10 manatliq pul esginasinin uz terefinde Iceri Seherin sxematik tesviri Iceri Seher kompleksinin fraqmentlerine diger medeniyyet ve incesenet numunelerinde daima rast gelinir Kompleksin cizgilerinden xalcalarda resm ve incesenet eserlerinde genis istifade edilir Kompleks beynelxalq alemde Azerbaycanin taninma nisanlarindan birine cevrilmisdir Iceri Seherin tesvirleri tarix boyu erazide movcud olmus dovletlerin sikkelerinde daim tesvir olunmusdur Komplekse daxil olan Qiz qalasi 1991 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin dovlet musteqilliyi berpa edildikden sonra onun ilk kagiz pullarinin uzerinde oz eksini tapmisdir Iceri Seherin sxematik tesviri Azerbaycan Respublikasinda 2005 ci il pul islahatindan sonra yeni 10 manatliq esginasda tesvir edilmisdir 47 Musiqide Redakte 2014 cu ilde Sati Kazanova ve Arseniumun Do rassveta rus Do rassveta mahnisi ucun klip cekilisleri Iceriseherde aparilmisdir 48 2015 ci ilde Tunzale Agayeva ve Kelli Coys terefinden ifa edilmis ve Birinci Avropa Oyunlarinin himni olan Bakinin uzu gulur mahnisinin klip cekilislerinin bir hissesi Iceriseherde heyata kecirilmisdir 49 2015 ci ilde Bakida I Vaqifsayagi Caz Festivali kecirilmisdir 50 Kinomatoqrafiyada Redakte Brilyant el filminden sehne Yuri Nikulin ve Andrey Mironov Iceriseher Cume mescidinin fonunda Meshur Azerbaycan ve SSRI filmlerinin bezi sehneleri Iceriseherde cekilmisdir Hemin filmler arasinda Brilyant el Amfibiya adam Aybolit 66 Tehran 43 Qorxma men seninleyem ve sair filmlerin adini cekmek olar 51 Brilyant el filminde meshur sehneni xarici seherde Istanbulda Leonid Qaydayin qerari ile Iceriseherde cekmisdiler 52 Filmde Iceriseherin qedim kuceleri Sirvansahlar sarayi mescid minareleri ve qala divarlari gorunur Filmin cekilislerinin aparildigi ve Yuri Nikulinin canlandirdigi qehremanin yixilaraq meshur rus Chyort poberi ifadesini seslendirdiyi yerde sevilen aktyorun abidesi ucaldilmisdir 53 Arsin mal alan film 1945 rejissor Rza Tehmasib Nikolay Lessenko O olmasin bu olsun film 1956 rej Huseyn Seyidzade Telefoncu qiz film 1962 rej Hesen Seyidbeyli Ehmed haradadir film 1963 rej Adil Isgenderov Arsin mal alan film 1965 rej Tofiq Tagizade Usaqligin son gecesi film 1968 rej Arif Babayev Bir cenub seherinde film 1969 rej Eldar Quliyev Serikli corek film 1969 rej Samil Mahmudbeyov Gun kecdi film 1971 rej Arif Babayev En vacib musahibe film 1971 rej Eldar Quliyev Amfibiya adam 1961 rej V Cebotaryov ve G Kazanski Mosfilm Aybolit 66 1966 rej R Bikov Mosfilm Brilyant el film 1968 rej L Qayday Mosfilm Tehran 43 1981 rej A Alov ve V Kaumov Mosfilm Senedli filmler Redakte Iceri Seher film 1964 rej Elibala Elekberov Iceri seher film 1978 rej Nicat Bekirzade Iceri Seherde gezinti 2003 rej Cavid Imamverdiyev Bir Qalanin sirri ve ya Iceriseherin dili olsaydi 54 film 2013 muelif Vusale ElibeyliTesviri senetde Redakte Vikianbarda Iceriseher ile elaqeli mediafayllar var Iceriseher bir cox taninmis ressamin eserinde tesvir edilmisdir Qedim seherin abideleri ve kucelerini Engelbert Kempfer Aleksey Boqolyubov Qriqori Qaqarin Vasili Veressagin Aleksandr Kuprin Ezim Ezimzade Tahir Salahov ve basqa meshur ressamlarin eserlerinde gormek mumkundur Bele hesab edilir ki Bakini ilk tesvir eden 1630 cu ilde onun gorunusunu yaratmis Isvec ressamseyyahi Engelbert Kempfer olmusdur Onun eserinde Baki denizin iclerine dogru uzanan qalin qala divarlarinin icinde duz damli evlerle tesvir olunmusdur 1770 ci ilde Bakiya gelmis Rusiya EA nin temsilcisi Qmelin Bakini hendesi ucbucaq formasinda tesvir etmisdir XIX esrde Bakinin ruslar terefinden ele kecirilmesinden sonra ressamlar arasinda da sehere maraq artmisdir Iceriseherin umumi plani 10 manatliq azerbaycan eskinasinin eks terefinde eks olunmusdur Resm eserlerinde Q Sergeyev Baki 1796 ci il Jan Pyer Mone Baki 1830 cu iller Pyotr Veressagin Baki seherinin denizden gorunusu 1872 ci il T Teylor Baki limani ve Bayil burnu 1880 1881 ci iller Qriqori Qaqarin Bakida xan sarayi 1847 ci il Aleksey Boqolyubov Bakida gunorta vaxti kuce 1861 ci il Edebiyyatda Redakte Ilk defe 1937 ci ilde Vyanada alman dilinde nesr edilmis Qurban Seidin Eli ve Nino romaninda eserin esas qehremani Eli xan Sirvansirin yasadigi Iceriseher etrafli tesviri verilir Bu kitablari baglayib evin hamar damina cixdim Oradan baxanda oz dunyami lap aciq gore bilirdim Iceriseher qalasinin qala divarlari ile bayir qapisinin girisinde Erebce yazilar olan sarayin xarabaliqlarini gozden kecirtdim Qivrim ereb saclarina benzer kucelerle develer gedirdi Develerin ayaq bilekleri o qeder ince idi ki adam onlari tumarlamaq isteyirdi On terefde de efsanevi Qiz qalasinin etrafinda turistler dolasirdi Qalanin arxasinda baxislari tamamen donuk qurgusun rengli anlasilmaz Xezer denizi yerlesirdi Onun da arxasinda keskin qayaliqlarla kolluqlar uzanib gedirdi Bu menzere dunyanin en gozel menzeresi idi 55 Orijinal metn alm Ich klappte die Bucher zu und verliess das Zimmer Die schmale Glasveranda mit dem Blick auf den Hof fuhrte zum flachen Dach des Hauses IchIch ging hinauf Von dort uberblickte ich meine Welt die dicke Festungsmauer der alten Stadt und die Ruinen des Palastes mit der arabischen Aufschrift am Eingang Durch das Gewirr der Strassen schritten die Kamele mit so zarten Fesseln dass man sie zu streicheln versucht war Vor mir erhob sich der plumpe runde Madchenturm um den Legenden und Fremdenfuhrer kreisten Iceri seherdeki qala divarlarinin icinde ise kuceler soyud agacinin yarpagi ve serq qilinci kimi dar ve eyri idiler Mescidlerin yumsaq buludlari delen minareleri Nobel firmasinin qurdugu neft qullelerinden tamamile ferqlenirdi Iceri seherin serq divarlarindan Qiz qalasi ucalirdi Baki hokmdari Memmed Yusif xan bu qalani qizinin serefine tikdirmisdi Seherimizin kucelerinde yuz iller boyunca qan sel kimi axmisdi Bize guc ve cesaret veren de ele bu axidilmis qandi Duz evimizin qarsisinda knyaz Sisianasvili darvazasi ucalirdi 55 Orijinal metn alm Innerhalb der Mauer waren die Hauser eng und krumm wie die Klingen der orientalischen Degen Gebetturme der Moscheen durchstachen den milden Mond und waren ganz anders als die Bohrturme des Hauses Nobel An der ostlichen Mauer der alten Stadt erhob sich der Madchenturm Mehmed Jussuf Khan Herrscher zu Baku erbaute ihn zu Ehren seiner Tochter die er ehelichen wollte Die Ehe wurde nicht vollzogen Die Tochter sturzte sich vom Turm als der liebesgierige Vater die Treppe zu ihrem Gemach emporeilte Der Stein an der ihr Madchenhaupt zerschellte heisst der Stein der Jungfrau Braute bringen ihm vor der Hochzeit manchmal Blumen dar Viel Blut rann durch die Gassen unserer Stadt Menschenblut Und dieses vergossene Blut macht uns stark und tapfer Dicht vor unserem Haus erhebt sich die Pforte des Fursten Zizianaschwili und auch hier floss einmal Blut schones edles Menschenblut Filateliyada RedakteIceriseherde yerlesen tarixi memarliq abideleri bir cox poct markasinda tesvir edilmisdir AXC markalarinda 1990 ci il SSRI markalarinda 2010 cu il Azerbaycan markalarinda Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Boyuk Sovet Ensiklopediyasindan Baki meqalesi Iceriseher adi ozu XIX esrin II yarisi XX esrin evvellerinde Bakinin genislenerek qala divarlarindan kenara cixmasindan sonra formalasmisdir E I Tamm Enciklopediya turista Bolshaya Rossijskaya enciklopediya 1993 S 174 607 s Sohranilas drevnyaya chast B Icheri sheher t n krepost ili Vnutrennij gorod Leonid Semenovich Bretanickij Zodchestvo Azerbajdzhana XII XV vv i ego mesto v arhitekture Perednego Vostoka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Nauka 1966 S 401 556 s 1 2 3 Timur Hanagaogly Kakie novinki zhdut nas v Icheri Sheher Arxivlesdirilib 2011 10 20 at the Wayback Machine gazeta Nedelya 4 avgusta 2011 Sara Ashurbejli Gosudarstvo Shirvanshahov Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Elm 1983 S 111 341 s Raskopki eti ustanovili plotnuyu zaselennost territorii Icheri sheher i razvitie remesla i torgovli v Baku v VIII HI vv L S Bretenickij B V Vejmarn Iskusstvo Azerbajdzhana IV XVIII vekov M 1976 Str 64 V bolee vygodnom polozhenii nahodilsya tolko Baku Perenesenie v nego v XV v iz Shemahi rezidencii shirvanshaha sposobstvovalo kristallizacii ego osnovnogo yadra starogo goroda tak nazyvaemogo Icheri sheher ili Kreposti Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden Tower UNESCO resmi sayti 2000 2012 03 22 tarixinde arxivlesdirilib 1 2 3 4 5 6 Ashurbejli S A Istoriya goroda Baku B Azerneshr 1992 5408 s ISBN 5 552 00479 5 O Sh Icmizade H B Minkevich Myctafaeva F A Ibpagimov Packopki v g Baky AO 1970 g M 1971 c 398 399 O Sh Icmizade H B Minkevich Myctafaeva F A Ibpagimov Packopki v g Baky AO 1970 g M 1971 c 398 399 O Sh Icmizade F A Ibpagimov B P Fomenko Iccledovaniya cpednevekovogo Baky AO 1971 g M 1972 c 486 487 Icmizade Ibparimov Fomenko Iccledovaniya cpednevekovogo Baky c 486 487 O Sh Icmizade F A Ibpagimov H B Minkevich Myctafaeva B P Fomenko Packopki na teppitopii ctapogo Baky AO 1973 g M 1974 c 451 452 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 O Sh Icmizade F A Ibpagimov H B Minkevich Myctafaeva B P Fomenko Iccledovaniya cpednevekovogo Baky AO 1974 M 1975 c 470 S Asurbeyli Baki seherinin tarixi Baki 2007 O Sh Icmizade F A Ibpagimov H B Minkevich Myctafaeva B P Fomenko Packopki v Baky AO 1975 g M 1976 c 500 501 E A Paxomov Monetnye klady vyp IV c 32 N2I079 ero zhe Monety Azepbajdzhana vyp I c 60 65 66 70 73 Icmizade Ibparimov Minkevich Myctafaeva Fomenko Iccledovaniya cpednevekovogo Baky c 470 Icmizade Ibparimov Minkevich Myctafaeva Fomenko Packopki na teppitopii ctapogo Baky c 500 501 F A Ibpagimov O Sh Icmizade H B Minkevich Myctafaeva B P Fomenko P D Axmedov Packopki na ychactke II v ctapom Baky AO 1976 r M 1977 c 490 491 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami 17 fevral 2003 cu il 2011 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 01 25 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami 10 fevral 2005 ci il 2011 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 01 25 Zapovednik Icherisheher podgotovil neobychnye turprogrammy dlya gostej Evrovideniya 2012 day az 21 maya 2012 Istifade tarixi 22 iyun 2015 Avstrijskie i nemeckie specialisty restavriruyut bakinskuyu mechet day az 30 iyunya 2010 Istifade tarixi 22 iyun 2015 V Icheri sheher vosstanovleno istoricheskoe zdanie 1890 goda day az 8 fevralya 2011 Istifade tarixi 22 iyun 2015 L S Bretenickij B V Vejmarn Iskusstvo Azerbajdzhana IV XVIII vekov M 1976 Str 64 Bashnya stroilas v dva etapa pervyj otnositsya k doislamskoj ere a nadpis prinadlezhit k bolee pozdnemu vremeni ochevidno XII veku 1 2 Upravlenie gosudarstvennogo istoriko arhitekturnogo zapovednika Icheri Sheher Muzei 2016 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Turisticheskaya Mekka posredi Kaspiya zhurnal Eho planety 2009 25 S 32 33 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Upravlenie gosudarstvennogo istoriko arhitekturnogo zapovednika Icheri Sheher Pamyatniki Nacionalnogo znacheniya 2012 01 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Upravlenie gosudarstvennogo istoriko arhitekturnogo zapovednika Icheri Sheher Turisticheskie marshruty 2015 09 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Leonid Semenovich Bretanickij Zodchestvo Azerbajdzhana XII XV vv i ego mesto v arhitekture Perednego Vostoka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury Nauka 1966 S 400 556 s 1 2 3 Upravlenie gosudarstvennogo istoriko arhitekturnogo zapovednika Icheri Sheher Pamyatniki mestnogo znacheniya 2018 01 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib M S Nejmatova Korpus epigraficheskih pamatnikov Azerbajdzhana Arabo perso tyurkoyazychnye nadpisi Baku i Apsherona XI nachala XX veka Institut istorii Akademiya nauk Azerbajdzhanskoj SSR Sektor arheologii i etnografii Elm 1991 T 2 S 212 176 s Gilek mecheg byla postroena Hadzhi Shams ad Din bekom vnukom Salim hana na fundamente starogo zdaniya mecheti v 1220 1805 g No608 Gilek mechet byla raspolozhena v verhnej chasti goroda Sara Ashurbejli Ocherk istorii srednevekovogo Baku VIII nachalo XIX vv Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSSR 1964 T 2 S 105 333 s Gilek mechet ot kvartala gilyancev torgovcev shelkom Grove Encyclopedia of Islamic Art amp Architecture Three Volume Set p 198 Oxford University Press ISBN 019530991X 9780195309911Orijinal metn ing It is hard to reconcile a single directed iconography with the often haphazard nature and placement of these images Many of these representations may have been inspired by the Armenian tradition of stone sculpture for they share high relief haphazard distribution over the exterior and emblematic significance The unique architectural example of zoomorphic script found around the main keep of the fortress at Baku on the Caspian Sea 1234 5 may also have been derived from Armenian manuscripts although it was commonly used on Islamic metal work Chasovnya svyatogo apostola Varfolomeya Baku ourbaku com Istifade tarixi 26 iyun 2015 Istoriya odnogo prazdnika Rus Pravoslav Kilsesi Baki yeparxiyasinin resmi sayti Istifade tarixi 26 iyun 2015 Zhitie i stradaniya svyatogo apostola Varfolomeya Cerkovnyj nauchnyj centr Pravoslavnaya Enciklopediya 13 maya 2008 Istifade tarixi 26 iyun 2015 Propoved Svyatogo Apostola Varfolomeya Alban Udin Cemiyyetinin resmi sayti Istifade tarixi 26 iyun 2015 V BAKU POChTILI PAMYaT APOSTOLA VARFOLOMEYa vesti az 27 Iyunya 2009 Istifade tarixi 26 iyun 2015 Tamara Gumbatova PRAVOSLAVNYE SChITAYuT SVYaTOGO APOSTOLA VARFOLOMEYa POKROVITELEM BAKU Arxivlesdirilib 2015 01 03 at the Wayback Machine mediaforum az 2007 07 02 Istifade tarixi 26 iyun 2015 Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugu nda qeyde alinan arxeoloji abidelerin sayi 17 e catib olu kecid APA 04 May 2015 IStifade tarixi 26 iyun 2015 THE CHURCH OF ST NICHOLAS Arxivlesdirilib 2018 03 17 at the Wayback Machine Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugunun resmi sayti Istifade tarixi 26 iyun 2015 1 2 3 Sejmur Mamedov Kakuyu tajnu tayat v sebe ulicy Icherisheher Intervyu s zaveduyushim sektorom Upravleniya Gosudarstvennogo istoriko arhitekturnogo zapovednika Icheri sheher Kamilem Ibragimovym 2011 Azerbaycan manati Arxivlesdirilib 2017 06 21 at the Wayback Machine azerbaijan az Istifade tarixi 22 iyun 2015 Premera klipa Sati Kazanova i Arsenium Do rassveta Tunzale ft Kelly Joyce Bakimin Uzu Gulur Baku Smiles YouTube Cavid Zeynalli Vaqifsayagi caz festivali Tamasacilar yerde oturacaq istirakcilar hamisi Vaqife oxsayacaq Arxivlesdirilib 2015 07 08 at the Wayback Machine APA 15 Mart 2015 Istifade tarixi 27 iyun 2015 Blatnoj bakinec i Yupij Nikulin Brilliantovaya ruka 1969 olu kecid Yuriyu Nikulinu v Baku postavlen pamyatnik Iceri Seherin gizli yollari nece mehv edildi Senedli Film 2013 1 2 Mirze Xezerin tercumesi 1990 ci ilEdebiyyat RedakteL S Bretanickij Baku Arhitekturno hudozhestvennye pamyatniki 1956 g Xarici kecidler RedakteAzerbaycan Respublikasinin Nazirler Kabineti yaninda Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugu Idaresinin resmi veb sayti Azerbaycan prezidenti Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugunun inkisafi tedbirleri haqqinda serencam imzalayib olu kecid Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq Qorugunun inkisaf tedbirleri haqqinda serencam imzalanib Iceriseherin maketi Baki Sirvansahlar dovleti Vikianbarda Iceriseher ile elaqeli mediafayllar var YUNESKO nun Umumdunya irsi obyekt 958 ing rus fr Hemcinin bax RedakteAzerbaycanda YUNESKO nun Umumdunya irsi obyektlerinin siyahisiMenbe https az wikipedia org w index php title Iceriseher amp oldid 6090721, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.